De Enjnooten
1. Waut daut groote Babel es
Woo weet wie, daut “daut groote Babel” aule faulsche Gloowes väastalt? (Openboarunk 17:5). See mol dreeatlei:
Daut wirkjt aulawäajen oppe Welt. Daut sajcht, daut daut groote Babel opp “Maussen von Menschen . . . un Velkja” sett un daut et “äwa aule Kjennichs opp de Ieed harscht” (Openboarunk 17:15, 18).
Daut kaun nich de Rejierungen väastalen uk nich de groote Schacharieen enne Welt. “Dee Kjennichs opp de Ieed” un “de Hendla” woaren nich met daut groote Babel toop venicht (Openboarunk 18:9, 15).
Daut moakt Gott eenen schlajchten Nomen. Daut groote Babel woat eene Hua jenant, wäajen see sikj met de Rejierungen toopsteit, om Jelt ooda sest Goots to kjrieen (Openboarunk 17:1-2). See veleit Menschen von aule Velkja. Un see es aun dän Doot von väl Menschen schuldich (Openboarunk 18:23-24).
Trigj no daut 13. Kapitel, Punkt 6
2. Wanea wudd de Messias komen?
De Schreft säd verut, daut doa wudden 69 Wäakj vegonen, bat de Messias komen wudd (läs Daniel 9:25, JHF).
Wanea fungen de 69 Wäakj aun? Daut wia daut Joa 455 v. Chr. Dee Tiet kjeem de Gowernia Nehemia en Jerusalem aun, om dee Staut “wada häatostalen un to buen” (Daniel 9:25, JHF; Nehemia 2:1, 5-8).
Woo lang wieren de 69 Wäakj? En eenje biblische Profezeiungen stalt een Dach een Joa väa (4. Mose 14:34; Hesekiel 4:6). Jieda Wäakj wudd dan säwen Joa väastalen. En dise Profezeiunk jäwen de 69 Wäakj dan 483 Joa (69 Wäakj mol 7 Doag).
Wanea wieren de 69 Wäakj to Enj? Wan eena 483 Joa talt von daut Joa 455 v. Chr., dan kjemt eena no daut Joa 29.a Dit es krakjt daut Joa, aus Jesus sikj deepen leet un de Messias wort! (Lukas 3:1-2, 21-22).
Trigj no daut 15. Kapitel, Punkt 5
3. Doktarie, wua Bloot met en es
Bie jewesse Doktarieen woat eenen Mensch sien ieejnet Bloot jebrukt. Biejlikj jäwen eenje Menschen Bloot ooda dee loten äa ieejnet Bloot em verut oppbewoaren, wan see sikj lota wellen opperieren loten. Oba soont es nich fa Christen (5. Mose 15:23).
Oba daut jeft Doktarieen, waut eena veleicht kunn aunnämen. Daut wudd soont sennen, aus eenen Bloottest moaken, daut Bloot reinjen loten (hemodialysis), hemodilution ooda cell salvage ooda eene Hoat-Lungen-Maschien brucken.b Jieda Christ mott selfst entscheiden, waut se met sien Bloot doonen kjennen: bie een Oppereeschen, bie eenen Test ooda sest Doktarieen. Wiels jieda Dokta daut veleicht een kjlien bät veschieden deit, mott een Christ sikj daut em verut krakjt unjastonen, waut met sien Bloot woat jedonen woaren. Unjasto die dise Froagen:
Waut, wan se mien Bloot utem Kjarpa wudden rutleiden un daut dan veleicht fa eene jewesse Tiet stell stunt? Wudd mien Jewessen daut Bloot dan noch Poat von mienen Kjarpa talen? Ooda wudd ekj velangen, daut et dan aul sull “oppe Ieed [jegoten]”? (5. Mose 12:23-24).
Waut, wan se mien ieejnet Bloot bie eene Doktarie wudden utem Kjarpa rutleiden, doa waut aun doonen un trigj nenpompen ooda daut fa waut aundret aum Kjarpa brucken toom doktren? Von daut, waut ekj ut de Schreft jelieet hab, wudd mien Jewessen daut baudren ooda wudd ekj daut aunnämen?
Trigj no daut 39. Kapitel, Punkt 3
4. Uteneengonen
Gott sien Wuat sajcht, daut Ehelied nich sellen uteneengonen. Daut sajcht uk dietlich, daut uteneengonen kjeenem daut Rajcht jeft, sikj fresch to befrieen (1. Korinta 7:10-11, NW). Oba en jewesse Omstend haben eenje Christen äwalajcht, uteneentogonen.
De Poatna well nich fa de Famielje sorjen: De Ehemaun well nich fa siene Famielje oppkomen un nich mol fa daut needichste sorjen, waut de Famielje fält toom läwen (1. Timotäus 5:8).
De Poatna deit dän aundren sea hunjsch behaundlen: Dänjanjen woat soo hunjsch behaundelt, daut dän siene Jesuntheit ooda sien Läwen kaun en Jefoa sennen (Galata 5:19-21).
Doa es eene groote Jefoa, von Jehova auftokomen: De Poatna moakt dän aundren daut ommäajlich, Jehova to deenen (Aposteljeschicht 5:29).
5. Fasten un Heljedoag
Christen moaken nich bie soone Heljedoag met, waut Jehova nich jefaulen. Oba waut mott een Christ doonen, wan doa waut oppkjemt, wäajen aundre Menschen Heljedoag fieren? Dan mott dee no sien ieejnet Jewessen no entscheiden, waut sikj opp de Schreft stett. Denkj mol aun dit hia:
Wan die wäa eenen scheenen Heljedach wenscht. Du wurscht bloos kjennen “dankscheen” sajen. Wan dee Mensch mea weeten well, dan kaust du dän daut utlajen, wuarom du dän Heljedach nich fieescht.
Dien Ehepoatna, waut Jehova nich deent, well haben, daut du aun eenen Heljedach saust met no sien Frintschoft foaren. Wan dien Jewessen daut toolat, dan wurscht du kjennen metfoaren. Oba du wurscht dienen Ehepoatna daut aul em verut sajen, daut du bie soone Sitten, waut jäajen de Bibel sent, nich woascht metmoaken.
Dien Wieet well die en de Tiet von de Heljedoag Notolsjelt jäwen. Wurscht du daut dan sellen aufsajen? Nich onbedinjt. Talt dien Wieet daut Jelt aus Poat von de Heljedoag ooda well dee die doamet bloos wiesen, daut hee fa diene goode Oabeit dankboa es?
Irjentwäa jeft die een Jeschenkj en de Tiet von de Heljedoag. Deejanja sajcht veleicht: “Ekj weet, du fieescht nich Heljedoag, oba ekj well die dit doawäajen jäwen.” Veleicht well dee bloos leeftolich to die sennen. Oba kunn daut uk sennen, daut deejanja dienen Gloowen well aufproowen ooda die en de Heljedoag nendreien? Nodäm daut du dit äwalajcht hast, es daut diene Entscheidunk, aus du daut Jeschenkj aunnemst ooda nich. Wautemma wie doonen, wie wellen een goodet Jewessen haben un Jehova tru sennen (Aposteljeschicht 23:1).
Trigj no daut 44. Kapitel, Punkt 1
6. Äwaschlapende Krankheiten
Wäajen wie de Menschen leewen, pauss wie sea opp, daut wie dee nich eene Krankheit äwaschlapen. Wie paussen opp, endoont aus wie krank sent ooda bloos jleewen, daut wie ons haben waut oppjeschlapt un daut wudden kjennen wiedadroagen. Wie hoolen ons doaraun, waut de Schreft sajcht: “Du saust dienen näakjsten soo goot sennen aus die selfst” (Reema 13:8-10).
