Puku ya Beibele ya bo-1 Genesi

Mongwadi: Moše

Lefelo Leo e Ngwadilwego go Lona: Lešokeng

Go Fetšwa ga go Ngwalwa ga Yona: 1513 B.C.E.

Nako Yeo e Akareditšwego: “Mathomong” go fihla go 1657 B.C.E.

1. Tše dingwe tša ditaba tše bohlokwa tšeo di akaretšwago ka go Genesi ke dife?

AKANYA o topa puku yeo e nago le dikgaolo tše 50 feela tše kopana gomme letlakaleng la pele goba la bobedi o hwetša pego yeo e lego yona feela e nepagetšego ya histori ya mathomo-thomo ya motho le pego yeo e bontšhago tswalano ya motho le Modimo Mmopi wa gagwe, gaešita le lefase le dibopiwa tša lona tše dikete-kete! Matlakaleng ao a sego kae, o hwetša gape le kwešišo e tseneletšego ya morero wa Modimo ka go bea motho lefaseng. Ge o dutše o bala go ya pele, o hwetša lebaka la go hwa ga motho gotee le lebaka la go ba gona ga maemo a ao gona bjale a mo tlaišago gomme o ba le kwešišo e lego mabapi le motheo wa kgonthe wa tumelo le kholofelo, gaešita le mabapi le go lemoga sedirišwa sa Modimo sa go tliša phološo—e lego Peu ya kholofetšo. Puku e makatšago yeo e rwelego dilo tše ka moka ke Genesi, e lego puku ya mathomo ya dipuku tše 66 tša Beibele.

2. Leina Genesi le bolela’ng, gomme ke karolo ya mathomo ya eng?

² Leina “Genesi” ke gore “Mathomo; Tswalo,” gomme le tšerwe phetolelong ya Segerika ya Septuagint ya puku ye. Mangwalong a Sehebere, leina la yona ke lentšu la mathomo Bereʼ·shithʹ, e lego “mathomong” (Segerika, en ar·kheiʹ). Genesi ke puku ya mathomo ya Pentateuch (leadingwa la Seisemane la go tšwa Segerikeng leo le bolelago gore “mangwalo a mahlano a go phuthelwa” goba “puku e nago le dikarolo tše hlano”). Go molaleng gore dipuku tše mathomong e be e le puku e tee e lego Torah (Molao) goba ‘puku ya melao ya Moše,’ eupja ka morago e ile ya arolwa gore e be mangwalo a mahlano e le gore e ka swarega gabonolo.—Još. 23:6; Esera 6:18.

3. (a) Mohlami wa Genesi ke mang, eupja ke mang mongwadi wa yona? (b) Moše a ka ba a ile a hwetša tsebišo yeo a e akareleditšego go Genesi kae?

³ Jehofa Modimo ke yena Mohlami wa Beibele, eupja o buduletše Moše gore a ngwale puku ya Genesi. Moše o hweditše kae tsebišo yeo a e ngwadilego go Genesi? A ka ba a hweditše tsebišo e nngwe ka go utollelwa ke Modimo ka go lebanya gomme e nngwe a ka ba a e hweditše ka go e botšwa ka molomo ka tlase ga tlhahlo ya moya o mokgethwa. Le gona go ka direga gore Moše o be a e-na le mangwalo ao a ngwadilwego ao a bego a bolokilwe ke bo-rakgolokhukhu ba gagwe e le dipego tše bohlokwa tša mathomo a batho.a

4. (a) Moše o ile a fetša go ngwala mangwalo a gagwe kae le gona neng? (b) Moše a ka ba a ile a hwetša kae tsebišo yeo a e tsentšhitšego karolong ya mafelelo ya Genesi?

⁴ Mohlomongwe e be e le kua lešokeng la Sinai ka 1513 B.C.E. moo Moše a le ka tlase ga pudulelo, a ilego a fetša mangwalo a gagwe. (2 Tim. 3:16; Joh. 5:39, 46, 47) Moše o ile a hwetša kae tsebišo bakeng sa karolo ya mafelelo ya Genesi? Ka ge rakgolokhukhu wa gagwe Lefi e be e le morwarrago Josefa ka motswadi o tee, gona ditaba tše di swanetše go ba di be di tsebja gabotse lapeng la gabo. Le gona Lefi a ka ba a phetše go feta tatago Moše, Amorama. Go feta moo, moya wa Jehofa o be o tla kgonthišetša gore karolo ye ya Mangwalo e ngwalwe ka tsela e nepagetšego.—Ek. 6:16, 18, 20; Num. 26:59.

5. Ke bohlatse bofe bjo bo lego ka gare ga Beibele bjo bo hlatselago go ba ga Moše mongwadi?

⁵ Taba ya gore ke mang yo a ngwadilego Genesi e molaleng. Go tloga nakong ya mohlatlami wa Moše Jošua go ya pele, “puku ya molao wa Moše” gotee le dipuku tša pele tše hlano tša Beibele, tšeo Genesi e lego e nngwe ya tšona, di be di bolelwa gantši. Ge e le gabotse, go bolelwa ka Moše ka makga a 200 dipukung tše latelago tše 27 tša Beibele. Go ba ga Moše mongwadi le ka mohla ga se gwa ka gwa belaelwa ke ba-Juda. Mangwalo a Bakriste a Segerika a bolela gantši ka Moše e le mongwadi wa “molao,” gomme mohlala o mogolo ke wa Jesu Kriste. Moše o ngwadile a laetšwe ke Jehofa ka go lebanya le ka tlase ga go budulelwa ke Yena.—Ek. 17:14; 34:27; Još. 8:31; Dan. 9:13; Luka 24:27, 44.

6. Ke eng seo se bontšhago gore go ngwala go thomile mathomong a histori ya motho?

⁶ Babelaedi ba bangwe ba ile ba botšiša gore, Eupja Moše gotee le bao ba bilego gona pele ga gagwe ba kgonne bjang go ngwala? Na go ngwala ga se selo seo se ilego sa tšwelela ka morago bathong? Go molaleng gore go ngwala go thomile mathomong a histori ya batho, mohlomongwe pele ga Meetse-fula a mehleng ya Noage ao a ilego a direga ka 2370 B.C.E. Na go na le bohlatse lege e ka ba bofe bja gore motho o be a kgona go ngwala pele ga fao? Lege e le therešo gore baepi ba marope ba ile ba bolela gore matlapa a itšego a letsopa ao ba a epolotšego ke a dinakong tša pele ga 2370 B.C.E., dinako tše bjalo ke tšeo di akanywago fela. Lega go le bjalo, go swanetše gore go lemogwe gore Beibele e bontšha gabotse gore go agwa ga metse, go dirwa ga diletšo tša mmino le go rula tshipi, go thomile kgale pele ga Meetse-fula. (Gen. 4:17, 21, 22) Ka gona ka mo go kwalago batho ba ka ba ba sa ka ba thatafalelwa ke go thoma mokgwa wa go ngwala.

7. Ke bohlatse bofe bjo bo bontšhago gore meetse-fula a lefase ka moka a bile gona le gore moloko wa batho o tšwile dikarolong tše tharo, bjalo ka ge go hlaloswa pegong ya Beibele?

⁷ Ka ditsela tše dingwe tše dintši, Genesi e ipontšhitše e dumelelana ka mo go makatšago le ditherešo tšeo di tsebjago. Ke Genesi feela yeo e neago pego ya kgonthe le ya therešo ka Meetse-fula gotee le ka baphologi ba wona, gaešita lege dipego tšeo di bolelago ka meetse-fula le go phologa ga batho (gantši e le ka baka la go phološwa ka sekepe) di hwetšwa dinonwaneng tša meloko e mentši ya lapa la motho. Le gona pego ya Genesi e bontšha moo meloko e fapa-fapanego ya batho e thomilego go dula gona, go tloga go barwa ba bararo ba Noage—Seme, Hama le Jafete.b Dr. Melvin G. Kyle, wa Seminari ya Thuta-bodumedi ya Xenia Missouri, U.S.A. o re: “Taba ya gore lefelong le itšego kua Mesopotamia, moloko wa Hama o ile wa khudugela ka borwa-bodikela, moloko wa Jafete wa ya leboa-bodikela gomme moloko wa Seme wa leba ‘bohlabela’ go leba ‘nageng ya Sineara,’ e ka se ke ya ganetšwa.”c

8. Ke mehuta efe e mengwe ya bohlatse yeo e bontšhago go rereša ga Genesi ga kgonthe?

⁸ Go ba ga kgonthe ga Genesi e le karolo ya pego ya Modimo go bontšhwa ka go dumelelana ga yona ga ka gare, gaešita le go dumelelana ga yona ka mo go feletšego le dikarolo ka moka tše dingwe tša Mangwalo a buduletšwego. Go botega ga yona go bontšha mongwadi yo a bego a boifa Jehofa le yo a bego a rata therešo le yo a ilego a ngwala ka go se dika-dike ka dibe tša setšhaba gotee le tša bao ba bego ba le maemong a godimo Isiraeleng. Go feta tše ka moka, go nepagala mo go sa fetogego ga go phethagala ga diporofeto tša yona bjale ka ge go tla bontšhwa bofelong bja kgaolo ye, go šupa Genesi e le mohlala o mogolo wa lengwalo leo le buduletšwego ke Jehofa Modimo.—Gen. 9:20-23; 37:18-35; Ba-Gal. 3:8, 16.

DIKAGARE TŠA GENESI

9. (a) Ke eng seo se anegwago kgaolong ya mathomo ya Genesi mabapi le tlholo ya Modimo? (b) Ke dintlha dife tše di oketšegilego tšeo kgaolo ya bobedi e di neago mabapi le motho?

⁹ Go bopja ga magodimo le lefase, le go lokišwa ga lefase bakeng sa gore le dulwe ke batho (1:1–2:25). Genesi ge e boela morago nakong ya nywaga e dibilione, e thoma ka mantšu a bonolo ka tsela e kgahlišago: “Mathomong Modimo ó hlodile lexodimo [“magodimo,” NW] le lefase.” Lefoko le la mathomo le šupa Modimo e le Mmopi gomme tlholo ya gagwe e bonagalago e le magodimo le lefase. Kgaolo ya mathomo ka mantšu a bothakga le a kgethilwego gabotse, e tšwela pele go nea pego e akaretšago ya modiro wa tlholo wo o lego mabapi le lefase. Modiro wo o dirwa ka dinako tše tshelelago tšeo di bitšwago matšatši, tšeo e nngwe le e nngwe ya tšona e thomago ka mantšiboa ge modiro wa tlholo wa nakong yeo o sešo wa bonagala gomme di felela seetšeng sa meso ge letago la modiro wa tlholo le bonagala gabotse. ‘Matšatšing’ a latelago go tšwelela seetša; lefau-fau; naga e omilego le dimela; dietša tša go aroganya mosegare le bošego; dihlapi le dinonyana; diphoofolo gotee le motho mafelelong. Modimo mo o tsebiša molao wa gagwe wo o laolago mehuta, e lego legora leo le sa šwahlegego leo le dirago gore mohuta o mongwe o se ke wa fetoga mohuta o mongwe. Ge a feditše go dira motho ka seswantšho sa Gagwe, Modimo o tsebiša morero wa Gagwe wo o lego gararo bakeng sa motho lefaseng: go le tlatša ka bana ba ba lokilego, go le fenya le go buša diphoofolo. “Letšatši” la bošupa le a šegofatšwa gomme le bolelwa ke Jehofa e le le lekgethwa gomme o tšwela pele a ‘khutša medirong ya gagwe ka moka yeo a e dirilego.’ Ka morago pego e tšweletša pono e tletšego goba e kgolo ya modiro wa Modimo wa tlholo mabapi le motho. E hlalosa tšhemo ya Edene le lefelo leo e lego go lona, e bolela molao wa Modimo ka sehlare seo se ileditšwego, e anega ka tša go rea ga Adama diphoofolo maina gomme e bolela ka pego ya go rulaganya ga Jehofa lenyalo la pele ka go dira mosadi a e-tšwa mmeleng wa Adama ka noši le go mo tliša ga gagwe go Adama.

10. Genesi e hlalosa bjang mathomo a sebe le lehu, gomme ke morero ofe o bohlokwa wo o tsebišwago fa?

¹⁰ Sebe le lehu di tsena lefaseng; “peu” e bolelwa e sa le pele e le mophološi (3:1–5:5). Mosadi o ja seenywa seo se ileditšwego gomme o opeletša monna wa gagwe gore a mo tlatše borabeleng, ka tsela ye Edene e šilafatšwa ka baka la go se kwe. Kapejana Modimo o bolela tsela yeo ka yona morero wa gagwe o tlago go phethagatšwa: “Modimo a bolêla le nôxa [Sathane, mothomi wa borabele yo a sa bonagalego] a re: . . . Ke bea lehlôyô xare xa xaxo le mosadi, le xare xa peu ya xaxo le peu ya xaxwe. Yôna e tlo Xo phšatla hlôxô; ’me wêna O tlo e loma serêthê.” (3:14, 15) Motho o rakwa tšhemong, gore a ye go phela ka go šoma ka thata gare ga meetlwa le ngwang. Mafelelong, o swanetše go hwa gomme a boele leroleng leo a tšerwego go lona. Ke moloko wa gagwe feela wo o ka holofelago go Peu yeo e holofeditšwego.

11. Tshenyo ya sebe e tšwela pele bjang ka ntle ga Edene?

¹¹ Tshenyo yeo e bakilwego ke sebe e tšwela pele ka ntle ga Edene. Kaine morwa wa pele yo a ilego a belegwa, o ba mmolai wa morwarragwe Abele, e lego mohlanka yo a botegago wa Jehofa. Jehofa o raka Kaine gore a ye nageng ya Node, moo a belegago bana bao ka morago ba fedišwago ke Meetse-fula. Adama bjale o na le morwa o mongwe, e lego Sethe yo a bago tatago Enose; nakong ye batho ba thoma go bitša leina la Jehofa ka boikaketši. Adama o hwa ge a e-na le nywaga e 930.

12. Lefase le senywa bjang mehleng ya Noage?

¹² Batho ba babe le barongwa ba babe ba senya lefase; Modimo o tliša Meetse-fula (5:6–11:9). Mo go tšweletšwa moloko wo o bilego gona ka Sethe. Yo a tumilego kudu molokong wo wa Sethe ke Henoge, yo a kgethagatšago leina la Jehofa ka “xo sepela à na le Modimo.” (5:22) Monna o mongwe wa tumelo e kgolo ke setlogo-tlogolwana sa Henoge e lego Noage, yo a ilego a belegwa nywageng e 1056 ka morago ga go bopja ga Adama. Nakong ye go direga selo se sengwe seo se oketšago bošoro lefaseng. Barongwa ba Modimo ba tlogela bodulo bja bona bja legodimong gore ba nyale barwedi ba babotse ba batho. Kopano ye ye e sego ya dumelelwa e tšweletša moloko o tswakanego wa dinatla tšeo di tsebjago e le Dinefilimi (e lego gore “Bagale”) bao ba itirelago leina, e sego go le direla Modimo. Ka gona Jehofa o tsebiša Noage gore O tla fediša batho le diphoofolo ka baka la bokgopo bjo bo tšwelago pele bja batho. Ke Noage feela yo a amogelwago ke Jehofa.

13. Jehofa bjale o kgethagatša bjang leina la gagwe?

¹³ Noage o ba tatago Seme, Hama le Jafete. Ge bošoro le go senya di tšwela pele lefaseng, Jehofa o utollela Noage gore O tla tloga a kgethagatša leina la Gagwe ka meetse-fula a magolo, gomme O laela Noage go aga areka ya polokego, o mo nea ditaelo tše feletšego tša go aga. Noage ka ntle le tika-tiko o a theetša gomme o kgoboketša lapa la gagwe la batho ba seswai, gotee le diphoofolo le dinonyana; ka morago ngwageng wa bo-600 wa bophelo bja gagwe (2370 B.C.E.), Meetse-fula a a thoma. Pula e kgolo e na ka matšatši a 40 go fihla ge dithaba tše telele di apareditšwe ke meetse a di-cubit tše 15 (difutu tše ka bago 22). Ge Noage ka morago ga ngwaga o tee a ntšha lapa la gagwe ka arekeng, o thoma ka go neela Jehofa sehlabelo se segolo sa tebogo.

14. Jehofa bjale o nea taelo efe le go dira kgwerano efe, gomme ke ditiragalo dife tšeo di diregago bophelong bja Noage?

¹⁴ Jehofa bjale o šegofatša Noage le lapa la gagwe gomme o ba laela gore ba tlatše lefase ka bana ba bona. Modimo ka taelo ya gagwe o nea tumelelo ya go ja nama, eupja o laela gore go se ke gwa jewa madi ao e lego moya goba bophelo bja nama gomme o laela go bolawa ga mmolai. Kgwerano ya Modimo ya gore a ka se sa hlwa a tliša meetse-fula godimo ga lefase e tiišwa ka go tšwelela ga molalatladi leratadimeng. Ka morago, Hama o bontšha go se hlomphe moporofeta wa Jehofa Noage. Noage ge a e-kwa ka se, o rogaka morwa wa Hama Kanana, eupja o oketša ka go bolela tšhegofatšo ka go bontšha gore Seme o tla bontšhwa kgaugelo le gore Jafete le yena o tla šegofatšwa. Noage o hwa ge a e-na le nywaga e 950.

