Abril

Rꞌa yä amigo Jeoba de mäyaꞌmu̱, nse̱kitho bi zo̱päbi yä xuñha. Geꞌä bi thogi Jacob. Rä dada bi mändabi dä ma duä yꞌadi nꞌa rä tꞌixu Labán pa dä nthätui, ngeꞌä nuyu̱ hää mi adora rä Zi Dada Jeoba. Isaac bi asegurabi Jacob ge rä Zi Dada Jeoba, ma xä umbäbi ndunthi yä jäpi (Gén. 28:​1-4). Hänge Jacob bi me̱fi näꞌä di ho rä Zi Dada Jeoba; bi bo̱ni de rä hnini Canaán ꞌne bi ma ha nꞌa rä luga xa yabu̱ habu̱ mi ꞌmu̱i Labán. Labán mi pe̱ꞌtsi yoho yä tꞌixu: Lea ꞌne Raquel. Pe Jacob xa bi ho Raquel ꞌne bi mꞌu̱i dispuesto dä me̱päbi Labán 7 nje̱ya kontal xä nthätui näꞌä rä nxutsiꞌä (Gén. 29:18). Pe yä tꞌo̱tꞌe himbi bo̱ni ja ngu mi to̱ꞌmi Jacob. Labán bi hyatꞌi Jacob ꞌne himbi umbäbi näꞌä rä tꞌixu xki prometebi. En lugar de geꞌä, go bi umbäbi näꞌä rä tꞌixu mädä mrä thuhu Lea. Mi thogi nꞌa semänä de xki nthätui Lea, ja bi umbäbi Raquel pa dä nthätui ꞌnehe. Pa geꞌä, Labán bi yꞌapäbi Jacob dä mpe̱fi kongeꞌä mä 7 nje̱ya (Gén. 29:​26,27). Pe hingä ho̱nse̱ꞌä, Labán bi yꞌo̱tpäbi märꞌa yä ntsꞌomꞌu̱i Jacob. Po gatꞌho, 20 nje̱ya bi mꞌu̱i njabu̱ Jacob ha rä ngu Labán (Gén. 31:​41, 42). w23.04 rä nxii 15, rä parr. 5

¿Toꞌo di akudihu̱ ora di honihu̱ yä konseho o di honihu̱ toꞌo dä hubgä mä mu̱ihu̱? Hää, di akudihu̱ ko rä Zi Dada Jeoba. Rä Biblia enä: «Xatuäbihu̱ njatꞌä Äjuä» (1 Tes. 5:​17, TNM). Ja ngu di handihu̱, ¡Jeoba mismo di mbitagihu̱ gä xatuäbihu̱! Nuju̱ hindi debe gä ntsuhu̱ o gä ntsahu̱ gä akudihu̱ ko rä Zi Dada Jeoba ora di honihu̱ dä gu̱nkägihu̱ ꞌne dä maxkägihu̱ (Prov. 3:​5, 6). Rä Zi Dada Jeoba nzäntho ja rä tiempo pa dä yꞌo̱xkägihu̱ ora go gä nehu̱ gä xatuäbihu̱. Rä Hesu mi pädi xä ñho ge rä Zi Dada Jeoba xa di ho toꞌo dä xatuäbi. Änte de dä ꞌñehe ha rä Xiꞌmhai, rä Hesu mi ꞌmu̱i ko rä Dada ha mähetsꞌi ꞌne näꞌä bi hyandi hanja rä Zi Dada Jeoba mi o̱de ꞌne mi thädi nuꞌu̱ yä sadi mi ja nuꞌu̱ yä amigo mi ꞌmu̱kua ha rä Xiꞌmhai. Hinte mä duda ja ge rä Hesu bi hyandi hanja rä Zi Dada Jeoba bi dädi rä sadi Ana, rä rey David, rä profeta Elías ꞌne märꞌaa (1 Sam. 1:​10, 11, 20; 1 Rey. 19:​4-6; Sal. 32:5). Po rängeꞌä, mi mꞌu̱kua ha rä Xiꞌmhai rä Hesu bi ꞌñuti nuꞌu̱ yä de̱ni ge xa mi debe dä xatuäbi rä Zi Dada Jeoba ꞌne dä me̱ꞌspäbi rä komfiansa ge Näꞌä ma dä dädi (Mat. 7:​7-11). w23.05 rä nxii 2, yä parr. 1, 3

Jehoiadá mi pe̱ꞌspäbi nꞌa rä hogä ntsu rä Zi Dada Jeoba. Nuꞌmu̱ Atalía —näꞌä rä tꞌixu Jezabel— go bi hñudi de gä reina ha Judá, Jehoiadá bi ꞌñudi ge mi pe̱ꞌspäbi nꞌa rä hogä ntsu Jeoba ꞌne ge mi ꞌmu̱i de rä lado. Atalía xa mrä tsꞌomꞌu̱i ꞌne yä jäꞌi xa mi tsu. Nunä tsꞌomꞌu̱i gä ꞌme̱hñä xa mi kꞌatꞌi dä nreinä pa dä mända rä hnini, hänge bi hyo gatꞌho nuꞌu̱ mi pe̱ꞌtsi rä derecho de dä hñudi de gä rey. ¡Asta yä ꞌme̱to bi hyo ꞌnehe! (2 Crón. 22:​10, 11). Pe Jehosabeat —näꞌä rä ꞌme̱hñä Jehoiadá— bi ꞌñägi nꞌa de nuꞌu̱ yä zi bätsi pa himbi tho. Nunä bätsi mrä thuhu Jehoás. Jehosabeat ko rä däme, bi ꞌñägi Jehoás ꞌne bi su. Njabu̱ Atalía himbi logra bi huati rä familia David, habu̱ bä ehe märꞌa yä rey pa bi mända ha rä hnini Jeoba. Jehoiadá bi mꞌu̱i de rä lado rä Zi Dada Jeoba ꞌne himbi su Atalía mäske näꞌä xa mrä tsꞌomꞌu̱i. Nuꞌmu̱ Jehoás mi pe̱ꞌtsi 7 nje̱ya, Jehoiadá bi ꞌñudi mänꞌaki ge mi ꞌmu̱i de rä lado rä Zi Dada Jeoba. Bi ja nꞌa rä kohi ko nuꞌu̱ yä jefe de gä soldado pa bi hñutsꞌi Jehoás de gä rey. Jehoás xki ꞌñehe de rä familia David ꞌne mi pe̱ꞌtsi nderecho dä nrey. ¿Te gi kamfri ge ma xä thogi Jehoiadá mu̱ hinxä logra näꞌä mi mbeni? ¡Zäi ge xä tho! w23.06 rä nxii 17, yä parr. 12, 13

Rä rey Nabucodonosor xä za xä nkue̱ ko Daniel ꞌne asta xä za xä mända xä tho po näꞌä bi xipäbi. Pe Daniel bi gu̱ rä balo ꞌne bi xipäbi gatꞌho näꞌä mri bo̱ni näꞌä rä tꞌiꞌä. ¿Te bi matsꞌi Daniel pa bi däpäbi rä ntsu ꞌne bi mbaliente? Dende mi bätsi, zäi ge Daniel xki hyandi hanja rä dada ꞌne rä nänä mi udi ge myä baliente pa mi xo̱kämbeni rä Zi Dada Jeoba (Deut. 6:​6-9). Daniel mi pädi xä ñho näꞌä mi udi rä Ley Äjuä. Mi pädi nuꞌu̱ rꞌe̱tꞌa yä mhända xki tꞌumbäbi Moisés. ꞌNehe mi pädi xä ñho te mä ñhuni mi debe dä zi yä israelita ꞌne te mä ñhuni mi proibi rä Ley Äjuä dä tsꞌi (Lev. 11:​4-8; Dan. 1:​8, 11-13). Daniel ꞌnehe mi pädi xä ñho gatꞌho näꞌä xki thogi rä hnini rä Zi Dada Jeoba, ꞌne mi pädi xä ñho te mi thogi ko nuꞌu̱ yä jäꞌi mi desidi dä ꞌuege de rä Zi Dada Jeoba (Dan. 9:​10, 11). Durante rä bida, Daniel bi hyandi hanja rä Zi Dada Jeoba ꞌne nuꞌu̱ yä e̱nxe̱ nzäntho bi matsꞌi (Dan. 2:​19-24; 10:​12, 18, 19). w23.08 rä nxii 3, yä parr. 5, 6

