Un Tesoro Scondi Ta Sali na Cla
E Historia dje Bijbel di Makarios
NA 1993 un investigadó a haña den e Biblioteca Nacional di Rusia na St. Petersburg un stapel dje revista Orthodox Review bieu, tur geel. Den e páginanan dje revistanan di 1860 pa 1867 tabatin un tesoro cu a keda scondí for dje hendenan na Rusia pa mas cu un siglo. Esei tabata un traduccion di henter e Scritura Hebreo, of “Testament Bieu,” dje Bijbel na idioma ruso!
E traductornan dje Scritura tabata Mikhail Iakovlevich Glukharev, conocí como Arkimandrita Makarios, i Gerasim Petrovich Pavsky. Tur dos tabata miembro prominente dje Iglesia Ortodox Ruso i tambe erudito riba tereno di idioma. Tempu cu e hombernan aki a cuminsá cu nan obra na principio di siglo pasá, e Bijbel completo no a ser traducí na ruso ainda.
Ta cierto cu tabatin e Bijbel na esclavonio, un idioma cu tabata e predecesor dje idioma ruso actual. Sin embargo, pa meimei di siglo 19, e idioma esclavonio ya pa hopi tempu no tabata den uso mas cerca e pueblo comun, solamente den servicionan religioso, caminda clero tabata us’é. Un situacion similar a existí den Occidente, caminda Iglesia Católico Romano a purba mantené Bijbel exclusivamente na latin, hopi tempu despues cu latin a bira un idioma morto.
Makarios i Pavsky a purba haci Bijbel accesibel pa e pueblo comun. P’esei, e descubrimentu di nan obra lubidá pa hopi tempu, a haci posibel pa restorá un parti importante dje herencia literario i religioso di Rusia.
Pero, ken precis Makarios i Pavsky tabata? I pakico nan esfuerso pa haci Bijbel disponibel n’e idioma comun dje pueblo a topa cu asina tantu resistencia? Nan historia ta fasinante i tambe fortalecedor di fe pa tur amante di Bijbel.
Tabatin Mester di un Bijbel Ruso
Makarios i Pavsky no tabata e proménan pa mira cu tabatin mester dje Bijbel n’e idioma comun dje pueblo. Un shen aña promé, e tsar ruso, Peter I, of Peter de Grote, tambe a mira e necesidad ei. Ta significante cu el a mira e Scritura Santu cu respet i segun informe el a bisa: “Bijbel ta un buki cu ta sobresalí riba tur otro buki, i ta contené tur cos cu tin di haber cu hende su deber pa cu Dios i pa cu su próhimo.”
P’esei, na 1716, Peter a manda su corte real pa laga imprimí un Bijbel na Amsterdam, pa cua e mes lo a paga e gastunan. Cada página mester a contené un columna di texto na ruso i un columna di texto na hulandes. Apénas un aña despues, na 1717, e parti dje Scritura Griego Cristian, of “Testament Nobo,” tabata cla.
Pa 1721 e seccion hulandes di un traduccion di cuater tomo dje Scritura Hebreo tambe a ser imprimí. Nan a laga un columna bashí pa despues agregá e texto na ruso. Peter a entregá e Bijbelnan n’e “Sinodo Santu”—e autoridad religioso supremo dje Iglesia Ortodox Ruso—pa nan finalisá e imprenta i pa manehá e distribucion. Sin embargo, e sinodo no a sigui traha riba dje.
Ménos cu cuater aña despues, Peter a muri. Kico a sosodé cu su Bijbelnan? Nunca no a yena e columnanan bashí destiná p’e texto na ruso. Nan a stapel e Bijbelnan riba otro den un bodega, caminda nan a putri—despues no por a haña ni sikiera un copia intacto! E sinodo a dicidí pa “bende tur loke a resta cu e comerciantenan.”
Esfuersonan pa Traducí Ta Cuminsá
Na 1812, John Paterson, un miembro dje Sociedad Bíblico Británico i Stranhero, a bini Rusia. Paterson a lanta interes dje intelectualnan di St. Petersburg pa forma un sociedad bíblico. Dia 6 di december, 1812—mésun aña cu e ehército ruso a resistí e trupanan invasor di Napoléon I—Tsar Alexander I a aprobá e statutonan pa un sociedad bíblico ruso. Na 1815 e tsar a manda e presidente dje sociedad, Prins Aleksandr Golitsyn sugerí n’e sinodo reinante cu “rusonan tambe mester tin e oportunidad di lesa e Palabra di Dios den nan propio lenga materno ruso.”
Ta di encomendá cu aprobacion a ser duná pa traducí e Scritura Hebreo na ruso directamente for dje hebreo original. E antiguo Septuaginta griego tabata e base pa traduccionnan dje Scritura Hebreo na esclavonio. A bisa esnan cu mester a traducí e Bijbel na ruso cu e principionan principal dje traduccion lo mester ta exactitud, claridad i puresa. Kico a sosodé cu e promé esfuersonan aki pa bin cu e Bijbel na idioma ruso?
Un Golpi Mortal pa Traduccion di Bijbel?
Pronto elementonan conservativo den tantu e iglesia como gobiernu a cuminsá desconfiá di influencia político i religioso for di estranheria. Ademas algun lider di iglesia a pretendé cu esclavonio—e idioma di liturgia—a expresá e mensahe di Bijbel mihó cu ruso.
Pues e Sociedad Ruso di Bijbel a ser disolvé na 1826. Vários mil copia di traduccionnan cu e sociedad bíblico a producí a ser kimá. Como resultado, Bijbel a bai para na di dos lugá despues di rito i tradicion. Siguiendo e modelo cu Iglesia Católico Romano a pone, e sinodo a decretá na 1836: “Ta permití pa cualkier laico deboto tende e Scritura, pero no ta permití pa ningun hende lesa algun parti dje Scritura, specialmente e Testament Bieu, sin guia.” A parce manera traduccion di Bijbel a haña un golpi mortal.
E Trabou di Pavsky
Miéntras tantu, Gerasim Pavsky, un profesor di hebreo, a cuminsá cu e tarea di traducí e Scritura Hebreo na ruso. Na 1821 el a terminá un traduccion di Salmonan. E tsar a aprob’é mesora, i pa januari 1822 e buki di Salmonan a ser presentá na público. El a haña aceptacion inmediato i tabatin cu ser reimprimí 12 biaha—un total di 100.000 ehemplar!
Pavsky su trabou escolástico a pon’é gana e respet di hopi erudito riba tereno di idioma i teólogo. E ta ser describí como un homber franco i onrado, cu no a laga e intriganan rond di dje influenci’é. Apesar dje oposicion di iglesia contra e Sociedad Ruso di Bijbel i e echo cu algun a kere cu esaki a sirbi interesnan di hende den stranheria, Profesor Pavsky a sigui traducí versículonan di Bijbel na ruso den su charlanan. Su alumnonan cu tabata admir’é, a copia na man su traduccionnan i, cu tempu, nan por a compilá su trabou. Na 1839 e alumnonan a tuma un curashi i a publicá 150 ehemplar riba e imprenta dje academia—sin permit dje censornan.
E traduccion di Pavsky a impresioná e lectornan mashá, i e demanda p’e a sigui aumentá. Pero na 1841 un keho anónimo a ser entregá n’e sinodo relacioná cu e “peliger” dje traduccion aki, pretendiendo cu el a desviá for dje dogma ortodox. Dos aña despues e sinodo a saca un decreto: “Confiscá tur ehemplar cu tin, skirbí na man i imprimí cu litografia, di G. Pavsky su traduccion di Testament Bieu, i destruí nan.”
Glorificando e Nomber di Dios
No obstante esei, Pavsky a bolbe lanta interes den traduccion di Bijbel. Tambe el a pone un precedente importante pa futuro traductornan pa loke ta trata un otro cuestion importante—e nomber di Dios.
Investigadó ruso Korsunsky a splica: ‘E nomber mes di Dios, esun mas santu di su nombernan, tabata consistí di cuater letter hebreo יהוה i awor ta ser pronunciá Jehova.’ Den ehemplarnan bieu di Bijbel, e nomber distintivo ei di Dios ta aparecé miles di biaha den e Scritura Hebreo so. Sin embargo, ekibocadamente e hudiunan a cuminsá kere cu e nomber divino tabata muchu sagrado pa skirbi of pronunciá. Relacioná cu esaki, Korsunsky a remarcá: ‘Den abla of por escrito, normalmente el a ser reemplasá cu Adonai, un palabra generalmente traducí como “Señor.” ’
Ta masha bisto cu nan a stop di usa e nomber divino debí na miedu supersticioso—no reverencia piadoso. Ningun caminda Bijbel mes ta descurashá e uso di Dios su nomber. Dios mes a bisa Moises: “Esaki ta loke lo bo tin cu bisa e yunan di Israel: ‘Jehova e Dios di boso antepasadonan . . . a mandá mi cerca boso.’ Esaki ta mi nomber te na tempu indefiní, i esaki ta e memoria di mi pa generacion tras di generacion.” (Exodo 3:15) Hopi biaha e Scritura ta urgi adoradónan: “Duna gradicimentu na Jehova! Inbocá su nomber.” (Isaías 12:4) No obstante, mayoria traductor di Bijbel a scoge pa sigui tradicion hudiu i evitá di usa e nomber divino.
