Märso

Näꞌä rä hogä mꞌu̱i xä prometegihu̱ rä Zi Dada Jeoba tobe hindi handihu̱. ¿Pe gi pädi? Mäyaꞌmu̱ himi ja yä tso̱o̱, nixi yä planta, nixi yä zuꞌue, nixi yä jäꞌi. Pe ko rä tiempo nuyu̱ bi zo̱ho̱ bi nja ngeꞌä rä Zi Dada Jeoba go bi hyoki (Gén. 1:​1, 26, 27). Njabu̱ ꞌnehe, mu̱ rä Zi Dada Jeoba xä promete dä hä nꞌa rä hogä mꞌu̱i nuua ha rä Xiꞌmhai, Näꞌä ma dä kumpli. Rä Zi Dada Jeoba ya xä hñutsꞌi nꞌa rä pa habu̱ ma dä kumpli näꞌä rä promesa. Nubye̱ hää ma dä za gä handihu̱ nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho po gatꞌho rä Xiꞌmhai habu̱ gatꞌho yä jäꞌi ma dä mꞌu̱i ko rä johya, ꞌne hinte mä sufrimiento ma dä nja. Xti njabu̱, ya nixi ma gä beñhu̱ ge nꞌa rä pa bi nja nuya yä sufrimiento di handihu̱ mäpaya (Is. 65:17; Apoc. 21:​3, 4). Mientra di to̱ꞌmihu̱ dä zo̱ho̱ näꞌä rä rꞌayꞌo xiꞌmhai xä promete rä Zi Dada Jeoba, ma gä sigihu̱ gä o̱tꞌehu̱ ntsꞌe̱di pa gä japäbihu̱ dä te mä komfiansahu̱ po Geꞌä ꞌne po nuꞌu̱ yä promesa xä ja. Pa geꞌä mähyoni gä pe̱fihu̱ nuya hñuu yä tꞌo̱tꞌe: 1) Mähyoni gä hudihu̱ ꞌne gä ntso̱ꞌmihu̱ te ri bo̱ni näꞌä rä njutꞌi bi uni rä Zi Dada Jeoba, 2) mähyoni gä hudihu̱ ꞌne gä ntso̱ꞌmihu̱ hängu rä tsꞌe̱di pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba, ꞌne 3) mähyoni gä pe̱fihu̱ nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe di ho rä Zi Dada Jeoba. Mu̱ gä jahu̱bu̱, ma gä de̱mbäbihu̱ rä ejemplo nuꞌu̱ yä amigo rä Zi Dada Jeoba de mäyaꞌmu̱ ꞌne ma gä hänihu̱ ꞌnehe näꞌä xä prometegihu̱ (Heb. 6:​11, 12). w23.04 rä nxii 31, yä parr. 18, 19

Rä Hesu bi no̱ꞌtse mähetsꞌi ꞌne bi ja nꞌa rä sadi. ¿Por hanja? Pa njabu̱ go bi ꞌñeꞌspäbi rä nsu rä Zi Dada Jeoba ꞌne hingo bi ꞌñexä rä nsu. Mi uadi de bi ja näꞌä sadi bi ꞌñenä: «¡Lázaro, guä po̱ni!» (Juan 11:43). Nubye̱ Lázaro bi nangi ꞌne bi bo̱ni de näꞌä ntꞌagi. ¡Yä jäꞌi himi tsa dä gamfri näꞌä bi me̱fi rä Hesu! Ora di yo nxadihu̱ faxkägihu̱ pa mänꞌa dä te ꞌne dä ze̱di mä komfiansahu̱ ge nuꞌu̱ xä du ma dä nuhu mänꞌaki. Beni ge rä Hesu bi ꞌñembäbi Marta: «Ri ku ma dä nangi de rä du» (Juan 11:23). Ja ngu rä Zi Dada Jeoba, rä Hesu ꞌnehe ne ꞌne pe̱ꞌtsi rä tsꞌe̱di pa dä kumpli nunä rä promesa. Mi nzoni po näꞌä rä dumu̱i mi thogi nuꞌu̱ yä amigo, utkägihu̱ ge näꞌä desia dä hñäki rä du ꞌne gatꞌho märꞌa yä dumu̱i. Mi gu̱tsꞌi Lázaro de rä du, rä Hesu bi ꞌñudi ge pe̱ꞌtsi rä tsꞌe̱di pa dä gu̱tsꞌi nuꞌu̱ xä du. Ja ngu di handihu̱, ¡di pe̱ꞌtsihu̱ ndunthi yä raso pa gä kamfrihu̱ ge Äjuä ma dä kumpli rä promesa ꞌne ma dä gu̱tsꞌi nuꞌu̱ xä du! w23.04 yä nxii 11, 12, yä parr. 15, 16

Ora di pädihu̱ mänꞌa xä ñho ndäꞌä rä bolunta Jeoba ja mꞌe̱di gä paꞌtihu̱ näꞌä di apäbihu̱. ¿Te mähyoni gä benihu̱ ora di xatuäbihu̱ Jeoba? Mähyoni gä benihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba ya xä hñutsꞌi nꞌa rä pa ꞌne nꞌa rä ora habu̱ po mäde de näꞌä rä Gobiernu xä hñutsꞌi, ma dä huati yä ñheni, rä du ꞌne nuꞌu̱ märꞌa yä xuñha ꞌne yä sufrimiento di handihu̱ ha rä Xiꞌmhai (Dan. 2:44; Apoc. 21:​3, 4). Pe mentä di to̱ꞌmihu̱ näꞌä rä paꞌä, rä Zi Dada Jeoba xä hyopi ge rä Zithu dä mända po nꞌa rä tiempo nuua ha rä Xiꞌmhai (Juan 12:31; Apoc. 12:9). Koꞌmu̱ rä Zithu go geꞌä di mända mäpaya ha rä Xiꞌmhai, mu̱ rä Zi Dada Jeoba dä hñäki kada nꞌa de nuꞌu̱ yä xuñha di ñhanduihu̱, yä jäꞌi ma dä mbeni ge rä Zithu hingä nꞌa rä tsꞌo gobernante. Hänge rä Zi Dada Jeoba akägihu̱ gä pe̱ꞌtsihu̱ rä pasensia ꞌne gä to̱ꞌmihu̱ xti kumpli yä promesa. Pe mäske rä Zi Dada Jeoba akägihu̱ gä to̱ꞌmihu̱, hindi signifika ge he̱gäse̱hu̱, Näꞌä faxkägihu̱. w23.05 rä nxii 8, rä parr. 4; yä nxii 9, 10, yä parr. 7, 8

Dä hogi gä mbitabihu̱ gatꞌho yä jäꞌi ora di po̱nihu̱ di predikahu̱. ꞌNehe dä za gä hokihu̱ nꞌa rä lista de gatꞌho nuꞌu̱ dä za gä mbitabihu̱: ngu mä familiahu̱, nuꞌu̱ yä jäꞌi di mpe̱huihu̱, yä yꞌoskuela, yä besinu, ꞌne gatꞌho nuꞌu̱ di pädihu̱. Mu̱ ya bi thege yä imbitasio, dä za gä pe̱hnihu̱ por telefono näꞌä rä imbitasio ja ha jw.org ꞌne ha rä aplicación JW Library. Mähyoni gä pe̱fihu̱ njabu̱ ngeꞌä hindi pädihu̱ hängu yä jäꞌi ma dä ntini kongekhu̱ (Ecl. 11:6). Mähyoni gä benihu̱ ge ora di unihu̱ yä imbitasio, ndunthi yä jäꞌi hingi pädi tenguꞌu̱ mä mhuntsꞌihu̱ ꞌne nunka xä ntini ha nunä Fenäte. Po geꞌä, zäi ge pe̱ꞌtsi ndunthi yä ntꞌani ꞌne mähyoni gä pädihu̱ hanja gä thädihu̱. ꞌNe xti uadi rä Fenäte de rä du rä Hesu, zäi ge rꞌa yä zi jäꞌi ma dä me̱ꞌtsi mä ndunthi yä ntꞌani. Kada nꞌa de gekhu̱ di nehu̱ gä o̱thu̱ ntsꞌe̱di pa dende änte, durante ꞌne xti uadi nunä Fenäte, gä fatsꞌihu̱ yä zi jäꞌi dä ntini ꞌne dä benefisia de nunä Fenäte bi mända rä Hesu gä jahu̱ (Hech. 13:48). w24.01 rä nxii 12, yä parr. 13, 15; rä nxii 13, rä parr. 16