Rä Mäkä Tꞌofo mää ge Rebeca mi nꞌa rä zi ꞌme̱hñä näꞌä mi ja rä mfeni, himi tsu, ꞌne mi pädi hämꞌu̱ ꞌne hanja dä ñä ꞌne te dä me̱fi (Gén. 24:58; 27:​5-17). Pe ꞌnehe mi udi ndunthi rä tꞌekꞌei ꞌne mrä yꞌo̱de (Gén. 24:​17, 18, 65). Zi nxutsi, mu̱ grä yꞌo̱de ja ngu Rebeca ꞌne gi pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei näꞌä rä autorida xä hñutsꞌi rä Zi Dada Jeoba, ma gi mfaxte pa dä nja nꞌa rä hogä mꞌu̱i ha ri familia ꞌne ha rä mhuntsꞌi. Mähyoni ge gatꞌho yä kristianu hindrä ꞌñexmänsu. Ester bi me̱päbi rä Zi Dada Jeoba ko ngatꞌho rä koraso ꞌne himrä ꞌñexmänsu. Por ejemplo, asta nuꞌmu̱ bi thutsꞌi de gä reina näꞌä nunka bi ꞌñexmänsu. ꞌNehe, ora Mardoqueo mi umbäbi yä konseho, Ester bi ꞌñudi ge himrä ꞌñexmänsu ngeꞌä mi o̱de ꞌne mi jamäsu nuꞌu̱ yä konsehoꞌu̱ (Est. 2:​10, 20, 22). Nuꞌi ꞌnehe dä za gi ꞌñudi ge hingrä ꞌñexmänsu mu̱ gi jamäsu nuꞌu̱ yä hogä konseho tꞌaꞌi (Tito 2:​3-5). Mäske Ester xa mrä hogä nxutsi, nunka bi ꞌñexmänsu (Est. 2:​7, 15). w23.12 yä nxii 19, 20, yä parr. 6-8

Rä Zi Dada Jeoba hingi ne gä tutsꞌihu̱ nunä rä ndu xi xä ñhu̱. Mu̱ ya dä dahu̱ näꞌä rä pekado dä o̱tꞌehu̱, xa mäjuäni di arrepentihu̱, ꞌne di o̱tꞌehu̱ ntsꞌe̱di po hingä yo o̱tꞌehu̱ näꞌä rä pekadoꞌä, hindi debe gä dudahu̱ ge rä Zi Dada Jeoba ya bi punꞌgägihu̱ (Hech. 3:19). Mu̱ rä Zi Dada Jeoba ya bi punꞌgägihu̱, näꞌä hingi ne dä hyandi gä sigihu̱ gä ndudehu̱ näꞌä rä dumu̱i di sentihu̱ po näꞌä dä o̱tꞌehu̱, ngeꞌä dä za dä yꞌo̱tkägihu̱ ndunthi rä dañu (Sal. 31:10). Mu̱ gä hopäbihu̱ ge näꞌä rä dumu̱i dä dominägihu̱, geꞌä hingä ma dä hyokägihu̱ gä sigihu̱ gä nextꞌihu̱ ha nunä rä ꞌñuu tsitsꞌi ha rä te pa nzäntho (2 Cor. 2:7). Mu̱ näꞌä rä dumu̱i gi senti po nꞌa rä pekado xkä o̱tꞌe ꞌñenä ngu nꞌa rä ndu näꞌä xa xä ñhu̱, mähyoni xa gi yꞌe̱ntꞌä ha ri mfeni näꞌä rä mpumbäte uni rä Zi Dada Jeoba (Sal. 130:4). Mu̱ nꞌa rä jäꞌi xa mäjuäni di arrepenti de nuꞌu̱ yä pekado xä yꞌo̱tꞌe, rä Zi Dada Jeoba di promete dä pumbäbi ꞌne hingä njatꞌä ma dä bembäbi nuꞌu̱ yä pekadoꞌu̱ (Jer. 31:34).¿Gä ꞌme̱di nꞌa rä responsabilida ngi pe̱ꞌtsi ha rä mhuntsꞌi po näꞌä rä pekado gä o̱tꞌe? ¡Ya ogi turimu̱i! Rä Zi Dada Jeoba ya bi pumfri nuꞌu̱ ri pekado, hänge xa mähyoni gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi pumfri ꞌnehe. w23.08 yä nxii 30, 31, yä parr. 14, 15

Durante rä COVID-19, nuꞌu̱ yä testigo rä Jeoba bi jamäsu ꞌne bi me̱fi näꞌä bi mända rä hnini rä Zi Dada Jeoba durante nunä ñheni, himbi thogi nuꞌu̱ yä u̱gi ꞌne yä xuñha bi me̱ꞌtsi nuꞌu̱ himbi yꞌo̱de nuya yä instrucción (Mat. 24:45). Mähyoni ge nzäntho gä pädihu̱ gä huahnihu̱ ndaꞌu̱ nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe mänꞌa xa di mporta (Filip. 1:​9, 10). Ja rꞌa yä tꞌo̱tꞌe nuꞌu̱ hägägihu̱ näꞌä rä tiempo debe gä dedikabihu̱ nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe mänꞌa xä ñho. Di pädihu̱ ge xa mähyoni gä ñunihu̱, gä dibertihu̱ ꞌne gä mpe̱fihu̱. Pe mu̱ hingä nsuhu̱, dä za dä hñägägihu̱ gatꞌho de mä tiempohu̱ (Luc. 21:​34, 35). Mäpaya di o̱dehu̱ ge ja yä uelga, yä politiko ꞌne märꞌa yä bämhñä di diskuti de rꞌa nꞌañꞌo yä asunto. Pe nuju̱ mähyoni gä nsuhu̱ pa hingä distraehu̱ ko nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌeꞌu̱, ngeꞌä nunä nꞌa rä trampa xä hñutsꞌi rä Zithu pa gä huadihu̱ gä apoyahu̱ nuꞌu̱ yä jäꞌiꞌu̱ ꞌne go gä ꞌuegehu̱ de rä Ley rä Zi Dada Jeoba. w23.07 yä nxii 16, 17, yä parr. 12, 13

Pa yä testigo rä Jeoba xa mähyoni dä beni näꞌä rä pa bi du rä Hesu. Nunä Fenäte tagi tatꞌä je̱ya. Ho̱nse̱ gehnä rä pa bi mända rä Hesu dä feni (Luc. 22:​19, 20, TNM). Ora di ntinihu̱ ha nunä Fenäte, benꞌgägihu̱ te bi me̱fi rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu po gekhu̱. ꞌNehe, dri fengägihu̱ de te mä forma dä za gä umbäbihu̱ njamädi po näꞌä bi me̱fi (2 Cor. 5:​14, 15). Ha nunä Fenäte di nupämfenihu̱ nꞌa ngu mä nꞌaa ko yä ku (Rom. 1:12). Tatꞌä je̱ya, ha nunä Fenäte tso̱ni nuꞌu̱ yä zi ku ya hingi ntini ha yä mhuntsꞌi ꞌne xä hye̱gi de dä me̱päbi rä Zi Dada Jeoba. Ora di ntini nuyu̱ yä ku, ko ndunthi rä mhäte tꞌumbäbi nꞌa rä hogä ꞌñehe, ꞌne rꞌa de gehyu̱ geꞌä xä japäbi xä me̱päbi mänꞌaki rä Zi Dada Jeoba. Ndunthi de nuꞌu̱ yä zi jäꞌi xä ntini po ri mu̱di ha nunä Fenäte, xä desidi dä ñꞌo ꞌnehe ha nunä ꞌñuu tsitsꞌi ha rä te pa nzäntho. ꞌNe po gatꞌho rä Xiꞌmhai yä testigo rä Jeoba ya xä muntsꞌi pa dä yꞌo̱tꞌe nunä Fenäte ꞌne geꞌä di japi dä mꞌu̱i unido. Po nuya ꞌne märꞌa yä raso, yä testigo rä Jeoba o̱tꞌe nunä Fenäte tatꞌä je̱ya. w24.01 rä nxii 8, yä parr. 1-3

