BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • g98 8/2 pág. 28-29
  • Observando E Mundu

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Observando E Mundu
  • Spièrta!—1998
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Matrimonio Ta Decayendo
  • “E Efecto di Moises”
  • Turistanan cu Mal Manera
  • E Dilema di Alimentá Baby
  • E Nivel di Sanidad Mundial Ta Bira Pió
  • Hogar Ta Hopi Importante
  • Un Amistad Extraordinario
  • Bijbel di Gutenberg Descubrí
  • Con pa Biba Mas Largu
  • Gutenberg—Cuantu El A Enrikese Nos Mundu!
    Spièrta!—1998
  • Mamanan cu AIDS Ta Enfrentá un Dilema
    Spièrta!—2000
  • Observando e Mundu
    Spièrta!—1996
  • E Kareda Yen di Opstákulo di Mamanan
    Spièrta!—2002
Mas Artíkulo
Spièrta!—1998
g98 8/2 pág. 28-29

Observando E Mundu

Matrimonio Ta Decayendo

Na Cánada, matrimonio ta un areglo cu ta decayendo rápidamente. Segun un informe di estadísticanan di Cánada, den e último 15 añanan, “e cantidad di canades cu ta djis biba huntu a aumentá cu casi tres bes mas tantu, for di 700.000 te na 2 miyon—un crecementu anual di seis biaha mas lihé cu e aumento den e cantidad di matrimonio,” segun The Toronto Star. Ademas, “mitar di tur pareha nobo na Cánada ta parehanan cu ta biba compañá i awor e cantidad ei a bira cuater di cada cincu na Quebec.” Pakico e cambio? Biba compañá ta “evidentemente parti di un revolucion social, unu di un seri di rechaso di areglonan cu ta fundá riba un ordu social cu ta bayendo for di moda,” e informe ta bisa. E artículo di korant a comentá cu “un tempu bibamentu huntu tabata considerá como un matrimonio di prueba, pero awor ta consider’é como un alternativa pa matrimonio.”

“E Efecto di Moises”

New Scientist ta informá cu dos físico di Hapon a logra parti awa den un laboratorio. Masakazu Iwasaka i Shogo Ueno, dje Universidad di Tokio, a usa spiralnan eléctrico poderoso pa crea un veld magnético fuerte rond di un tubu horizontal parcialmente yená cu awa. E veld magnético, un 500.000 biaha mas fuerte cu esun di tera, a forsa e awa p’e hala bai n’e puntanan dje cilinder, i a laga asina un parti secu meimei. E fenómeno, cu e científiconan a descubrí promé na 1994, a ser hací tambe dor di físiconan na Europa i Merca. Con e ta funcioná? Segun Koichi Kitazawa, un colega n’e Universidad di Tokio, awa “no gusta mashá pa ser magnetisá. P’esei un magneet poderoso ta hala awa un banda, i ta push’é for di caminda e veld magnético ta haltu pa caminda e ta abou.” Kitazawa a duna e fenómeno aki e nomber “E Efecto di Moises.”

Turistanan cu Mal Manera

Italia su herencia cultural abundante ta hacié un destinacion turístico popular. Lamentablemente, hopi bes vacacionistanan einan no ta mustra bon manera. Segun Mario Lolli Ghetti, comisionado pa herencia di medio ambiente i arkitectura di Florencia, “hopi di nan ta haña cu nan por haci cos cu nunca nan lo pensa mes di haci na nan cas.” La Repubblica ta informá cu p’esei e stad di Florencia a producí un “Estatuto dje Derecho i Debernan dje Turista,” cu ta recordá bishitantenan di loke nan por i no por haci. Ata aki algun dje recordatorionan: No baña of hinca pia den e fonteinnan; no picnic dilanti monumento i museonan; no tira bleki of bals abou; no bisti flanel sin manga ora di bishitá museonan; i no tuma solo bistí den trahe di baño den hardinnan i plenchinan histórico. Naturalmente, ainda turistanan cu bon manera ta ser apreciá i ta bon biní.

E Dilema di Alimentá Baby

“Pa dos década largu, dokternan i agencianan di salubridad público a ofrecé e mésun conseho na mamanan nobo den paisnan mas pober: Duna bo yu pechu pa protehá su salú,” segun The New York Times. “Pero awor, e pandemia di AIDS ta invalidando e conseho simpel aki. Tin estudionan cu ta mustra cu den un gran porcentahe di casonan, mamanan infectá cu e vírus di AIDS por transmitié via lechi di pechu. . . . Recientemente, Nacionnan Uní a calculá cu un tercer parti di tur baby cu H.I.V. a haña e vírus via lechi di mama.” E alternativa ta lechi na puiru pa baby, pero esei tin su mes problemanan. Den hopi pais, mamanan no tin suficiente cen pa aford e lechi na puiru of pa sterilisá e botternan, i nan no tin acceso na awa limpi. Como resultado, babynan ta sufri di diarea i deshidratacion, i tambe di malesanan respiratorio i gastrointestinal. Famianan pober ta traha e lechi slap, loke ta hiba na malnutricion dje babynan. Funcionarionan di salubridad ta buscando un balansa entre e dos cuestionnan aki. Mundialmente, tin mas cu 1.000 caso nobo tur dia di infeccion cu HIV cerca baby i mucha.

