Coriente for di Sneu
DJE CORESPONSAL DI SPIERTA! NA AUSTRALIA
TIN biaha nan a yama e Alpen di Australia e dak dje pais aki. E alpen ta core a lo largu dje frontera dje estadonan di New South Wales i Victoria. Den e alpen aki Snowy Mountains, e fuente di Snowy River, ta keda. Inspirá pa e tereno alpino brutu aki i su ginetenan fuerte i resistente, e promé colonisadónan, A. B. (Banjo) Paterson a skirbi un poema. Mas despues nan a traha un película di dje: The Man From Snowy River.
Sin embargo, awendia n’e baricanan di ceru peligroso caminda e ginete legendario a core, tin e sluisnan di un maraviya di tecnologia—e Proyecto Hidroeléctrico Snowy Mountains. Na 1967 e Sociedad Mericano di Ingenieronan a clasificá e netwerk complicá aki di acuaducto, tunel, dam i planta di electricidad como “un dje shete maraviyanan di ingenieria di mundu moderno.” Lo bo kier bishitá e “maraviya” alpino aki? Pero, promé, laga nos mira pakico i ken a trah’é.
Un Tera Secu
Pa straño cu por parce, nunca energia hidroeléctrico a bini na mente dje promé colonisadónan, kende nan anhelo pa awa tabata e base pa e Proyecto. Afligí dor di secura, e único cos cu e cunukeronan ei di siglo 19 tabata deseá ta un suministro mas confiabel di awa. Nan a cultivá e bekken di Murray-Darling, e área di cultivacion mas importante di Australia.
Nan tabata sa unda e awa tabata—den Snowy River. Pero e riu ei tabata basha p’e otro banda berde dje alpen bai Laman Tasman. Esei tabata parce di ta un desperdicio hopi grandi. Si ariba aya den e alpen, lo por a desviá e awa friu i puru aki pa e fuentenan dje riunan Murray i Murrumbidgee cu ta bastante inconstante, e cunukeronan lo tabatin un garantia di miles di miyones di dollar contra secura. E tabata un soño tentador.
Na 1908 e soño a yega un stap mas cerca di su realisacion ora e Parlamento Federal a scoge e distrito bisiña di Canberra como e sitio p’e capital nacional di Australia. Energia hidroeléctrico lo por a satisfacé e necesidadnan dje stad aki cu ainda mester a ser construí? Un biaha mas, e wowonan a wak den direccion di Snowy Mountains.
Vários proposicion a bini riba mesa, algun pa energia hidroeléctrico i otronan pa irigacion, pero tur a ser rechasá. Anto, na 1944, a presentá e promé proyecto di irigacion i energia hidroeléctrico i el a haña aprobacion mesora. Na 1949 e gobiernu federal a comisioná e Autoridad Hidroeléctrico Snowy Mountains cu e responsabilidad pa diseñá i construí e proyecto dòbel aki.
Ma ta con un nacion hóben, consistiendo den su mayor parti di cunukero, sin experticio ni trahadó extra, por a emprendé un proyecto cu den magnitud i complehidad tabata sin precedente?
Laga Ruinanan pa Sneu
E contesta tabata: imigrantenan. Ainda Europa tabata tambaleá debí na Guera Mundial II. E tabata un pesadia di ruina, desempleo i hende sin cas. Pues, conhuntamente cu Nacionnan Uní, Australia a invitá europeonan cu tabatin e abilidadnan necesario, pa solicitá pa traha riba e Proyecto.
Dies di miles di trahadó for di 33 pais a respondé n’e yamada. Nan a bandoná e ruinanan di Europa i a barca bai Australia. Nan lo a bai forma dos tercer parti di henter e forsa laboral dje Proyecto, i tambe nan lo a bai cambia e naturalesa étnico di Australia pa semper. Den su buki Snowy, Brad Collis ta bisa: “Casi di anochi pa mainta, un nacion poblá principalmente dor di . . . hende británico a bira un dje nacionnan mas multicultural di mundu.” Collis ta agregá: “Nan a manda [e hombernan] bai den ceru—enemigu i aliado, opresor i víctima—pa traha huntu.” Maske nan no a mescla como un tim di anochi pa mainta, cu tempu nan a haci esei sí.
Bida den Alpen
Na inicio dje proyecto, e biahe atrabes di alpen no tabata unu dushi. E camindanan yen di ijs, lodo i hopi steil tabata un tortura i a haci e biahe un experencia cu poco poco a caba cu hende su nervio. Figurá bo, den algun parti e tereno tabata asina malu i tabatin asina tantu precipicio cu casi no tabata mira ni kángaru ei banda! Nada straño cu, segun Collis, e Autoridad Snowy “tin e reputacion di tabata e promé organisacion na mundu cu a introducí e obligacion pa bisti faha di siguridad.”
E acomodacionnan no tabata muchu mas mihó cu e camindanan—tentnan militar cu a sobra sin flur! Cu tempu mas cu 100 campamentu i stad di tent a lanta manera paddestoel, haltu aya riba lomba di cerunan. Un di esakinan, Cabramurra, cu awor no ta un stad di tent mas, ta disfrutá dje distincion di ta e municipio mas haltu na Australia.
Manera bo por imaginá, traha i drumi bou dje condicionnan duru i pisá aki a pone hende su curashi na un prueba severo. Por a sinti e friu dje tempestad di winter te den wesu, i e calor sofocante di zomer a haci cu cada movementu tabata un esfuerso. Nubia di muskitanan insoportabel tabata tapa cara i lomba sodá. Cuantu e europeonan a odia e muskitanan!
Pero mayoria a wanta. Fuerte i hací duru dor di guera, nan tabata dicididu pa haci nan bida nobo un éxito. Hopi di nan a asta bai na stima e mondi salbahe di Australia, cu su criatura i colebranan straño i su paranan cu ta grita duru i skerpi en bes di fluit i chip. Cu tempu, casnan modesto di palu a reemplasá e tentnan. Tambe esposa i yunan a yega.
Pero kico mester a haci cu e hopi idiomanan? Djis imaginá hombernan ta traha cu mashinnan pisá i mashinnan pa bora of ta traha cu explosivo sin por comunicá bon cu otro! Esei tabata un recept pa desaster. P’esei, e Autoridad a instituí lesnan di ingles grátis despues di trabou. Pa e trahadónan mantené nan empleo, nan mester tabatin un conocimentu básico di ingles. No ta un sorpresa anto cu e asistencia na e lesnan tabata bon!
Apesar di asina tantu obstáculo, e proyecto a terminá despues di 25 aña—di 1949 pa 1974—na tempu i dentro dje presupuesto. E gastu di 820 miyon dollar australiano, maske esei no ta mashá segun e normanan djawe, tabata hopi pa e tempu ei, specialmente pa un nacion di solamente ocho miyon hende cu ainda tabata luchando pa lanta bek riba pia despues di guera.
Pa celebrá e logro, e Autoridad ta planeando awor un fiesta di 50 aniversario na 1999. Entre otro lo bai tin un reunion di tur esnan cu a traha riba e proyecto—si por localisá nan. “E hendenan aki a yuda construí un dje maraviyanan di ingenieria na mundu i a cambia e curso dje historia di Australia,” e comisionado actual ta bisa. “Nos kier yama nan danki.”
E Tamaño i Capacidad dje Proyecto
Segun e foyeto The Power of Water (E Poder di Awa), “e Proyecto ta operá riba un área di 3.200 kilometer cuadrá i tin 80 km di acuaducto, 140 km di tunel i 16 dam grandi.” E damnan aki ta wanta dos biyon galon di awa—13 biaha mas tantu e capacidad di e haf di Sydney, cu ta wanta rond di 140 mil miyon galon di awa, teniendo e Lago Eucumbene como e tanki di awa principal. E shete plantanan di coriente, cu a producí te cu 6.400 gigawatt-uur di electricidad pa aña, por aportá te cu 17 porciento dje coriente necesario pa e continente di Zuidoost Australia, incluyendo Sydney, Melbourne i Canberra.
Normalmente e turbinanan no ta traha 24 ora pa dia, cu excepcion dje momentonan den dia ora tin gran demanda, ora e plantanan di energia termal tin mester di asistencia. Energia hidroeléctrico ta specialmente bon pa yuda durante oranan cu tin demanda haltu, pa motibu cu e ta reaccioná lihé ora e demanda subi—den dos pa tres minuut, compará cu e vários oranan cu e sistema cu carbon tin mester pa start.
Con e Proyecto Snowy Ta Traha
Segun e Autoridad Snowy, e Proyecto ta “destacá como e proyecto hidroeléctrico mas complicá di mundu, cu ta sirbi vários propósito i cu hopi tanki di awa.” E ta consistí di dos componente integrá—e proyecto Snowy-Murray i e proyecto Snowy-Tumut.
E proyecto Snowy-Murray ta desviá e awa di Snowy River for dje dam di Isla Bend via un tunel cu ta pasa dor di ceru, pa e dam di Geehi, cu ta haña awa tambe di Geehi River. For di aki e awa ta basha for di 820 meter haltu bai p’e dos plantanan di electricidad di Murray. Na mésun tempu, e Planta di Electricidad Guthega ta tap e fuentenan di Snowy River cerca di Ceru Kosciusko, e ceru mas haltu di Australia. Desde Guthega, e awa ta bai pa e sistema principal di tunel di Isla Bend. Loke ta haci e Proyecto hopi flexibel ta un cantidad di tunel, incluyendo e tunel entre Isla Bend i Lago Eucumbene, cu ta permití un fluho den dos direccion.
N’e proyecto Snowy-Tumut, awa ta basha abou for di Lago Eucumbene, Dam Tooma, Dam Happy Jack i Dam Tumut Pond, pasa dor di sluis i un seri di cuater planta di electricidad promé cu e basha bai Tumut River, un zijrivier di Murrumbidgee. E seccion aki tin e planta di electricidad mas grandi, Tumut 3. Cada un di su seis sluisnan ta mes grandi cu un bus dòbeldek!
Ora no tin hopi demanda, e Proyecto ta pomp awa bai haltu for dje Lago Jindabyne pa e Lago Eucumbene, i for di bou di Planta di Electricidad Tumut 3, cu ta sirbi tambe como planta di pomp, pa e Tanki Talbingo. Pero, pakico gasta electricidad pa pomp awa bai haltu? Maske ta parce straño: pa ganashi. Wak, e pompnan ta funcioná durante ora cu tin poco demanda riba energia barata cumprá for dje plantanan di energia termal. Anto, durante ora di hopi demanda, nan ta laga e awa bai atrobe i ta bende e hidroelectricidad creá na e netwerk cu ganashi. Naturalmente, e gran mayoria dje awa—mas cu 500 mil miyon galon tur aña—ta basha abou grátis bai den e sistemanan di riu na parti west.
E Ta Energia Limpi?
Sí, pasobra awa ta un fuente renobabel, cu no ta contaminá, ni no ta crea desperdicio. No tin ningun schoorsteen mahos ni torennan pa fria awa cu ta daña e alpen. Pues, e miles di hendenan cu ta ski den e alpen aki den winter of cu ta keiru na pia den su camindanan den zomer apénas ta ripará e arterianan i plantanan di electricidad cu tin bou di nan.
Ademas, si e electricidad cu e Proyecto tabata generá mester a sali for di plantanan termal, lo tabatin un extra cincu miyon ton métrico di kooldioxide den atmósfera tur aña.
Tog, e medio ambiente no a scapa tur tur, specialmente Snowy River. Ya cu hopi di su awa ta ser desviá, e ta un simpel rooi compará cu loke e tabata den pasado. Ademas, e damnan grandi di e Proyecto a inundá algun sabana di yerba, i nan nivelnan máximo nobo a nificá cu mester a cambia e localidad dje pueblonan Adaminaby i Jindabyne.
Sin embargo, e Proyecto Snowy tabata excepcionalmente confiabel, loke ta proba e berdad dje conseho sabí dje promé comisionado dje Autoridad: “Bon reputacion i respet ta bini di logro, no di propaganda.”
[Plachi Rekonosementu na página 16]
Tur potret riba páginanan 16-19: Snowy Mountains Hydro-electric Authority
[Plachi na página 16]
Un bista aéreo dje Planta di Electricidad Tumut 3, e planta mas grandi dje Proyecto Snowy
[Plachi na página 18]
Trahadónan mester a biba bou di condicionnan hopi pisá
[Plachi na página 18]
Pa por a traha huntu como un tim, trahadónan mester a siña ingles
[Plachi na página 19]
Construí e Proyecto a encerá pasa tunel dor di cerunan