BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • w05 1/4 pág. 4-7
  • Siensia i Beibel Realmente Ta Kontradisí Otro?

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Siensia i Beibel Realmente Ta Kontradisí Otro?
  • E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—2005
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Iglesia Ta Adoptá Aristóteles
  • Lèsnan Ku Nos Por Saka
  • Siensia Berdadero Ta Kuadra ku Beibel
  • Un Buki Malrepresenta
    Un Buki pa Tur Hende
  • Siensia i Religion—Kon un Konflikto A Kuminsá
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—2005
  • E Buki Aki Ta Armonisa cu Ciencia?
    Un Buki pa Tur Hende
  • E Konflikto Entre Siensia i Religion
    Spièrta!—2002
Mas Artíkulo
E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—2005
w05 1/4 pág. 4-7

Siensia i Beibel Realmente Ta Kontradisí Otro?

E SIMIANAN di e klèsh entre Galileo i Iglesia Katóliko a keda sembrá siglonan promé ku Copernicus i Galileo a nase. E griegonan di antigwedat a tuma e punto di bista ku tera ta e sentro di universo i e idea ei a ser hasí famoso dor di e filósofo Aristóteles (384-322 promé ku nos era [P.E.K.]) i e astrónomo-astrólogo Tolomeo (siglo 2 di nos era [E.K.]).a

Aristóteles su konsepto di universo a ser influensiá dor di e pensamentu di e matemátiko i filósofo griego Pitágoras (siglo 6 P.E.K.). Aristóteles a tuma Pitágoras su punto di bista ku sírkulo i bola tabata formanan perfekto. P’esei Aristóteles a kere ku shelu tabata un seri di bola den otro, manera e kapanan di un siboyo. Kada kapa tabata di kristal, ku e tera komo punto sentral. Streanan tabata move den sírkulo, i a risibí nan moveshon for di e bola di mas pafó, kaminda e poder divino tabata situá. Tambe Aristóteles a kere ku solo i otro ophetonan selestial tabata perfekto, sin ningun marka òf mancha, i ku nan no a ser afektá pa kambio.

Aristóteles su gran konsepto tabata un produkto di filosofia, no di siensia. Den su opinion, un tera ku ta den moveshon tabata kontra sentido komun. Tambe el a rechasá e idea di espasio bashí, ya ku el a pensa ku si mundu ta den moveshon esei lo a kousa frikshon i un dia lo el a stòp di move si no tin un forsa konstante ta ten’é den moveshon. Komo ku Aristóteles su konsepto a parse lógiko a base di loke sientífikonan tabata sa e tempu ei, hende por lo general tabata di akuerdo ku Aristóteles pa kasi 2.000 aña. Te den siglo 16, ainda filósofo franses Jean Bodin a ekspresá e punto di bista popular ei bisando: “Niun hende ku sano huisio, òf ku tin lo mínimo konosementu di físika, hamas lo pensa ku tera, pisá i difísil pa manehá . . . , ta zeila . . . rònt di su propio as i tambe rònt di solo; pasobra si mundu djis move un tiki, nos lo mira statnan i fòrtinan, pueblitonan i serunan bentá plat abou.”

Iglesia Ta Adoptá Aristóteles

Un stap mas ku a hiba na e konfrontashon entre Galileo i iglesia a tuma lugá den siglo 13 i a enbolbé e outoridat katóliko Tomas Aquinas (1225-74). Aquinas tabatin un rèspèt profundo pa Aristóteles, i a referí na dje komo E Filósofo. Sinku aña largu Aquinas a lucha pa kombiná e filosofia di Aristóteles ku e siñansa di iglesia. Segun Wade Rowland den su buki Galileo’s Mistake (E Eror di Galileo), ya pa tempu di Galileo, “un meskla di Aristóteles den e teologia di Aquinas a bira doktrina fundamental di Iglesia di Roma.” Kòrda tambe ku den e tempunan ei no tabatin un komunidat sientífiko pará riba su mes. Edukashon tabata pa gran parti den man di iglesia. Anto iglesia tabata por lo general e úniko outoridat riba tereno di religion i siensia.

Awor e esenario tabata kla pa e konfrontashon entre iglesia i Galileo. Asta promé ku Galileo a mete ku astronomia, el a skirbi un disertashon tokante moveshon. E disertashon a kuestioná hopi suposishon di Aristóteles, kende tabata gosa di hopi rèspèt. Sin embargo, ta Galileo su apoyo firme di e konsepto ku solo ta e sentro di universo i su deklarashon ku esei ta kuadra ku Skritura tabata loke ku a hiba na su huisio dilanti di tribunal di Inkisishon na aña 1633.

Den su defensa, Galileo a afirmá su fe firme den Beibel komo Dios su Palabra inspirá. Tambe el a argumentá ku e Skritura a ser skirbí pa benefisio di hende komun i koriente i ku no mester a interpretá e referensianan bíbliko na e supuesto moveshon di solo literalmente. Su argumentunan tabata enbano. Komo ku Galileo a rechasá e interpretashon di Skritura basá riba filosofia griego, nan a konden’é. Ta te na aña 1992 numa Iglesia Katóliko ofisialmente a atmití ku nan a kometé un eror ora nan a husga Galileo.

Lèsnan Ku Nos Por Saka

Kiko nos por siña for di e susesonan aki? Pa kuminsá, Galileo no tabatin problema ku Beibel. Mas bien, el a kuestioná e siñansanan di iglesia. Un eskritor di temanan religioso a komentá: “Parse ku e lèsnan ku nos ta saka for di Galileo no ta ku Iglesia a tene muchu duru na bèrdatnan bíbliko; sino mas bien ku e no a tene sufisiente duru na nan.” Iglesia, dor di permití filosofia griego influensiá su teologia, a sukumbí pa tradishon en bes di sigui e siñansanan di Beibel.

Tur esaki ta rekordá nos di e spièrtamentu bíbliko: “Mira pa ni un hende no kohe boso prezu dor di filosofia i engaño bano, segun tradishon di hende, segun e prinsipionan elemental di mundu, i no segun Kristu.”—Kolosensenan 2:8.

Meskos ku den e tempu ayá, awe tambe hopi hende den kristiandat ansiosamente ta aseptá teoria- i filosofianan ku ta kontradisí Beibel. Un ehèmpel ta Darwin su teoria di evolushon, ku nan a aseptá na lugá di e relato di kreashon ku tin den Génesis. Dor di hasi e kambio aki, e iglesianan de echo a hasi Darwin un Aristóteles moderno i evolushon un kreensia religioso fundamental.b

Siensia Berdadero Ta Kuadra ku Beibel

Lo anterior di ningun manera mester deskurashá interes den siensia. Un kos ta sigur, Beibel mes ta invitá nos pa siña for di loke Dios a krea i pa tuma nota di Dios su kualidatnan asombroso den loke nos ta mira. (Isaias 40:26; Romanonan 1:20) Klaru ku Beibel no ta pretendé di ta duna lès di siensia. Mas bien e ta revelá Dios su normanan, tambe aspektonan di su personalidat ku kreashon so no por siña nos, i su propósito pa hende. (Salmo 19:7-11; 2 Timoteo 3:16) Sin embargo, ora Beibel ta referí na fenómenonan natural, konsistentemente e ta eksakto. Galileo mes a bisa: “Tantu e Santu Skritura komo naturalesa a bin di e Palabra Divino . . . Dos bèrdat nunka por kontradisí otro.” Konsiderá e siguiente ehèmpelnan.

Un kos mas fundamental ku e moveshon di strea i planeta ta ku tur materia den universo ta ser goberná pa lei, manera por ehèmpel e lei di gravedat òf zwaartekracht. Fuera di Beibel, ta Pitágoras a hasi e menshon di mas bieu na leinan físiko, i e tabata kere ku por a splika universo mediante kalkulashonnan matemátiko. Dos mil aña despues, Galileo, Kepler i Newton finalmente a proba ku materia ta ser goberná dor di leinan lógiko.

E promé referensia bíbliko na lei natural nos ta haña den e buki di Jòb. Rònt di aña 1600 P.E.K., Dios a puntra Jòb: “Bo konosé e ordenansanan [òf, leinan] di e shelunan?” (Jòb 38:33) E buki di Jeremias, skirbí den siglo 7 P.E.K., ta referí na Yehova komo Kreadó di “lei fiho di luna i streanan” i “e leinan fiho pa shelu i tera.” (Jeremias 31:35; 33:25) En bista di e deklarashonnan aki, komentarista bíbliko G. Rawlinson a remarká: “Tantu e eskritornan sagrado komo siensia moderno ta afirmá basta firme ku lei ta prevalesé den e mundu material.”

Si nos usa Pitágoras komo punto di referensia, anto e deklarashon di Jòb tabata un mil aña promé ku su tempu. Kòrda ku Beibel su meta no ta pa djis revelá echonan físiko sino prinsipalmente pa inkulká den nos ku Yehova ta e Kreadó di tur kos, e ta esun ku por krea leinan físiko.—Jòb 38:4, 12; 42:1, 2.

Un otro ehèmpel ku nos por konsiderá ta ku e awanan di mundu ta pasa dor di un siklo di moveshon ku nan ta yama e siklo di awa. Simplemente bisá, awa ta evaporá for di laman, forma nubia, kai komo áwaseru òf sneu riba tera, i ku tempu ta bolbe bèk na laman. E referensianan no-bíbliko di mas bieu na e siklo aki ta di siglo 4 P.E.K. Sin embargo, pa sientos di aña promé ku esei nos ta haña deklarashonnan tokante e siklo di awa den Beibel. Por ehèmpel, den siglo 11 P.E.K., Rei Salomon di Israel a skirbi: “Tur riu ta kore bai laman, tòg laman no ta yena. Na e lugá for di unda riunan ta bin, aya nan ta bolbe bai.”—Eklesiastés 1:7.

Asina tambe rònt di aña 800 P.E.K., profeta Amos, un humilde wardadó di karné i kunukero, a skirbi ku Yehova ta esun ku “ta yama e awanan di laman i ta basha nan afó riba superfisie di tera.” (Amos 5:8) Sin usa palabranan kompliká i tékniko, tantu Salomon komo Amos a deskribí ku eksaktitut e siklo di awa, kada un for di un perspektiva un poko diferente.

Beibel ta papia tambe di e echo ku Dios “ta kologá tera riba nada,” òf segun Beibel na papiamentu koriente, “a pone mundu kaminda no tabatin nada pa want’é.” (Jòb 26:7) En bista di e konosementu ku tabatin disponibel na aña 1600 P.E.K., ku ta mas o ménos e tempu ku e palabranan ei a keda ekspresá, ta un hòmber ekstraordinario so por a deklará ku un opheto sólido por keda kologá den espasio sin ningun sosten físiko. Manera nos a menshoná anteriormente, Aristóteles mes a rechasá e konsepto di un espasio bashí, i el a biba mas ku 1.200 aña despues.

Bo no ta haña ku ta masha asombroso ku Beibel ta hasi deklarashonnan asina eksakto, foral si bo tuma na kuenta e ideanan robes pero supuestamente di sentido komun ku tabata reina den e tempu ku a skirbi Beibel? Pa hende pensadó, esaki ta un evidensia mas ku Beibel ta inspirá dor di Dios. P’esei lo ta sabí di nos parti pa no laga ningun siñansa òf teoria ku ta kontradisí e Palabra di Dios influensiá nos fásilmente. Manera historia a mustra bes tras bes, filosofianan humano, asta esnan di personanan sumamente intelektual, por ta popular pa un tempu, miéntras ku ‘e palabra di Yehova ta permanesé pa semper.’—1 Pedro 1:25.

[Nota]

a Den siglo 3 P.E.K., un griego ku yama Aristarko di Samos a presentá e teoria ku solo ta e sentro di universo, pero hende a rechasá su ideanan na fabor di esnan di Aristóteles.

b Pa un konsiderashon detayá di e tópiko aki, wak kapítulo 15, “Kiko Ta Pone Hopi Hende Aseptá Evolushon?” di e buki Bida—Kon El A Presentá? Dor di Evolushon òf Kreashon? publiká dor di Testigunan di Yehova.

[Kuadro/Plachinan na página 6]

E Aktitut di e Protestantnan

Lidernan di e Reformashon protestant tambe a denunsiá e konsepto di solo komo sentro di universo. Entre e lidernan ei tabatin Martin Luther (1483-1546), Philipp Melanchton (1497-1560) i Johannes Calvijn (1509-64). Luther a bisa di Copernicus: “E bobo aki ke bòltu henter e siensia di astronomia.”

E reformadónan a basa nan argumentu riba un interpretashon literal di sierto tekstonan bíbliko, manera e relato na Josué kapítulo 10 ku ta bisa ku solo i luna “a keda para.”c Dikon e reformadónan a tuma e posishon aki? E buki Galileo’s Mistake ta splika ku miéntras ku e Reformashon protestant a kibra e yugo di Iglesia Katóliko, e no a “deshasí di e outoridat fundamental” di Aristóteles i Tomas Aquinas, kendenan su punto di bista a ser “aseptá tantu dor di katóliko komo protestant.”

[Nota]

c Sientífikamente mirá, nos ta usa términonan inkorekto ora nos ta referí na “solo a sali” i “solo a baha.” Pero den abla diario, e palabranan aki ta aseptabel i eksakto si nos tene na mente nos perspektiva for di tera. Asina tambe, Josué no tabata papia di astronomia; simplemente el a raportá e susesonan manera el a mira nan.

[Plachinan]

Luther

Calvijn

[Rekonosementu]

For di e buki Servetus and Calvin, 1877

[Plachi na página 4]

Aristóteles

[Rekonosementu]

For di e buki A General History for Colleges and High Schools, 1900

[Plachi na página 5]

Tomas Aquinas

[Rekonosementu]

For di e buki Encyclopedia of Religious Knowledge, 1855

[Plachi na página 6]

Isaac Newton

[Plachi na página 7]

Mas ku 3.000 aña pasá, Beibel a deskribí e siklo di awa di e tera

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí