Te Con Leu Bo Por Confia Ciencia?
DJE CORESPONSAL DI SPIERTA! NA AUSTRALIA
MAYORIA hende ta ègt admirá ciencia debí na su hopi logronan den medicina, ingenieria, comunicacion i otro disiplinanan. Descubrimentunan científico a influenciá bida di casi tur hende bibando awor. Hopi científico a dedicá henter nan bida n’e causa di ciencia, i nos mester aplaudí esfuersonan científico onrado pa mehorá e calidad di bida. De echo, autor Tony Morton ta bai asina leu pa bisa cu “ciencia ta sin lugá a duda un dje pilarnan principal di civilisacion moderno.”
Pero cu tur cos den bida, nos mester ta balansá ora di evaluá e berdadero balor di algu, i e tereno di ciencia no ta un excepcion. Pa yuda nos mantené un punto di bista balansá asina, laga nos considerá palabranan di un otro escritor, unu cu no tin asina tantu palabra di compliment pa e papel cu ciencia ta hunga den nos bida. Den su buki The Unnatural Nature of Science (E Naturalesa Innatural di Ciencia), Lewis Wolpert ta skirbi: “Encuestanan ta confirmá cu tin hopi interes i admiracion pa ciencia, huntu cu un creencia irealístico cu e por resolvé tur problema; pero tambe tin, den algun hende, un miedu i rabia profundo . . . Nan ta mira científiconan como técniconan friu, anónimo i desinteresá.”
Ciencia Ta Subi
Ora experimentonan científico ta enbolbé descubrimentunan nobo, semper tin un elemento di rísico. Pero cada bes cu nan proba di a bal e rísiconan, hende su confiansa den ciencia ta crece. Te na cierto grado, ciencia, gosando dje gloria di éxitonan di pasado, a tribi di tuma rísiconan mas i mas grandi, i hopi hende, den nan gran admiracion i entusiasmo, a bin mira ciencia como e cura-lo-todo pa tur e problemanan di humanidad. E resultado ta cu awor hopi hende ta asociá e palabranan “ciencia” i “científico” cu berdad absoluto.
E publicacion American Studies ta haci e observacion: “Cuminsando den añanan ’20, i mas ainda den añanan ’30, e científico bistí cu jas blancu di laboratorio a duna siguransa obhetivo na consumidónan cu un producto tabata ‘científicamente’ superior cu su competidónan. Un editorial di Nation di 1928 a lamentá cu ‘un frase cu ta cuminsá cu “Ciencia ta bisa” por lo general lo resolvé cualkier discusion den un reunion social of bende cualkier artículo, for di pasta di djente te cu frishider.’ ”
Pero semper bai ciencia ta sinónimo di berdad absoluto? Atrabes di henter historia descubrimentunan científico tabatin nan oponentenan ferviente. Algun dje obhecionnan cu a lanta no tabatin base; otronan a parce di tin bon base. Por ehempel, e descubrimentunan di Galileo a lanta e rabia di Iglesia Católico. I teorianan científico tocante e orígen di hende a causa reaccion hostil tantu riba base científico como bíblico. Pues no ta un sorpresa cu cada descubrimentu científico nobo ta atraé apoyadó i oponente.
Un proverbio latin bieu ta bisa: “Ciencia [of conocimentu] no tin ningun otro enemigu sino e ignorante.” Sin embargo, esaki no ta berdad mas, pasobra awe mas cu nunca ciencia ta bou di atake—i no dor dje ignorante. Ta parce awor cu, maske na un tempu hopi hende a considerá ciencia como algu cu no por ser cuestioná, awor e ta ser atacá dor di algun cu un tempu a apoy’é. Por bisa cu un cantidad aumentante di su siguidónan a bira su hues, hurado i ehecutor. E gran tempelnan di enseñansa científico hopi bes ta arenanan di conflicto awor. Un motibu pa su ainan ta cu e fraude i corupcion cu algun académico científico a cometé den pasado a sali na cla awor.
Pues, e pregunta ta lanta mas biaha cu nunca promé: Bo por ègt confia tur loke ta ciencia? E siguiente artículo ta describí algun dje motibunan pakico mas i mas hende ta haci e pregunta aki.
[Komentario/Plachi na página 4]
Ciencia semper ta sinónimo di berdad absoluto?