Tekst grecki dosłownie opisuje port w Feniksie jako „patrzący na [katá] wiatr południowo-zachodni i na [katá] wiatr północno-zachodni”. Zdaniem uczonych opowiadających się za Loutro należy to rozumieć jako zwrócenie „w kierunku” (katá), w którym wieją wiatry pd.-zach. i pn.-zach. (Dz 27:12, przyp. w NW). To by oznaczało, że port otwierał się ‛ku pn. wsch. i ku pd. wsch.’ (NŚ; por. Bp), co pasowałoby do sporego półkolistego wejścia do portu Loutro. W Finece nie ma obecnie portu ze względu na ukształtowanie terenu, choć mogło się ono zmienić na skutek procesów geologicznych. Są tam jednak dwie zatoki, z których jedna jest zwrócona ku pd. zach., a druga ku pn. zach. Ci, którzy opowiadają się za lokalizacją Feniksu w tym miejscu, uważają, że tekst grecki sugeruje wystawienie na kierunek, z którego wiatry wieją, a nie na kierunek, w którym wieją.

Zobacz ZAKWAS.

(z łac.: „świąteczny; radosny”).

Namiestnik (prokurator) rzymskiej prowincji Judei, mianowany przez Nerona po odwołaniu do Rzymu Feliksa (Dz 24:27). Nie ustalono ostatecznie, w którym roku objął ten urząd. Jedynymi źródłami informacji są Biblia i dzieła Flawiusza, a żadne z nich nie wyjaśnia tej sprawy. Krytycy dzielą się na dwie szkoły: według jednych Porcjusz Festus przybył do Judei już w r. 54, według drugich — dopiero w 61. Historycy na ogół wskazują na lata 58-61. Najbardziej prawdopodobną datą wydaje się r. 58 (R. Young, Analytical Concordance to the Bible, s. 342).

Trzy dni po przybyciu do Cezarei Festus udał się do Jerozolimy — zapewne po to, by zapoznać się z problemami ludu, którym miał rządzić. Apostoł Paweł przebywał wtedy w Cezarei jako więzień z czasów Feliksa. Naczelni kapłani i inni znamienitsi Żydzi niezwłocznie poprosili Festusa o sprowadzenie Pawła do Jerozolimy, gdyż zamierzali zgładzić go po drodze w przygotowanej zasadzce. Ale Festus postanowił od nowa rozpatrzyć sprawę Pawła i polecił oskarżycielom stawić się przed swym fotelem sędziowskim w Cezarei. Po rozprawie Festus wiedział już, że Paweł jest niewinny, co przyznał później, mówiąc do króla Agryppy II: „Spostrzegłem, że nie popełnił nic, za co zasługiwałby na śmierć” (Dz 25:25). Tymczasem jednak, „pragnąc pozyskać przychylność Żydów”, spytał Pawła, czy nie byłby gotów pójść do Jerozolimy i tam stanąć przed sądem (Dz 25:9). Ale Paweł odrzekł: „Żaden człowiek nie może mnie im wydać na znak przychylności. Odwołuję się do Cezara!” (Dz 25:11).

Festus miał teraz nowy kłopot. Wyjawił Agryppie, że musi wysłać więźnia do Rzymu, lecz nie potrafi wyjaśnić, o co jest on oskarżany. Powiedział: „Wydaje mi się nierozsądne wysłać więźnia, a nie wskazać na podnoszone przeciwko niemu zarzuty” (Dz 25:27). Z myślą o rozwiązaniu tego problemu Agryppa zaproponował, że przesłucha Pawła. Apostoł wygłosił tak dobitną i porywającą mowę obrończą, że Festus wykrzyknął: „Szalejesz, Pawle! Wielka uczoność przywodzi cię do szaleństwa!” (Dz 26:24). Wtedy Paweł żarliwie przemówił do Agryppy, który w rezultacie przyznał: „Wkrótce przekonałbyś mnie, bym został chrześcijaninem” (Dz 26:28). Później rzekł do Festusa: „Człowieka tego można by zwolnić, gdyby się nie odwołał do Cezara”. Było to zrządzenie opatrzności Bożej, ponieważ Pan wyjawił wcześniej Pawłowi: „Nabierz otuchy! (...) Musisz również złożyć świadectwo w Rzymie” (Dz 23:11; 26:32).

W porównaniu z ciemięskimi rządami Feliksa okres władzy Festusa ogólnie ocenia się pozytywnie. Festus zwalczał rozbójników zwanych sykaryjczykami (sztyletnikami) i w inny sposób usiłował stać na straży prawa rzymskiego. Ale jedna z jego decyzji została anulowana przez Rzym. Otóż kiedy Agryppa wybudował sobie jadalnię, z której można było obserwować teren świątyni, Żydzi postawili mur osłaniający to święte miejsce. Festus rozkazał go zburzyć, twierdząc, że zasłania widok żołnierzom. Gdy jednak Żydzi odwołali się w tej sprawie do Rzymu, otrzymali zgodę na pozostawienie muru. Festus zmarł w trakcie pełnienia urzędu, a jego następcą został Albinus.

(hebr. teʼenáh; gr. syké, sýkon).