Ha rä Mäkä Tꞌofo di tinihu̱ hñäto yä jäꞌi nuꞌu̱ bi mꞌu̱kua ha rä Xiꞌmhai ꞌne bri ju̱tsꞌi de rä du. ¿Dä za gä ꞌuekehu̱ rä tiempo pa gä hetihu̱ ꞌne gä pädihu̱ hanja bi thogi kada nꞌa de geꞌu̱? Mentä di hetihu̱ ha rä Mäkä Tꞌofo, ora di hetihu̱ näꞌä bi thogi, mähyoni gä hudihu̱ ꞌne gä ntso̱ꞌmihu̱ hanja näꞌä bi thogi ko kada nꞌa de geꞌu̱, udi ge Äjuä xa di desia ꞌne pe̱ꞌtsi rä tsꞌe̱di pa dä koꞌspäbi yä te nuꞌu̱ xä du. Pe de gatꞌho nuꞌu̱ yä zi jäꞌi pede rä Biblia ge bri ju̱tsꞌi de rä du, mismo rä Hesu bri ju̱tsꞌi de rä du ꞌne yä nthebetho nuꞌu̱ jäꞌi bi hyandi. Gehnä rä prueba mänꞌa rä däta di pe̱ꞌtsihu̱ pa gä kamfrihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba mäjuäni ma dä gu̱tsꞌi nuꞌu̱ xä du (1 Cor. 15:​3-6, 20-22). Hängu di jamädibihu̱ rä Zi Dada Jeoba ngeꞌä ma dä gu̱tsꞌi nuꞌu̱ xä du. Di pädihu̱ ge ma dä thogi njabu̱, ngeꞌä rä Zi Dada Jeoba —näꞌä toꞌo xä promete— di desia ꞌne pe̱ꞌtsi rä tsꞌe̱di pa dä gu̱tsꞌi nuꞌu̱ xä du. Ogi he̱gi de gi tede ri komfiansa po nunä promesa. Mu̱ gi jabu̱, mänꞌa ma dä te ri ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba ꞌne näꞌä di prometeꞌi: «Nuꞌu̱ ri zi jäꞌi xä du ma dä nuhu» (Juan 11:23). w23.04 rä nxii 8, rä parr. 2; rä nxii 12, rä parr. 17; rä nxii 13, rä parr. 20

Nꞌa rä jäꞌi näꞌä di rekonose ora hingi tsa dä me̱fi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe, signifika ge ꞌnehe hingrä ꞌñexmänsu. Nuju̱ di udihu̱ ge di pe̱ꞌtsihu̱ nuya yä hogä mꞌu̱i, mu̱ di rekonosehu̱ näꞌä tsa gä pe̱fihu̱ ꞌne näꞌä hinä. Nꞌa rä jäꞌi näꞌä hingä rä ꞌñexmänsu pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei märꞌaa, ꞌne handi ge go mänꞌa yä dängi ke geꞌä (Filip. 2:3). Gedeón mi rekonose ora himi tsa dä me̱fi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe, ꞌne hingä mrä ꞌñexmänsu. Nuꞌmu̱ yä madianita xki dominä yä israelita, rä Zi Dada Jeoba bi me̱hni nꞌa rä e̱nxe̱ pa bi xipäbi Gedeón ge go geꞌä xki huahni pa dä ñämbäbi rä hnini. Pe Gedeón bi dädi: «Mä familia geꞌä mänꞌa rä zi tꞌu̱ki de gatꞌho Manasés, ꞌne nuga hinte mä nsu di pe̱ꞌtsi ha rä ngu mä dada» (Juec. 6:15). Gedeón mi handi ge hingä ma xä za xä ja näꞌä bi mändabi rä Zi Dada Jeoba. Pe rä Zi Dada Jeoba himbi hye̱se̱ ꞌne bi matsꞌi Gedeón pa njabu̱ bi logra bi me̱fi näꞌä bi mändabi. Yä anciano nzäntho o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä ꞌñudi ge di rekonose ora tsa dä me̱fi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe ꞌne ora hinä, ꞌnehe nuyu̱ yä ku hingyä ꞌñexmänsu (Hech. 20:​18, 19). Yä anciano hingi exä yä nsu po gatꞌho näꞌä pädi dä me̱fi, nixi di u̱ yä mfeni ora nꞌa rä tꞌo̱tꞌe hingi po̱nibi xä ñho. w23.06 rä nxii 3, yä parr. 4, 5

Pe tobe kohi thogi de 1.000 yä je̱ya pa dä thogi näꞌä mänꞌa rä tꞌo̱tꞌe no̱ni ha Génesis 3:15. Hää, nubye̱ ma drä nheꞌtuäbi rä ñäxu rä Zithu (Apoc. 20:​7-10). Ma gä benihu̱ näꞌä mängä rä Mäkä Tꞌofo ge ma dä thogi. Ma dä zo̱ho̱ rä pa habu̱ yä dähni o yä gobiernu ma dä ꞌñenä: «¡Por fin bi zo̱ho̱ nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho!» (1 Tes. 5:​2, 3, TNM). Pe xti «dämfri» yä jäꞌi, ma dä xotꞌi nꞌa rä däta mbidi habu̱ yä gobiernu ma dä mu̱di dä huati nuꞌu̱ yä hyate relijion (Apoc. 17:16). ꞌNepu̱ rä Hesu —ngu nꞌa rä nzaya— ma dä yꞌapäbi ngue̱nda gatꞌho yä jäꞌi ꞌne ma dä ꞌueke nꞌa lado tanto nuꞌu̱ xä porta ngu yä zi de̱ti, ꞌne mä nꞌa lado nuꞌu̱ xä porta ngu yä tꞌäxi (Mat. 25:​31-33, 46). Pe rä Zithu hingä ma dä pontꞌätho yä yꞌe̱. Ko ndunthi rä kue̱ ma dä japäpi Gog de la tierra de Magog (o sea yä gobiernu), pa nubye̱ dä ne dä huatuäbi rä hnini rä Zi Dada Jeoba (Ezeq. 38:​2, 10, 11). Durante näꞌä rä däta mbidi, nuꞌu̱ to̱ꞌmi dä mända ko rä Kristo —pe tobe di mꞌu̱kua ha rä Xiꞌmhai— ma dä tsꞌitsꞌi ha mähetsꞌi pa mähye̱gi ko rä Kristo dä ntuhni ha näꞌä rä gerra rä thuhu Armagedón. Rä Kristo ko ngatꞌho nuꞌu̱ di mfaxhui, ma dä ntäte ha nunä tuhni ꞌne ja gekua ma dä uadi näꞌä rä däta mbidi o tribulación (Mat. 24:31; Apoc. 16:​14, 16). Nubye̱ hää, rä Kristo ma dä mu̱di dä mända nuua ha rä Xiꞌmhai po 1.000 yä je̱ya (Apoc. 20:6). w23.10 yä nxii 20, 21, yä parr. 9, 10

Mäpaya ha rꞌa yä luga de rä Xiꞌmhai, yä gobiernu xä proibibi yä testigo rä Jeoba dä predika ꞌne dä muntsꞌi. Yä ku de nuꞌu̱ yä lugaꞌu̱ pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei yä autorida ja ngu bi ja Abdías. Pe nuyu̱ yä ku udi ge mänꞌa di mädi rä Zi Dada Jeoba (Mat. 22:21). Yä testigo rä Jeoba de nuꞌu̱ yä lugaꞌu̱, udi ge mänꞌa o̱te Äjuä ke yä mhända yä mexiꞌmhai (Hech. 5:29). Hänge mäske de gä ntꞌägi, nuꞌu̱ sigi di predika ꞌne di muntsꞌi (Mat. 10:​16, 28). ꞌNehe di asegura ge gatꞌho yä ku de rä mhuntsꞌi hindä mꞌe̱päbi näꞌä honi pa dä sigi dä su näꞌä rä hogä ntsitsꞌi pe̱ꞌtsi ko rä Zi Dada Jeoba. Ma gä handihu̱ rä ejemplo Henri. Nuni rä ku ꞌmu̱i ha nꞌa rä luga de África habu̱ yä autorida bi proibibi yä testigo rä Jeoba dä predika ꞌne dä muntsꞌi. Po näꞌä tiempoꞌä, Henri bi hñäꞌspäbi yä ku nuꞌu̱ yä he̱ꞌmi rꞌakägihu̱ rä hnini Jeoba. Näꞌä bi yꞌofo: «Nuga xa di ntsa gä ñä. Rä Zi Dada Jeoba, geꞌä bi maxkägi pa dä täpäbi rä ntsu». Ja ngu Henri, mu̱ gi mädi ꞌne gi pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei rä Zi Dada Jeoba, geꞌä ma dä maxꞌäꞌi pa gi täpäbi rä ntsu. w23.06 rä nxii 16, yä parr. 9, 11

Nuꞌmu̱ Adán ꞌne Eva bi desidi hindä yꞌo̱te rä Zi Dada Jeoba, ¿ya hingä ma xä logra Äjuä xä ñuꞌtsi rä Xiꞌmhai ko nuꞌu̱ yä hojäꞌi ꞌne yä perfecto? Zäi ge rä Zithu nubye̱ hää bi mbeni ge xki tsꞌombäbi rä ꞌme̱fi rä Zi Dada Jeoba. Tal vez rä Zithu bi ꞌñenä: «Nubye̱ hää Jeoba ma dä hyo Adán ꞌne Eva ꞌne zäi ge ma dä hyokä mä nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne mä nꞌa rä ꞌme̱hñä. Mu̱ dä me̱fi njabu̱ nubye̱ hää ma dä za gä enä ge Jeoba näꞌä nꞌa rä kꞌuamba». ¿Por hanja bi mbeni njabu̱? Ngeꞌä nja ngu di handihu̱ ha Génesis 1:​28, rä Zi Dada Jeoba bi ꞌñembäbi Adán ꞌne Eva: «Pe̱ꞌtsihu̱ yä bätsi ꞌne ndunthihu̱. Ñuꞌtsihu̱ rä xiꞌmhai ꞌne suhu̱». Mu̱ rä Zi Dada Jeoba xä hyo Adán ꞌne Eva, hingä ma xä mꞌu̱i yä bätsi pa xä ñuꞌtsi rä Xiꞌmhai ꞌne nubye̱ hää rä Zithu ma xä ꞌñenä: «Jeoba bi hyatꞌi nuyu̱ yä jäꞌi ꞌne himbi kumpli näꞌä bi prometebi». Zäi ge rä Zithu asta bi ꞌñenä: «En caso de ke Jeoba dä hyopäbi Adán ꞌne Eva dä sigi dä te ꞌne dä me̱ꞌtsi yä bätsi, nuyu̱ nunka ma dä zo̱ho̱ dä mperfecto. Nu xkä handi njabu̱, geꞌä mä oportunida di pe̱ꞌtsi pa gä embäbi Jeoba: “Nunka ma gi logra gi hyandi ge ha Xiꞌmhai dä mꞌu̱i nuꞌu̱ yä jäꞌi yä yꞌo̱de ꞌne yä perfecto”» (Ecl. 7:20; Rom. 3:23). w23.11 rä nxii 6, yä parr. 15, 16

Rä Zi Dada Jeoba nzäntho xä uni yä ley ꞌne yä tsꞌofo ha rä Noya ꞌne po mäde de rä hnini (Prov. 3:​5-7). Hänge hingi ja mꞌe̱di gä imbentahu̱ märꞌa yä mhända habu̱ kada nꞌa rä kristianu debe dä desidise̱ te di debe dä me̱fi. Rä Zithu usa yä nkꞌuamba ꞌne nuꞌu̱ yä tsꞌo mfeni de nunä xiꞌmhai pa hatꞌi ꞌne di dibidi yä jäꞌi (Col. 2:8). Geꞌä bi nheki ha rä pa nuꞌu̱ yä mu̱di kristianu, rä Zithu bi usa nuꞌu̱ yä mfeni yä bämhñä, nuꞌu̱ yä ntꞌudi xki imbentase̱ yä judío, ꞌne yä mfeni rꞌa yä jäꞌi nuꞌu̱ mi mää ge mi debe dä sigi nuꞌu̱ yä Ley xki tꞌumbäbi Moisés. Nunä xi nꞌa rä däta trampa habu̱ bi dagi yä jäꞌi, ngeꞌä ko nuya yä nkꞌuamba bi japäbi hindä hyoni näꞌä rä mfädi bi ehe de rä Zi Dada Jeoba. Mäpaya, rä Zithu usa rä telebision, rä internet, rä radio, pa di xani yä nkꞌuamba ꞌne pa di xani nuꞌu̱ yä notisia hingä mäjuäni bi ehe de yä politiko. w23.07 rä nxii 16, yä parr. 11, 12

Rä Zithu nunka bi imäjinä hanja rä Zi Dada Jeoba ma xä resolbe näꞌä xuñha bä hä Adán, Eva ꞌne rä Zithu. Rä Zi Dada Jeoba bi hyopäbi ge Adán ꞌne Eva xä me̱ꞌtsi yä bätsi, ꞌne njabu̱ bi ꞌñudi ge di kumpli näꞌä di promete ꞌne hinto ma dä za dä ꞌñembäbi ge rä kꞌuamba. ꞌNehe Jeoba bi ꞌñudi ge hinto ma dä za dä ꞌñembäbi ge näꞌä nꞌa rä fracasado, sino gatꞌho näꞌä di promete di kumpli. ¿Te bi me̱fi? Nuꞌmu̱ rä Zithu bi japäbi Adán ꞌne Eva bi ꞌuengi de rä ꞌñuu rä Zi Dada Jeoba, Jeoba nguntꞌä bi mää ge ma xä mꞌu̱i toꞌo xä ñäni nuꞌu̱ yä jäꞌi yä yꞌo̱de (Gén. 3:15; 22:18). Rä Zithu nunka bi imäjinä ge Jeoba ma xä uni nꞌa rä njutꞌi pa xä ñäni yä mexiꞌmhai. Koꞌmu̱ rä Zithu näꞌä nꞌa rä egoista, näꞌä hingi senti ninꞌa tu̱i rä mhäte. Hänge nunka bi imäjinä ge po näꞌä rä mhäte pe̱skägihu̱ rä Zi Dada Jeoba ma xä mꞌu̱i dispuesto dä me̱hnä rä hmäkä Tꞌu̱ pa dä uni nꞌa rä njutꞌi po gekhu̱ (Mat. 20:28; Juan 3:16). ¿Te ma dä logra rä Zi Dada Jeoba ko näꞌä rä njutꞌi bi uni? Xti uadi näꞌä 1.000 yä je̱ya de dä mända rä Hesu, nuꞌu̱ yä jäꞌi dyä yꞌo̱de ꞌne dyä perfecto ma dä mꞌu̱i pa nzäntho nuua ha rä Xiꞌmhai. Ma dä mꞌu̱i ha nꞌa rä Paraiso ja ngu mi ꞌne rä Zi Dada Jeoba dende ri mu̱di. Xti uadi dä kumpli nunä rä promesa, nubye̱ hää rä Zi Dada Jeoba ma dä za dä ꞌñenä: «¡Ya dä huati mä ꞌme̱fi!». w23.11 rä nxii 6, rä parr. 17

Di udihu̱ rä tꞌekꞌei po rä ji ꞌne rä bida. ¿Por hanja? Ngeꞌä rä Zi Dada Jeoba enä ge rä ji geꞌä ri bo̱ni rä bida, ꞌne nunä nꞌa rä regalo näꞌä bi ehe de Geꞌä (Lev. 17:14). Mäyaꞌmu̱ nuꞌmu̱ rä Zi Dada Jeoba po ri mu̱di bi umbäbi nse̱ki yä jäꞌi dä zipäbi yä ngo̱ yä zuꞌue, Näꞌä bi ñꞌembäbiꞌu̱ ge ho̱nse̱ rä ngo̱ mi debe dä zipäbi pe rä ji hinä (Gén. 9:4). Nunä mhända bi yo uni mänꞌaki rä Zi Dada Jeoba nuꞌmu̱ po mäde de Moisés bi tꞌumbäbi yä Ley rä hnini Israel (Lev. 17:10). ꞋNehe ha yä pa nuꞌu̱ yä mu̱di kristianu —po mäde de nuꞌu̱ yä apostol rä Hesu—, rä Zi Dada Jeoba bi mända mänꞌaki ge drä ebita rä ji (Hech. 15:​28, 29, TNM). Nuju̱ di udihu̱ ge di jamäsuhu̱ ꞌne di defendehu̱ nunä mhända, nuꞌmu̱ di o̱tꞌehu̱ ngue̱nda rä Zi Dada Jeoba ora di pahu̱ ko rä mediko ꞌne di huahnihu̱ te mä tratamiento gä aseptahu̱. ꞌNehe di o̱tꞌehu̱ ntsꞌe̱di po gä o̱tehu̱ nuꞌu̱ yä mhända rä Zi Dada Jeoba pa hingä tagihu̱ ha yä pekado. Rä apostol Pablo bi uni nunä konseho: «Hyohu̱ nuꞌu̱ yä nkꞌatꞌi pe̱ꞌtsi ri ndoyꞌohu̱». Ja ngu di handihu̱, rä Zi Dada Jeoba xikägihu̱ ge mähyoni gä o̱thu̱ ntsꞌe̱di pa gä häkihu̱ de ha mä mfenihu̱ ꞌne de ha mä korasohu̱ nuꞌu̱ yä nkꞌatꞌi tsitsꞌi ha yä pekado. Por ejemplo, di ebitahu̱ gä handihu̱ o gä pe̱fihu̱ nuꞌu̱ yä kosa ma dä jakägihu̱ gä pe̱fihu̱ yä pekado ko mä ndoyꞌohu̱ (Col. 3:​5, TNM; Job 31:1). w23.07 rä nxii 15, yä parr. 5, 6