Sin embargo, Pavsky, no a sigui e tradicionnan aki. Den su traduccion di Salmonan so, e nomber di Jehova ta aparecé mas cu 35 biaha. Su curashi lo a bai tin un influencia significante riba un di su contemporáneonan.
Arkimandrita Makarios
E contemporáneo aki tabata e arkimandrita Makarios, un misionero ortodox ruso cu tabatin un gran abilidad lingwístico. Na e tierno edad di shete aña, e por a traducí textonan corticu di ruso pa latin. Pa ora e tabatin 20 aña, e tabata sa hebreo, aleman i frances. Sin embargo, un actitud humilde i un sentido profundo di su responsabilidad dilanti Dios a yud’é evitá e trampa di ta demasiado confiá. Hopi biaha el a busca conseho cerca otro lingwista i eruditonan.
Makarios kier a reformá actividad di misionero na Rusia. El a haña cu promé cu por a hiba cristianismo pa moslim i hudiunan na Rusia, e iglesia tabatin cu “iluminá e masanan dor di funda scolnan i distribuí Bijbel na e idioma ruso.” Na mart 1839, Makarios a yega St. Petersburg, cu e speransa di haña permit pa traducí e Scritura Hebreo na ruso.
Ya caba Makarios a traducí e bukinan di Isaías i Job. Sin embargo, e sinodo a nenga di dun’é permit pa traducí e Scritura Hebreo na ruso. Eigenlijk nan a bisa Makarios pa saca e idea di traducí e Scritura Hebreo n’e idioma ruso for di su cabes. E sinodo a saca un decreto, fechá 11 di april, 1841, cu a manda Makarios “sirbi un penitencia di tres pa seis siman na cas di un obispu na Tomsk pa asina limpia su concenshi cu oracion i doblamentu di rudia.”
Makarios Su Curashi
Di december 1841 te cu januari 1842, Makarios a cumpli cu su penitencia. Pero una bes esei tabata tras di lomba, el a cuminsá inmediatamente cu traduccí e resto dje Scritura Hebreo. El a obtené un ehemplar di Pavsky su traduccion dje Scritura Hebreo i a us’é pa controlá su mes traduccion. Mescos cu Pavsky, el a nenga di sconde e nomber divino. De facto, e nomber Jehova ta aparecé mas cu 3.500 biaha den e traduccion di Makarios!
Makarios a manda copianan di su trabou pa amigunan cu a simpatisá cuné. Maske un par di ehemplar skirbí na man a cuminsá circulá, e iglesia a sigui blokea publicacion di su trabou. Makarios a traha plan pa promové su Bijbel den exterior. Bispu di su salida, el a bira malu anto a muri poco despues, na aña 1847. Su traduccion di Bijbel nunca a ser publicá durante su bida.
Por Fin Publicá!
Cu tempu, e bientunan político i religioso a boltu. Un liberalismo nobo a supla dor di Rusia, i na 1856 e sinodo un bes mas a aprobá pa traducí Bijbel na ruso. Den e ambiente mas faborabel aki, e Bijbel di Makarios a ser publicá na seri den e revista Orthodox Review entre 1860 i 1867, bou dje título “Un Experimento di Traducí na e Idioma Ruso.”
Arsobispu Filaret di Chernigov, un erudito di literatura religioso ruso, a duna e evaluacion aki dje Bijbel di Makarios: “Su traduccion ta pega fiel n’e texto hebreo, i e idioma dje traduccion ta puru i ta pas cu e tópico.”
Sin embargo, nunca a publicá e Bijbel di Makarios p’e público en general. De echo, nan a hera lubidá riba dje mes. Na 1876 por fin henter e Bijbel, incluyendo tantu e Scritura Hebreo como Griego, a ser traducí na ruso cu e aprobacion dje sinodo. Hopi bes nan ta yama e Bijbel completo aki e traduccion sinódico. Irónicamente, e traduccion di Makarios, huntu cu esun di Pavsky, a sirbi como un fuente principal pa e traduccion “oficial” aki di Iglesia Ortodox Ruso. Pero a usa e nomber divino den solamente un par di lugá caminda e ta aparecé den e idioma hebreo.