Woo kaun deejanja, waut eene äwaschlapende Krankheit haft, dit Jeboot nokomen? Wan dee aundre biejlikj nich wudd ompaken ooda eenen Kuss jäwen. Un dee saul uk nich beleidicht sennen, wan aundre am nich hankroagen, wiels dee äare Famielje beschitzen wellen. Waut, wan doa wäa eene äwaschlapende Krankheit haft, waut sikj well deepen loten? Dan saul dee dän Plona von de Eltestasch daut weeten loten, daut se daut kjennen soo enrechten, daut de aundre, waut sikj wellen deepen loten, nich en Jefoa sent. Un waut, wan wäa well wäm kjanen lieren toom sikj befrieen un beduat, aus hee eene äwaschlapende Krankheit haft? Dan wudd dee sellen reed sennen, verhäa eenen Bloottest to moaken. Wan wie dit doonen, dan wies wie, daut wie “nich bloos no daut kjikjen, waut . . . [ons] selfst intressieet, oba uk no daut, waut dän näakjsten intressieet” (Filippa 2:4).
Trigj no daut 56. Kapitel, Punkt 2
7. Jeschaftssachen un Jesazessachen
Wie kjennen ons väl Trubbels spoaren, wan wie emma eenen Kontrakt moaken, opp Papia jeschräwen, wan wie met Jelt ooda met Jeschaftssachen to doonen haben. Un daut mau rajcht mank Christen (Jeremia 32:9-12). Un doch kunn daut oppkomen, daut Christen sikj nich emma gaunz eenich sent, wan daut om Jelt ooda aundre Sachen jeit. Dan wudden dee daut sellen bosich unja sikj räajlen.
Oba woo sell wie daut räajlen, wan daut om iernste Sachen jeit, soo aus wäm unjagonen ooda wäm met Fliet eenen schlajchten Nomen moaken? (Läs Matäus 18:15-17.) Jesus säd dree Sachen, woo eena doa saul naungonen:
Prooft de Sach unja junt to räajlen (see Varsch 15).
Wan daut nich schauft, dan nemm eenen ooda twee erfoarne Christen von de Vesaumlunk met die met (see Varsch 16).
Bloos wan daut dan noch nich jeit to räajlen, kaust du doamet ver de Eltestasch komen (see Varsch 17).
Jeweenlich wudd wie onse Breeda nich verem Jerecht brinjen, wiels daut wudd Jehova un de Vesaumlunk kjennen eenen schlajchten Nomen moaken (1. Korinta 6:1-8). Oba daut jeft eenje Sachen, wua daut fält: bie Scheedungs-Sachen; wäa de Kjinja hoolen kaun; om de Help toom Läwen to kjrieen, waut eenem traft; om von de Vesechrunk Jelt to fodren; om daut eena sien Jelt trigjkjrieen kaun, wan een Jeschaft tonuscht jegonen es, ooda om een Tastament bestädjen to loten. Een Christ, waut verem Jerecht jeit, om soone Sachen soo frädlich aus mäajlich to räajlen, dee jeit nich jäajen dän Rot ut de Schreft.
Wan sikj wäa met waut sea schlemmet veschulcht haft, soo aus met Jewault met wäm Schaund driewen, Kjinja mesbrucken, wäm aunjriepen, wäm dootmoaken ooda sea bestälen, dan wudd et nich jäajen dän biblischen Rot sennen, wan een Christ daut biem Jesaz aunmald.
a Von aune 455 v. Chr. bat daut Joa 1 v. Chr. sent daut 454 Joa. Von daut Joa 1 v. Chr. bat daut Joa 1 n. Chr. es daut een Joa (wiels doa wia kjeen Null-Joa). Un von daut Joa 1 n. Chr. bat aune 29 sent daut 28 Joa. Wan wie dise Joaren nu aula tooptalen, jeft daut 483 Joa.
b En dän Artikjel “Waut Läsa weeten wellen” en dän Woaktorm vom 15. Oktooba 2000 woat daut utjelajcht, waut dit aules es.