15. Batho ba leka bjang go itirela leina le legolo, gomme Jehofa o šwalalanya maikemišetšo a bona bjang?

¹⁵ Barwa ba bararo ba Noage ba phetha taelo ya Modimo ya gore ba ate gomme ba tšweletša malapa a 70 ao e lego bagologolo ba moloko wa gona bjale wa batho. Nimirode, setlogo-tlogolwana sa Hama ga a balwe, mohlomongwe ke ka baka la go ba “motsomi yo matla yo a lwago le Jehofa.” (10:9, NW) O hloma mmušo gomme o thoma go aga metse. Mo nakong ye lefase ka moka le na le leleme letee. Go e na le go phatlalala lefaseng e le gore ba le dule le go le lema, batho ba dira phetho ya go aga motse le tora yeo e nago le ntlha yeo e fihlago magodimong e le gore ba itirele leina le legolo. Lega go le bjalo, Jehofa o senya maikemišetšo a bona ka go raranya leleme la bona, gomme ka tsela yeo a ba šwalalanya. Motse o bitšwa Babele (yeo e bolelago gore “Tharano”).

16. (a) Ke ka baka la’ng leloko la Seme e le le bohlokwa? (b) Aborama o bitšwa “Moratiwa wa Modimo” ka baka la’ng, gomme o amogela ditšhegofatšo dife?

¹⁶ Ditirišano tša Modimo le Aborahama (11:10–25:26). Moloko o bohlokwa wa go tloga go Seme go ya go Aborama morwa wa Thara o a latišišwa, gomme go bontšhwa tatelano ya wona. Go e na le go tsoma go itirela leina ka noši, Aborama o bontšha tumelo go Modimo. O tloga motseng wa Kaladea wa Uri ka taelo ya Modimo gomme ge a e-na le nywaga e 75, o sela Eforate a le tseleng ya gagwe ya go ya nageng ya Kanana gomme o bitša leina la Jehofa. Ka baka la tumelo ya gagwe le go kwa ga gagwe, o bitšwa “Moratiwa wa Modimo,” gomme Modimo o dira kgwerano le yena. (Jak. 2:23; 2 Kor. 20:7; Jes. 41:8) Modimo o šireletša Aborama le mosadi wa gagwe nakong e kopana ya go dula ga bona Egipita. Aborama ge a boetše Kanana, o bontšha botho bja gagwe le go rata khutšo ka go dumelela gore ngwana wa ngwanabo le morapedi-gotee le yena Loto a kgethe karolo e kaone kudu ya naga ya kholofetšo. Ka morago o phološa Loto dikgošing tše nne tšeo di bego di mo thopile. Ka morago ga go boa ntweng, Aborama o gahlana le Melekitsedeke, kgoši ya Salema yoo ka ge e le moperisita wa Modimo a šegofatšago Aborama, gomme Aborama o mo nea karolo ya lesome.

17. Modimo o katološa kgwerano ya gagwe bjang, gomme ke eng seo se utollwago mabapi le peu ya Aborama?

¹⁷ Ka morago Modimo o tšwelela go Aborama, o tsebiša gore Yena ke mošireletši wa Aborama gomme o hlalosa kholofetšo ya kgwerano ka go utolla gore peu ya Aborama e tla lekana le dinaledi tša sebakeng ka bontši. Aborama o tsebišwa gore bana ba gagwe ba tla tlaišwa ka nywaga e 400, eupja ba tla phološwa ke Modimo ka go ahlola setšhaba seo se ba tlaišago. Ge Aborama a e-na le nywaga e 85, Sarai mosadi wa gagwe yo a bego a sa dutše a hloka bana o mo nea Hagara molata wa gagwe wa mosadi wa mo-Egipita gore a be le ngwana ka yena. Isimaele o a belegwa gomme o tšewa e le yo a ka bago mojabohwa. Lega go le bjalo, Jehofa o rera seo se fapanego le se. Ge Aborama a e-na le nywaga e 99, Jehofa o fetola leina la gagwe gore e be Aborahama, la Sarai gore e be Sara gomme o holofetša gore Sara o tla belega morwa. Go dirwa kgwerano ya lebollo le Aborahama gomme kapela-pela o bolotša ba lapa la gagwe.

18. Ke ditiragalo dife tšeo di diregago mafelelong a bophelo bja Loto?

¹⁸ Modimo bjale o tsebiša mogwera wa Gagwe Aborahama ka maikemišetšo a Gagwe a go senya motse wa Sodoma le wa Gomora ka baka la sebe sa yona se segolo. Barongwa ba Jehofa ba lemoša Loto gomme ba mo thuša go tšhaba Sodoma gotee le mosadi wa gagwe le barwedi ba gagwe ba babedi. Lega go le bjalo, mosadi wa gagwe ka baka la go gadima morago ka go kganyoga dilo tšeo di lego ka morago ga gagwe, o fetoga mmota wa letswai. E le gore ba tšweletše bana, barwedi ba Loto ba dira gore tatago bona a tagwe ke beine, gomme ka go ba le dikopano tša botona le botshadi le yena, ba belega barwa ba babedi bao e bago bo-tatago ditšhaba tša Moaba le Amoni.

19. Ke teko efe yeo Aborahama a e fenyago ye e lego mabapi le Peu, gomme Jehofa o utolla selo sefe se sengwe ge a tiiša kholofetšo ya Gagwe?

¹⁹ Modimo o šireletša Sara gore a se ke a šilafatšwa ke Abimeleke wa Bafilisita. Isaka mojabohwa yo a holofeditšwego, o belegwa ge Aborahama a e-na le nywaga e 100 gomme Sara a e-na le nywaga e ka bago 90. Nywaga e ka bago e mehlano ka morago ga se, Isimaele wa nywaga e 19 o kwera Isaka yo e lego mojabohwa, gomme se se feleletša ka go rakwa ga Hagara le Isimaele mo go dumelelwago ke Modimo. Ka morago ga nywaga e itšego, Modimo o leka Aborahama ka go mo laela gore a dire sehlabelo ka morwa wa gagwe Isaka go e nngwe ya dithaba tša Moria. Tumelo e kgolo ya Aborahama go Jehofa ga e šikinyege. O ikemišetša go neela morwa wa gagwe yo gape e lego mojabohwa, eupja o thibelwa ke Jehofa yo a mo neago kgapana gore e be yona e dirwago sehlabelo legatong la gagwe. Jehofa o tiiša gape kholofetšo ya Gagwe go Aborahama ka go bolela gore O tla atiša peu ya Aborahama gore e lekane le dinaledi tša legodimo le lešabašaba la lewatle. O bontšha gore peu ye e tla rua dikgoro tša manaba a yona le gore ditšhaba ka moka tša lefase ka kgonthe di tla itšhegofatša ka Peu.