E Nivel di Sanidad Mundial Ta Bira Pió

“Casi tres mil miyon hende, mas cu mitar dje poblacion di mundu, no tin acceso ni sikiera na e mas mínimo di un w.c. limpi,” The New York Times ta informá. E conclusion aki, parti dje encuesta anual di Progress of Nations, efectuá dor di UNICEF (Fondo di Nacionnan Uní pa Mucha), ta revelá tambe cu “estadísticanan tocante e nivel di sanidad ta entre esnan cu mundialmente ta birando pió, no mihó.” Por ehempel, algun pais cu a haci progreso den percurá awa limpi pa esnan pober, ta laga hopi di deseá ora ta trata di e manera di disponé di sushi di riolering. Segun e raport, e falta aki den higiena básico ta contribuí mashá n’e plamamentu di plaganan nobo i reaparicion di malesanan bieu. Ta ser calculá cu tur aña riba dos miyon mucha ta muri debí na malesanan relacioná cu mal condicionnan sanitario. Akhtar Hameed Khan, autor dje estudio, ta bisa: “Ora bo tin un nivel di sanidad manera den Edad Medio, bo ta haña un nivel di malesa manera den Edad Medio.”

Hogar Ta Hopi Importante

Ta bon pa mucha haña supervision di otro hende miéntras nan mayornan ta na trabou? Esei ta loke un estudio mericano hací dor dje Instituto Nacional di Salú di Mucha i Desaroyo Humano kier a haña sa. Investigadónan prominente di cuido di mucha for di 14 universidad a sigui e desaroyo di 1.364 mucha for di nacementu te n’e edad di tres aña. Mas cu 20 porciento dje muchanan a haña cuido di nan mama na cas; e resto a bai krèsh of cas di un baby-sitter pagá. E resultadonan? “E investigadónan a haña cu e muchanan cu a haña un cuido di krèsh di calidad haltu—caminda adultonan ta combersá hopi cu e muchanan—a sali un tiki mihó pa loke ta abilidad di lenguahe i siña, compará cu e muchanan cu a haña ménos atencion,” e revista Time ta remarcá. “Pero e conclusion principal tabata cu e impacto di krèsh tabata hopi ménos importante riba e desaroyo mental i emocional dje muchanan cu e calidad di nan bida di famia. . . . Investigadónan a calculá cu solamente 1% dje diferencianan entre mucha por ser atribuí na factornan di krèsh, pero 32% por ser splicá dor dje diferencia den e calidad di nan experencianan den nan famia. Ki les nos mester saca afó? E hogar t’e caminda pa siña.”

Un Amistad Extraordinario

Pa hopi tempu científiconan a keda babucá cu e relacion entre vruminga i palu di acacia africano. E palu ta percurá cuminda i dak p’e vruminganan. Na nan turno, e vruminganan ta atacá insectonan cu ta causa daño n’e palu i ta pica animalnan cu ta come dje blachinan. Ta parce cu e palu mester dje proteccion aki pa sobrebibí. Sin embargo, e palu tin mester tambe di insectonan bulador pa fertilisá su flornan cu pollen. Awor, ta con insectonan por haña chens pa efectuá nan tarea di fertilisá e flornan? Segun e revista científico Nature, ora e palu ta n’e “punto ora su flornan tin fertilidad máximo,” e ta saca un kímico cu ta parce di core cu e vruminganan. Esaki ta permití insectonan bishitá e flornan “n’e momento crucial.” Anto, despues cu e flornan a keda fertilisá, e vruminganan ta bolbe bek pa sigui cu nan tarea di vigilancia.

Bijbel di Gutenberg Descubrí

A descubrí den un archivo di un misa na Rendsburg, Alemania, un seccion di un Bijbel imprimí den siglo 15 dor di Johannes Gutenberg. Wiesbadener Kurier ta informá cu despues dje descubrimentu aki na cuminsamentu di 1996, e seccion di 150 página a ser examiná cuidadosamente promé cu nan pronunci’é como un Bijbel genuino di Gutenberg. Mundialmente, ta conocí cu tin 48 Bijbel di Gutenberg den existencia, di cua 20 ta completo. “E famoso Bijbelnan di dos volúmen, imprimí dor di Johannes Gutenberg ta ser considerá como e promé obra importante den imprenta di buki,” e korant ta bisa. E último descubrimentu aki “ainda tin su cadena di buki original intacto, cu cua e Bijbel tabata mará n’e preekstoel pa hende no bai cuné.”

Con pa Biba Mas Largu

Kico mester haci pa keda salú i biba mas largu? “Un tendencia den e personalidad pa mantené un beis consistente cu ta bastante liber di afliccion sicológico, ta promové salú físico hopi mas cu ehercicio i hábitonan di come,” segun Dr. George Vaillant dje Hospital di Brigham i Hende Muher na Boston, Merca. Vaillant su opinion ta basá riba un estudio andando bou di mas cu 230 hende homber cu a ser reclutá originalmente na 1942. Na edad di 52 aña, e hombernan cu tabata den bon salú a ser dividí den tres grupo: esnan cu a ser considerá como “afligí” (nan a bebe di mas, tabata usa trankilisante regularmente of a consultá un sikiatra), “sin afliccion” (nunca nan a bebe di mas, ni a usa droga, ni a consultá un sikiatra) i “intermedio” (nan tabata meimei dje dos gruponan). Na edad di 75 aña, “solamente 5 porciento di esnan [sin afliccion] a muri, compará cu 25 porciento dje grupo intermedio i 38 porciento di esnan afligí,” Science News ta informá. Claro, mantené un dieta saludabel i haci ehercicio regularmente ta yuda promové un bon salú. Pero “bida largu, por lo ménos pa hende homber, ta parce di dependé di stabilidad emocional cu ta prevení atakenan extremo di depresion,” Science News ta bisa.

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí