Con Exacto e Calender Hudiu Ta?
SEGUN e calender hudiu, djahuebs, 16 di september, tabata e dia di festival di Rosh Hashanah. Pa tradicion e shofar, of trompet di cachu di chubat’i carné, a ser suplá e ora ei pa proclamá e cuminsamentu dje aña nobo. E aña ei ta 5754 (calender hudiu), i e ta core for di 16 di september 1993 te 5 di september 1994.
Mesora nos ta nota cu tin un diferencia di 3.760 aña entre hudiu su contamentu di tempu i e calender occidental of gregoriano cu awor ta den uso comun. Pakico ta existí e diferencia aki? I con exacto e calender hudiu ta?
Estableciendo e Punto di Salida
Cualkier sistema di conta tempu mester tin un punto di salida of referencia specífico. Por ehempel, cristiandad ta conta tempu for dje aña den cua nan ta suponé cu Jesucristo a nace. Fechanan desde e tempu ei, segun nan, ta cai den e era cristian. Hopi biaha nan ta ser designá cu e notacion A.D., for di anno Domini di latin, nificando “den e aña di Señor.” Fechanan promé cu e periodo ei ta ser marcá P.C., “Promé cu Cristo.”a E chinesnan tradicional di mes manera ta conta tempu for di 2698 P.E.C., e cuminsamentu dje reinado dje legendario Huang-Ti, e Emperador Geel. Pues, 10 di februari 1994, a marca e cuminsamentu dje aña lunar chines 4692. Sin embargo, kico dje calender hudiu?
The Jewish Encyclopedia ta declará: “E método usual actual entre hudiunan pa registrá e fecha di un suceso ta di conta e cantidad di añanan cu a transcurí desde e creacion dje mundu.” E sistema aki di conta tempu, conocí entre e hudiunan como e Era dje Creacion, a drenta den uso comun rond di siglo nuebe E.C. Pues, generalmente e designacion A.M. ta ser poné dilanti fechanan rib’e calender hudiu. E ta para pa anno mundi, cua ta un forma abreviá di ab creatione mundi, nificando “desde creacion dje mundu.” Siendo cu e aña coriente ta A.M. 5754, segun e sistema aki di conta tempu, hudiu ta considerá cu “e creacion dje mundu” a tuma lugá 5.753 aña pasá. Laga nos mira con esei ta ser determiná.
“Era dje Creacion”
Encyclopaedia Judaica (1971) ta duna e splicacion aki: “Den varios cálculo rabínico e ‘Era dje Creacion’ a cuminsá den e otoño di un dje añanan entre 3762 i 3758 P.E.C. Sin embargo, for di siglo 12 E.C., hende a aceptá cu e ‘Era dje Creacion’ a cuminsá na 3761 P.E.C. (pa ta exacto, dia 7 di oct. dje aña ei). E cálculo aki ta basá riba sincronismonan di factornan cronológico expresá den Bijbel i calculacionnan hañá den literatura hudiu djis despues di tempu bíblico.”
E sistema di fiha fecha desde “creacion dje mundu” ta basá esencialmente riba interpretacionnan rabínico dje registro bíblico. Debí na nan creencia cu e mundu i tur cos riba dje a ser creá den seis dia literal di 24 ora, escolásticonan rabínico, i tambe esnan di cristiandad, ta asumí cu e creacion dje promé homber, Adam, a tuma lugá den e mésun aña cu e creacion dje mundu. Sin embargo, esaki ta leu di ta exacto.
E promé capítulo di Génesis ta cuminsá declarando: “Na principio Dios a crea cielu i tera.” Anto e ta pasa na describí loke Dios a haci den seis “dia” sucesivo consecutivo pa transformá e tera for di un condicion “sin forma i bashí” pa un lugá di biba apropiado pa hende. (Génesis 1:1, 2) Miyones di aña lo por a pasa entre e dos etapanan aki. Ademas, e dianan creativo no tabata periodonan di 24 ora, como si fuera e Creador su actividadnan tabata restringuí pa un limitacion asina. Cu un “dia” den e contexto aki por ta mas largu cu 24 ora ta ser indicá dor di Génesis 2:4, cu ta papia di tur e periodonan di creacion como un solo “dia.” Hopi miles di aña a transcurí entre e promé dia di creacion i e di seis, ora Adam a ser creá. Fihando e fecha di creacion di Adam n’e mésun tempu cu esun dje cielu i tera físico no ta ni bíblico ni científico. Pero, con nan a determiná cu e “Era dje Creacion” a cuminsá na 3761 P.E.C.?
Base p’e Cronologia
Desafortunadamente, mayoria dje literatura hudiu riba cua e cálculonan bou di consideracion tabata basá no ta existí mas. Loke a resta ta un obra cronológico originalmente yamá Seder ʽOlam (Ordu dje Mundu). E ta ser atribuí n’e escolástico dje Talmud di siglo dos E.C., Yose ben Halafta. E obra aki (yamá despues Seder ʽOlam Rabbah pa distingui’é for di un crónica di Edad Medio titulá Seder ʽOlam Zuṭa) ta duna un historia cronológico for di Adam te n’e rebelion hudiu di siglo dos E.C. contra Roma bou dje Mesías falsu, Bar Kokhba. Con e escritor a haña e informacion ei?
Aunke Yose ben Halafta a trata na sigui e relato bíblico, el a agregá su mes interpretacionnan caminda e texto no tabata masha cla en cuanto e fechanan enbolbí. “Den hopi caso, . . . el a duna e fechanan segun tradicion, i ademas, a hinca aden, e dichonan i halakot [tradicionnan] di rabinan promé cuné i di su contemporáneonan,” segun The Jewish Encyclopedia. Otronan ta ménos bondadoso den nan apreciacion. The Book of Jewish Knowledge ta afirmá: “El a conta for dje Era dje Creacion i, di acuerdo cu esei, a atribuí fechanan sin establecé evidencia na varios evento hudiu cu supuestamente a tuma lugá for di Adam, e promé homber, te na Alehandro e Magno.” Pero precisamente con e interpretacionnan i cosnan hincá aden asina a afectá e exactitud i autenticidad di cronologia hudiu? Laga nos mira.
Tradicionnan i Interpretacionnan
Segun tradicion rabínico, Yose ben Halafta a calculá cu e segundo tempel na Jerusalem a dura un total di 420 aña. Esaki tabata basá rib’e interpretacion rabínico dje profecia di Daniel di “setenta siman,” of 490 aña. (Daniel 9:24) E periodo di tempu aki a ser aplicá n’e intervalo entre e destruccion dje promé tempel i e desolacion dje segundo. Kitando 70 aña p’e exilio na Babilonia, Yose ben Halafta a yega n’e conclusion cu e segundo tempel a dura 420 aña.
Sin embargo, e interpretacion aki ta hiba na un problema serio. Tantu e aña dje tumbamentu di Babilonia (539 P.E.C.) i esun dje segundo destruccion dje tempel (70 E.C.) ta fechanan histórico conocí. Pues, e periodo dje segundo tempel lo mester ta 606 aña en bes di 420 aña. Dor di asigná solamente 420 aña n’e periodo aki, e cronologia hudiu ta falta 186 aña.