20. Aborahama o bontšha kelohloko efe ge a tšeela Isaka mosadi, gomme Isaka o dirwa mojabohwa a nnoši bjang?

²⁰ Sara o hwa ge a e-na le nywaga e 127 gomme o bolokwa tšhemong yeo Aborahama a e rekago go barwa ba Hethe. Aborahama bjale o roma mohlanka o mogolo wa ngwako wa gagwe go ya go tšeela Isaka mosadi nageng ya batho ba leloko la gabo. Jehofa o hlahla mohlanka go ya lapeng la Bethuele morwa wa Nahoro, gomme go dirwa dithulaganyo tša gore Rebeka a boele le yena morago. Rebeka o dumela go sepela a šegofaditšwe ke lapa labo, gomme o ba mosadi wa Isaka. Ge e le Aborahama o nyala mosadi o mongwe e lego Ketura yo a mmelegelago barwa ba tshelelago. Lega go le bjalo, o ba nea dimpho gomme o a ba khuduša e le gore Isaka e be yena a nnoši mojabohwa wa gagwe. Ka morago ge Aborahama a e-na le nywaga e 175, o a hwa.

21. Isaka le Rebeka ba ba le barwa ba mafahla bjang?

²¹ Bjalo ka ge Jehofa a boletše e sa le pele, Isimaele morwarrago Isaka ka motswadi o tee o ba hlogo ya setšhaba se segolo seo se theilwego ka barwa ba gagwe ba 12 bao e lego ditona. Ka nywaga e 20 Rebeka o dula e le moopa, eupja Isaka o phegelela go kgopela Jehofa gomme o (Rebeka) belega mafahla e lego Esau le Jakobo bao Jehofa a ilego a mmotša e sa le pele gore o mogolo o be a tla hlankela e monyenyane. Isaka mo nakong ye o na le nywaga e 60.

22. Esau le Jakobo ba lebelela bjang kgwerano ye e dirilwego le Aborahama, gomme ka mafelelo afe?

²² Jakobo le barwa ba gagwe ba 12 (25:27–37:1). Esau o ba motho yo a ratago go tsoma. Ka ge a sa hlomphe kgwerano yeo e dirilwego le Aborahama, ka letšatši le lengwe ge a boa go tsoma o rekiša tokelo ya gagwe ya bogolo go Jakobo bakeng sa moronyana feela o mohwibidu. Le gona o nyala basadi ba babedi ba ba-Hethe (gomme ka morago le mosadi wa mo-Isimaele), bao ba kwešago batswadi ba gagwe bohloko. Jakobo a thušwa ke mmagwe, o ikgakantšha ka go itira Esau e le gore a hwetše tšhegofatšo ya boitšibulo. Esau yo a sešogo a utollela Isaka taba ya gore o rekišitše bogolo bja gagwe, bjale o loga maano a go bolaya Jakobo ge a e-kwa ka seo se dirilwego ke Jakobo, ka gona Rebeka o eletša Jakobo gore a tšhabele go kgaitšedi ya gagwe Labane kua Harane. Pele Jakobo a ka tloga, Isaka o mo šegofatša gape gomme o mo laela gore a se ke a nyala mosadi wa moheitene, eupja a nyale o mongwe wa lapeng la gabo mmagwe. Ge a le kua Bethele tseleng ya go ya Harane, o bona Jehofa mo torong, gomme Jehofa o a mo kgothatša le go tiiša kgwerano le yena.

23. (a) Jakobo o ba le barwa ba 12 bjang? (b) Rubene o lahlegelwa bjang ke tokelo ya tswalo?

²³ Jakobo kua Harane o šomela Labane gomme o nyala barwedi ba gagwe ba babedi, Lea le Ragele. Gaešita lege lenyalo le la gagwe la segadikane le bakilwe ke boradia bja Labane, fela Modimo o le šegofatša ka go nea Jakobo barwa ba 12 le morwedi ka basadi ba gagwe le balata ba bona, Silipa gotee le Biliha. Modimo o dira gore mehlape ya Jakobo e ate kudu gomme o mo laela gore a boele nageng ya bo-tatagwe. O rakedišwa ke Labane, eupja ba dira kgwerano ya khutšo lefelong leo le bitšwago Galede le Tora ya go Hlapetšad (Sehebere, ham·Mits·pahʹ). Jakobo ge a tšwela pele ka leeto, o kgothatšwa ke barongwa gomme bošego o katana le morongwa yoo mafelelong a mo šegofatšago gomme a fetolago leina la gagwe la Jakobo go ba Isiraele. Jakobo ka khutšo o rulaganya go kopana le Esau gomme o tšea leeto la go ya Sikeme. Lefelong le, morwedi wa gagwe Dina o senywa ke morwa wa kgoši ya ba-Hefe. Dikgaetšedi tša gagwe Simeone le Lefi ba itefeletša ka go bolaya banna ba Sikeme. Se se nyamiša Jakobo ka gobane bjalo ka moemedi wa Jehofa, se mo senya leina nageng. Modimo o mmotša gore a ye Bethele gomme a age aletare fao. Ge a le leetong la go tloga Bethele, Ragele o hwa nakong yeo a belegago morwa wa bo-12 wa Jakobo, Benyamini. Rubene o senya molata wa Ragele wa mosadi Biliha, e lego mmago barwa ba babedi ba Jakobo, gomme ka baka la se o lahlegelwa ke tokelo ya bogolo. Kapejana ka morago ga fao, Isaka o hwa a e-na le nywaga e 180, gomme Esau le Jakobo ba a mmoloka.

