Czy przy wielbieniu Boga posługujesz się Jego imieniem

KAŻDY, kto dobrze zna Pismo święte, wie, że Bóg posiada własne imię. Prawda, że bywa On także w Słowie Bożym wymieniany za pomocą takich opisowych określeń, jak: „Bóg”, „Pan”, „Ojciec”, „Wszechmocny”, „Najwyższy” i inne. Niemniej całą Jego osobowość i poszczególne właściwości w pełni wyraża tylko to imię, które nosi wyłącznie On sam. Bóg powiada: „Ja jestem Jehowa. Takie jest moje imię; i nikomu innemu nie dam mojej sławy.” — Izaj. 42:8; Ps. 83:18, NW [w BT wiersz 19].

W języku polskim najbardziej znaną formą wymowy imienia Bożego jest „Jehowa”, chociaż większość znawców języka hebrajskiego opowiada się za brzmieniem „Jahwe”. Najstarsze rękopisy hebrajskie przedstawiają to imię w postaci czterech spółgłosek, zwanych zwykle tetragramem (z greckiego tetra, które znaczy „cztery”, i gramma — „litera”). Polskimi odpowiednikami tych czterech hebrajskich spółgłosek są litery: JHWH.

Jeżeli imię Boże brzmi Jehowa — mógłby ktoś zapytać — to dlaczego tak rzadko używają go w kościołach zarówno kaznodzieje, jak też parafianie? Czy na przykład ty, czytelniku, podczas wielbienia Boga posługujesz się Jego imieniem? Czy to tak ważne, żebyś się tym imieniem posługiwał?

PRZESĄD PRZYCZYNĄ UKRYCIA TEGO IMIENIA

Główną przyczyną, dla której dziś tak niewielu ludzi zna imię Boże, jest pewne uprzedzenie, jakie się rozwinęło wśród Żydów wiele stuleci temu. Chodzi mianowicie o przesąd, według którego wymawianie osobistego imienia Bożego jest jakoby rzeczą niewłaściwą. Nie ma całkowitej pewności co do przyczyn, które skłoniły Żydów do przyjęcia takiego poglądu. Pewni badacze tych spraw twierdzą, iż wyłoniła się nauka głosząca, że to imię jest zbyt święte, by je wymawiały niedoskonałe wargi. Inni są zdania, że powodem była chęć utrzymania ludów nieżydowskich w niewiedzy co do tego imienia, a tym samym zapobieżenia ewentualnym nadużyciom. Jeszcze inni sądzą, że celem tej praktyki było uchronienie imienia Bożego przed używaniem go w obrzędach magicznych.

Kiedy rozpowszechnił się ten przesąd zabraniający wymawiania imienia Bożego? Nie zostało to w pełni stwierdzone. W wielu podręcznikach wysuwano pogląd, że imienia Bożego zaprzestano używać gdzieś około roku 300 p.n.e. Wniosek taki opierano na domniemanym braku imienia Bożego w greckiej Septuagincie — pierwszym przekładzie Pism Hebrajskich na język grecki, który zaczęto opracowywać mniej więcej w roku 280 p.n.e. Czy tak istotnie było?

Wprawdzie wszystkie najbardziej kompletne ze znanych dziś kopii rękopisów Septuaginty świadczą już o istnieniu zwyczaju zastępowania imienia Jehowa (Jahwe) wyrazami greckimi Kyrios (Pan) lub ho Theos (Bóg), ale te znaczniejsze manuskrypty sięgają zaledwie czwartego i piątego wieku n.e. Tymczasem niedawno odkryto fragmenty dużo starszych rękopisów, które dowodzą, że najwcześniejsze kopie Septuaginty zawierały imię Boże.

Istnieje na przykład fragment zwoju papirusowego, który został zarejestrowany jako Fouad Papyri nr 266. Zawiera on drugą połowę księgi Powtórzonego Prawa, w której systematycznie występuje tetragram pisany literami hebrajskimi. Papirus ten zdaniem uczonych pochodzi z drugiego lub pierwszego wieku p.n.e., czyli jest o cztery lub nawet pięć stuleci starszy od wyżej wspomnianych rękopisów Septuaginty, które nie zawierają imienia Bożego.

O innym z odnalezionych starożytnych papirusów dr Paul E. Kahle wypowiada się, jak następuje: „Papirus zawierający fragmenty księgi Kapłańskiej II-V jest napisany pismem odręcznym bardzo podobnym do tego, które znajdujemy w papirusie Fouad 266, charakteryzującym się tym — jak już wspomniano — że imię Boga oddane jest w formie tetragramu za pomocą hebrajskiego pisma kwadratowego (יהוה), a nie przez słowo (χύριος) [Kyrios], z czym się spotykamy w późniejszych chrześcijańskich manuskryptach biblijnych.” — The Cairo Geniza, wydanie z roku 1959, strony 222, 224.

A zatem istnieją mocne dowody przemawiające przeciwko poglądowi, jakoby imienia Boskiego, przynajmniej w formie pisanej, przestano używać już przed naszą erą.

KIEDY TEN PRZESĄD SIĘ ZAKORZENIŁ

Pierwsze oznaki rozwijania się zabobonnej postawy wobec imienia Bożego dostrzec można w pierwszym wieku n.e. Na przykład Józef Flawiusz, pochodzący z rodziny kapłańskiej żydowski historyk z pierwszego wieku, po omówieniu okoliczności, w jakich Bóg oznajmił swe imię Mojżeszowi, dodał: „Tego imienia nie wolno mi tu podać” (Dawne dzieje Izraela, księga druga, rozdział XII, par. 4). Wypowiedź Flawiusza nie jest jednak dość jasna; nie wyjawia dostatecznie, jakie było w pierwszym wieku powszechne nastawienie do wymawiania czy używania imienia Bożego.

Żydowska Miszna, zbiór nauk i tradycji rabinistycznych, zawiera nieco więcej szczegółów. Zestawienie jej przypisuje się rabbiemu Judzie Patriarsze, który żył na przełomie drugiego i trzeciego wieku n.e. Część materiału Miszny wyraźnie nawiązuje do warunków poprzedzających zburzenie Jeruzalem i świątyni w roku 70 n.e. Należy jednak przyznać, że wartość historyczna tradycji zebranych w Misznie jest wątpliwa. W każdym razie tradycje Miszny dają pewne wyobrażenie o tym, jak Żydzi ustosunkowywali się do wymawiania imienia Bożego.

W związku z dorocznym Dniem Przebłagania Joma, VI, 2 twierdzi: „Z chwilą gdy kapłani i ludzie stojący na dziedzińcu świątyni usłyszeli brzmienie Imienia z ust arcykapłana, zginali kolana, kłaniali się i padali na twarz, mówiąc: ‚Niech będzie błogosławione Imię chwały Jego Królestwa na wieki wieków!’”

W części zwanej Sanhedryn, X, 1, gdzie wymieniono tych, „którzy nie mają udziału w przyszłym świecie”, powiedziano: „Abba Saul mówi: Również ten, co wymawia to Imię przy użyciu właściwych liter”.

Jednakże mimo dwóch ostatnich negatywnych poglądów w pierwszej części Miszny można znaleźć także wyraźne polecenie, że „człowiek powinien witać się ze swoim bliźnim Imieniem [Boga]”, co poparte jest przykładem Booza (Ruty 2:4). — Berakot, IX, 5.

Nie przeceniając wartości tej tradycji, możemy mimo wszystko z niej się zorientować, że zabobonna skłonność do unikania imienia Boskiego rozwinęła się na jakiś czas przed zburzeniem świątyni jeruzalemskiej w roku 70 n.e. Nie ma dowodów na to, by taki przesąd rozpowszechniał się już przed naszą erą. Dostępne świadectwa wskazują, że ten zabobon zaczął się szerzyć najwcześniej w pierwszym albo drugim stuleciu n.e. Zatem za dni Jezusa wielu Żydów z powodzeniem mogło stosować się do zwyczaju używania Boskiego imienia.

Nadszedł jednak czas, kiedy przy czytaniu Pism Hebrajskich w pierwotnym języku czytelnik żydowski począł zastępować imię Boskie albo słowem Adonaj (Pan), albo Elohim (Bóg), zamiast je wymawiać w sposób zaznaczony tetragramem. Wynika to z faktu, że kiedy w szóstym lub siódmym wieku n.e. zaczęto używać znaków samogłoskowych, przepisywacze żydowscy — natknąwszy się na tetragram — wstawiali do niego znaki samogłoskowe słowa Adonaj lub Elohim, najwidoczniej po to, by przestrzec czytelnika przed wymawianiem imienia Bożego, a zachęcić do wymawiania tych tytułów. Jeżeli czytelnik posiadał jakąś późniejszą kopię Pism Hebrajskich w greckim przekładzie Septuaginty, to oczywiście w ogóle nie spotykał tetragramu, gdyż ten został w każdym wypadku zastąpiony przez greckie określenie Kyrios i ho Theos.

Przekłady na inne języki, takie jak łacińska Wulgata, poszły w ślady tych późniejszych kopii Septuaginty. Dlatego też polski przekład katolickiego księdza J. Wujka z roku 1599, oparty na Wulgacie, w ogóle nie zawiera Boskiego imienia. W przekładzie angielskim Króla Jakuba z roku 1611 zastosowano zwyczaj pisania tytułów PAN lub BÓG dużymi literami (wersalikami) w miejscach, gdzie w Pismach Hebrajskich występuje tetragram. Tylko w czterech miejscach wypisano imię „Jehowa”, mianowicie: w księdze Wyjścia 6:3, w proroctwie Izajasza 12:2 i 26:4 oraz w Psalmie 83:18. Popularny przekład polski, zwany Biblią gdańską, zamiast imienia Bożego wstawia wszędzie tytuły Pan albo Bóg, wyjąwszy tekst księgi Wyjścia (2 Mojżeszowej) 6:3, gdzie występuje imię „Jehowa”.

Tłumacze pracujący nad przekładem American Standard Version niedwuznacznie zdemaskowali bezpodstawność ukrywania świętego imienia Jehowa, pisząc w przedmowie do pierwszego wydania z roku 1901: „Amerykańscy korektorzy po dokładnym rozważeniu sprawy doszli do jednomyślnego przekonania, że żydowski przesąd głoszący, iż Imię Boże jest zbyt święte na to, by je wymawiać, nie powinien dłużej panoszyć się w angielskich ani w innych przekładach Starego Testamentu, tak jak na szczęście nie przejawia się on w wielu przekładach dokonanych przez współczesnych misjonarzy. Pamiętne Imię, objaśnione w księdze Wyjścia III. 14, 15 i uwydatniane raz po raz w oryginalnym tekście Starego Testamentu, ukazuje osobowość Boga, określa Go jako Boga przymierza, Boga objawienia, Wyzwoliciela, Przyjaciela swego ludu — a nie jedynie jako abstrakcyjnie pojmowanego „Wiekuistego”, jakby wynikało z wielu przekładów francuskich; przedstawia Go jako wiecznie żyjącego Wspomożyciela tych, którzy znajdują się w potrzebie. To imię własne [Jehowa] z całym bogactwem świętych skojarzeń zostało teraz przywrócone w świętym tekście na swoje miejsce, do którego ma bezsporne prawo.”a

Jakże mielibyśmy z powodu jakiegoś przesądu powstrzymywać się od używania imienia Bożego w wielbieniu, skoro czytamy, że sam Bóg zamierzył ‚rozsławić imię swoje po całej ziemi’ i uczynić je ‚wielkim między narodami’? (Wyjścia 9:16; Malach. 1:11). Proroctwo Malachiasza (3:16) nadmienia o pewnej „księdze wspomnień”, która ma być napisana przed Bogiem „dla bojących się Pana [Jehowy] i myślących o imieniu jego” (Wk). Czy i ty zostałeś objęty tą „księgą wspomnień”? Czy nie tylko ‚myślisz o tym imieniu’, ale także wypowiadasz je przy wielbieniu Boga? Tylko pod tym warunkiem można być zaliczonym do ‚ludu dla imienia Bożego’, o jakim mówił uczeń Jakub według Dziejów Apostolskich 15:14-18 (NP). Poznanie Boga z imienia, darzenie tego imienia szacunkiem i życie zgodnie z tym, co Bóg kazał zanotować w swoim Słowie z powołaniem na to Najświętsze Imię — oznacza dla ciebie życie wiecznotrwałe.

[Przypis]