17 Библийы цы зӕххыты кой цӕуы, уыдон цавӕр уыдысты
Цӕугӕдӕттӕ ӕмӕ гуылфӕнтӕ. Кӕд Библийы дзырд «цӕугӕдон» фӕамоны, чи никуы бахус вӕййы, ахӕм цӕугӕдӕттӕм (зӕгъӕм, Евфрат ӕмӕ Иордан), уӕддӕр бирӕ рӕтты ацы дзырд, ӕдзух чи фӕкӕлы, ахӕм донмӕ нӕ амоны. Палестинӕйы «цӕугӕдӕттӕн» сӕ фылдӕр, растдӕр зӕгъгӕйӕ, сты цӕугӕдӕтты дӕлвӕзтӕ – сӕрдыгон мӕйты сӕ дон бахус вӕййы, къӕвдатӕ куы фӕуары кӕнӕ хӕхты мит ӕмӕ их куы фӕтайы, уыцы мӕйты та дзы дон гуылфгӕнгӕ фӕкӕлы. Фӕлӕ уӕддӕр афӕдзӕн йӕ фылдӕр хай уыцы дӕлвӕзтӕ вӕййынц хус (1Пд 17:7; 18:5). Иуӕй-иу ӕвзӕгты ма сӕ зонынц сӕ араббаг номӕй, «вади», зӕгъгӕ. Дзуттаг ӕвзаджы сын ис ном на́хал. Уыцы дзырдӕй схонӕн ис, дон цы дӕлвӕзы кӕлы, уый дӕр (Рд 26:19; 2Пд 3:16; Иов 30:6; Сл.з 6:11) ӕмӕ цӕугӕдонӕн йӕхи дӕр (1Пд 17:4; Пс 110:7). Иуӕй-иу ахуыргӕндтӕ зӕгъынц, зӕгъгӕ, уыцы дзырд растдӕр уыдзӕн «донвӕд» кӕнӕ «цӕугӕдоны дӕлвӕз»-ӕй тӕлмац кӕнын. Ацы дзуттаг дзырд мах ратӕлмац кодтам дзырдтӕй «цӕугӕдон», «(цӕугӕдоны) дӕлвӕз» ӕмӕ «(доны) гуылфӕн», кӕм куыд фидыдта, уымӕ гӕсгӕ.
Иовы 6:15 дзырдбаст «зымӕгон цӕугӕдон» амоны, йӕ дӕттӕ гуылфгӕнгӕ кӕмӕн кӕлынц, ахӕм цӕугӕдонмӕ. Зымӕгон ахӕм цӕугӕдон йӕ былтӕй фӕкӕлы, их ӕмӕ мит кӕй фӕтайынц, уый тыххӕй. Фӕлӕ сӕрдыгон та, дон уӕлдай тынгдӕр куы фӕхъӕуы, уӕд, бахус вӕййы, ӕмӕ адӕмӕн ӕмӕ цӕрӕгойтӕн дон нал вӕййы. Иов дӕр йе ’фсымӕрты «зымӕгон цӕугӕдонимӕ» уымӕн абарста, ӕмӕ йӕ се ’ххуыс куы хъуыд, уӕд ӕй ныууагътой. Дзырдбаст «зымӕгон цӕугӕдӕттӕ» ма ӕмбӕлы Ек 1:7 (фип.) ӕмӕ уым та, куыд зыны, афтӕмӕй амоны цыфӕнды цӕугӕдонмӕ дӕр.
Библийы цы дӕлвӕзты кой цӕуы, уыдоны ’хсӕн ис Аравӕйы дӕлвӕз (Ам 6:14), Арноны дӕлвӕз (Д.з 2:36), Восоры дӕлвӕз (1См 30:9), Герары дӕлвӕз (Рд 26:17), Египеты дӕлвӕз (ЙсН 15:4), Ешколы дӕлвӕз (Нм 13:23), Зареды дӕлвӕз (Д.з 2:13), Иавокы дӕлвӕз (Д.з 2:37), Канӕйы дӕлвӕз (ЙсН 16:8), Кедроны дӕлвӕз (2См 15:23), Киссоны дӕлвӕз (Трх 4:7), Сорекы дӕлвӕз (Трх 16:4) ӕмӕ Хорафы дӕлвӕз (1Пд 17:3).
