BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • g96 8/12 pág. 8-10
  • Con Por Reducí e Rísico?

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Con Por Reducí e Rísico?
  • Spièrta!—1996
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Edad, Sexo i Herencia Genético
  • E Factor di Colesterol
  • Estilo di Bida Sedentario
  • Preshon Haltu, Sobrepeso i Diabétis
  • Humamentu
  • Stres
  • Malesa di Curason—Un Menasa pa Bida
    Spièrta!—1996
  • Kon pa Prevení i Kontrolá Preshon Haltu
    Spièrta!—2002
  • Reconocé i Actua Riba e Síntomanan
    Spièrta!—1996
  • Bo Por Evitá un Atake di Curason Spiritual
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—2001
Mas Artíkulo
Spièrta!—1996
g96 8/12 pág. 8-10

Con Por Reducí e Rísico?

MALESA di arteria coronario (MAC) ta asociá cu un cantidad di factornan genético, ambiental i di estilo di bida. MAC i un atake di curason por ta e resultado di ta exponé pa años, si no ta décadanan, na e rísico asociá cu un of mas dje factornan aki.

Edad, Sexo i Herencia Genético

Ora edad subi e rísico di haña un atake di curason tambe ta subi. Rond di 55 porciento di atakenan di curason ta sosodé den hende riba 65 aña. Un 80 porciento di esnan cu ta muri di un atake di curason tin 65 aña of mas.

Hombernan bou di 50 aña tin un rísico mas haltu cu hende muher dje mésun categoria di edad. Despues di menopausa, e rísico pa un hende muher ta aumentá, pa motibu di un menguamentu abrupto dje hormon protectivo estrógeno. Segun algun cálculo, terapianan pa reemplasá estrógeno por reducí e rísico di haña malesa di curason den hende muher cu 40 porciento of mas, aunke e rísico pa algun tipo di cancer por aumentá.

Herencia genético por hunga un papel clave. Esnan kende nan mayornan a haña un atake promé cu e edad di 50 aña tin un rísico mas grandi pa haña un atake. Asta si mayornan a haña un atake despues dje edad di 50 aña, tin un rísico mas grandi. Ora tin un historia di problema di curason den famia, tin mas probabilidad cu yu i nietunan lo desaroyá problemanan similar.

E Factor di Colesterol

Colesterol, un tipo di vet, ta esencial pa bida. E higra ta producié, i e sanger ta hib’é pa e celnan, den molecuulnan yamá lipoproteina. Dos tipo ta ‘low-density lipoproteins’ (colesterol LDL) i ‘high-density lipoproteins’ (colesterol HDL). Colesterol ta bira un factor di rísico di haña MAC ora tin muchu hopi colesterol LDL concentrá den e sanger.

Ta parce cu HDL ta hunga un papel protectivo dor cu e ta saca colesterol for di tehidonan i ta hib’é bek pa e higra, caminda e ta ser cambiá i eliminá for dje curpa. Si test di sanger mustra cu LDL ta haltu anto HDL ta abou, e rísico di haña malesa di curason ta haltu. Dor di baha e nivel di LDL, por baha e rísico significativamente. Medidanan den dieta ta un clave den tratamentu, i ehercicio por ta un yudansa. Tin vários remedi cu por trece resultado, pero algun tin efectonan secundario desagradabel.a

Ta ser recomendá pa tin un dieta cu ta abou den colesterol i vetnan saturá. Por baha LDL i conserbá HDL dor di reemplasá cumindanan cu ta contené hopi vet saturá, manera manteca, cu cumindanan cu tin ménos, manera zeta di canola of di olijfi. Na otro un banda, American Journal of Public Health ta remarcá cu zetanan vegetal hidrogená of parcialmente hidrogená cu ta ser hañá den mayoria margarina i productonan di res vegetal por subi LDL i baha HDL. Tambe ta ser recomendá pa baha man na carninan cu ta contené hopi vet i substituí nan cu e partinan di galiña of kalakuna cu tin poco vet.

Estudionan a mustra cu vitamina E, beta-caroteen i vitamina C por frena aterosclerósis den animal. Un estudio a yega n’e conclusion cu esakinan por reducí e incidencia di atake di curason den hende tambe. Consumo diario di berdura i fruta cu ta ricu den beta-caroteen i otro carotenoide i vitamina C, manera tomati, berdura di blachi berde scur, tur sorto di promente i promenton, wortel, batata dushi i milon, por duna algun proteccion for di MAC.

Ta parce cu vitamina B6 i magnesio tambe ta yuda. Granonan hinté manera cebada (puspas) i avena i tambe bonchi, lentehas i algun simia i nechi (noot) por ta un yudansa. Ademas, tin indicacion cu come piscánan manera salmou, makrel, haring of tuna por lo ménos dos bes pa siman por reducí e rísico di haña MAC, ya cu esakinan ta ricu den ácidonan vet no-saturá (meervoudig onverzadigde vetzuren) omega-3.

Estilo di Bida Sedentario

Hende sedentario tin un rísico mas haltu di haña atake di curason. Nan ta pasa mayoria di nan dia físicamente inactivo i no ta haci ehercicio regularmente. Hopi biaha atake di curason ta sosodé cerca e hendenan aki despues di actividadnan pisá, manera traha duru den curá, djog, hisa pesonan pisá of hala sneu. Pero e rísico ta baha cerca esnan cu ta haci ehercicio regularmente.

Un caná duru di 20 pa 30 minuut, tres of cuater biaha pa siman por reducí e rísico di haña un atake. Ehercicio regular ta mehorá e abilidad dje curason pa pomp, ta yuda baha peso i por baha nivelnan di colesterol i preshon di sanger.

Preshon Haltu, Sobrepeso i Diabétis

Preshon haltu di sanger (hipertension) por haci daño n’e bandanan di arteria i por laga colesterol LDL drenta den e furu paden dje arteria i promové acumulacion di sedimentu. Segun cu depósitonan di sedimentu ta aumentá, tin cada bes mas resistencia contra e fluho di sanger i por lo tantu un aumento den preshon di sanger.

Mester controlá preshon di sanger regularmente, ya cu kisas no tin ningun señal visibel cu tin problema. Pa cada punto cu reducí e preshon diastólico (e di dos number), e rísico di haña un atake di curason por baha cu 2 pa 3 porciento. Remedi pa baha preshon di sanger por ta eficas. Tene un dieta, i den algun caso baha man na salu, huntu cu ehercicio regular pa baha peso por yuda controlá preshon haltu di sanger.

Sobrepeso ta fomentá preshon haltu di sanger i malfuncion di vet. Evitá of trata obesidad ta un manera principal pa prevení diabétis. Diabétis ta acelerá MAC i ta aumentá e rísico di haña atake di curason.

Humamentu

Humamentu di sigaria ta un factor fuerte den e desaroyo di MAC. Na Merca, e ta directamente responsabel pa rond di 20 porciento di tur morto causá dor di malesa di curason i pa casi 50 porciento dje atakenan di curason den hende muher bou di 55 aña di edad. Humamentu di sigaria ta subi preshon di sanger i ta introducí kímiconan tóxico, manera nicotina i koolmonoxide, den e fluho di sanger. Na nan turno, e kímiconan aki ta daña e arterianan.

Tambe humadornan ta pone esnan cu ta exponé na nan huma na peliger. Estudionan ta revelá cu hendenan cu no ta huma pero cu ta biba cu humadornan tin un rísico mas grandi di haña atake di curason. Pues, dor di stop di huma, un persona por reducí su mes rísico i por asta salba e bida di sernan kerí cu no ta huma.

Stres

Ora nan ta bou di stres emocional of mental severo, esnan cu tin MAC tin un rísico muchu mas grandi di haña un atake di curason i muri repentinamente como resultado, compará cu hende cu tin arterianan salú. Segun un estudio, stres por causa cu arterianan yená cu sedimentu ta hala cera, i esaki ta mengua e fluho di sanger te cu asta 27 porciento. A ripará cu asta arterianan levemente enfermo ta hala cera significativamente bou di stres. Un otro estudio a indicá cu hopi stres por haci sedimentu den e bandanan di arterianan sker, locual por pone un atake di curason tuma lugá.

Consumer Reports on Health ta bisa: “Ta parce cu algun hende ta biba bida cu un mal actitud. Nan ta cínico, rabiá i ta provocá fácilmente. Miéntras mayoria hende ta pasa por haltu di ofensanan chikitu, hende hostil ta pasa over na un reaccion emocional exagerá.” Rabia i hostilidad crónico ta subi preshon di sanger, ta aumentá e pulso di curason i ta stimulá e higra pa benta colesterol den e fluho di sanger. Esaki ta daña e arterianan coronario i ta contribuí na MAC. Ta parce cu rabia ta duplicá e rísico di haña un atake di curason, i esaki ta permanecé un peliger inmediato pa por lo ménos dos ora. Kico por yuda?

Segun The New York Times, Dr. Murray Mittleman a bisa cu hende cu trata na keda calmu den conflictonan emocional lo por reducí nan rísico di haña atake di curason. Esaki ta zona masha parecido na e palabranan registrá den Bijbel siglonan pasá: “Un curason calmu ta e bida dje organismo di carni.”—Proverbionan 14:30.

Apostel Pablo tabata sa kico kier men pa ta bou di stres. El a papia tocante ansiedadnan cu a basha bin riba dje tur dia. (2 Corintionan 11:24-28) Pero el a experenciá e yudansa for di Dios i a skirbi: “No sea anshá tocante nada, sino den tur cos mediante oracion i súplica huntu cu gradicimentu, duna boso peticionnan di conocé na Dios; i e pas di Dios cu ta surpasá tur pensamentu lo warda boso curason i boso facultadnan mental mediante Cristo Jesus.”—Filipensenan 4:6, 7.

Aunke tin otro factornan relacioná cu problemanan di curason, esnan considerá aki por yuda identificá e rísico di manera cu un persona por tuma accion apropiado. Sin embargo, algun a puntra nan mes con bida lo ta pa esnan cu mester biba cu e consecuencianan di un atake di curason. Cuantu nan lo por recuperá?

[Nota]

a Spierta! no ta promové tratamentunan médico, di ehercicio of dieta, pero ta presentá informacion bon investigá. Cada persona mester dicidí pa su mes loke lo e haci.

[Plachi na página 9]

Huma, rabia lihé, come cumindanan vet, i hiba un bida sedentario ta aumentá e rísico di haña un atake di curason

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí