Wastaoa ONLINE LIBRARY
Wastaoa
ONLINE LIBRARY
Solomon Islands Pidgin
  • BIBLE
  • OLKETA PABLIKESON
  • OLKETA MEETING
  • g99 1/8 pp. 11-14
  • Dengue—Fever From Wanfala Baet

Disfala sekson no garem eni video.

Sorre, disfala video no savve plei distaem.

  • Dengue—Fever From Wanfala Baet
  • Wekap!—1999
  • Subheding
  • Olketa Nara Article
  • Wanem Nao Dengue?
  • “Tufala Long Evri Faevfala Man Long World” Stap Long Danger
  • Way Wea DHF Hem Danger
  • Protectim Famili Bilong Iu
  • Way for Missim
  • Why Nao Problem Kamap Big Moa?
    Wekap!—2003
  • Sik From Olketa Insect—Problem wea Kamap Big
    Wekap!—2003
Wekap!—1999
g99 1/8 pp. 11-14

Dengue—Fever From Wanfala Baet

From man wea raet for Wekap! long Philippines

WANFALA moskito kam sidaon long hand bilong wanfala small girl, and no eniwan lukim. Kwiktaem nomoa moskito pushim nila bilong hem insaed skin bilong girl and drinkim blood. Lelebet taem bihaen, mami luk long dota bilong hem and lukim moskito hia. Hem killim dae kwiktaem. Waswe, diswan end bilong hem nao? Maet nomoa. Nomata moskito hem dae, hem leavim finis samfala nogud worm insaed blood bilong pikinini wea savvy mekem hem sik.

Insaed tufala week disfala pikinini feel cold, hed bilong hem feel soa, hem kasem pain bihaen long eye, olketa join barava soa, and hem garem hae fever. Taem disfala sik kamap big, olketa red mark kamap long skin and hem feel tired tumas. Girl hia kasem dengue, fever wea kam from moskito baetem hem.

But, sapos disfala pikinini kasem dengue bifor, maet distaem hem kasem wanfala saed bilong disfala sik wea moa worse, dengue hemorrhagic fever (DHF). Long disfala sik, olketa barava small string bilong blood hem leak wea mekem blood kamaot long skin. Blood savvy leak insaed body tu. Sapos sikman no kasem stretfala treatment, body bae kamap nogud and blood bae no kasem full body, wea mekem hem dae kwiktaem.

So, wanem nao dengue? Waswe, hem savvy spoelem iu? Hao nao iu savvy protectim iu and famili? Letem iumi lukluk gud long diswan.

Wanem Nao Dengue?

Dengue, wea olketa kolem tu long breakbone fever, hem wanfala nomoa long samfala sik wea savvy kamap from moskito baetem man. Samting wea barava startim disfala sik hem wanfala virus. Wanfala moskito (hem nao, moskito wea baetem finis samwan wea garem disfala virus) hem karim disfala virus insaed saliva bilong hem. Taem hem baetem wanfala man and drinkim blood, hem putim disfala virus insaed long man hia.

Fofala kaen dengue virus hem stap. Sapos iu sik from wanfala virus hia, diswan no protectim iu from nara threefala virus. Sapos iu sik finis wantaem then wanfala moskito wea karim narakaen dengue virus hem baetem iu, iu savvy kasem DHF.

“Tufala Long Evri Faevfala Man Long World” Stap Long Danger

World Health Organization (WHO) hem say dengue maet kasem 2.5 billion pipol, “tufala long evri faevfala man long world.” Asiaweek hem say: “Winim 100 tropical and sub-tropical kantri reportim olketa kasem dengue, and olketa reportim planti million case evri year, wea 95% hem olketa pikinini.”

No eniwan sure wanem taem nao olketa firstaem faendem dengue. Wanfala report abaotem “fever long nee” long Cairo long 1779 maet join withim dengue. Start long datfala taem, dengue kamap evriwea long world. Bihaen World War II, dengue barava affectim health bilong man, start long Southeast Asia. Olketa different dengue virus hia start for kasem planti ples, and diswan lead go long olketa different hemorrhagic fever wea moa danger. Wanfala buk bilong WHO hem say: “Firstfala haemorrhagic fever long Asia hem start long Manila long 1954.” Then bihaen long olketa nara kantri, main wan nao Thailand, Vietnam, Malaysia, and samfala area klosap. Taem sik hia firstaem kasem Southeast Asia, 10 go kasem 50 percent long olketa pipol nao dae, but taem moa information kamap abaotem disfala sik, namba hia gogo daon.