E Bijbel di Makarios Awe
E Bijbel di Makarios a keda den scuridad te na 1993. Manera a ser mencioná den e introduccion, n’e tempu ei a haña un ehemplar di dje den revistanan bieu di Orthodox Review den e seccion di bukinan precioso dje Biblioteca Nacional di Rusia. Testigonan di Jehova a reconocé e balor di haci e Bijbel aki disponibel pa público. E biblioteca a duna permit n’e Organisacion Religioso di Testigonan di Jehova na Rusia pa haña un copia dje Bijbel di Makarios pa asina nan por a prepar’é pa ser publicá.
Anto Testigonan di Jehova a haci areglo pa laga imprimí casi 300.000 ehemplar dje Bijbel aki na Italia pa distribuyé rond Rusia i n’e hopi otro paisnan caminda nan ta papia ruso. Ademas di Makarios su traduccion di mayor parti dje Scritura Hebreo, e edicion aki di Bijbel ta contené Pavsky su traduccion dje Salmonan i tambe e traduccion sinódico dje Scritura Griego autorisá pa Iglesia Ortodox.
Na januari dje aña aki, el a ser presentá durante un rueda di prensa na St. Petersburg, Rusia. (Mira página 26.) Lectornan ruso siguramente lo ser iluminá i edificá dor dje Bijbel nobo aki.
Publicacion dje Bijbel aki pues ta un triunfo religioso i literario! Tambe e ta un recordatorio fortalecedor di fe dje berdad dje palabranan di Isaías 40:8: “Yerba berde a seca, e flor a marchitá; pero en cuanto e palabra di nos Dios, lo e dura pa tempu indefiní.”
[Kuadro/Plachi na página 26]
Críticonan Ta Aclamá Bijbel di Makarios
“Un monumento literario mas a ser publicá: e Bijbel di Makarios.” Ku e introduccion ei, e korant Komsomolskaya Pravda a anunciá e publicacion dje Bijbel di Makarios.
Despues di a comentá ku no tabata sino te cu un “120 aña pasá” cu Bijbel pa promé bes a sali n’e idioma ruso, e korant a lamentá: “Pa hopi aña iglesia tabata contra pa traducí bukinan santu na un idioma fácil pa lesa. Despues di a rechasá vários traduccion, iglesia finalmente a bai di acuerdo cu un di nan na 1876, ai el a bira conocí como e traduccion sinódico. Sin embargo, No a permitié den e misanan. Pa nan, te ku e dia djawe, e único Bijbel cu ta ser reconocé ta na esclavonio.”
E korant St. Petersburg Echotambe a señalá n’e balor di publicá e Bijbel di Makarios, remarcando: “Eruditonan autoritativo di Universidad di Estado di St. Petersburg, Universidad Pedagógico Herzen i e Museo di Estado di Historia Religioso a elogiá e edicion nobo aki di Bijbel mashá.” Señalando cu Makarios i Pavsky a traducí e Bijbel na ruso na principio di siglo pasá, e korant a comentá: “Te ku e tempu ei, na Rusia por a lesa Bijbel solamente na esclavonio, idioma cu solamente miembronan di clero por a comprondé.”
Durante rueda di prensa na St. Petersburg na comienso dje aña aki, Testigunan di Jehova a anunciá publicacion dje Bijbel di Makarios. E korant local Nevskoye Vremya a rekmarcá “Eruditonan autoritativo. . . a enfatisá cu e edicion mester ser balorá como un echo di nificacion enorme den e bida cultural di Rusia i di St. Petersburg. Sin importá kico un persona ta pensa dje actividad di e organisacion religioso aki, no tin duda cu te cu awor tabata desconocí, ta di gran beneficio.”
Siguramente, tur stimadó di Dios ta keda encantá ora su Palabra skirbí ser hasí disponibel den un idioma cu e pueblo comun por lesa i comprondé. Amantenan di Bijbel na tur parti ta kontentu cu un traduccion di Bijbel mas ser disponibel [a miyones di hende di abla ruso rond mundu.
[Plachi]
N’e rueda di prensa aki a anunciá publicacion dje Bijbel di Makarios
[Plachi na página 23]
E Biblioteca Nacional di Rusia caminda a haña e tesoro scondí
[Plachi na página 23]
Peter de Grote a purba laga publicá e Bijbel na ruso
[Rekonosementu]
Corbis-Bettmann
[Plachi na página 24]
Gerasim Pavsky, kende a contribuí n’e traduccion di Bijbel na ruso
[Plachi na página 25]
A yama e Bijbel nobo na ruso n’e nomber dje arkimandrita Makarios