Rä Zi Dada Jeoba bi ntrega näꞌä rä Tꞌu̱ xa mi mädi, ꞌne bi hyopäbi dä du po gekhu̱ pa njabu̱ dä za dä punꞌgägihu̱ mä pekado ꞌne dä za gä pe̱ꞌtsihu̱ nꞌa rä hogä amista Kongeꞌä (1 Juan 4:10). Mu̱ gä hudihu̱ gä ntso̱ꞌmihu̱ näꞌä rä presio bi gutꞌi rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu po gekhu̱, mänꞌa ma gä ntiendehu̱ hängu di mäkägihu̱ kada nꞌa de gekhu̱ (Gál. 2:20). Rä Zi Dada Jeoba bi mꞌu̱i dispuesto dä uni rä hmäkä Tꞌu̱ ngeꞌä xa di mäkägihu̱. De gatꞌho näꞌä mi pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba, bi uni näꞌä mänꞌa xa mi ja rä muui. Hää, bä pe̱hni rä Tꞌu̱ pa bi sufri ꞌne bi du po gekhu̱. Rä Zi Dada Jeoba hingä ho̱nse̱ di senti rä mhäte po gekhu̱, sino ke di ho dä xikägihu̱ hängu di mäkägihu̱ (Jer. 31:3). Di mbitagihu̱ gä jonihu̱ Kongeꞌä ngeꞌä xa di mäkägihu̱ (hyandi ꞌnehe te mää Deuteronomio 7:​7, 8). Ninꞌa rä jäꞌi, ninꞌa rä tꞌo̱tꞌe ma dä za dä ꞌuegägihu̱ de rä Zi Dada Jeoba ꞌne de näꞌä rä mhäte pe̱skägihu̱ (Rom. 8:​38, 39). Xi nuꞌi, ¿te gi senti ora gi pädi hängu di mäꞌi rä Zi Dada Jeoba? w24.01 rä nxii 28, yä parr. 10, 11

Nuꞌu̱ yä kristianu to̱ꞌmi dä ma ha mähetsꞌi, xa di balora ndunthi näꞌä rä humu̱i pe̱ꞌtsi. Por ejemplo, po rä je̱ya 1991 rä ku Frederick Franz bi ꞌñenä: «Äjuä ma dä kumpli nunä humu̱i ꞌne hingä ma dä faya. Näꞌä rä humu̱i xä rꞌakägihe Äjuä, ma dä kumplibi kada nꞌa de nuꞌu̱ 144.000 xä huahni pa dä forma nꞌa rä tꞌu̱kä taxo». Nunä zi ku bi me̱päbi rä Zi Dada Jeoba po ndunthi yä je̱ya. ¿Te mi mbeni näꞌä zi ku de näꞌä xki me̱fi? Näꞌä bi sigi bi ꞌñenä: «Ngu thogi kada nꞌa rä pa, mänꞌa di balora näꞌä xä prometegi rä Zi Dada Jeoba [ . . . ], di bale rä penä gä sigi gä to̱ꞌmi. Entremäs di to̱ꞌmi ndunthi, ¡entremäs di balora nunä humu̱i!». Pe hingä gatꞌho yä kristianu to̱ꞌmi dä ma ha mähetsꞌi. Kasi gatꞌho nuꞌu̱ yä kristianu pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba pe̱ꞌtsi mä nꞌa rä humu̱i. ¿Te mä humu̱iꞌä? Näꞌä rä humu̱i mi pe̱ꞌtsi Abrahán: ¡Dä mꞌu̱i pa nzäntho ha rä Xiꞌmhai xti mända rä Gobiernu Äjuä! (Heb. 11:​8-10, 13). Äjuä xä ñätkägihu̱ nꞌa rä thähä pa kada nꞌa de gekhu̱ ꞌne geꞌä rꞌakägihu̱ ndunthi rä johya. Rꞌaa to̱ꞌmi dä mꞌu̱i pa nzäntho ha mähetsꞌi, ꞌne märꞌaa to̱ꞌmi dä mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai. Näꞌä humu̱i di pe̱ꞌtsihu̱ kada nꞌa de gekhu̱, dä za dä te ꞌne dä ze̱di ngu thogi kada nꞌa rä pa. w23.12 rä nxii 9, rä parr. 6; rä nxii 10, rä parr. 8

Ha näꞌä rä patio näꞌä rä tabernáculo o jäꞌtsi de gä mhuntsꞌi, mi ja nꞌa rä altar de gä kobre habu̱ mi tsꞌätꞌi nuꞌu̱ yä ofrenda de gä mboꞌni mri ofresebi rä Zi Dada Jeoba (Éx. 27:​1, 2; 40:29). Pe nuꞌu̱ yä sacrificio mi tꞌuni, himi tsa dä xu̱kuäbi xä ñho yä pekado yä jäꞌi (Heb. 10:​1-4). Nuꞌu̱ yä mboꞌni mri ofrese de gä sacrificio, ho̱nse̱ bi ꞌñudi näꞌä ma xä thogi mꞌe̱fa ora ma xä tꞌuni nꞌa rä sacrificio näꞌä hää ma xä xu̱kuäbi xä ñho yä pekado yä jäꞌi. Rä Hesu mi pädi xä ñho ge rä Zi Dada Jeoba xki me̱hni ha rä Xiꞌmhai pa dä uni rä te, ꞌne njabu̱ dä guꞌtuäbi yä pekado yä mexiꞌmhai (Mat. 20:28). Hänge nuꞌmu̱ bi nxixtehe rä Hesu, bi mꞌai ante rä thandi rä Zi Dada Jeoba pa bi ꞌñuti ge mi ꞌmu̱i dispuesto dä me̱päbi rä bolunta (Juan 6:38; Gál. 1:4). Mi nxixtehe rä Hesu, ꞌñenä go bi uni rä te pa bri ofrese ha nꞌa rä altar. Näꞌä rä altar de mäyaꞌmu̱, nubye̱ bi signifika rä bolunta rä Zi Dada Jeoba. ¿Pe ndaꞌä mrä bolunta rä Zi Dada Jeoba? Ge näꞌä rä Tꞌu̱ xä uni rä bida po gatꞌho yä mexiꞌmhai. Hää, rä Hesu bi uni ho̱nse̱ nꞌa mꞌikitho näꞌä rä bida ngu nꞌa rä sacrificio pa dä xu̱kuäbi yä pekado gatꞌho nuꞌu̱ toꞌo pe̱ꞌspäbi rä jamfri (Heb. 10:​5-7, 10). w23.10 yä nxii 26, 27, yä parr. 10, 11

Po gekhu̱se̱ nunka ma xä za xtä kꞌotꞌihu̱ de rä pekado ꞌne de rä du (Sal. 49:​7, 8). Mi hyandi njabu̱ rä Zi Dada Jeoba bi desidi bä pe̱hni rä Tꞌu̱, ꞌne rä Hesu bi mꞌu̱i dispuesto bä ehe pa bi uni rä bida po gatꞌho yä jäꞌi. Hää, di yoho bi mꞌu̱i dispuesto bi gutꞌi nꞌa rä presio xi xä mädi po gekhu̱. Mu̱ njatꞌä gä benihu̱ näꞌä bi me̱fi rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu, mänꞌa ma gä jamädihu̱ po näꞌä rä njutꞌi bi uniꞌu̱. Nuꞌmu̱ Adán bi desidi hindä yꞌo̱te rä Zi Dada Jeoba, bi ꞌme̱di näꞌä rä oportunida de dä mꞌu̱i pa nzäntho. Koꞌmu̱ Adán bi zokuäbi rä pekado gatꞌho nuꞌu̱ yä bätsi bi mꞌu̱i, ꞌnehe bi ꞌme̱di rä oportunida de dä me̱ꞌtsi nꞌa rä te pa nzäntho. Pa bi rekupera rä Zi Dada Jeoba näꞌä bi ꞌme̱di Adán, bä pe̱hni rä Tꞌu̱ pa bi uni näꞌä rä bida hinte mä pekado mi ñꞌoui (1 Ped. 2:22). Durante nuꞌu̱ yä je̱ya bi mꞌu̱kua ha rä Xiꞌmhai ꞌne asta xa mi du, rä Hesu hinte mä pekado bi yꞌo̱tꞌe. Hänge bi za bi uni rä te pa njabu̱ bi ñängägihu̱ de rä pekado ꞌne de rä du (1 Cor. 15:45; 1 Tim. 2:6). w24.01 rä nxii 10, yä parr. 5, 6

Mi nuhu rä Hesu de rä du, bi yu̱tꞌi ha mähetsꞌi ha rä mäkä templo rä Zi Dada Jeoba habu̱ tꞌembäbi rä Santísimo. Ko rä tiempo, gatꞌho nuꞌu̱ 144.000 ma dä ntini ko rä Hesu. Näꞌä rä modo de hanja di xo̱kämbenihu̱ mäpaya rä Zi Dada Jeoba, mänꞌa xä ñho ke näꞌä rä so̱kämbeni mi ja mäyaꞌmu̱ ha rä hnini Israel. Ngeꞌä mäpaya, ha rä mäkä templo rä Zi Dada Jeoba, xä thutsꞌi de gä simiento näꞌä rä te bi uni Ñhesukristo ꞌne nubye̱ go geꞌä mismo rä Ndä gä Majhä. Näꞌä rä kuarto mi tꞌembäbi rä Santísimo mi ja ha rä tabernáculo mäyaꞌmu̱, go xki hyokise̱ yä jäꞌi ꞌne rä ndä gä majhä go geꞌä mi ku̱tꞌi ha nunä kuarto ko rä ji yä mboꞌni. Pe rä Hesu himbi yu̱tꞌi ha nꞌa rä kuarto näꞌä xä hyoki yä jäꞌi, sino ke bi yu̱tꞌi ha mähetsꞌi ante rä thandi rä Zi Dada Jeoba pa bi ntregabi näꞌä rä presio mi pe̱ꞌtsi näꞌä rä bida bi uni de gä sacrificio po gekhu̱ (Heb. 9:​24-26). Näꞌä rä bida bi uni rä Hesu, tsa dä xu̱kuäbi xä ñho yä pekado yä mexiꞌmhai, hingä ngu nuꞌu̱ yä sacrificio de gä mboꞌni mi tꞌuni mäyaꞌmu̱. Hänge hindi mporta ua di to̱ꞌmihu̱ gä ꞌmu̱ihu̱ ha rä Xiꞌmhai o ha mähetsꞌi, gatꞌho dä za gä xo̱kämbenihu̱ rä Zi Dada Jeoba ha rä mäkä templo. w23.10 rä nxii 28, yä parr. 13, 14

Nubye̱ ma gä imäjinähu̱ näꞌä bi pe̱fi rä Hesu ha mähetsꞌi ngu nꞌa rä Rey ꞌne nꞌa rä Ndä gä Majhä. Po mäde de rä Hesu dä za gä xatuäbihu̱ Äjuä pa dä ꞌñudi rä huekäte kongekhu̱ ꞌne pa dä maxkägihu̱ (Heb. 4:​14-15). Kada thogi nꞌa rä pa, mähyoni gä benihu̱ ꞌne gä balorahu̱ gatꞌho näꞌä pe̱fi rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu po gekhu̱. Näꞌä rä mhäte pe̱skägihu̱, geꞌä di debe dä jakägihu̱ gä pe̱päbihu̱ rä Zi Dada Jeoba ko ngatꞌho mä ganähu̱ ꞌne mä korasohu̱ (2 Cor. 5:​14, 15). ¿Ngu te dä za gä pe̱fihu̱ pa gä udihu̱ ge di jamädibihu̱ rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu po gatꞌho näꞌä pe̱fi po gekhu̱? Xa mähyoni gä fatsꞌihu̱ märꞌaa pa ꞌnehe dä me̱päbi rä Zi Dada Jeoba ꞌne dä de̱mbäbi yä paso rä Hesu (Mat. 28:​19, 20). Geꞌä bi me̱fi rä apostol Pablo, näꞌä mi pädi xä ñho ge rä bolunta rä Zi Dada Jeoba eske yä jäꞌi dä bädi näꞌä xa mäjuäni de Geꞌä ꞌne dä za dä salba yä bida (1 Tim. 2:​3, 4). Po geꞌä, rä apostol Pablo xa bi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di ꞌne bi usa de rä tiempo pa bi ꞌñuti de rä Noya Äjuä gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi mi nthe̱ui (1 Cor. 9:​22, 23). w23.10 yä nxii 22, 23, yä parr. 13, 14

Ora di po̱nihu̱ di ungä ntꞌo̱dehu̱ rä Noya Äjuä, di usahu̱ nunä rä testo pa gä utihu̱ yä zi jäꞌi te mä mꞌu̱i ma gä pe̱ꞌtsihu̱ ha rä Paraiso. Hänge, ¿te dä za gä pe̱fihu̱ pa hingä he̱gihu̱ de gä kamfrihu̱ nunä promesa hutsꞌi ha Apocalipsis 21:​3, 4, ꞌne pa gä fatsꞌihu̱ märꞌa yä jäꞌi dä gamfri ge xa mäjuäni ma dä kumpli? Rä Zi Dada Jeoba hingä ho̱nse̱ bi uni nunä rä promesa, sino ke ꞌnehe xä uni yä prueba pa dä za gä kamfrihu̱. Jabu̱ rꞌa yä testo de rä Mäkä Tꞌofo habu̱ di tinihu̱ nuꞌu̱ yä raso rꞌakägihu̱ rä Zi Dada Jeoba pa gä kamfrihu̱ ge mäjuäni ma dä japi dä Mparaiso rä Xiꞌmhai. Rꞌa de nuya yä testo enä: «Näꞌä toꞌo mi hudi ha mähetsꞌi bi ꞌñenä: “¡Hyandi! Di hoki mä rꞌayꞌo gatꞌho yä tꞌo̱tꞌe. [ . . . ] Yꞌofo nuya yä noya, ngeꞌä näꞌä di xiꞌi mäjuäni ꞌne hingä ma dä faya [ . . . ]. ¡Nuya yä noya ya xä kumpli! Go geki drä Alfa ꞌne drä Omega, go rä mu̱digi ꞌne go rä gätsꞌigi”» (Apoc. 21:​5, 6a, TNM). w23.11 rä nxii 3, yä parr. 3-5