Start long 1960, dengue kamap big tumas bikos olketa program for kontrolem moskito wea karim datfala virus olketa start for weak daon. From dengue kasem planti ples, DHF tu olsem. Only 9-fala kantri kasem disfala sik bifor 1970, but long 1995 namba hia kasem 41. WHO hem say evri year samting olsem 500,000 pipol wea kasem DHF admit long hospital.

Nomata olketa nara kantri no savvy tumas abaotem disfala sik, samfala taem pipol wea visitim olketa ples wea garem disfala virus kamap sik and tekem virus go back long hom bilong olketa. Example, long end bilong 1996, The New York Times hem say samfala man kasem dengue long United States—long Massachusetts, New York, Oregon, and Texas.

Way Wea DHF Hem Danger

Olsem iu readim finis, DHF hem wankaen dengue wea savvy killim man dae. Wanfala danger bilong DHF hem way wea pipol tingsay disfala sik hem no big tumas. Planti tingsay hem flu nomoa. But, way for no treatim kwiktaem savvy mekem sik hia kamap moa worse go-go blood kamap thin, blood start for leak (insaed long body or kamaot long mouth, nose, or skin), and blood pressure hem go daon. Maet sikman hem fall daon. Taem famili just luksavvy hem sik big, body bilong sikman hia start for nogud nao. Olketa tekem hem kwiktaem long hospital. Then olketa doctor faendemaot blood bilong hem no kasem full body. From diswan, olketa nilam wata medicine go insaed long body bilong hem.

Protectim Famili Bilong Iu

Wanem nao iufala savvy duim for mekem disfala sik no barava spoelem iufala? Sapos famili stap long ples wea dengue hem big tumas and wanfala insaed famili garem hae fever for winim wanfala day, then famili should lukim doctor. Diswan hem important tumas sapos sikman hem garem olketa nara saen bilong dengue, olsem olketa red mark long skin or feel pain long masol and join or bihaen long eye.

Doctor maet testim blood. Narakaen dengue maet needim simple treatment nomoa. But sapos test showimaot hem DHF, maet doctor laek givim wata medicine. Maet hem givim wata medicine for sikman drinkim, olsem datkaen medicine for diarrhea, or, sapos man hem sik big tumas, bae olketa nilam wata medicine olsem Ringer’s solution, saline solution, or samfala moa go insaed long body. For treatim sikman wea body bilong hem start for nogud, doctor maet givim samfala kaen medicine for apim blood pressure moa and mekem blood strong moa.

Sapos sikman lusim staka blood, maet doctor say for givim blood transfusion. Samfala doctor savvy kwiktaem iusim diswan nomata olketa no tingim narakaen treatment firstaem. But, diswan hem againstim law bilong God, and tu, planti taem olketa no need for duim. (Acts 15:29) Experience showimaot finis hao way for careful for givim wata medicine start long taem man hem sik, hem nao barava important part long treatment. Way wea sikman and doctor work tugeta long diswan savvy help for stopem eni raoa abaotem blood transfusion. Evri samting hia strongim way wea hem barava important for duim samting kwiktaem taem iumi tingsay sikman kasem DHF.—Lukim box “Wanem Nao Olketa Saen?”

Way for Missim

Wanfala main insect wea karim dengue virus hem Aedes aegypti moskito. Diskaen moskito hem staka long olketa tropical and subtropical area raonem world. (Lukim map.) Aedes aegypti moskito savvy kamap staka long ples wea planti pipol stap. Way for kontrolem moskito hem wanfala main way for kontrolem disfala sik.

Hem no easy for kontrolem moskito long full world. But, iu savvy duim samting for daonem disfala danger raonem haos bilong iu. Mere moskito savvy layim egg insaed long wata. Olketa worm bilong hem savvy grow insaed eni container wea keepim wata for wanfala week or winim, olsem empty tyre, empty tin, botol, or empty coconut shell. Way for torowem olketa container olsem bae stopem moskito for layim egg. And tu, hem gud sapos iu apsaed daonem eni bucket or kanu. Aotem wata wea sidaon nating long roof bilong haos. Interesting point, long start bilong 1997/98 skul year, department bilong health long Philippines stopem way for iusim flaoapot long skul classroom from disfala reason.

Sapos samwan long haos kasem dengue, duim samting for no letem eni moskito moa for baetem hem wea savvy tekem disfala virus go long nara man. Haos wea garem gudfala net long window or building wea garem air-condition savvy protectim iu.

Waswe long vaccination? No eni vaccine stap yet for diswan. Research hem go ahed distaem for workim wanfala, but problem nao hem olketa mas faendem way for protectim man evribit from fofala kaen dengue. Vaccine for wanfala kaen nomoa savvy mekem man kasem DHF. Olketa man wea duim research hope for workim wanfala gud vaccine bihaen faev go kasem tenfala year.

Samfala man wea duim research traem narakaen way. Long way for iusim genetic engineering, olketa hope for stopem dengue virus for grow staka insaed saliva bilong moskito. Sapos plan bilong olketa hem work, olketa moskito hia bae pasim wanfala samting long baby bilong olketa wea bae protectim olketa from dengue. Nomata disfala plan work lelebet, olketa wait for lukim sapos hem bae work gud moa or nomoa.

Long distaem, hem luk olsem hem hard for finisim dengue evribit. But way for duim gudfala samting for protectim iu savvy helpem iu and famili for missim olketa problem wea savvy killim man dae wea kam from dengue—fever from wanfala baet.

[Box on page 12]

Wanem Nao Olketa Saen?

Saen bilong dengue fever and dengue hemorrhagic fever (DHF)

• Sek nomoa kasem hae fever

• Hed barava soaa

• Pain bihaen long eye

• Pain long join and masol

• Lymph node hem boela

• Olketa red mark long skin

• Feel tired

Saen bilong DHF

• Sek nomoa fall daon

• Blood kamaot long skin

• Blood kamaot long enikaen ples

• Skin feel cold and wet

• No savvy stap kwaet

• Body kamap nogud and weak pulse (dengue shock syndrome)

No delay for lukim doctor sapos iu lukim eni saen hia. Diswan moa danger for pikinini

[Footnote]

a Olketa bigman long medical say man should no tekem aspirin bikos hem savvy mekem staka blood kamaot.

[Box long page 13]

Idea for Man Wea Travel

Samfala taem, pipol wea gogo long tropical kantri kasem dengue, but dengue hemorrhagic fever no big tumas bikos man savvy kasem bihaen hem kasem dengue for mek-tu taem. Samfala idea long hia for pipol wea travel:

• Wearim long-hand shirt and longkwi

• Iusim medicine for raosem moskito

• Stap klia long area wea planti pipol stap

• Stap long haos wea iu savvy satem window mekem moskito no kam insaed

• Sapos iu kasem fever bihaen iu go back long hom, talem doctor ples wea iu gogo long hem

[Map/Piksa long page 13]

Olketa area wea kasem dengue distaem

Olketa area wea maet kasem dengue

Different kaen “Aedes aegypti,” moskito wea karim dengue

[Credit Line]

Source: Centers for Disease Control and Prevention, 1997

© Dr. Leonard E. Munstermann/Fran Heyl Associates, NYC

[Olketa piksa long page 14]

Ples wea moskito savvy layim egg hem (1) empty tyre, (2) roof bilong haos, (3) flaoapot, (4) bucket or nara container, (5) empty tin, (6) drum

[Credit Line long page 13]

© Dr. Leonard E. Munstermann/Fran Heyl Associates, NYC

    Solomon Islands Pidgin Pablikeson (1988-2024)
    Log Aot
    Log In
    • Solomon Islands Pidgin
    • Sharem
    • Settings
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Log In
    Sharem