E profecia di Daniel no ta bai tocante con largu e tempel den Jerusalem lo a keda para. Mas bien, el a pronosticá e tempu ora e Mesías lo a presentá. E profecia ta indicá claramente cu “for di salimentu dje palabra pa restorá i pa reedificá Jerusalem te n’e Mesías e Lider, [lo tin] siete siman, tambe sesent’i dos siman.” (Daniel 9:25, 26) Aunke e fundeshi dje tempel a ser poné den e segundo aña dje regreso dje hudiunan for di exilio (536 P.E.C.), “e palabra” pa reedificá e stad di Jerusalem no a sali te na “e di binti aña di Artaherhes e rey.” (Nehemías 2:1-8) Historia seglar exacto ta establecé 455 P.E.C. como e aña ei. Contando 69 “siman” padilanti, of 483 aña, ta hiba nos na 29 E.C. Esei tabata e tempu dje aparicion dje Mesías, na Jesus su bautismo.b
Un otro punto di interpretacion rabínico cu a resultá den un discrepancia grandi den cronologia hudiu ta relacioná cu e tempu di nacimentu di Abraham. E rabinan a agregá e añanan dje generacionnan sucesivo registrá na Génesis 11:10-26 i a asigná 292 aña n’e periodo for dje Diluvio te n’e nacimentu di Abraham (Abram). Sin embargo, e problema ta sinta den e interpretacion rabínico di versículo 26, cu ta bisa: “Taré a sigui biba pa setenta aña, despues di cua el a bira tata di Abram, Nacor i Haran.” For di esaki, tradicion hudiu ta asumí cu Taré tabatin 70 aña di edad ora Abram a nace. Pero, e versículo no ta bisa specíficamente cu Taré a bira tata di Abraham na edad di 70 aña. En bes di esei, e ta simplemente bisa cu el a bira tata di tres yu homber despues cu e tabatin 70 aña di edad.
Pa haña e edad corecto di Taré n’e nacimentu di Abraham, nos mester djis sigui lesa e naracion dje Bijbel. For di Génesis 11:32–12:4, nos ta siña cu despues di morto di Taré n’e edad di 205, Abraham i su famia a bandoná Haran riba peticion di Jehova. N’e tempu ei Abraham tabatin 75 aña di edad. P’esei, Abraham mester a nace ora Taré tabatin 130 aña, en bes di 70. Pues, e periodo for dje Diluvio te n’e nacimentu di Abraham tabata 352 aña, en bes di 292 aña. Aki cronologia hudiu ta faya cu 60 aña.
Un Relikia Religioso
Erornan i discrepancianan asina den Seder ‘Olam Rabbah i otro obranan cronológico di Talmud a causa hopi confusion i bastante discusion entre escolásticonan hudiu. Aunke numeroso intento a ser hací pa reconciliá e cronologia aki cu echonan histórico conocí, nan no tabata henteramente exitoso. Pakico no? “Nan interes tabata mas religioso cu académico,” Encyclopaedia Judaica ta comentá. “Mester a mantené tradicion a todo costo, specialmente den bista di disidentenan sectario.” En bes di eliminá e confusion causá pa nan tradicionnan, algun escolástico hudiu a intentá na desacreditá e relatonan bíblico. Otronan a purba haña sosten den leyendanan i tradicionnan babilónico, egipcio i hindú.
Consecuentemente, historiadornan no ta considerá e “Era dje Creacion” mas como un parti serio di obra cronológico. Poco escolástico hudiu lo trata na defendé, i asta obranan di referencia autoritativo manera The Jewish Encyclopedia i Encyclopaedia Judaica por lo general tin un punto di bista negativo di dje. P’esei, e método hudiu tradicional di conta tempu desde e creacion dje mundu no por ser considerá exacto desde e punto di bista di cronologia di Bijbel, e orario profético di Jehova Dios den desaroyo.
[Footnotes]
a Tantu evidencia bíblico como histórico ta mustra cu Jesucristo a nace na aña 2 P.C. P’esei, pa exactitud, hopi persona ta preferá di usa e designacionnan E.C. (Era Comun) i P.E.C. (Promé cu Era Comun), i esaki ta e manera cu fechanan ta ser indicá den publicacionnan dje Sociedad Watch Tower.
b Pa detayenan, mira Perspicacia para comprender las Escrituras, Volúmen 2, página 652-54, 1016-1018, [na ingles página 614-16, 900-902] publicá dor di Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.