Yä nota

1. A i nkja kʼa Ndo̱ Babilonia

2. ¿Kjäʼmu̱ di zo̱ʼ kʼa Mesías?

3. Mu̱ i hne da thsíhtibi kjí ʼna kjäʼni pa da tʼo̱the

4. Ku̱ i ʼuege

5. Yä tsʼonigo hi ra zo

1. A i nkja kʼa Ndo̱ Babilonia

¿Ó di mähmu̱ ge goʼtho yu̱ íhkji i mähmu̱ yä ʼbe̱thrí genkʼa “Ndo̱ Babilonia”? (Apocalipsis 17:5). Ma núhu̱ hñu yä rraso.

• Gege i ʼbu̱i po goʼtho nu̱ ximojoi. I hmä ge gege ra mii amañä de “ndunthi yä kjäʼni” nihi po ndunthi “yä hnini”, nihi “ro ndä de goʼtho yu̱ ndä i ʼbu̱i ha nu̱ ximojoi” (Apocalipsis 17:15, 18).

• Hi gehyu̱ políhtiko nindi yu̱ kjäʼni i mpö. Xo nu̱ Biblia i mä, “yu̱ ndä de nu̱ joi” nihi “yu̱ möhpite” da ʼmu̱hthohu̱ mu̱ ta ʼböʼtikä (Apocalipsis 18:9, 15).

• I poxki ro thuhu kʼa Tsi Mähkí Tá. Kjangu mu̱ “ʼna ʼbe̱hña i ʼöbi ko yä ʼño̱ho̱ pa da tʼuni domi” nihi gege ʼra ga pe̱fíui ko yu̱ gobierno pa da tʼuni domi nihi pa da ʼbötsí mu̱ i ne (Apocalipsis 17:1, 2). I höti yä kjäʼni de nu̱ ximojoi nihi po ro tsʼohki ndunthi yä kjäʼni i tú (Apocalipsis 18:23, 24).

Pi ma núhu̱ nu̱ ntʼudi 13, kʼa punto 6

2. ¿Kjäʼmu̱ di zo̱ʼ kʼa Mesías?

Nu̱ Biblia bi mä ge ante di zo̱ʼ kʼa Mesías di thogi 69 yä ngo (xödí Daniel 9:25).

• ¿Kjäʼmu̱ bi mu̱dí ku̱ 69 yä ngo? Ha kʼa kjea 455 ante de yu̱ ma mpahu̱. Kʼa kjeakä, kʼa gobernador Nehemías bi zo̱te a Jerusalén pa “pi di yohpí di tʼo̱te” genkä hnini (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8).

• ¿Tengu bi ndé ku̱ 69 yä ngo? ʼRa yä profecía i mä ge ʼna mpa i nkja ʼna kjea (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Po gehna ʼna ngo i nkja 7 yä kjea. Nsohtho, ku̱ 69 yä ngo de nuná profecía i nkja 483 yä kjea (mu̱ gi pedé 7 yä bes nu̱ 69).

• ¿Kjäʼmu̱ bi thege ku̱ 69 yä ngo? Mu̱ go pedéhu̱ 483 yä kjea desde kʼa kjea 455, da zo̱te ha kʼa kjea 29 de yu̱ ma mpahu̱.a Kʼa kjeakä kʼa Hesu bi nxixthe nihi bi nkja kʼa Mesías (Lucas 3:1, 2, 21, 22).

Pi ma núhu̱ nu̱ ntʼudi 15, kʼa punto 5

3. Mu̱ i hne da thsíhtibi kjí ʼna kjäʼni pa da tʼo̱the

I ʼbu̱i ankja da tʼo̱theki mu̱ gi hniní pe da nkju̱se kʼa ri kjí, pe hi goʼtho ku̱ ri tʼo̱the ra zo pa ʼna kristiano. Hin di ʼunihe yä kjí nin di nehe da ʼbe̱ʼtsi nu̱ ma kjíhe pa da nkju̱ mu̱ da tʼo̱thegihe (Deuteronomio 15:23).

Nuya i ʼbu̱i ankja da tʼo̱the ʼna kjäʼni ge yu̱ kristiano i nú ra zo, ngu mu̱ da nkju̱hkíbi ro kjí ʼna kjäʼni pa da hnú té ma gihí i ʼñoui, kʼa hemodiálisis, kʼa hemodilución o mu̱ da nkju̱ kʼa máquina ga recuperación de nu̱ kjí o de kʼa circulación extracorpórea (nihi i tʼimbi bomba ga derivación cardiopulmonar). Kada ʼna de yu̱ kristiano petsite da nú ra zo ankja da nkju̱ kʼa ro kjí mu̱ da ne da tʼo̱the o mu̱ da nkju̱hkíbi ro kjí pa da hnú té ma gihí i ʼñoui. Kada ʼna de yu̱ ʼyo̱thete hiʼtsa i hñe̱hmi ankja ga ʼyo̱thehu̱ ʼna kjäʼni. Nsohtho yu̱ kristiano petsite da bädihu̱ té da nkjáhpi kʼa ro kjí mu̱ dan óhpera, mu̱ da tʼo̱the o mu̱ da hnú té ma gihí i ʼñoui. ʼÑönise gehya ntʼöni:

• Xiʼmu̱ da nkju̱hkí nu̱ ma kjí ko ʼna maquina, pe mu̱ nu̱ maquina da ʼmöy po tengu yä minuhto, ¿kja ra zo go beni ge genkä kjí i nkjatho ma me̱hti, nsohtho hi ra zo “da ʼbön kʼa kjí a joi”? (Deuteronomio 12:23, 24).

• Mu̱ da nkju̱hkí nu̱ ma kjí pa da ʼruhkí pa pi da thsíhtigi, ¿ko kʼa to pädi ha nu̱ Biblia, nu̱ ma mfeni da hie̱gí da tʼo̱thegi nkjanu̱ gua hina?

Pi ma núhu̱ nu̱ ntʼudi 39, kʼa punto 3

4. Ku̱ i ʼuege

Nu̱ ro hñä kʼa Tsi Mähkí Tá hi i mä da ʼuege yu̱ xi nthähtí pa pi da nthähtí (1 Corintios 7:10, 11). Pe, ʼra yä kristiano i benihu̱ ge da zo da ʼuegehu̱ de kʼa ro nthähtí mahke hin dra nthí kʼa ra thogihu̱.

• Mu̱ hi i ne da ʼuin kʼa ro miní : Kʼa nzoya hi i ne da ʼuni kʼa i höní kʼa ro miní, xo hi i ne da ʼuin ku̱ yo bähtsí ko kʼa ro ʼbe̱hña (1 Timoteo 5:8).

• Mu̱ ʼna ro ndo̱ ʼu̱nte: Hi ra zo mu̱ tó da ʼu̱ni ko kʼa xi nthähtí xo mu̱ hin da hä ro guenda ta da möʼti (Gálatas 5:19-21).

• Mu̱ ʼna da ʼbe̱di kʼa ro ntsitsi i peʼtsi ko kʼa Jehová: Mu̱ ʼna nzoya o ʼna ʼbe̱hña hin da hie̱gí da nxödí nu̱ Biblia ko kʼa xi nthähtíui, da kjá ge nu̱ kristiano hin da zo da xo̱hkimbeni ra zo kʼa Tsi Mähkí Tá (Hechos 5:29).

Pi ma núhu̱ nu̱ ntʼudi 42, kʼa punto 3

5. Yä tsʼonigo hi ra zo

Yu̱ kristiano hin di kjáhe yä tsʼonigo ge hi i nú ra zo kʼa Tsi Mähkí Tá. Pe, kada ʼna de yu̱ kristiano petsite da beni ra zo kʼa xi bädi de nu̱ Biblia pa da nú kja ra zo da maʼ ha yu̱ tsʼonigo gua hina. Nú ku̱ xi nthúxkua.

• Mu̱ da nfelisitaki po yu̱ tsʼonigo i tʼo̱te kada kjea. Da zo gi mäntho “kjamädí”. Mu̱ má da ne da bädi kʼa kjäʼni, nuke da zo gi xífi ó hin gi o̱te genkä tsʼonigo.

• Mu̱ kʼa ri ʼbe̱hña o kʼa ri nzoya hi ro testigo ga Jehová, da xiʼkí gi maʼ tsiui ko ku̱ ri miní ʼna mpa i tʼo̱te ʼna tsʼonigo. Mu̱ gi mbeni kja hä da zo gi maʼ, da zo gi xífi ge mu̱ ha kʼa tsʼonigo da tʼo̱te ku̱ hi i nú ra zo kʼa Jehová, hin da zo gi maʼ.

• Mu̱ kʼa ri lamu̱ da naʼkí ʼna domi mu̱ i tʼo̱te ʼna tsʼonigo. ¿Gi mä ge hi ra zo gi penti? Hi zäi i nkjapu̱. ¿Kʼa domi da ʼun kʼa ri lamu̱ da naʼkí po kʼa tsʼonigo ra o̱te? O ¿Da naʼkí kʼa domi po kʼa ri ʼbe̱fí ra zo ko kjá?

• Mu̱ da tʼakí ʼna regalo ku̱ mpa i tʼo̱te yä tsʼonigo ge hi ra zo. Mu̱ ʼna kjäʼni da xiʼkí: “Di pädi ge nuke hin gi o̱te gehya tsʼonigo, pe di ne go naʼkí nuná regalo”. ʼRa i kjáhu̱ nkjanu̱ po kʼa hmädí i tsʼo po nuke. Pe, ¿kja i ʼbu̱i yä rraso pa gi beni ge ra nú kja i ze̱di nu̱ ri íhkji gua ho̱nse i ne gi maʼ ha genkä tsʼonigo? Gi ndo̱ hä ro guenda pa gi nú kja gi penti kʼa regalo ra tʼakí gua hina. Mu̱ gi kjá nkjanu̱, hñä ro guenda kʼa ko pädi ha nu̱ Biblia pa hin gi kjá da nsenti kʼa Jehová (Hechos 23:1).

Pi ma núhu̱ nu̱ ntʼudi 44, kʼa punto 1