Okuti Ankho Utyiyale?
O aloés ankho yuundapeswa kohale itundapi?
O Aloés itunda komuti utiwa Agarwood
Ombimbiliya ipopia okuti o aloés oyo, ankho yuundapeswa pala okunikisa nawa ovikutu nomaula. (Salmo 45:8; Provérbios 7:17; Cântico de Salomão 4:14) O aloés, yapopiwa Mombimbiliya ankho itunda komuti umwe utiwa Agarwood. Tyina omuti oo uvola utunda omulela umwe unika nawa uyololoka. Tupu ankho ukunkhwa aunyetuka nawa, iya ohinde oyo ankho itiwa “aloés,” oyo ilandeswa.
Ombimbiliya yeeleka onohinge mbova Isilayeli nomi “aloés Jeova atuika.” (Números 24:5, 6) O testu oyo tyafuile ipopia omiti vitiwa Agarwood vikula unene avihiki po nometulu 30. Namphila omuti oo, ko Isilayeli pehepano kauko vali, A Dictionary of the Bible (O Disionaliu imwe Yombimbiliya) yati: ‘Petupu natyike tyityilika olusoke luokuti omiti ovio nomikuavo vieheiwe hono [potyilongo] ankho vituikwa unene Momavota o Jordão.’
Oviawa patyi ankho vitavelwa mondyuo ya Huku mo Jelusalei?
Ei oselu yeema yomondyuo ya huku mo Jelusalei ikahikuale omanima ehungi po 2.000
Ovitumino via Huku ankho vipopia okuti ovanthu vokuava ovilikutila mondyuo ya Huku vena okuava ovipuka vikahi nawa. Huku ankho ketavela oviawa viehekahi nawa. (Êxodo 23:19; Levítico 22:21-24) Ngetyi tyapopia omuhoneki Filo wo potyita tyotete P.K., omunakwa ankho utala ovinyama “okuhimbikila komutwe alo komakondyo” opo akale nonthumbi yokuti vikahi nawa mononkhalelo mbatyo ambuho iya “vitupu omanthanda ine kavialemanene napeke.”
Omunongo E. P. Sanders wapopia okuti ononkhalamutwe mondyuo ya Huku tyafuile ankho “vatuma ovalandesi vayumbwa onthumbi opo valandese ovinyama, noviila viipawa povilikutila, mahi viatalwa nawa novanakwa. Moluotyo, omulandi ankho upewa oselu yeema ilekesa okuti etyi alandeswa tyikahi nawa.”
Mo 2011, ovanongo vokuheyulula omatunthu vavasa oselu oyo popepi naapa ankho pekahi ondyuo ya Huku. Oselu oyo ilekesa okuti yalingwa pokati kotyita tyotete P.K.E nenima 70 P.K. Oselu oyo, ankho ina onondaka onombali mbahonekwa mo Aramaico mbapitiyua okuti “Tyasukuka pala Huku.” Otyo tyilekesa okuti ononkhalamutwe mbo mondyuo ya Huku ankho vakutila oselu oyo kotyinyama matyiundapeswa pala otyilikutila.