Nꞌa rä tsꞌu̱ntꞌu̱ näꞌä handi yä tꞌo̱tꞌe ja ngu handi rä Zi Dada Jeoba, di nheki po näꞌä rä modo hanja di ñhee ꞌne di ñhoki. Mäpaya, ndunthi de nuꞌu̱ hoki ꞌne di pa yä dutu, tsitsꞌi nꞌa rä bida näꞌä hingi tꞌaxi ꞌne hindi mportabi näꞌä di mbeni rä Zi Dada Jeoba. Nuꞌu̱ hoki nuꞌu̱ yä dutu xa xä ntsꞌiꞌmi ꞌne di nhekitho yä ndoyꞌo yä ñꞌo̱ho̱ o asta rꞌabu̱ di nheki ngu yä ꞌme̱hñä. Hänge, ¿hanja di debe dä ñhee ꞌne dä ñhoki nꞌa rä tsꞌu̱ntꞌu̱ näꞌä ne dä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba ꞌne dä me̱päbi ja ngu ri ꞌñehe? Mähyoni dä jamäsu nuꞌu̱ yä tsꞌofo uni rä Mäkä Tꞌofo. ꞌNehe dä hogi dä de̱mbäbi yä mꞌu̱i nuꞌu̱ yä ku de rä mhuntsꞌi udi nꞌa rä hogä ejemplo de hanja di ñhoki ꞌne di ñhee. Bäsjäꞌi, dä hogi gi ñꞌanise̱: «Näꞌä rä modo de hanja di ñhee ꞌne di ñhoki, ¿udi ge ja mä juisio ꞌne di pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei näꞌä di mbeni ꞌne näꞌä di senti märꞌaa? ¿Mä hee udi ge di pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba?» (1 Cor. 10:​31-33). Nuꞌu̱ yä bäsjäꞌi pädi dä usa yä mfeni, hingä ho̱nse̱ tähä rä respeto de yä ku ꞌne yä nju, sino ke ꞌnehe de rä Zi Dada Jeoba. w23.12 rä nxii 26, rä parr. 7

Hingä ho̱nse̱ «rä rey de rä norte» xä yꞌo̱tpäbi rä ntsꞌomꞌu̱i rä hnini rä Zi Dada Jeoba, ꞌnehe «rä rey de rä sur» (Dan. 11:40). Por ejemplo, durante rä Primera ꞌne rä Segunda Guerra Mundial, ndunthi yä Testigo bi tꞌe̱ntꞌi fadi ngeꞌä himbi ne bi ma ha rä gerra. ꞌNehe, ndunthi yä bätsi bi tꞌe̱ni de rä skuela ngeꞌä himbi ne bi saluda rä bandera. Pe mäske bi thogi nuya yä ntsꞌomꞌu̱i, nuꞌu̱ himbi apoya nunä «rä rey de rä sur». Mäpaya, nuꞌu̱ yä ꞌme̱go rä Zi Dada Jeoba ꞌmu̱i ha nuꞌu̱ yä luga habu̱ di dominä nunä rey, xä nsu pa hinxä dagi ha nuꞌu̱ yä trampa hingi nheki. Njabu̱ xä logra xä apoya ho̱nse̱ rä Gobiernu rä Zi Dada Jeoba, hingä nunä «rä rey de rä sur». Por ejemplo, mäske hindi pa di botahu̱ ꞌne hindi apoyahu̱ ninꞌa rä partido, pe mu̱ ha mä mfenise̱hu̱ ꞌne ha mä korasohu̱ di eñhu̱ «xämhä go dä ntäte nuni candidato» o «xämhä nuni candidato go dä ꞌme̱di», signifika ge ya di apoyahu̱ yä gobiernu yä mexiꞌmhai hingä rä Gobiernu Äjuä. Hää, pe̱ꞌtsi te gä jamäsuhu̱ näꞌä di pe̱fihu̱, näꞌä di mbenihu̱, ꞌne näꞌä di sentihu̱ (Juan 15:​18, 19). w23.08 rä nxii 12, rä parr. 17

Ja ngu nꞌa rä jäꞌi näꞌä nextꞌihi ꞌne ꞌmu̱i desidido dä ntäte, nuju̱ ꞌnehe di debe gä pe̱fihu̱ gatꞌho näꞌä di ja mꞌe̱di pa gä tähähu̱ rä te pa nzäntho (1 Cor. 9:24). Rä Hesu bi ꞌñenä: «Nsuhu̱, ogi ñhe̱hu̱ dä me ri mfenihu̱ ha rä ntsꞌoyꞌo, ha rä nti, ꞌne ha yä ꞌme̱fi jaua ha rä xiꞌmhai» (Luc. 21:​34, RN). Nuya yä testo ꞌne märꞌaa, ma dä maxkägihu̱ pa gä handihu̱ te mä mpadi di debe gä jahu̱ ha mä mꞌu̱ihu̱, pa njabu̱ hinte dä hyu̱skägihu̱ ora di nextꞌihu̱ ꞌne dä za gä tso̱nihu̱ asta ha rä te pa nzäntho. Di pädihu̱ xä ñho ge ma gä ze̱tihu̱ ꞌne ma gä huatihu̱ nunä rä nhextꞌihi, ngeꞌä rä Zi Dada Jeoba go geꞌä ma dä rꞌakägihu̱ rä tsꞌe̱di pa gä tso̱nihu̱ asta ha rä te pa nzäntho (Is. 40:​29-31). Hänge sigi gi nextꞌihi ꞌne pe̱fi näꞌä bi me̱fi rä apostol Pablo; näꞌä bi me̱fi gatꞌho näꞌä bi zu̱päbi pa bi za bi dähä näꞌä rä thähä (Filip. 3:​13, 14). Mäjuäni ge ha nunä nhextꞌihi pe̱ꞌtsi te gi nextꞌihise̱ ꞌne hinto dä za dä nextꞌihi po geꞌi. ¡Pe rä Zi Dada Jeoba ma dä rꞌaꞌi rä tsꞌe̱di ꞌne rä mfatsꞌi! Jeoba ma dä maxꞌäꞌi gi hyandi te mä ndu di debe gi hñätsꞌi ꞌne te mä ndu hindi debe gi hñätsꞌi. Ko rä mfatsꞌi rä Zi Dada Jeoba, ¡ma dä za gi ze̱ti nunä rä nhextꞌihi asta xa gi tso̱ni ha rä te pa nzäntho! w23.08 rä nxii 31, yä parr. 16, 17

Nuꞌmu̱ rä Hesu mi pe̱ꞌtsi 12 nje̱ya bi ma ko nuꞌu̱ yä dada ꞌne yä ku pa ha Jerusalén pa dä ntini ha näꞌä rä ngo mi tꞌo̱tꞌe tatꞌä je̱ya. Mi uadi rä ngo, José ꞌne María bi gu̱ rä ꞌñuu pa bi mengi ha yä nguu, pe nuꞌu̱ himbi da ngue̱nda ge rä Hesu himi pa kongeꞌu̱. Nuꞌmu̱ bi mengi pa bä honi, María go bi hyo̱xä rä thai rä Hesu po näꞌä xki thogi (Luc. 2:​46-52). Mäske rä Hesu mi pädi ge José ꞌne María go geꞌu̱ mi pe̱ꞌtsi rä responsabilida de xä hyandi ge gatꞌho yä bätsi xä mengi kongeꞌu̱, näꞌä ko ndunthi rä tꞌekꞌei bi xipäbiꞌu̱ por hanja xki gohi. Mäske José ꞌne María himbi bädi te mi signifika nuꞌu̱ yä noyaꞌu̱, rä Hesu bi sigi bi yꞌo̱te nuyu̱ yä dada myä imperfecto. Bäsjäꞌi, ¿di jaꞌi xä ñhei gi yꞌo̱te ri dada o ri nänä ora nuyu̱ di komete yä error, o nuꞌmu̱ hindi komprendeꞌi? ¿Te dä za dä maxꞌäꞌi pa gi pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei ꞌne gi yꞌo̱te? Beni te di senti rä Zi Dada Jeoba. Rä Mäkä Tꞌofo udi ge rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu, xa di johya ꞌne di numäñhoꞌi ora handi ge gi o̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi yꞌo̱te ri dada ꞌne ri nänä mäske rꞌabu̱ nuꞌu̱ hindi komprendeꞌi o hingi pe̱ꞌtsi nraso (Col. 3:20). w23.10 rä nxii 7, yä parr. 5, 6

Ha rä skuela dä za dä tꞌembäbi nꞌa rä bäsjäꞌi näꞌä rä Testigo: «Xi nuꞌähu̱, ¿por hanja hingi numäñhohu̱ nuꞌu̱ yä zabxi?». ꞌNepu̱, dä hogi dä ꞌñembäbi näꞌä rä yꞌoskuela: «Nuje di respetahe näꞌä rä derecho pe̱ꞌtsi de dä huahni hanja ne dä mꞌu̱i» (1 Ped. 2:17). Mu̱ dä dädi njabu̱ näꞌä rä bäsjäꞌi rä Testigo, tal vez asta ma dä me̱ꞌtsi rä oportunida de dä xipäbi märꞌa yä yꞌoskuela te mä benefisio di pe̱ꞌtsihu̱ mu̱ gä mꞌu̱ihu̱ ja ngu di mända rä Mäkä Tꞌofo. Mu̱ nꞌa rä jäꞌi hingi ꞌmu̱i de acuerdo ko näꞌä di kamfrihu̱, hindi debe nguntꞌä gä mbenihu̱ ge ya di pädihu̱ gatꞌho näꞌä kamfri. Mu̱ gi yꞌo̱de ge nꞌa rä yꞌoskuela dä ꞌñenä: «Yä dondo nuꞌu̱ kamfri Äjuä», ¿te ma gi mbeni? ¿Mäntꞌä ma gi mbeni ge näꞌä yꞌoskuelaꞌä kamfri näꞌä tꞌudi de rä evolución ngeꞌä ya xä imbestiga ndunthi de geꞌä? Hinä, hindä hogi gi mbeni njabu̱. Ngeꞌä ndunthi de nuꞌu̱ yä yꞌoskuela mängä njabu̱, rꞌabu̱ nisiquiera xä duyämu̱i po nunä tema o nisiquiera xä imbestiga de geꞌä. Mänꞌa dä hogi gi pe̱mpäbi nꞌa rä bideo o nꞌa rä imformäsio näꞌä di tinihu̱ ha jw.org habu̱ udi hanja gatꞌho näꞌä ja, hinxä zo̱ho̱ xä njase̱ sino bi mꞌu̱i toꞌo bi hyoki. Hindi pädihu̱, pero tal vez näꞌä yꞌoskuela asta dä ne dä bädi mänꞌa tu̱i. Hää, mu̱ gi thädi ko rä ñhojäꞌi ꞌne rä tꞌekꞌei, tal vez dä animäbi pa dä hyandi mu̱ xa mäjuäni näꞌä kamfri. w23.09 rä nxii 17, yä parr. 12, 13

Mu̱ nuꞌi ꞌnehe xkä komete nꞌa rä error, ogi mbeni ge rä Zi Dada Jeoba di u̱tsaꞌi. Mu̱ xa mäjuäni gi ꞌmu̱i arrepentido ꞌne gi ꞌmu̱i dispuesto gi huäni ri ꞌñuu, ¡Jeoba ꞌnehe ꞌmu̱i dispuesto dä maxꞌäꞌi pa gi nangi ꞌne gi sigi gi pe̱päbi! (Prov. 28:13). Mäske Sansón bi xofo ndunthi yä u̱gi ngeꞌä himbi yꞌo̱tꞌe ngue̱nda rä Zi Dada Jeoba nuꞌmu̱ bi nämora de Dalila, pe näꞌä himbi rindi ꞌne bi bäntebi rä Zi Dada Jeoba ge xä umbäbi rä tsꞌe̱di pa xä sigi xä me̱päbi rä bolunta. Koꞌmu̱ Jeoba hixki hye̱gi de dä mädi Sansón ꞌne mi sigi mi handi ngu nꞌa rä amigo, bi umbäbi mänꞌaki rä tsꞌe̱di pa bi ja mä nꞌa rä däta tꞌo̱tꞌe. Mi thogi xi ndunthi yä je̱ya, Jeoba bi mända dä tꞌofo rä thuhu Sansón ha rä mfistꞌofo Hebreos ha rä capítulo 11, habu̱ ehe nꞌa rä lista de nuꞌu̱ yä amigo bi ꞌñudi nꞌa rä däta komfiansa po Geꞌä. Hängu di nupkägihu̱ mä mfenihu̱ gä pädihu̱ ge di pe̱päbihu̱ nꞌa rä Zi Dada näꞌä xa di mäkägihu̱ ꞌne ꞌmu̱i dispuesto dä maxkägihu̱ gä nangihu̱ nuꞌmu̱ di mfeꞌtsehu̱ ꞌne di tagihu̱. Mu̱ nuꞌi xkä tagi, de̱mbäbi rä ejemplo Sansón ꞌne xatuäbi rä Zi Dada Jeoba ꞌne ꞌñembäbi: «¡Zi Dada Jeoba, po rä mäte ogi pumfrigi! ¡Oh Äjuä, po rä mäte rꞌakägi rä tsꞌe̱di!» (Juec. 16:28). w23.09 rä nxii 7, yä parr. 18, 19

Di pädihu̱ ge ya ꞌmu̱i getbu̱ näꞌä rä pa habu̱ Äjuä ma dä huati gatꞌho nuꞌu̱ yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe ja ha rä Xiꞌmhai. Po rängeꞌä, di nehu̱ ge gatꞌho yä jäꞌi dä me̱ꞌtsi rä oportunida de dä yꞌo̱de nuꞌu̱ yä hogä notisia de rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä. Pe rꞌabu̱ zäi ge di jakägihu̱ xä ñhei. ¿Por hanja? Ngeꞌä di tsuhu̱ te dä xikägihu̱ yä jäꞌi. Geꞌä bi senti rä apostol Pedro näꞌä xui änte de xä tho rä Hesu. Näꞌä bi ntsu ꞌne himbi me̱ꞌtsi rä balo pa bi mää ge ꞌnehe mi kamfri ꞌne mi de̱ni rä Hesu. Hää, ¡asta hñu mꞌiki bi mää ge himi pädi toꞌo rä Hesu! (Mat. 26:​69-75). Pe mꞌe̱fa, bi logra bi däpäbi rä ntsu ꞌne bi ꞌñenä: «Hänge oxki tsuhu̱ te dä tꞌo̱tꞌähu̱, nixi dä durimu̱ihu̱» (1 Ped. 3:14). Nuꞌu̱ yä noya bi mää rä apostol Pedro utkägihu̱ ge hää dä za gä ju̱hu̱ rä balo ꞌne gä täpäbihu̱ rä ntsu. ¿Te dä za dä maxkägihu̱ pa gä ju̱hu̱ rä balo ꞌne gä täpäbihu̱ rä ntsu? Rä apostol Pedro bi ꞌñenä: «Dende ha ri korasohu̱, nsundahu̱ rä Kristo ngu ri Hmuuhu̱» (1 Ped. 3:​15, TNM). Hää, xa mähyoni gä imäjinähu̱ tenguꞌä näꞌä rä däta nsu pe̱ꞌtsi rä Kristo de gä rey ꞌne näꞌä rä tsꞌe̱di pe̱ꞌtsi. w23.09 yä nxii 27, 28, yä parr. 6-8

Mäpaya, nuju̱ ꞌnehe xa di debe gä o̱thu̱ ntsꞌe̱di pa hingä te̱mbäbihu̱ yä mꞌu̱i nuꞌu̱ toꞌo yꞌo ha rä ꞌme̱xui ꞌne o̱tꞌe yä pekado (Efes. 5:11). Xä thandi ge nuꞌu̱ yä jäꞌi di ho yꞌo̱de, dä hyandi o di ho dä mede nuꞌu̱ yä kosa hingi tꞌaxi de yä ñꞌo̱ho̱ o de yä ꞌme̱hñä, ko rä tiempo geꞌä ma dä japäbi dä yꞌo̱tꞌe ꞌnehe nuꞌu̱ yä pekadoꞌu̱ (Gén. 3:6; Sant. 1:​14, 15). Rä Zithu o̱tꞌe ntsꞌe̱di pa dä japäbi yä jäꞌi dä komfundi ꞌne hindä bädi dä hyandi ndaꞌä xä ñho ꞌne ndaꞌä xä ntsꞌo (Is. 5:20; 2 Cor. 4:4). Rä Zithu usa yä jäꞌi pa dä kombensegihu̱ ꞌne dä jakägihu̱ gä kamfrihu̱ ge hingä mäjuäni xä ntsꞌo gatꞌho nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe xä mängä rä Zi Dada Jeoba ge hingi tꞌaxi (2 Ped. 2:19). Hänge ndunthi de nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe po̱ni ha yä pelikula, ha rä telebision ꞌne ndunthi de näꞌä hutsꞌi ha internet, hingi tꞌaxi ꞌne di nkontra ko rä bolunta rä Zi Dada Jeoba. Rä Zithu ne dä komfundigihu̱ ꞌne dä jakägihu̱ gä mbenihu̱ ge näꞌä rä modo hanja ꞌmu̱i yä jäꞌi mäpaya hinte mä xuñha nixi te mä dumu̱i bi hä (Efes. 5:​6, TNM). w24.03 rä nxii 22, yä parr. 8-10

Rä tabernáculo mi nꞌa rä jäꞌtsi de gä mhuntsꞌi habu̱ mi ntini yä israelita pa mi xo̱kämbeni rä Zi Dada Jeoba ꞌne mi umbäbi yä ofrenda (Éx. 29:​43-46). Durante näꞌä rä tiempo bi ñꞌo ha yä yꞌotꞌä ꞌmatha, yä israelita mi egi nunä jäꞌtsi habu̱ mi tso̱ni, ꞌne ora mi toka dä ma ha mä nꞌa rä luga, mi häki pa mi hätsꞌi nunä jäꞌtsi (Éx. 25:​8, 9; Núm. 9:22). Nunä jäꞌtsi bi usa yä israelita durante 500 yä je̱ya asta nuꞌmu̱ bi thoki näꞌä rä templo ha Jerusalén. ¿Pe gi pädi? Nunä tabernáculo o jäꞌtsi, bi ꞌñudi nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe ma xä ꞌñehe mꞌe̱fa. Rä apostol Pablo bi ꞌñenä ge näꞌä rä tabernáculo o jäꞌtsi de gä mhuntsꞌi mi usa yä israelita mäyaꞌmu̱, bi ꞌñudi näꞌä ma xä thogi mꞌe̱fa «ha mähetsꞌi» ko näꞌä rä mäkä templo rä Zi Dada Jeoba (Heb. 8:5; 9:9). Nunä mäkä templo bi zo̱ho̱ bi nja po rä je̱ya 29 era común nuꞌmu̱ rä Hesu bi nxixtehe. Dende geꞌmu̱, rä Hesu bi mu̱di bi Ndä gä Majhä ha näꞌä rä mäkä templo rä Zi Dada Jeoba (Heb. 4:14; Hech. 10:​37, 38). w23.10 rä nxii 26, yä parr. 6, 7

Pa gä sigihu̱ gä bansahu̱ ha rä ꞌñuu rä Zi Dada Jeoba, pe̱ꞌtsi te gä njahu̱ ꞌnehe ngu nuꞌu̱ yä arbol. ¿Por hanja? Ngeꞌä mu̱ dyä hojäꞌihu̱ ꞌne di udihu̱ ge di ntiendehu̱, geꞌä ma dä maxkägihu̱ pa ho̱nse̱ gä ndoꞌmihu̱ ꞌne hingä ꞌuagihu̱ ora di ñhanduihu̱ yä xuñha. Nuya yä hogä mꞌu̱i geꞌä ma dä maxkägihu̱ ꞌnehe pa gä respetahu̱ näꞌä di mbeni märꞌaa ꞌne nuꞌu̱ yä desision di huahni. Nuju̱ di pe̱päbihu̱ rä Zi Dada Jeoba di nehu̱ gä ñhojäꞌihu̱ ꞌne gä udihu̱ ge di ntiendehu̱. ꞌNehe di nehu̱ gä ñꞌumildehu̱ ꞌne gä udihu̱ rä nhuekäte. Rä Mäkä Tꞌofo enä ge rä Zi Dada Jeoba ꞌñenä ngu nꞌa «rä Däta Ndo̱do» ngeꞌä näꞌä xa tse̱di ꞌne hinto tsa dä patuäbi rä mꞌu̱i (Deut. 32:4). Pe näꞌä nzäntho xä ꞌñudi ge ja rä juisio ꞌne hingä rä exigente. ¿Hanja di pädihu̱? Ngeꞌä mäske yä mexiꞌmhai xä me̱fi ndunthi yä tꞌo̱tꞌe nuꞌu̱ hingi pa ko rä bolunta rä Zi Dada Jeoba, pe näꞌä xä bädi xä ñhandui nuꞌu̱ yä mpadi ꞌne hinto xä hñäkuäbi de dä kumpli näꞌä xä beni dä me̱fi. Koꞌmu̱ rä Zi Dada Jeoba bi hyogägihu̱ ja nguꞌä, nuju̱ ꞌnehe dä za gä ñhanduihu̱ nuꞌu̱ yä mpadi tso̱kägihu̱ ha mä bidahu̱. Pa geꞌä xä rꞌakägihu̱ rä Mäkä Tꞌofo habu̱ hutsꞌi yä konseho nuꞌu̱ ma dä maxkägihu̱ gä ju̱hu̱ nꞌa rä hogä ꞌñuu ora tso̱kägihu̱ yä xuñha o yä mpadi. Gatꞌho näꞌä xä me̱fi rä Zi Dada Jeoba ꞌne nuꞌu̱ yä tsꞌofo rꞌakägihu̱, utkägihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba näꞌä ꞌñenä nꞌa «rä Däta Ndo̱do», pe ꞌnehe ja rä juisio, rä hojäꞌi ꞌne hingä rä exigente. w23.07 rä nxii 20, yä parr. 1-3

Ha rä Mäkä Tꞌofo enä ge rä Zi Dada Jeoba ꞌñenä ngu nꞌa rä nänä näꞌä xa rä hojäꞌi (Is. 66:​12, 13). Imäjinä nꞌa rä nänä näꞌä the̱tsꞌi rä zi bätsi ꞌne zofo ko ndunthi rä mhäte, hoꞌti ꞌne umbäbi näꞌä japäbi mꞌe̱di. Geꞌä pe̱fi rä Zi Dada Jeoba ora di tumämu̱ihu̱. Mäske rꞌabu̱ hingä geꞌä di pe̱fihu̱, Näꞌä nzäntho di mäkägihu̱ (Sal. 103:8). Mäyaꞌmu̱ yä jäꞌi de rä hnini Israel njatꞌä bi fayabi rä Zi Dada Jeoba. Pe ora nuꞌu̱ yä israelita xa mäjuäni mi arrepenti, rä Zi Dada Jeoba mi uti ge mi sigi mi mädi. Nꞌa rä pa rä Zi Dada Jeoba bi ꞌñembäbi rä hnini: «Dä numäñhoꞌi, ꞌne dä etsꞌäꞌi ri nsu, ꞌne nuga xa di mäꞌi» (Is. 43:​4, 5). Dä za gä mꞌu̱ihu̱ seguro ge rä Zi Dada Jeoba hinxä mpadi ꞌne xa di mäkägihu̱, asta ora di kometehu̱ nꞌa rä däta pekado. Mu̱ gä udihu̱ ge xa mäjuäni di arrepentihu̱ ꞌne di honihu̱ rä Zi Dada Jeoba, näꞌä rä mhäte pe̱skägihu̱ hingä ma dä mpadi. Näꞌä di prometegihu̱ ge ma dä punꞌgägihu̱ mä tsꞌokihu̱ (Is. 55:7). Rä Mäkä Tꞌofo enä ge ora rä Zi Dada Jeoba di punꞌgägihu̱ mä tsꞌokihu̱, jakägihu̱ gä pe̱ꞌtsihu̱ yä pa temäꞌentho (Hech. 3:19). w24.01 rä nxii 27, yä parr. 4, 5

Rä Zi Dada Jeoba ꞌnehe dä za dä maxkägihu̱ ora di thogihu̱ yä däta xuñha ꞌne hindi pädihu̱ te gä pe̱fihu̱. Por ejemplo pa gä ntinihu̱ ha nꞌa rä asamblea o ha yä mhuntsꞌi, zäi ge di ja mꞌe̱di gä ju̱hu̱ rä balo ꞌne gä xipäbihu̱ näꞌä rä patro habu̱ di mpe̱fihu̱ ge dä rꞌakhu̱ nse̱ki. Ora di handihu̱ ge rä yꞌe̱ Jeoba ꞌmu̱i kongekhu̱ ꞌne faxkägihu̱, mä komfiansahu̱ po geꞌä mänꞌa di ze̱di ꞌne di te. Esdras bi rekonose ge hingä ma xä däpäbise̱ yä xuñha ꞌne bi yꞌapäbi rä mfatsꞌi rä Zi Dada Jeoba. Ora Esdras mi senti ge mi pe̱ꞌtsi nꞌa rä däta responsabilida, mi xatuäbi rä Zi Dada Jeoba ꞌne mi apäbi rä mfatsꞌi (Esd. 8:​21-23; 9:​3-5). Ora nuꞌu̱ märꞌa yä judío bi hyandi hanja Esdras mi pe̱ꞌspäbi ndunthi rä komfiansa Jeoba, nuꞌu̱ ꞌnehe bi gu̱ rä balo pa bi matsꞌi Esdras ꞌne yä komfiansa po rä Zi Dada Jeoba mänꞌa bi ze̱di (Esd. 10:​1-4). Ora di thogihu̱ yä ñꞌäbojä o thogi nꞌa rä xuñha ha mä familiahu̱, zäi ge xa di tumämu̱ihu̱ ꞌne asta hindi ähähu̱ xä ñho. Oraꞌä, mähyoni gä xatuäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba ꞌne gä pe̱ꞌspäbihu̱ ndunthi rä komfiansa ge hingä ma dä hye̱gäse̱hu̱ ꞌne ge ma dä maxkägihu̱. w23.11 rä nxii 18, yä parr. 15-17

Pa dä nugägihu̱ rä Zi Dada Jeoba ngu yä amigo ꞌne dä borra nuꞌu̱ mä thaihu̱ di pe̱ꞌtsihu̱, hingi ja mꞌe̱di gä pe̱fihu̱ gatꞌho näꞌä bi me̱fi Abrahán. Ja ndunthi yä forma hanja dä za gä udihu̱ ge di pe̱ꞌspäbihu̱ rä jamfri ꞌne rä komfiansa rä Zi Dada Jeoba. Por ejemplo, dä za gä umbäbihu̱ rä hogä ꞌñehe nuꞌu̱ ja fu̱di di ntini ha yä mhuntsꞌi, gä fatsꞌihu̱ nuꞌu̱ yä ku thogi rä ñhoya o yä xuñha, ꞌne gä udihu̱ rä ñhojäꞌi ko nuꞌu̱ mä familiahu̱. Gatꞌho nuya yä tꞌo̱tꞌe di numäñho rä Zi Dada Jeoba (Rom. 15:7; 1 Tim. 5:​4, 8; 1 Juan 3:18). Pe ja mä nꞌa rä me̱fi näꞌä xa mähyoni gä pe̱fihu̱ gatꞌho; mähyoni gä predikahu̱ ko ndunthi rä johya (1 Tim. 4:16). Ko näꞌä di pe̱fihu̱ kada nꞌa de gekhu̱, dä za gä utihu̱ rä Zi Dada Jeoba ge xa mäjuäni di pe̱ꞌspäbihu̱ rä komfiansa ge ma dä kumpli gatꞌho näꞌä xä promete, ꞌne ge näꞌä rä modo hanja pe̱fi yä tꞌo̱tꞌe geꞌä mänꞌa xä ñho. Mu̱ gä pe̱fihu̱ njabu̱, dä za gä mꞌu̱ihu̱ seguro ge rä Zi Dada Jeoba ma dä numäñhogihu̱, ma dä borra mä thaihu̱, ꞌne ma dä nugägihu̱ ngu yä amigo. w23.12 rä nxii 2, rä parr. 3; rä nxii 6, rä parr. 15

Nuꞌmu̱ ya ma xä du rä rey David bi ꞌñembäbi näꞌä rä tꞌu̱ mrä thuhu Salomón nuꞌu̱ yä noya de rä testo pa nunä rä pa (1 Rey. 2:​1, 3). Gatꞌho nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba, mähyoni dä jamäsu ꞌnehe nunä rä konseho. Hää, pa dä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba ꞌne dä bo̱ni xä ñho gatꞌho näꞌä pe̱fi, mähyoni dä jamäsu ha yä bida nuꞌu̱ yä mhända ꞌne yä konseho uni rä Mäkä Tꞌofo (Luc. 2:52). ¿Por hanja xa mähyoni nꞌa rä tsꞌu̱ntꞌu̱ dä yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba ꞌne dä me̱päbi ja ngu ri ꞌñehe? Nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ pe̱ꞌtsi ndunthi yä responsabilida tanto ha rä familia ngu ha rä mhuntsꞌi. Mu̱ grä bäsjäꞌi zäi ge ya xkä mbeni te mä responsabilida dä za gi pe̱ꞌtsi xudi ndämäni. Por ejemplo, zäi ge ya xkä mbeni gi pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba de gä precursor, de gä siervo ministerial o de gä anciano ha rä mhuntsꞌi. Tal vez gi ne gi nthäti xudi ndämäni ꞌne gi pe̱ꞌtsi yä bätsi (Efes. 6:4; 1 Tim. 3:1). Pa gi kumpli ko nuya yä responsabilida, xa mähyoni ge mꞌe̱tꞌo gi pe̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba ꞌne gi pe̱päbi ja ngu ri ꞌñehe. w23.12 rä nxii 24, yä parr. 1, 2

Rä Zi Dada Jeoba xä nkargobi yä anciano dä supäbi yä zi de̱ti. Yä anciano handi ngu nꞌa rä däta nsu dä madi yä mhuntsꞌi, hänge o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä me̱päbi ꞌne dä jamäsu gatꞌho yä ku (Jer. 23:4; (1 Ped. 5:2). ¡Hängu di jamädibihu̱ rä Zi Dada Jeoba ngeꞌä xä hñutsꞌi yä anciano ha yä mhuntsꞌi! Yä anciano dä za dä bädi ndunthi de rä ejemplo Gedeón (Heb. 6:12; 11:32). Gedeón bi ñäni ꞌne bi supäbi rä hnini rä Zi Dada Jeoba (Juec. 2:16; 1 Crón. 17:6). Ja ngu bi me̱fi Gedeón, mäpaya yä anciano ꞌnehe supäbi rä hnini rä Zi Dada Jeoba ora thogi yä däta xuñha (Hech. 20:28; 2 Tim. 3:1). Gedeón mi pädi dä rekonose ora himi tsa dä me̱fi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe. ꞌNehe, hingä mrä ꞌñexmänsu ꞌne nzäntho bi yꞌo̱te rä Zi Dada Jeoba. Ko rä mfatsꞌi Jeoba, Gedeón bi däpäbi nuꞌu̱ yä xuñha bi ñhandui. Mäske hingä dyä ancianohu̱, gatꞌho dä za gä balorahu̱ näꞌä rä ꞌme̱fi di ja yä anciano, ꞌne gä apoyahu̱ ora gu̱nkägihu̱ o rꞌakägihu̱ yä tsꞌofo (Heb. 13:17). w23.06 rä nxii 2, rä parr. 1; rä nxii 3, rä parr. 3