¿Por hanja Sansón himbi da ngue̱nda näꞌä mi ne dä me̱fi Dalila? A lo mejor xa mi pe̱ꞌspäbi ndunthi rä komfiansa o xa ntsꞌe̱di näꞌä rä mhäte mi pe̱ꞌspäbi ꞌne himi ne dä hyandi näꞌä mi thogi. Hindi pädihu̱, pe rä Mäkä Tꞌofo mää ge Dalila hyaxtho mi bäntebi Sansón pa dä xipäbi habu̱ mi ehe näꞌä rä tsꞌe̱di mi pe̱ꞌtsi. Koꞌmu̱ Sansón ya xa xki mfada ꞌne xki zabi, bi uadi bi xipäbi. Ja ngu di handihu̱, Sansón bi hyonse̱ yä xuñha ꞌne yä u̱gi. Po näꞌä bi me̱fi, bi ꞌme̱di po nꞌa rä tiempo näꞌä rä hogä ntsitsꞌi mi pe̱ꞌtsi ko rä Zi Dada Jeoba ꞌne näꞌä rä tsꞌe̱di xki umbäbi (Juec. 16:​16-20). Sansón bi umbäbi rä komfiansa Dalila en lugar de rä Zi Dada Jeoba. ¡Pe bi xofo ndunthi yä u̱gi po näꞌä bi me̱fi! Koꞌmu̱ bi ꞌme̱di rä tsꞌe̱di, nuꞌu̱ yä nkontra bi ma bä ju̱u̱ ꞌne bi hñämpäbi yä da. Mꞌe̱fa, Sansón bi tsꞌitsꞌi ha rä hnini Gaza pa bi tꞌe̱ntꞌi fadi. Ha mbo rä fadi bri obligabi dä yꞌe̱tꞌä nꞌa rä däta mulinu de gä do habu̱ mri ju̱ki rä arinä. ꞌNepu̱ yä filisteo bi yꞌo̱tꞌe nꞌa rä däta ngo pa bi umbäbi yä ofrenda nꞌa de nuꞌu̱ yä idolo mi tꞌembäbi Dagón, ngeꞌä nuꞌu̱ mi huyämu̱i ge go geꞌä xki matsꞌiꞌu̱ pa bi za bi gu̱ Sansón. ꞌNepu̱ yä filisteo bi ꞌñenä: «“¡Guä ju̱kihu̱ rä Sansón pa gä nthehu̱ tsꞌu̱u̱!”. Hänge nuꞌu̱ bi gu̱ki Sansón de rä fadi ꞌne xa bi ꞌme̱ꞌtuäbi rä tsa» (Juec. 16:​21-25). w23.09 yä nxii 5, 6, yä parr. 13, 14

¿Te ma gä pe̱fihu̱ mu̱ —ha rä ꞌme̱fi o ha rä skuela— nꞌa rä jäꞌi dä ñꞌani por hanja di ꞌmu̱ihu̱ ja ngu di mända rä Mäkä Tꞌofo? Xä ñho gä pe̱ꞌtsihu̱ rä balo ꞌne gä defendehu̱ näꞌä di kamfrihu̱. Pe dä hogi gä udihu̱ ge di pe̱ꞌspäbihu̱ rä tꞌekꞌei näꞌä di mbeniꞌu̱ (1 Ped. 3:​15, TNM). Hänge en lugar de gä nkue̱hu̱ po näꞌä rä modo hanja bi xikägihu̱, dä hogi gä handihu̱ ngu nꞌa rä dängä oportunida pa gä xipäbihu̱ de rä Noya Äjuä. Hää, hindi mporta te mä raso bi me̱ꞌtsi näꞌä jäꞌi pa te bi xikägihu̱ o te bi yꞌangägihu̱, dä hogi ge nzäntho gä thädihu̱ ko rä ñhojäꞌi ꞌne rä pasensia. Xiꞌmu̱ habu̱ gi mpe̱fi nꞌa rä jäꞌi dä ꞌñeñꞌäꞌi: «¿Por hanja hingi o̱tꞌe yä kumpleañu?». Änte de gi thädi dä hogi gi ñꞌanise̱: «Xi nuni jäꞌi, ¿bi yꞌo̱tꞌe nunä ntꞌani ngeꞌä di mbeni ge hindi ho gä diberti o ngeꞌä mbeni ge hindi faxte pa dä nja rä johya ꞌne nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ha rä ꞌme̱fi?». Dä hogi gä embäbihu̱ ge di johyahu̱ gä handihu̱ hanja turämu̱i po dä nja nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ha rä ꞌme̱fi. ꞌNepu̱ ko rä tꞌekꞌei gä xipäbihu̱ ge nuju̱ ꞌnehe di ho gä dibertihu̱. Mu̱ gä xipäbihu̱ njabu̱, tal vez asta gä pe̱ꞌtsihu̱ rä oportunida de gä utihu̱ te mängä rä Mäkä Tꞌofo de yä kumpleañu. w23.09 rä nxii 17, yä parr. 10, 11

Xi nꞌa rä däta nsu pa gekhu̱ gä usahu̱ näꞌä rä tiempo kohi pa gä utihu̱ gatꞌho yä jäꞌi de rä Zi Dada Jeoba. Rä apostol Pedro engägihu̱ ge di debe xa gä to̱ꞌmihu̱ näꞌä rä pa rä Zi Dada Jeoba (2 Ped. 3:​11, 12, TNM). ¿Hanja dä za gä lograhu̱? Mähyoni gä hudihu̱ ꞌne gä ntso̱ꞌmihu̱ te mä mꞌu̱i to̱bgägihu̱ ha rä rꞌayꞌo xiꞌmhai. Xi nuꞌi, ¿gi imäjinä ge ya gi ꞌmu̱i ha rä rꞌayꞌo xiꞌmhai habu̱ gi ju̱ntsꞌi rä ndähi xä ntꞌaxi ꞌne gi tsi nuꞌu̱ yä ñhuni xä ku̱hi ꞌne uni rä nzaki? ¿Ya gi handi hanja ma gi umbäbi rä hogä ꞌñehe nuꞌu̱ yä jäꞌi xä du?, o ¿dä za gi imäjinä ge ya gi esplikabi yä jäꞌi hanja bi kumpli nuꞌu̱ yä profecía hutsꞌi ha rä Mäkä Tꞌofo? Mu̱ gi hudi gi imäjinä nuya yä jäpi xä ꞌñepu̱, ma dä jaꞌi gi beni ge ya di ꞌmu̱ihu̱ ha yä gäxä pa ꞌne geꞌä ma dä maxꞌäꞌi pa gi sigi gi ndo̱ꞌmi. Mäpaya ꞌmu̱i xi ndunthi yä jäꞌi nuꞌu̱ hingi kamfri ge rä pa rä Zi Dada Jeoba ya xä ꞌñepu̱. Pe koꞌmu̱ nuju̱ ya di pädihu̱ te ma dä thogi, hingä ma gä hopäbihu̱ dä hyo̱xkägihu̱ näꞌä di mbeniꞌu̱. w23.09 rä nxii 27, yä parr. 5, 6

Mäpaya, nuꞌu̱ yä bäsjäꞌi yä Testigo handi hanja märꞌa yä bäsjäꞌi hingi o̱te yä dada (2 Tim. 3:​1, 2). ¿Por hanja ꞌmu̱i ndunthi yä bäsjäꞌi nuꞌu̱ di porta njabu̱? Ngeꞌä rꞌaa di mbeni ge yä dada o yä nänä yä yohmi ꞌne hingi uni nꞌa rä hogä ejemplo. Märꞌa yä bäsjäꞌi di mbeni ge nuꞌu̱ yä konseho uni yä dada o yä nänä, xa xä ñhei o ya hindi sirbe ngeꞌä ya di ꞌmu̱ihu̱ ha mä nꞌa rä tiempo. Mu̱ nuꞌi grä bäsjäꞌi, ¿gi senti njabu̱ ꞌnehe? Ndunthi yä bäsjäꞌi xa di japäbi xä ñhei dä yꞌo̱de näꞌä di mända rä Zi Dada Jeoba di tinihu̱ ha rä testo de nunä rä pa ¿Te dä za dä maxꞌäꞌi pa gi pe̱fi nunä mhända? Rä Hesu go geꞌä nꞌa rä hogä ejemplo ꞌne utkägihu̱ hanja di debe gä o̱dehu̱ (1 Ped. 2:​21-24). Rä Hesu mrä perfecto, pe nuꞌu̱ yä dada hinä ꞌne rꞌabu̱ hingä geꞌä mi pe̱fi. Pe mäske njabu̱ rä Hesu bi me̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei ꞌne bi yꞌo̱te (Éx. 20:12). w23.10 rä nxii 7, yä parr. 4, 5

Rä apostol Pablo bi esplika ge nuꞌu̱ yä ofrenda ꞌne nuꞌu̱ yä sacrificio mi mända rä Ley Moisés, himi tsa dä goꞌmi nixi dä xu̱kuäbi xä ñho yä pekado yä jäꞌi. Po geꞌä rä Zi Dada Jeoba bi desidi ya hindä mändabi rä hnini dä kumpli nuꞌu̱ yä leyꞌu̱. ꞌNepu̱ rä apostol Pablo bi ꞌñuti rꞌa de nuꞌu̱ yä ntꞌudi mi debe dä ntiende xä ñho nuꞌu̱ yä kristianuꞌu̱. Bi esplikabi ge po mäde de näꞌä rä te bi uni rä Hesu, nuꞌu̱ mänꞌa ma xä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba ꞌne ma xä me̱ꞌtsi nꞌa rä humu̱i mänꞌa xä ñho (Heb. 7:19). Rä apostol Pablo bi esplikabi nuꞌu̱ yä kristianu myä hebreo, ge näꞌä rä forma de hanja mi xo̱kämbenibye̱ rä Zi Dada Jeoba, mänꞌa xmä ñho ke näꞌä rä modo de hanja mi ja mä mꞌe̱tꞌo. Rä apostol Pablo bi ꞌñembäbiꞌu̱: «Ngetꞌho gatꞌho näꞌä mi tꞌo̱tꞌä mä mꞌe̱tꞌo, ngu mrä xuditho de näꞌä to go ma dä e mꞌe̱fa, ꞌne nubye̱ di pähu̱ ge geꞌä rä zi Hmuu Ñhesukristo» (Col. 2:​17, Ár ꞌRaꞌyo Nkohi Jö). ¿Te di signifika nuya yä noya? Por ejemplo, ora di handihu̱ ge xä ꞌñepu̱ nꞌa rä xudi, ꞌne mꞌe̱fa ja di handihu̱ toꞌo näꞌä rä jäꞌi xä ꞌñepu̱; njabu̱ ꞌnehe näꞌä rä forma hanja yä judío mi adora rä Zi Dada Jeoba po mäde de nuꞌu̱ yä Ley bi tꞌumbäbi Moisés. Nunä ho̱nse̱ mi ngu nꞌa rä xudi näꞌä bi ꞌñudi nꞌa tu̱i de te mä forma ma xrä so̱kämbeni rä Zi Dada Jeoba xti zo̱ho̱ rä Kristo. Xa mähyoni gä pädihu̱ te mä mpadi bi ja rä Zi Dada Jeoba. ¿Por hanja? Ngeꞌä njabu̱ ma gä lograhu̱ gä xo̱kämbeni ja ngu di hoꞌä ꞌne ma gä pädihu̱ hanja di punꞌgägihu̱ mä pekadohu̱. w23.10 rä nxii 25, yä parr. 4, 5

Ha rä capítulo 11 de rä mfistꞌofo Daniel, pede de yoho yä rey o gobiernu nuꞌu̱ di tuhni ꞌne di ueni toꞌo dä dominä rä xiꞌmhai. Näꞌä bi yꞌofo rä profeta Daniel ꞌne nuꞌu̱ märꞌa yä profecía o ꞌme̱tꞌo noya hutsꞌi ha rä Mäkä Tꞌofo, udi ge «rä rey de rä norte» geꞌä rä dähni Rusia ꞌne nuꞌu̱ yä maxte. ꞌNehe, rä Mäkä Tꞌofo udi ge «rä rey de rä sur» geꞌu̱ yä dähni fädi ngu Reino Unido ꞌne Estados Unidos. Nuya yoho yä dähni di mfatsꞌi pa di dominä rä xiꞌmhai. «Rä rey de rä norte» xa bi o̱tpäbi rä ntsꞌomꞌu̱i nuꞌu̱ yä testigo rä Jeoba bi ꞌmu̱i ha nuꞌu̱ yä luga habu̱ bi dominä nunä rä rey. Rꞌa yä Testigo bri fe̱tꞌi ꞌne bi tꞌe̱ntꞌi fadi ngeꞌä pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba. Pe «rä rey de rä norte» hinxä logra xä pidi nuyu̱ mä zi kuhu̱. Al contrario, mänꞌa xä japäbi xä ze̱di yä jamfri. ¿Por hanja? Nuyu̱ yä ku hindi sorprendebi nuꞌu̱ yä ntꞌu̱tsate tꞌo̱ꞌtuäbi, ngeꞌä pädi ge rä profeta Daniel bi yꞌofo ge geꞌä ma dä thogi nuꞌu̱ yä ꞌme̱go rä Zi Dada Jeoba (Dan. 11:41). Mu̱ hingä pumfrihu̱ ge rä Mäkä Tꞌofo ya xki mää ge ma gä thogihu̱ yä ntꞌu̱tsate ꞌne ge rä Zi Dada Jeoba mänꞌitꞌho ma dä hñäki nuꞌu̱ yä ntsꞌomꞌu̱i tꞌo̱tkägihu̱, geꞌä ma dä maxkägihu̱ hingä ꞌuengihu̱ de rä ꞌñuu. w23.08 rä nxii 11, yä parr. 15, 16

Rä Zi Dada Jeoba xa di mäkägihu̱ ꞌne di baloragihu̱ ja ngu di balora yä da. De gatꞌho mä ndoyꞌohu̱, mä dahu̱ geꞌä mänꞌa xa rä delicado. Hänge rä Zi Dada Jeoba ꞌñenä go engägihu̱: «Toꞌo u̱ñꞌäꞌihu̱ ꞌñenä go su̱ꞌti mä da». Koꞌmu̱ rä Zi Dada Jeoba xa di mäkägihu̱, ꞌnehe turämu̱i po näꞌä di sentihu̱ ꞌne xä ñhoki pa dä sugägihu̱ ꞌne dä ñängägihu̱. Ora handi ge di sufrihu̱, ꞌnehe di sufri. Hänge dä za gä xatuäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba ꞌne gä embäbihu̱: «Sugägi ꞌne ñängägi ngu gi su ri da» (Sal. 17:8). Rä Zi Dada Jeoba ne ge nuꞌi gi mꞌu̱i kombensido ge näꞌä xa di mäꞌi. Mu̱ po nuꞌu̱ yä xuñha gi thogi jaꞌi xä ñhei gi kamfri ge näꞌä di mäꞌi, rä Zi Dada Jeoba di komprendeꞌi por hanja gi senti njabu̱. Pe mähyoni gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di pa gi kombense ri mfeni ꞌne ri koraso ge rä Zi Dada Jeoba xa di mäꞌi. ¿Te dä za dä maxꞌäꞌi? Pa geꞌä, ma gä handihu̱ hanja rä Zi Dada Jeoba di mädi rä Hesu, di mädi nuꞌu̱ xä huahni pa dä ma ha mähetsꞌi ꞌne hanja udi ge di mäkägihu̱ kada nꞌa de gekhu̱. w24.01 rä nxii 27, yä parr. 6, 7

Dende änte, Esdras xki hyandi hanja rä Zi Dada Jeoba mi fatsꞌi rä hnini ora mi thogi yä xuñha. Po rä je̱ya 484 antes de rä era común —nuꞌmu̱ rä rey Asuero bi mända dä tho gatꞌho nuꞌu̱ yä judío mi ꞌmu̱i ha nuꞌu̱ yä hnini mi mända rä gobiernu de Persia— tal vez Esdras mi ꞌmu̱i ha Babilonia (Est. 3:​7, 13-15). Rä bida Esdras ꞌnehe bi mꞌu̱i en peligro. Zäi ge mi yꞌo̱de näꞌä ma xä thogi, Esdras ꞌne nuꞌu̱ märꞌa yä judío mi ꞌmu̱i ha gatꞌho nuꞌu̱ yä hnini, bi xatuäbi rä Zi Dada Jeoba ꞌne bi bäntebi ge xä ñämbäbi yä bida (Est. 4:3). ¿Dä za gi imäjinä te bi senti Esdras ꞌne nuꞌu̱ märꞌa yä judío mi yꞌo̱de ge nuꞌu̱ yä kontra go geꞌu̱ xki tho? (Est. 9:​1, 2). Nuyu̱ yä däta xuñha bi thogi Esdras, zäi geꞌä bi matsꞌi pa bi ñhandui nuꞌu̱ yä xuñha bi ꞌñepäbi mꞌe̱fa nuꞌmu̱ bi mengi ha Jerusalén. ꞌNehe ora bi hyandi ge rä Zi Dada Jeoba ꞌmu̱i pa dä ñäni rä hnini, geꞌä bi matsꞌi pa mänꞌa bi me̱ꞌspäbi rä komfiansa ge dä thogiꞌä dä thogi, ¡nzäntho ma xä matsꞌi! w23.11 rä nxii 17, yä parr. 12, 13

Rä apostol Pablo mi mää nuꞌu̱ yä mhända de rä Ley Moisés xki tꞌumbäbi yä israelita (Rom. 3:​21, 28, TNM). Ha rä pa nuꞌu̱ yä mu̱di kristianu mi ja nꞌa rä xuñha: Rꞌa de nuꞌu̱ yä kristianu myä judío mi japäbi xä ñhei dä asepta ge rä Ley Moisés ya xki thäki ꞌne ya himi ja mꞌe̱di toꞌo dä kumpli. Hänge rä apostol Pablo bi no̱ni rä ejemplo Abrahán pa bi ꞌñudi ge nꞌa rä jäꞌi ya hindi ja mꞌe̱di dä me̱fi näꞌä mända rä Ley Moisés pa dä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko Äjuä. Sino ke nubye̱ mähyoni gä pe̱ꞌspäbihu̱ rä komfiansa tanto Äjuä ngu rä Kristo. ¿Hänge xa di nupkägihu̱ mä mfenihu̱ gä pädihu̱ ge ya hindi ꞌmu̱ihu̱ obligado gä kumplihu̱ ko gatꞌho näꞌä mända rä Ley Moisés? ¿Pe xi te di signifika nuꞌu̱ yä «ꞌme̱fi» no̱ni ha Santiago rä capítulo 2? Nuya yä me̱fi bi no̱ni Santiago, hindi signifika nuꞌu̱ yä «ꞌme̱fi» mi mända rä Ley Moisés, sino ke di signifika näꞌä pe̱fi nꞌa rä kristianu kada nꞌa rä pa (Sant. 2:24). Näꞌä pe̱fi, ma dä ꞌñudi mu̱ xa mäjuäni kamfri ꞌne pe̱ꞌspäbi rä komfiansa Äjuä o hinä. w23.12 rä nxii 3, rä parr. 8; yä nxii 4, 5, yä parr. 10, 11

Nuꞌu̱ yä zi nju beni dä nthäti, mähyoni dä hyandi xä ñho kontoꞌo. Beni ge näꞌä jäꞌi toꞌo ma gi huahni pa gi nthätui, dende näꞌä rä oraꞌä go geꞌä ma dä zo̱ho̱ dä nja ri ñäxu (Rom. 7:2; Efes. 5:33). Mu̱ ya gä handi näꞌä toꞌo gi ne gi nthätui, mähyoni gi ñꞌanise̱: «Xi nuni tsꞌu̱ntꞌu̱, ¿pe̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba? ¿Prokura dä me̱päbi mꞌe̱tꞌo rä Zi Dada Jeoba? ¿Pädi dä tomä yä hogä desision? ¿Di rekonose ora hingä geꞌä pe̱fi? ¿Pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei yä ꞌme̱hñä? ¿Pädi dä gu̱tꞌi rä ꞌñuu ꞌne ma dä maxkägi pa gä pe̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba? ¿Ma dä mäntenegi ꞌne ma dä jamäsugi?». Pe mähyoni gi beni ge mu̱ gi ne gi tini nꞌa rä däme näꞌä di kumpli nuya yä rekisito, nuꞌi ꞌnehe mähyoni gi kumpli ko nuꞌu̱ yä rekisito adi rä Zi Dada Jeoba. Nꞌa rä hogä ꞌme̱hñä, näꞌä «nꞌa rä maxte näꞌä rä ntso̱hui» rä däme «pa dä mfaxhui» (Gén. 2:18). Ora pe̱fi njabu̱ rä ꞌme̱hñä asta tꞌespäbi rä nsu rä däme ꞌne di ꞌme̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei (Prov. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11). Nxutsihu̱, nuꞌähu̱ dä za gi ñhokihu̱ dende nubye̱ pa gi kumplihu̱ ko nunä responsabilida. Pa geꞌä dä hogi ge dende nubye̱ gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi tede näꞌä ri mhäte gi pe̱ꞌspäbi rä Zi Dada Jeoba. ꞌNehe, nzäi gi mfaxte ha ri nguu ꞌne ha rä mhuntsꞌi. w23.12 yä nxii 22, 23, yä parr. 18, 19

Rä Zi Dada Jeoba promete dä rꞌakägihu̱ rä mfädi pa gä pe̱fihu̱ näꞌä xä ñho. Nuju̱ mänꞌa di honihu̱ rä mfatsꞌi ora ma gä tomähu̱ yä desision nuꞌu̱ ma dä afektagihu̱ pa gatꞌho mä bidahu̱. Rꞌakägihu̱ rä tsꞌe̱di pa gä ze̱tihu̱. Ja ngu bi umbäbi rä tsꞌe̱di rä apostol Pablo pa bi ze̱ti gatꞌho näꞌä bi thogi, rä Zi Dada Jeoba ꞌnehe dä za dä rꞌakägihu̱ rä tsꞌe̱di pa gä ze̱tihu̱ gatꞌho nuꞌu̱ yä xuñha tso̱kägihu̱ (Filip. 4:​13, TNM). Usa märꞌa yä ku pa faxkägihu̱. Nꞌa rä xui änte de xä tho, rä Hesu xa bi xatuäbi rä Zi Dada Jeoba ꞌne bi bäntebi ge xä matsꞌi pa hinxä thandi ngu nꞌa rä jäꞌi näꞌä xki ꞌme̱ꞌtuäbi rä tꞌekꞌei Äjuä. Pe en lugar de xä hñäkuäbi näꞌä rä sufrimiento ma xä thogi, rä Zi Dada Jeoba bä pe̱mpäbi nꞌa rä e̱nxe̱ —nꞌa rä ku rä Hesu— pa bi nupäbi rä mfeni (Luc. 22:​42, 43). Njabu̱ ꞌnehe mäpaya, rä Zi Dada Jeoba faxkägihu̱ ora usa märꞌa yä ku pa dä nzokägihu̱ por telefono o pa dä zo̱ngägihu̱. ¿Hänge gatꞌho di pe̱ꞌtsihu̱ yä oportunida de gä honihu̱ rä modo hanja gä nupäbihu̱ yä mfeni mä kuhu̱? (Prov. 12:25). w23.05 yä nxii 10, 11, yä parr. 9-11

Nuꞌu̱ yä zi ku xä desanimä ꞌne xä hye̱gi de dä me̱päbi rä Zi Dada Jeoba zäi ge di ntsa o tuyämu̱i de hanja yä ku ma dä trata. Po geꞌä xa mähyoni gä benihu̱ ge hingä o̱tpäbihu̱ yä ntꞌani nuꞌu̱ ma dä japäbi dä ꞌme̱ yä tsa o hindä senti xä ñho. Nuꞌu̱ xä desanimä ꞌne xä hye̱gi de dä me̱päbi rä Zi Dada Jeoba, tobe mä zi kuhu̱ ꞌne di rꞌakägihu̱ ndunthi rä johya ora di handihu̱ ge tso̱ni mänꞌaki ha rä Ngu de gä Mhuntsꞌi (Sal. 119:176; Hech. 20:35). ¿Hänge di bale rä penä gä o̱tꞌehu̱ rä Fenäte de rä du rä Hesu ja ngu bi mända? Mu̱ gä ñhokihu̱ dende änte ꞌne gä pe̱fihu̱ gatꞌho näꞌä ya dä pädihu̱, ma gä hänihu̱ xi ndunthi yä jäpi tanto nuju̱ ngu märꞌa yä zi jäꞌi (Is. 48:​17, 18). Nunä Fenäte jakägihu̱ mänꞌa gä mädihu̱ ꞌne gä umbäbihu̱ njamädi rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu po näꞌä bi me̱fi po gekhu̱. Nunä Fenäte jakägihu̱ gä muntsꞌihu̱ ꞌne gä mꞌu̱ihu̱ unido ko gatꞌho mä kuhu̱. ꞌNehe rꞌakägihu̱ rä oportunida de gä fatsꞌihu̱ märꞌa yä zi jäꞌi pa njabu̱ dä bädi te di debe dä me̱fi ꞌne njabu̱ dä hñäni ꞌnehe nuꞌu̱ yä jäpi bi hä näꞌä rä njutꞌi bi uni rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu. Hänge ma gä sigihu̱ gä o̱thu̱ ntsꞌe̱di pa ko ndunthi rä johya ꞌne rä mhäte gä ntinihu̱ ha rä Fenäte de rä du rä Hesu. w24.01 rä nxii 14, yä parr. 18, 19

¿Hanja di giagihu̱ rä Zi Dada Jeoba? Di giagihu̱ po mäde de rä Mäkä Tꞌofo. ꞌNehe usa rꞌa yä ñꞌo̱ho̱ ngu yä representante pa dä giagihu̱. Por ejemplo, rä Mäkä Tꞌofo udi ge Jeoba usa näꞌä embäbi «rä ꞌme̱go rä hogä yꞌo̱de ꞌne xa ja rä mfeni», pa rꞌakägihu̱ näꞌä imformäsio faxkägihu̱ gä huahnihu̱ yä hogä desision (Mat. 24:​45, TNM). Rä Zi Dada Jeoba hingä ho̱nse̱ di usa nuya yä ñꞌo̱ho̱ pa dä giagihu̱, ꞌnehe di usa yä superintendente de gä circuito ꞌne yä anciano de rä mhuntsꞌi, pa di nupkägihu̱ mä mfenihu̱ ꞌne pa rꞌakägihu̱ yä tsꞌofo nuꞌu̱ ma dä maxkägihu̱ ora di thogihu̱ yä däta xuñha. ¡Hängu di jamädibihu̱ rä Zi Dada Jeoba po nunä rä gia rꞌakägihu̱ ha nuya yä gäxä pa! Nunä gia faxkägihu̱ gä pe̱fihu̱ näꞌä di ho rä Zi Dada Jeoba ꞌne faxkägihu̱ pa hingä ꞌuengihu̱ de nunä ꞌñuu tsitsꞌi ha rä te pa nzäntho. Mäske njabu̱, rꞌabu̱ dä za dä jakägihu̱ xä ñhei gä jamäsuhu̱ näꞌä rä gia rꞌakägihu̱ rä Zi Dada Jeoba ngeꞌä yä imperfecto nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ xä hñutsꞌi pa dä gu̱nkägihu̱. Pe ora thogi njabu̱, mähyoni gä benihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba go geꞌä gu̱hni rä hnini ꞌne ge pa mä ñhouihu̱ mu̱ gä dehahu̱ dä giagihu̱. w24.02 rä nxii 20, yä parr. 2, 3

Dä za gä japäbihu̱ dä te näꞌä rä mhäte di sentihu̱ po rä Zi Dada Jeoba mu̱ di nxadihu̱ njatꞌä rä Mäkä Tꞌofo. Hänge ora gi nxadi rä Mäkä Tꞌofo, hñudi gi ntso̱ꞌmi ꞌne hyandi te utꞌäꞌi de rä Zi Dada Jeoba näꞌä gi heti. Dä hogi gi ñꞌanise̱: «¿Hanja nunä di heti ha rä Mäkä Tꞌofo udi ge di mäkägi rä Zi Dada Jeoba? Xi nunä di heti, ¿te mä raso rꞌakägi pa gä mädi rä Zi Dada Jeoba?». ꞌNehe ma dä za gä tedehu̱ näꞌä rä mhäte di sentihu̱ po rä Zi Dada Jeoba, mu̱ njatꞌä di xatuäbihu̱ ꞌne di xipäbihu̱ gatꞌho näꞌä di sentihu̱ (Sal. 25:​4, 5). Mu̱ gä pe̱fihu̱ njabu̱, rä Zi Dada Jeoba ma dä yꞌo̱de mä sadihu̱ ꞌne ma dä maxkägihu̱ (1 Juan 3:​21, 22). Ma gä ntso̱ꞌmihu̱ de rä apostol Pablo näꞌä bi konose nꞌa rä bäsjäꞌi mrä thuhu Timoteo. Nuni bäsjäꞌi xa mi mädi rä Zi Dada Jeoba ꞌne mi mädi yä jäꞌi. Hänge rä apostol Pablo bi ñä xä ñho de Timoteo ꞌne bi ꞌñenä: «Joꞌo mä nꞌa toꞌo gä pe̱sꞌme nꞌadä rä mfeni, ꞌne mäjuäni xa mäꞌähu̱» (Filip. 2:​20, RN). Rä apostol Pablo ꞌne märꞌa yä kristianu go mänꞌa bi balora näꞌä mhäte mi udi po märꞌa yä ku. Ora yä mhuntsꞌi mi o̱de ge ma dä zo̱ni Timoteo, zäi ge nuꞌu̱ ya xtä du dä zo̱ho̱ näꞌä rä paꞌä (1 Cor. 4:17). w23.07 rä nxii 9, yä parr. 7-10

Mäyaꞌmu̱, Jeoba bi huahni Moisés pa dä giabi yä israelita ꞌne dä yu̱tꞌi ha näꞌä rä Hogä Hai xki prometebi. Pe Moisés bi du änte de xä logra xä tso̱ni ha nunä Hogä Hai. ¿Bi mꞌu̱i abandonädo yä israelita? ¡Hinä! Ngeꞌä mientra yä israelita mi o̱te yä mhända rä Zi Dada Jeoba, näꞌä nunka bi bandonä. Por ejemplo, änte de ke Moisés xä du, rä Zi Dada Jeoba bi mää ge Josué go geꞌä ma xä gu̱tꞌi rä ꞌñuubye̱. Josué ya mi pädi hanja dä gia nunä hnini, ngeꞌä po ndunthi yä je̱ya, Moisés xki ꞌñuti hanja dä ja (Éx. 33:11; Deut. 34:9). ꞌNehe mi ꞌmu̱i märꞌa yä ñꞌo̱ho̱ nuꞌu̱ mi pe̱ꞌtsi ndunthi rä esperiensia de hanja dä gu̱hni nunä hnini (Deut. 1:15). Ja ngu di handihu̱, rä Zi Dada Jeoba himbi bandonä rä hnini. ꞌNehe rä Mäkä Tꞌofo pede de rä profeta Elías. Durante ndunthi yä je̱ya bi matsꞌi yä israelita pa bi xo̱kämbeni rä Zi Dada Jeoba ja ngu ri ꞌñehe. Pe nꞌa rä pa, Jeoba bi me̱hni Elías ha mä nꞌa rä luga (2 Rey. 2:1; 2 Crón. 21:12). Xibye̱, ¿bri bandonä nuꞌu̱ yä israelita mi pertenese ha nuꞌu̱ 10 yä tꞌu̱kä hnini mi fädi ngu yä tribu de Israel? Hinä. Durante ndunthi yä je̱ya, rä profeta Elías ya xki ꞌñuti Eliseo hanja dä giabi nuyu̱ 10 yä tꞌu̱kä hnini. Ja ndi di handihu̱, rä Zi Dada Jeoba nzäntho bi hñutsꞌi nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ mi pe̱ꞌtsi ndunthi rä esperiensia pa bi su ꞌne bi gia rä hnini. w24.02 rä nxii 5, rä parr. 12

Nuꞌu̱ yä kristianu mi ꞌmu̱i ha Éfeso xki mu̱di dä mꞌu̱i ja ngu di mända rä Zi Dada Jeoba ꞌne nubye̱ ꞌñenä go mi yꞌo ha rä ñotꞌi (Sal. 119:105). Hää, xki zopu̱ nuꞌu̱ yä nzäi ꞌne näꞌä rä mꞌu̱i mi nkontraui ko rä bolunta rä Zi Dada Jeoba. Nubye̱ nuꞌu̱ yä me Éfeso mi o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä de̱mbäbi rä mꞌu̱i rä Zi Dada Jeoba ꞌne ho̱nse̱ꞌä dä xo̱kämbeni (Efes. 5:1). Mä mꞌe̱tꞌo, ndunthi de gekhu̱ ꞌnehe ndi yꞌohu̱ ha rä ꞌme̱xui ngeꞌä ndi ohu̱ ha nuꞌu̱ yä relijion hingi udi näꞌä mäjuäni de Äjuä ꞌne ndi tsitsꞌihu̱ nꞌa rä mꞌu̱i näꞌä mi nkontraui ko rä bolunta. Rꞌaa zäi ge ndi xo̱kämbenihu̱ yä imagen o ndi o̱ꞌtuäbihu̱ yä ngo nuꞌu̱ yä hyate zidada. Rꞌaa zäi ge ꞌnehe ndi o̱tꞌehu̱ yä pekado ko mä ndoyꞌohu̱. Pe ora dä pädihu̱ de rä Zi Dada Jeoba, dä paatä mä mꞌu̱ihu̱ ꞌne nubye̱ di ꞌmu̱ihu̱ ja ngu di mändaꞌä. Gä tsitsꞌihu̱ nunä mꞌu̱i ja ngu di ho rä Zi Dada Jeoba, xä benefisiagihu̱ ndunthi (Is. 48:17). Mäske njabu̱, rꞌabu̱ di jakägihu̱ xä ñhei gä ꞌuegehu̱ de rä ꞌme̱xui ꞌne gä sigi gä «ꞌmu̱ihu̱ ngu yä bätsi rä ñotꞌi». w24.03 rä nxii 21, yä parr. 6, 7

Zäi ge gi hohmä gi uni nunä paso. Pe tal vez gi handi ge tobe di ꞌme̱di gi ja rꞌa yä mpadi ha ri mꞌu̱i ja ngu di mända rä Zi Dada Jeoba, o tal vez gi handi ge jaꞌi mꞌe̱di mä nꞌa tu̱i rä tiempo pa gi japäbi dä te ꞌne dä ze̱di näꞌä rä komfiansa gi pe̱ꞌspäbi rä Zi Dada Jeoba (Col. 2:​6, 7). Pe ogi desanimä ꞌne sigi gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di. Tanto mu̱ grä däta jäꞌi o grä bäsjäꞌi, beni ge rä Zi Dada Jeoba di komprende ge hingä mähye̱gi näꞌä rä paso tsitsꞌi kada nꞌa rä jäꞌi. Hänge mähyoni gi hyandise̱ te gi ñhandui, te gi thogi, ꞌne ogi kompara näꞌä gi pe̱fi ko näꞌä pe̱fi nuꞌu̱ märꞌa yä zi jäꞌi di nxadi rä Mäkä Tꞌofo (Gál. 6:​4, 5). Mu̱ gi handi o gi senti ge tobe hixkä ñhoki pa gi umbäbi ri bida Jeoba ꞌne gi nxixtehe, ogi desanimä ꞌne sigi gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di. Yꞌapäbi rä Zi Dada Jeoba ge dä maxꞌäꞌi pa gi mꞌu̱i ja ngu di mändaꞌä ꞌne pa gi kumpli ko nuꞌu̱ yä rekisito adi (Filip. 2:13). Gi nuhmä ge Näꞌä ma dä yꞌo̱de ri sadi, ma dä maxꞌäꞌi ꞌne hingä ma dä hye̱kꞌäse̱ (1 Juan 5:14). w24.03 rä nxii 5, yä parr. 9, 10

Nꞌa rä pa Sara xa mi turämu̱i ꞌne asta bi ꞌñembäbi Abrahán ge go mi tu rä tsꞌoki po gatꞌho näꞌä mi thogi. Abrahán mi pädi xä ñho ge Sara, nzäntho xki me̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei ꞌne xki apoya ko nuꞌu̱ yä desision xki huahni. Hänge ꞌnehe bi ꞌñudi rä tꞌekꞌei po Sara ꞌne bi hñudi bi yꞌo̱de te mi tupäbi rä mu̱i ꞌne bi hyandi hanja dä hyoki näꞌä rä xuñhaꞌä (Gén. 16:​5, 6). ¿Te dä za dä bädi yä medinthäti de gehnä? Rä däme pe̱ꞌtsi rä autorida ha rä familia ꞌne go geꞌä gu̱tꞌi rä ꞌñuu pa dä tomä yä desision (1 Cor. 11:3). Pe koꞌmu̱ xa di mädi rä ꞌme̱hñä, ꞌnehe di ho dä yꞌambäbi te di mbeni —mänꞌa ora ma dä tomä nꞌa rä desision näꞌä ma dä afektabi di yoho— (1 Cor. 13:​4, 5). Nꞌa rä pa Abrahán himi pädi ge ma xä zo̱ho̱ yä zo̱nte, pe mäske njabu̱ bi umbäbi ntsaya ꞌne bi yꞌapäbi Sara ge dä matsꞌi dä hyokuäbi te dä zi nuꞌu̱ yä zo̱nte xki zo̱ho̱ (Gén. 18:6). Mäske Sara mi ja ndunthi rä ꞌme̱fi, mäntꞌä bi me̱fi näꞌä bi mändabi Abrahán. ꞌMe̱hñähu̱, nuꞌähu̱ ꞌnehe dä za gi de̱mbäbihu̱ rä ejemplo Sara ꞌne gi apoyahu̱ ri dämehu̱ ora tomä nꞌa rä desision. Mu̱ gi pe̱fihu̱ njabu̱, mänꞌa ma dä ze̱di ri medinthätihu̱ ꞌne ma dä nja ndunthi rä mhäte (1 Ped. 3:​5, 6). w23.05 yä nxii 24, 25, yä parr. 16, 17

Rä Zi Dada Jeoba bi hñutsꞌi de gä nzaya Gedeón. Pa dä kumpli ko nunä däta responsabilida mi debe dä me̱ꞌtsi rä balo ꞌne dä yꞌo̱te rä Zi Dada Jeoba mäske xä japäbi xä ñhei. Jeoba bi mändabi ge dä yo̱ꞌte näꞌä rä altar xki hyoki rä dada Gedeón habu̱ mi tsäꞌtuäbi yä ofrenda ꞌne yä tꞌutsꞌi Baal (Juec. 6:​25, 26). Nꞌa rä pa, Gedeón bi muntsꞌi xi ndunthi yä soldado pa dä ma duä ntuhni. Pe rä Zi Dada Jeoba asta yo mꞌiki bi xipäbi Gedeón ge hindä zitsꞌi gatꞌho nuꞌu̱ yä soldadoꞌu̱ ꞌne ge xä mändabi ndunthi de geꞌu̱ xä mengi ha yä nguu (Juec. 7:​2-7). Mꞌe̱fa rä Zi Dada Jeoba bi mändabi Gedeón ge dä ma ko yä soldado de gä xui ꞌne dä yu̱tꞌi ha yä kampamento nuꞌu̱ yä nkontra pa duä hyo (Juec. 7:​9-11). Yä anciano debe dä ꞌñudi ge ya xä ñhoki pa dä me̱fi näꞌä di mända rä Zi Dada Jeoba. Nꞌa rä anciano näꞌä rä yꞌo̱de, mäntꞌä pe̱fi näꞌä di mända rä Mäkä Tꞌofo ꞌne näꞌä di mända rä hnini rä Zi Dada Jeoba. Ora pe̱fi njabu̱, umbäbi nꞌa rä hogä ejemplo märꞌaa. Rꞌabu̱ yä anciano dä za dä japäbi xä ñhei mäntꞌä dä me̱fi gatꞌho näꞌä di mändabi rä hnini rä Zi Dada Jeoba. Zäi ge rꞌabu̱ di duda ꞌne di ñꞌanise̱ mu̱ näꞌä di mhändabi dä me̱fi ma dä bo̱ni xä ñho o hinä. Rꞌabu̱ yä anciano di japäbi xä ñhei dä me̱fi näꞌä di mända rä hnini rä Zi Dada Jeoba, ngeꞌä yä autorida asta dä za dä yꞌe̱ntꞌi fadi. Ora thogi njabu̱, ¿hanja dä za yä anciano dä de̱mbäbi rä ejemplo Gedeón ꞌne dä jamäsu näꞌä di mända rä Zi Dada Jeoba? Yꞌo̱dehu̱ ꞌne pe̱fihu̱ näꞌä mända rä Zi Dada Jeoba. w23.06 yä nxii 4, 5, yä parr. 9-11