Ӕдзӕрӕг бӕстӕ. Дзырдбаст «ӕдзӕрӕг бӕстӕ» Библийы арӕх ӕмбӕлы. Фӕлӕ фылдӕр хатт змисджын бынатмӕ, ома, ӕнӕхъӕнӕй дӕр змис чи у, ахӕммӕ, нӕ фӕамоны (ахӕм бынӕттӕ ис, зӕгъӕм, Сахарӕйы ӕдзӕрӕг быдыры). «Ӕдзӕрӕг бӕстӕ»-йӕ (кӕнӕ та «ӕдзӕрӕг быдыр»-ӕй) цы дзырд тӕлмац у, уый арӕхдӕр фӕамоны афтид зӕхмӕ. Ахӕм «ӕдзӕрӕг бӕстӕты» кӕмдӕрты зади кӕрдӕг кӕнӕ ма иуӕй-иу бӕлӕстӕ дӕр (Йер 17:6; Йез 19:13), уыди дзы хизӕнтӕ дӕр (Рц 3:1; Пс 65:12; Йер 23:10). Цардис дзы алыхуызон мӕргътӕ, хилджытӕ, дзӕбидыртӕ, хъӕддаг хӕрджытӕ, зебрӕтӕ, теуатӕ, хъӕддаг куыйтӕ ӕмӕ бирӕгътӕ (Лв 11:30; Д.з 32:10, 11; 1См 24:2; Иов 39:5, 6; Пс 140:3; Ис 34:11–15; Йер 5:6). Уыдис дзы доны дзыхъхъытӕ (2Аз 26:10), хӕдзӕрттӕ ӕмӕ ма суанг горӕттӕ дӕр (ЙсН 15:61, 62; 1Пд 2:34; Ис 42:11). Фӕлӕ ахӕм бынӕттӕн сӕ фылдӕрты бирӕ адӕм нӕ цард, стӕй йын йӕ зӕхх кусгӕ нӕ кодтой (Йер 2:2). Бирӕ рӕтты дзырд «ӕдзӕрӕг бӕстӕ» амоны, зын цӕрӕн кӕм у ӕмӕ адӕм кӕм нӕй, ахӕм бынатмӕ, зайӕгойтӕ дзы цас зайы ӕмӕ цавӕртӕ сты, уымӕ нӕ, фӕлӕ.
Библийы ма «ӕдзӕрӕг бӕстӕ» хуыйны, Израил 40 азы дӕргъы иу ӕдзӕрӕг ранӕй иннӕ ӕдзӕрӕг ранмӕ кӕм рацу-бацу кодта, уыцы бынат. Уырдӕм хаудысты Сур, Син, Синай, Фаран ӕмӕ Цины ӕдзӕрӕг быдыртӕ (Рц 15:22; 16:1; 19:1; Нм 10:12; 20:1). Синайы ӕрдӕгсакъадах, зайӕгойтӕй хъӕздыг чи у, иуӕй-иу ахӕм бынӕттӕй дарддӕр, иууылдӕр у змис, ставд хуыр ӕмӕ къӕдзӕх. Дӕлвӕзты (вадиты) дзы кӕмдӕрты иу гыццыл зайы кӕрдӕг. Кӕд ацы ӕдзӕрӕг бынат Сахарӕйы хуызӕн нӕу, уӕддӕр дзы у тынг зын цӕрӕн. Израилӕгтӕн Хуыцау куы не ’ххуыс кодтаид, уӕд сӕ иу дӕр нӕ фервӕзтаид, «адӕймагыл тас чи ’фтауы, уыцы стыр ӕдзӕрӕг быдыры – маргджын кӕлмытӕ ӕмӕ скорпионтӕ кӕм ис, уыцы ӕнӕдон ӕмӕ хус зӕххы» (Д.з 1:19; 8:15).