24. Ke ka baka la’ng Esau le lapa la gagwe ba khudugela lefelong la dithaba la Seira?

²⁴ Esau le ba lapa la gagwe ba khudugela lefelong la dithaba la Seira ka baka la ge leruo le legolo la Esau le Jakobo le ba palediša go ka hlwa ba sa dula gotee. Maina a bana ba Esau gotee le a magošana le dikgoši tša Edomo a a tšweletšwa. Jakobo o tšwela pele a dula Kanana.

25. Ke ditiragalo dife tšeo di išago tabeng ya gore Josefa a be mohlanka Egipita?

²⁵ Go ya Egipita bakeng sa go phološa bophelo (37:2–50:26). Ka baka la kamogelo ya Jehofa le ka baka la ditoro tšeo a dirilego gore Josefa a di lore, bagolwane ba Josefa ba thoma go mo hloya. Ba loga maano a go mmolaya, eupja go e na le seo ba mo rekiša go babapatši ba bangwe ba ba-Isimaele bao ba fetago ka tsela. Ge ba šetše ba inne kobo ya Josefa ya mebala ka mading, ba e laetša Jakobo e le bohlatse bja gore lesoganyana la nywaga e 17 le garotšwe ke sebata sa naga. Josefa o išwa Egipita gomme o rekišetšwa Potifara, tona ya ba-leta-kgoši.

26. Ke ka baka la’ng pego ya go belegwa ga Pheretse e le e bohlokwa?

²⁶ Kgaolo 38 e fapoga go se nene gore e re nee pego ya go belega ga Pheretse Thamara, yo ka boradia a dirago gore ratswalagwe Juda a mo nee tshwanelo ya lenyalo yeo e bego e swanetše go dirwa ke morwa wa gagwe. Pego ye e bontšha gape kelohloko e kgolo yeo ka yona Mangwalo a begago tiragalo e nngwe le e nngwe yeo e išago go tšweletšweng ga Peu ya kholofetšo. Morwa wa Juda Pheretse o ba o mongwe wa bo-rakgolokhukhu ba Jesu.—Luka 3:23, 33.

27. Josefa o ba tona-kgolo ya Egipita bjang?

²⁷ Ge go sa le bjalo, Jehofa o šegofatša Josefa kua Egipita gomme Josefa o ba motho o mogolo lapeng la Potifara. Lega go le bjalo, o welwa ke mathata ge a gana go goboša leina la Modimo ka go dira bootswa le mosadi wa Potifara, ka gona o pharwa molato wa maaka gomme o lahlelwa kgolegong. Ge a le fao o dirišwa ke Jehofa bakeng sa go hlalosa ditoro tša bagolegwa-gotee le yena ba babedi, e lego motšheledi wa Farao le moapeedi wa gagwe. Ka morago ge Farao a lora toro yeo e mo tshwenyago kudu, o botšwa ka bokgoni bja Josefa, ka gona o ntšhwa kgolegong ka pela gomme o tlišwa pele ga Farao. Josefa a godiša Modimo, o hlalosa toro e le yeo e tsebišago e sa le pele ka nywaga e šupago ya mokhora yeo e tlago go latelwa ke nywaga e šupago ya tlala. Farao o lemoga gore Josefa o na le “môya wa Modimo” gomme o mmea molaki wa go hlokomela boemo bjo. (Gen. 41:38) Josefa yo a nago le nywaga e 30, o laola dilo ka bohlale ka go kgobela dijo nakong ya nywaga e šupago ya mokhora. Nakong ya tlala ya lefase ka moka yeo e latelago, o rekišetša batho ba Egipita mabele gotee le batho ba ditšhaba tše dingwe bao ba tlago Egipita go tla go nyaka dijo.

28. Ke ditiragalo dife tšeo di dikologilego go khudugela ga lapa la Jakobo Egipita?

²⁸ Mafelelong Jakobo o romela barwa ba gagwe ba bagolo ba lesome Egipita gore ba ye go reka mabele. Josefa o a ba tseba, eupja bona ga ba mo tsebe. O swara Simeone gomme o laela gore ba tle le morwarrago bona o monyenyane ge ba e-tla go tla go reka mabele gape. Ge barwa ba senyane ba boa le Benyamini Josefa o a ikutolla, o lebalela ba lesome bao ba nago le molato gomme o ba laela gore ba tle le Jakobo gomme ba khudugele Egipita gore ba bolokege nakong ya tlala. Ka gona, Jakobo o khudugela Egipita a e-na le bana ba gagwe ba 66. Farao o ba nea naga e botse kudu, e lego naga ya Gosene, gore ba dule go yona.

29. Ke lelokelelo lefe la bohlokwa la diporofeto tšeo Jakobo a di bolelago ge a robetše malaong a gagwe a le kgaufsi le go hwa?

²⁹ Ge Jakobo a le kgaufsi le go hwa, o šegofatša Efuraimi le Manase barwa ba Josefa, gomme o bitša barwa ba gagwe ba 12 gore a tle a ba botše tšeo di tlago go ba diragalela “lebakeng le le tl’o xo tla.” (49:1) Bjale o nea lelokelelo la diporofeto tšeo ka moka ga tšona di phethegilego ka botlalo ga e sa le go tloga fao.e Mo o tsebiša gore molamo wa bogoši o tla dula o le molokong wa Juda go fihla ge go e-tla Silo (ke gore “Yo e Lego Mong wa Wona; Yo Molamo e Lego wa Gagwe”), e lego Peu e holofeditšwego. Ka morago ga go šegofatša dihlogo tše 12 tša meloko le go nea ditaelo tše di lego mabapi le go bolokwa ga gagwe ga nakong e tlago Lefaseng la Kholofetšo, Jakobo o hwa a e-na le nywaga e 147. Josefa o tšwela pele a hlokometše barwarragwe le malapa a bona go fihla nakong ya lehu la gagwe ge a e-na le nywaga e 110, yeo ka yona a bolelago tumelo ya gagwe ya gore Modimo o tla bušetša ba-Isiraele lefaseng la bona gomme o kgopela gore marapo a gagwe a išwe Lefaseng la Kholofetšo.

LEBAKA LEO KA LONA E HOLAGO

30. (a) Genesi e nea motheo ofe bakeng sa go kwešiša dipuku tša Beibele tše di bilego gona ka morago? (b) Genesi e šupa morerong ofe o nepagetšego?

³⁰ Genesi bjalo ka mathomo a Lentšu le le buduletšwego la Modimo, e na le mohola o mogolo kudu tabeng ya go tsebiša merero e megolo ya Jehofa Modimo. E nea motheo o mobotse gakaakang wa go kwešiša dipuku tše di bilego gona ka morago tša Beibele! Gare ga ditaba tša yona tše dintši-ntši, e hlalosa mathomo le mafelelo a lefase la go loka kua Edene, go thoma le go fedišwa ga lefase la batho ba go se boife Modimo ka meetse-fula le go tšwelela ga lefase le lebe la bjale. Se segolo kudu, e tšweletša sehlogo sa Beibele ka moka e lego go godišwa ga Jehofa ka Mmušo wo o bušwago ke “peu” e holofeditšwego. E bontšha lebaka leo motho a hwago ka lona. Go tloga go Genesi 3:15 go ya pele—kudu-kudu pegong yeo e bolelago ka ditirišano tša Modimo le Aborahama, Isaka le Jakobo—e rwele kholofelo ya bophelo bjo bo sa felego ka tlase ga Mmušo wa Peu. E hola ka go šupa pakane ye e nepagetšego bakeng sa batho ka moka—go ba babotegi le go ba bakgethagatši ba leina la Jehofa.—Ba-Roma 5:12, 18; Ba-Heb. 11:3-22, 39, 40; 12:1; Mat. 22:31, 32.

31. Ka go diriša tšhate yeo e tsentšhitšwego fa, bontšha kamoo Genesi e nago le (a) diporofeto tšeo di kwalago le (b) melao ya motheo e holago.

³¹ Mangwalo a Bakriste a Segerika a bolela ka tiragalo e nngwe le e nngwe e kgolo le motho o mongwe le o mongwe yo bohlokwa yo a ngwadilwego ka pukung ya Genesi. Go feta moo, diporofeto tšeo di ngwadilwego ka go Genesi di phethagetše ka ntle le go foša bjalo ka ge go bontšhwa Mangwalong ka moka. E nngwe ya tšona, e lego “nywaxa e makxolo a manê” ya go tlaišwa ga peu ya Aborahama, e ile ya thoma ge Isimaele a kwera Isaka ka 1913 B.C.E. gomme ya felela ka go lokollwa ga yona Egipita ka 1513 B.C.E.f (Gen. 15:13) Mehlala ya diporofeto tše dingwe tše di kwalago le go phethega ga tšona di bontšhwa tšhateng yeo e tsentšhitšwego fa. Le gona selo se sengwe seo se nago le mohola o mogolo tabeng ya go aga tumelo le kwešišo ke melao ya motheo ya Modimo yeo e boletšwego pele ka go Genesi. Baporofeta ba kgale gaešita le Jesu le barutiwa ba gagwe, ba ile ba tsopola le go diriša ditemana tše tšwago pukung ya Genesi. Re tla ba re dira gabotse ge re ka latela mohlala wa bona, gomme go ithuta tšhate e tsentšhitšwego fa go tla re thuša tabeng ye.

32. Ke tsebišo efe ya bohlokwa yeo Genesi e e rwelego ye e lego mabapi le lenyalo, moloko le go balwa ga nako?

³² Genesi e utolla thato ya Modimo le morero wa gagwe o lego mabapi le lenyalo, tswalano e swanetšego magareng ga monna le mosadi, melao ya motheo ya bohlogo le go tlwaetšwa ga lapa. Jesu ka noši o ile a diriša tsebišo ye, gomme a tsopola kgaolo ya pele le ya bobedi ya Genesi polelong ya gagwe e nngwe: “A xa la ka la bala xore, E a ba dirilexo mathomong, ó ba dirile monna le mosadi? A re: Ka ’baka leo monna ó tlo tloxêla tat’axwe le mm’axwe a xomarêla mosadi wa xaxwe; ’me ba babedi bao a re ba tlo ba nama e tee.” (Mat. 19:4, 5; Gen. 1:27; 2:24) Pego ye e lego go Genesi ke e bohlokwa tabeng ya go nea tatelano ya leloko la lapa la batho le ka go bala nako yeo motho a bilego lefaseng le ka yona.—Gen., dikga. 5, 7, 10, 11.

33. Bolela melao e itšego gotee le mekgwa ya lekoko la bapatriareka yeo e lego e bohlokwa tabeng ya go kwešiša Beibele.

³³ Selo se sengwe seo se tlogago se e-na le mohola go moithuti wa Mangwalo ke go ithuta ka lekoko la bapatriareka leo le bolelwago ke Genesi. Lekoko la bapatriareka e be e le sebopego sa mmušo wa lapa seo se bego se šoma magareng ga batho ba Modimo go tloga nakong ya Noage go fihla nakong ya ge go newa Molao kua Thabeng ya Sinai. Ditaba tše dintši tšeo di tsentšhitšwego kgweranong ya Molao di be di šetše di dirišwa lekokong la bapatriareka. Melao ya motheo e bjalo ka ditshwanelo setšhabeng (18:32), boikarabelo setšhabeng (19:15), go nea kotlo gotee le go kgethega ga madi le bophelo (9:4-6) le go hloya ga Modimo taba ya go tumiša batho (11:4-8) di ile tša kgoma batho go phuleletša histori ka moka. Mekgwa e mentši ya molao le mantšu e thuša go kwešišweng ga ditiragalo tša ka morago, gaešita le go fihla mehleng ya Jesu. Molao wa bapatriareka wo o laolago go lotwa ga batho le dithoto (Gen. 31:38, 39; 37:29-33; Joh. 10:11, 15; 17:12; 18:9) le mokgwa wa go fetišetša dithoto (Gen. 23:3-18), gaešita le molao wo o laolago bohwa bja yo a neilwego tshwanelo ya boitšibulo (48:22) e swanetše go tsebja ge e ba re tla ba le tsebišo yeo e nyakegago bakeng sa go hwetša kwešišo e botse ya Beibele. Mekgwa e mengwe ya lekoko la bapatriareka yeo e ilego ya tsenywa Molaong e bile dihlabelo, lebollo (leo le neilwego Aborahama pele), go dirwa ga dikgwerano, go tsošetšana maina (38:8, 11, 26) le go dirišwa ga dikeno bakeng sa go kgonthiša taba.—22:16; 24:3.g

34. Ke dithuto dife tšeo di holago go Bakriste tšeo di ka ithutwago ge go balwa Genesi?

³⁴ Genesi puku ya mathomo ya Beibele, e ruta dithuto tše dintši ka go botega, tumelo, go kwa, tlhompho, mekgwa e mebotse le sebete. Mehlala e sego kae fela še: Tumelo ya Henoge le sebete ge a sepela le Modimo a lebane le manaba a mašoro; go loka, go hloka molato le go kwa mo go phethegilego ga Noage; tumelo ya Aborahama, maikemišetšo a gagwe, kgotlelelo ya gagwe, go ba le boikarabelo ga gagwe bjalo ka hlogo ya lapa le morutiši wa ditaelo tša Modimo baneng ba gagwe, go nea ga gagwe le lerato la gagwe; boikokobetšo bja Sara go monna wa gagwe yo e lego hlogo gotee le boroto bja gagwe; boleta bja Jakobo le go kgomega ga gagwe ka kholofetšo ya Modimo; go kwa ga Josefa tatagwe, boitshwaro bja gagwe bjo bobotse, sebete sa gagwe, boitshwaro bja gagwe bjo bo lokilego ge a le kgolegong, go hlompha ga gagwe balaodi ba bagolo, boikokobetšo bja gagwe tabeng ya go nea Modimo letago le kgaugelo ya gagwe ka go lebalela banababo; kganyogo e matla ya banna ba ka moka ya go kgethagatša leina la Jehofa. Mekgwa ye yeo e lego mehlala e mebotse e bonagala gabotse maphelong a batho bao ba ilego ba sepela le Modimo nakong e fetilego ya nywaga e 2369 ya go tloga go bopjeng ga Adama go fihla lehung la Josefa, bjalo ka ge se se akareditšwe pukung ya Genesi.

35. Genesi e šupa go eng ge e aga tumelo?

³⁵ Ka kgonthe, pego e lego go Genesi ke e holago bakeng sa go aga tumelo ka go tšweletša ga yona mehlala e mebotse gakaakaa ya tumelo, tumelo e bjalo e lekilwego yeo e fihlelelago motse wo o agilwego ke Modimo, e lego Mmušo wa gagwe wo a ilego a thoma go o lokišeletša kgale-kgale ka Peu ya gagwe ya kholofetšo, e lego mokgethagatši o mogolo wa leina le legolo la Jehofa.—Ba-Heb. 11:8, 10, 16.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Tšhate go letlakala 18]

GENESI—E BUDULETŠWE GOMME E A HOLA

2:7 Motho ke moya 1 Ba-Kor. 15:45

2:22, 23 Bohlogo 1 Tim. 2:13; 1 Ba-Kor. 11:8

9:4 Bokgethwa bja madi Dit. 15:20, 29

20:3 Bootswa bo fošagetše 1 Ba-Kor. 6:9

24:3; 28:1-8 Nyalana feela le modumedi 1 Ba-Kor. 7:39

28:7 Go kwa batswadi Ba-Ef. 6:1

Diporofeto Tšeo di Phethagetšego le Diswantšhetšo tša Boporofeta

12:1-3; 22:15-18 Go Hlaolwa ga Peu ya Aborahama Ba-Gal. 3:16, 29

14:18 Melekitsedeke o swantšhetša Kriste Ba-Heb. 7:13-15

17:11 Seo se swantšhetšwago ke lebollo Ba-Roma 2:29

49:9 Tau ya leloko la Juda Kut. 5:5

1:1 Modimo o hlodile legodimo le lefase Jes. 45:18; Kut. 10:6

1:26 Motho o dirilwe ka seswantšho sa Modimo 1 Ba-Kor. 11:7

2:2 Modimo o khuditše ka letšatši la bošupa Ba-Heb. 4:4

3:1-6 Noga e forile Efa 2 Ba-Kor. 11:3

4:8 Kaine o bolaile Abele Juda 11; 1 Joh. 3:12

4:9, 10 Madi a Abele Mat. 23:35

5:21 Henoge Juda 14

5:29 Noage Hesek. 14:14; Mat. 24:37

6:13, 17-20 Meetse-fula Jes. 54:9; 2 Pet. 2:5

12:1-3, 7 Kgwerano ya Aborahama Ba-Gal. 3:15-17

15:6 Tumelo ya Aborahama Ba-Roma 4:3; Jak. 2:23

15:13, 14 Leeto la go tloga Egipita Dit. 7:1-7

18:1-5 Go amogela baeng Ba-Heb. 13:2

19:24, 25 Sodoma le Gomora di a fedišwa 2 Pet. 2:6; Juda 7

19:26 Mosadi wa Loto Luka 17:32

20:7 Aborahama moporofeta Ps. 105:9, 15

21:9 Isimaele o kwera Isaka Ba-Gal. 4:29

25:23 Jakobo le Esau Ba-Roma 9:10-13; Maleaki 1:2, 3

25:32-34 Esau o rekiša tokelo ya bogolo Ba-Heb. 12:16, 17

37:28 Josefa o rekišwa Egipita Ps. 105:17

41:40 Josefa o dirwa tona-kgolo Ps. 105:20, 21