Waswe, Hem Fitim for Nem Bilong Jehovah Stap Insaed Niu Testament?
WASWE, hem important for nem bilong God stap insaed Bible? Masbi God hem ting olsem. Nem bilong hem, wea hem nao fofala Hebrew leta (Tetragrammaton), hem stap samting olsem 7,000 taem long Hebrew Scripture, wea plande pipol savve long datwan olsem Old Testament.a
Olketa savveman talem hao nem bilong God hem stap long Old Testament, wea datwan hem Hebrew Scripture. Bat plande long olketa tingse datfala nem no stap long olketa firstfala copy bilong Niu Testament, wea hem nao Greek Scripture.
So wanem nao olketa man wea raetem Niu Testament duim taem olketa mas talem toktok from Old Testament, wea datfala Tetragrammaton hem stap insaed? Staka taem olketa changem nem bilong God witim word “Lord.” New World Translation of the Holy Scriptures no duim olsem. Hem iusim datfala nem Jehovah 237 taem long Christian Greek Scripture, wea hem nao Niu Testament.
Olketa wanem problem nao olketa man wea transleitim Bible kasem taem olketa mas disaedem sapos olketa bae putim nem bilong God insaed long Niu Testament or nomoa? Waswe, eni gudfala reason hem stap for putim nem bilong God long Niu Testament? Wanem gud samting nao iu savve kasem sapos Bible bilong iu garem nem bilong God insaed?
Wanfala Problem Saed Long Transleison
Olketa Niu Testament wea iumi garem distaem hem copy nomoa long olketa first wan wea olketa raetem. Hard for olketa buk wea Matthew, John, Paul, and olketa nara man raetem hem stap kam kasem distaem, bikos olketa brek and lus longtaem go finis nao. So olketa wakem olketa copy, and then taem olketa copy hia nogud, olketa wakem olketa nara copy moa. Staka thousand copy bilong Niu Testament stap distaem. Plande long olketa copy hia olketa wakem samting olsem 200 year bihaen olketa man raetem olketa buk hia long firstaem. Luk olsem long datfala taem, olketa wea wakem olketa copy bilong Niu Testament changem datfala Tetragrammaton witim word Kuʹri·os or Kyʹri·os, wea hem nao Greek word for “Lord.” Or maet olketa copyim datwan from olketa nara copy wea olketa changem datfala nem finis.b
From diswan, man wea transleitim Bible mas disaed sapos pruv hem stap for sei datfala Tetragrammaton hem stap long Greek Scripture wea olketa man raetem long firstaem. Waswe, eni pruv hem stap? Tingim olketa pruv hia:
◼ Taem Jesus talem moa olketa toktok from Old Testament, or hem read from datwan, hem talem nem bilong God. (Deuteronomy 6:13, 16; 8:3; Psalm 110:1; Isaiah 61:1, 2; Matthew 4:4, 7, 10; 22:44; Luke 4:16-21) Long taem bilong Jesus and olketa disaepol, datfala Tetragrammaton hem stap insaed olketa copy bilong Hebrew Scripture, wea hem nao Old Testament. Distaem hem stap yet long Hebrew Scripture. Bat for plande handred year, olketa savveman tingse datfala Tetragrammaton hem no stap long olketa copy bilong datfala Greek Septuagint, wea hem nao Old Testament wea olketa raetem long Greek languis. And tu, olketa tingse datfala Tetragrammaton no stap insaed olketa copy bilong Niu Testament. Bat long olketa year bilong mek-20 century, olketa savveman hia faendem nao samfala barava old page long wanfala Greek Septuagint Bible wea olketa raetem taem Jesus laef yet. Olketa lukim nao nem bilong God wea olketa raetem long Hebrew languis.
◼ Jesus talem nem bilong God and hem helpem pipol savve long datfala nem. (John 17:6, 11, 12, 26) Jesus sei: “Mi kam long nem bilong Dadi bilong mi.” Hem talem tu hao olketa samting hem duim hem duim “long nem bilong Dadi bilong [hem].” Nem bilong Jesus tu hem minim “Jehovah Hem Salvation.”—John 5:43; 10:25.
◼ Long samfala verse long Greek Scripture, olketa raetem nem bilong God long samfala difren wei tu. Long Revelation 19:1, 3, 4, 6, nem bilong God hem stap insaed word “Alleluia,” or “Hallelujah.” Disfala word minim “Iufala, praisem Jah!” Datfala word “Jah” hem short wei for talem Jehovah.
◼ Olketa raeting bilong olketa Jew Christian bifor showimaot olketa iusim nem bilong God tu. Wanfala buk, The Tosefta, hem garem olketa law bilong olketa Jew and olketa raetem datwan long samting olsem 300 year bihaen Jesus dae. Buk hia talem olsem abaotem olketa Christian buk wea pipol bonem long Sabbath: “Olketa torowem long fire nao olketa buk bilong pipol wea talemaot datfala gud nius and olketa buk bilong olketa minim [wea olketa tingse hem olketa Jew Christian]. Olketa savve bonem nomoa evri buk hia . . . wea garem Nem bilong God insaed.” Disfala sem buk talem tu toktok bilong wanfala man, Rabbi Yosé from Galilee, wea hem stap long start bilong mek-tu century. Disfala man talem hao long olketa nara day insaed week “olketa savve katemaot from page wea nem bilong God stap long hem, and keepim datwan. Then olketa torowem olketa buk hia long fire.” So diswan barava pruvim olketa Jew long mek-tu century C.E. savve olketa Christian iusim nem bilong Jehovah long buk bilong olketa.
Wanem Nao Olketa Man wea Transleitim Bible Duim?
Waswe, New World Translation Bible nomoa garem nem bilong God long Niu Testament? Nomoa. Olketa pruv wea iumi storyim finis helpem plande man wea transleitim Bible for luksavve nem bilong God mas stap long Niu Testament.
Example long diswan nao, plande long olketa Niu Testament languis Bible long Africa, America, Asia, and olketa island long Pacific garem nem bilong God long plande scripture. (Lukim chart long page 25.) Samfala long olketa Bible hia wea olketa transleitim no longtaem go nomoa, hem Rotuman Bible (1999), wea garem nem Jihova 51 taem insaed 48 verse long Niu Testament, and Batak-Toba Bible (1989) long Indonesia, wea garem nem Jahowa 110 taem long Niu Testament. Nem bilong God stap tu insaed olketa Bible long French, German, and Spanish languis. Example nao, Pablo Besson, hem transleitim Niu Testament long Spanish languis long olketa firstfala year bilong mek-20 century. Hem iusim datfala nem Jehová long Jude 14, and samting olsem 100 verse garem footnote for explainim hao luk olsem nem bilong God shud stap long olketa verse hia.
Long daon nao hem samfala English Bible wea garem nem bilong God long Niu Testament:
A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, wea Herman Heinfetter transleitim (1863)
The Emphatic Diaglott, wea Benjamin Wilson transleitim (1864)
The Epistles of Paul in Modern English, wea George Barker Stevens transleitim (1898)
St. Paul’s Epistle to the Romans, wea W. G. Rutherford transleitim (1900)
The Christian’s Bible—New Testament, wea George N. LeFevre transleitim (1928)
The New Testament Letters, wea J.W.C. Wand, Bishop bilong London transleitim (1946)
Wanfala Bible wea staka pipol laekem nao hem New Living Translation. Long 2004 edition bilong disfala Bible, hem sei olsem andanit long heding “The Rendering of Divine Names”: “Klosap evritaem mifala transleitim tetragrammaton (YHWH) olsem ‘LORD.’ Mifala raetem diswan long olketa smol kapitol leta for followim samting wea staka English Bible duim. Diswan bae helpem pipol lukim disfala word hem difren from ʹadonai, wea mifala transleitim ‘Lord.’” Then taem hem storyim Niu Testament, hem sei: “Mifala savve transleitim datfala Greek word kurios olsem ‘Lord.’ Bat long verse wea Niu Testament hem talem toktok from Old Testament, mifala transleitim kurios olsem ‘LORD’ and olketa kapitol hia hem long smol raeting.” (Italic raeting hem bilong mifala.) So olketa wea transleitim disfala Bible luksavve Tetragrammaton (YHWH) shud stap insaed long Niu Testament taem verse hem talem toktok from Old Testament wea garem nem bilong God insaed.
Interesting samting nao, andanit long heding “Tetragrammaton in the New Testament,” The Anchor Bible Dictionary sei olsem: “Samfala pruv showimaot olketa buk bilong Niu Testament long firstaem garem tu datfala Tetragrammaton, nem bilong God, Yahweh, taem olketa talem toktok from Old Testament.” And savveman George Howard sei: “Datfala Tetragram hem still stap long olketa copy bilong Greek Bible [Septuagint] wea hem nao Bible wea olketa first Christian iusim. So hem fitim for sei olketa wea raetem Niu Testament putim datfala Tetragram long olketa verse wea talem toktok from Hebrew Scripture.”
Tufala Barava Gudfala Reason
So hem klia nao, hem no New World Translation nomoa wea garem nem bilong God insaed Niu Testament, bat staka narawan tu garem. Tingim wanfala judge wea mas disaed long samting wea happen wea no eniwan lukim. Hem mas lukluk gud nao long olketa pruv wea stap. Olsem tu, olketa wea transleitim New World Bible Translation barava lukluk gud long evri pruv wea stap. From datwan, olketa disaed for putim nem bilong Jehovah long Christian Greek Scripture. Tingim tufala barava gud reason why olketa duim datwan.
(1) Olketa bilivim Christian Greek Scripture hem join nomoa witim Hebrew Scripture. So sapos nem bilong Jehovah hem stap long Hebrew Scripture, hem mas stap long Greek Scripture tu.
Why nao hem fitim for sei olsem? Long samting olsem 20 year bihaen Jesus dae, disaepol James talem olketa elder long Jerusalem: “Symeon talem iumi evri samting abaotem hao God hem lukluk kam long olketa nation for chusim pipol for nem bilong hem, wea hem nao firstaem for hem duim datwan.” (Acts 15:14) Hao nao tingting bilong iu, iu tingse James bae talem datfala toktok sapos no eniwan long datfala taem savve long nem bilong God?
(2) Taem olketa faendem olketa copy bilong Septuagint wea no iusim Kyʹri·os (Lord) bat iusim nem bilong God, olketa transleita lukim hao long taem bilong Jesus, olketa copy bilong Greek and Hebrew Bible garem nem bilong God insaed.
Disfala wei for aotem nem bilong God from olketa Greek copy bilong Bible hem start bihaen Jesus hem dae. Hao nao tingting bilong iu? Sapos Jesus and olketa aposol laef long datfala taem, waswe, iu tingse olketa bae talem pipol for aotem nem bilong God?—Matthew 15:6-9.
Iusim “Nem Bilong Jehovah”
Bible seleva nao hem barava pruvim olketa toktok wea olketa first Christian raetem hem garem nem bilong Jehovah insaed, main wan nao, hem toktok from Old Testament wea garem nem bilong God insaed. So New World Translation garem olketa gudfala reason nao for putim datfala nem, Jehovah, insaed Christian Greek Scripture.
Hao nao disfala information savve helpem iu? Paul talem toktok from Hebrew Scripture taem hem talem olketa Christian long Rome: “Evriwan wea singaot long nem bilong Jehovah bae sev.” Then hem ask: “Hao nao bae olketa singaot long hem sapos olketa no biliv long hem? Hao nao bae olketa biliv long hem sapos olketa no savve long hem?” (Romans 10:13, 14; Joel 2:32) Olketa Bible wea garem nem bilong God insaed savve helpem iu for fren gud witim God. (James 4:8) Hem spesol samting for iumi savve long nem bilong God, Jehovah, and for iumi iusim datfala nem.
a Disfala Tetragrammaton hem minim fofala leta, YHWH, wea datwan hem nem bilong God long Hebrew languis. Taem man wea iusim English languis talem datfala nem, bae hem sei Jehovah or Yahweh.
b For savve moa abaotem diswan, lukim datfala buk The Divine Name That Will Endure Forever, wea Olketa Jehovah’s Witness pablisim, page 23-27.