Relihyon—Nepeg Kasin Pantongtongan?

“DUARAN tema so agkon balot sisingbaten: relihyon tan pulitika!” Ontan so mabetbet ya ebat sano mitotongtong iray Tasi nen Jehova ed arum nipaakar ed Biblia. Tan natalosan so rason ed ontan a panmoria.

Sano pandedebatian na totoo so pulitika, nayarin naparngat so sanok tan tumbokan na kolkolan. Naiimano na dakel iray andi-kabaliksan a sipan tan namomoria ran mabetbet ya aanapen lambengat na saray pulitiko so pakayari, kagalangan, tan kuarta. Makapaermen, no maminsan et nipapaarap ed karawalan iray agpantatalosan ed pulitika.

‘Balet,’ nayarin ikatunongan mo, ‘agta tua met itan no nipaakar ed relihyon? Agta say relihyoson inkasimoon so amadalang ed dakel a gutgutan ed peles a panaon?’ Diad Amianen Irlandya, abayag lan manlalaban iray Romano Katoliko tan saray Protestanti. Diad Balkans, saray membro na Eastern Orthodox Church, saray Romano Katoliko tan say arum ni so mansasamsaman na teritorya. Say resulta? Karuksaan tan mantultuloy a panggugulaan.

Lapud nipapaarap ed pagyaw na ipapatey, dakel so manasalin mangiyamot ed personal iran sisiaen da tan saray sisiaen na pamilya ra. Diad Aprika, say nilasus taon lan relihyoson panlalaban ed baetan na totoo na Kakristianoan tan saray patumbok na arum a taga biek-taew tan ontan met ed etniko iran relihyon so anagdag ed kaatengan a mangiter ed ananak da na duaran ngaran a mangitarok na kaaruman a proteksion, ugalin mansiasiansia ni anggad natan. Sirin, say ugaw a laki so makapangiparungtal ed inkasikato bilang membro na iglesia odino mangaagamil na sananey a relihyon diad pangusar ed sakey a ngaran, balet aliwan samay sananey. Sano saray relihyoson sisiaen na sakey a too so pansengegay kaandi bilay to, agpankelawan a sikatoy masuyat a mitongtong a parungtalan nipaakar ed relihyon.

Diad arum et agda pantotongtongan so relihyon anggan agnasisigensigen so bilay da. Mansesga ira a say pangitongtong na saray sisiaen da ed agkarelihyon so mangipaarap ed andi-kakanaan a sangsangan. Anggaman ontan et siansian sisiaen na arum ya amin a relihyon so maong. Basta napepenek so sakey a too ed sisiaen to, kuan da, agmakabaliksay pitongtong nipaakar ed saray pandurumaan.

Anggan saray masimoon ya estudyante ed atributo tan lugan na relihyon so agmanpapaknaan. Diad artikulo ton “The Study and Classification of Religions,” bidbiren na The New Encyclopœdia Britannica a: “Mataltalag . . . so pakawalaay pankakasakey ed limog na saray iskolar nipaakar ed atributo tan lugan na [relihyon]  . . . Kanian, diad interon awaran to, say tema so nalalanor ed kontrobersya.”

Uukeran na sakey a diksyunaryo so relihyon bilang “say panangibalikas na sisiaen na too tan panamagalang ed labas-nen-toon pakayari a bibidbiren bilang say manamalsa tan mananguley ed talba.” Kabaliksan na saya a say relihyon so walaan na importantin betang ed bilay. On, say relihyon so nagmaliw ya inkalapagan a basiyan diad panangiyuksoy ed awaray too. “Anggapo ni sosyedad,” sinaglawi na Oxford Illustrated Encyclopedia of Peoples and Cultures, “ya agnanggunaet a mangiter na uksoy tan kabaliksay bilay diad panamegley na sakey a pormay relihyon.” Lapud nasasaglawi iray manunan bengatla a singa say “uksoy” tan “kabaliksay” bilay, maseguron say relihyon so makanepegan na nagkalalo ni nen say pansasangsangan odino debati. Imbes, manepenepeg iyan pansingbatan​—salanti, malaknab a panangunsidera—​a kaibay arum. Balet ed siopa, tan antoy gungguna na panggawa ed saya?