Oprócz drzewa oliwnego i winorośli jedną z najbardziej znanych roślin wymienionych w Biblii jest drzewo figowe (Ficus carica), o którym wspomina ponad 50 wersetów (Sdz 9:8-13; Hab 3:17). Występuje ono w pd.-zach. Azji, Izraelu, Syrii i Egipcie i słynie z długowieczności. Może rosnąć dziko, ale żeby wydało smaczne owoce, wymaga uprawy (Łk 13:6-9). Łatwo się przystosowuje do różnych rodzajów gleby i dobrze się czuje nawet na podłożu skalistym. To rozłożyste drzewo osiąga wysokość ok. 9 m, a średnica jego pnia może wynosić nawet 0,6 m. Powszechnie ceni się je za owoce, ale też za to, że daje sporo cienia (Jn 1:48-50). Figowiec ma duże liście, szerokie co najmniej na 20 cm. O drzewie tym po raz pierwszy wspomniano w kontekście tego, jak Adam i Ewa pozszywali jego liście i zrobili z nich okrycia bioder (Rdz 3:7). W niektórych rejonach Bliskiego Wschodu w dalszym ciągu zszywa się liście figowe i owija w nie owoce bądź wykorzystuje do innych celów (zob. SYKOMORA).

Wczesne i późne zbiory. W ciągu roku figowce zazwyczaj owocują dwa razy: pierwsze, czyli wczesne figi (hebr. bikkuráh), dojrzewają w czerwcu lub na początku lipca (Iz 28:4; Jer 24:2; Oz 9:10), natomiast późne, rosnące na nowych pędach i stanowiące główny plon, zaczynają dojrzewać w sierpniu. Dojrzałe wczesne figi dają się łatwo strząsnąć z drzewa i są cenione za delikatny smak (Nah 3:12).

Około lutego na zeszłorocznych gałązkach pojawiają się pierwsze zawiązki owoców, a dopiero po jakichś dwóch miesiącach — zwykle pod koniec kwietnia lub w maju — liście (Mt 24:32). W Pieśni nad Pieśniami 2:13 wspomniano o pierwszych oznakach dojrzewania nowych zielonych fig (hebr. pag) w związku z kwitnieniem winorośli, rozpoczynającym się mniej więcej w kwietniu. A zatem w chwili, gdy całe drzewo okryje się listowiem, powinno również wydać owoce. Na figowcu, który przeklął Jezus Chrystus, liście najwyraźniej pojawiły się niezwykle wcześnie, był to bowiem 10 Nisan 33 r. n.e. Sądząc po wyglądzie drzewa, można też było spodziewać się na nim nadzwyczaj wczesnych owoców nadających się do jedzenia. Jak wynika z Marka 11:12-14, Jezus podszedł do niego właśnie z tą myślą, choć „nie była to pora fig”, czyli czas na ich zbieranie. Ale figowiec ten miał jedynie liście, co wskazywało, iż nie przyniesie żadnego plonu, i tym samym jego wygląd był mylący. Jezus przeklął to niepłodne drzewo, wskutek czego uschło (por. Mt 7:19; 21:43; Łk 13:6-9).

Pokarm i środek leczniczy. W czasach biblijnych figi stanowiły podstawowe źródło pożywienia, a w niektórych krajach bliskowschodnich są nim nadal. Sporządzano „placki ze sprasowanych fig” (hebr. dewelím), łatwe do zabrania w drogę (1Sm 25:18; 30:12; 1Kn 12:40). Służyły one też jako lek — taki placek przyłożono królowi Ezechiaszowi na wrzód. Na Bliskim Wschodzie owe produkty wykorzystuje się do tego celu po dziś dzień (2Kl 20:7).

Znaczenie przenośne i prorocze. W wielu wersetach drzewo figowe wymieniono razem z winoroślą, a ze słów Jezusa zanotowanych w Łukasza 13:6 wynika, że figowce często sadzono w winnicach (2Kl 18:31; Jl 2:22). Zwrot ‛każdy będzie siedział pod swoją winoroślą i pod swoim drzewem figowym’ symbolizował pokój, dostatek i bezpieczeństwo (1Kl 4:25; Mi 4:4; Za 3:10).

Ze względu na ważną rolę, jaką drzewo figowe odgrywało w życiu ludzi, nietrudno zrozumieć, dlaczego tak często występowało w proroctwach. Figi stanowiły istotny składnik pożywienia narodu izraelskiego, toteż nieudane zbiory pociągnęłyby za sobą katastrofalne skutki. Dlatego w zapowiedzi spustoszenia jego ziemi osobno wspomniano o drzewie figowym (Jer 5:17; 8:13; Oz 2:12; Jl 1:7, 12; Am 4:9; Hab 3:17).

Jehowa przyrównał Izraelitów do dwóch rodzajów fig (Jer 24:1-10). Aby unaocznić, że fałszywych proroków można rozpoznać po wydawanych przez nich złych owocach, Jezus powiedział, iż nie da się zebrać ‛z ostu fig’ (Mt 7:15, 16; por. Jak 3:12). Z kolei okoliczność, że mniej więcej w połowie wiosny figowiec „wypuszcza liście”, wykorzystał jako dobrze znaną wskazówkę dotyczącą czasu (Mt 24:32-34). A do łatwości, z jaką silny wiatr strząsa na ziemię ‛niedojrzałą figę’ (gr. òlynthos), nawiązał w jednym z porównań pisarz Księgi Objawienia (Obj 6:13).

(gr. sykomoréa).

Kiedy niski wzrostem Zacheusz chciał się lepiej przyjrzeć Jezusowi Chrystusowi, „wdrapał się na drzewo figi morwowej” (Łk 19:4). Grecka nazwa wskazuje na figowca (gr. syké) o liściach podobnych do liści morwy (gr. moréa). Te dwa drzewa należą do tej samej rodziny, a figa morwowa z Łukasza 19:4 najwyraźniej jest tożsama z ‛sykomorą’ (Ficus sycomorus) z Pism Hebrajskich (1Kl 10:27; zob. SYKOMORA).

Jeden z chrześcijan w okręgu Azji, którzy później „odwrócili się” od Pawła (2Tm 1:15; zob. AZJA).

(„uczucie braterskie”).

Miasto w zach. części Azji Mniejszej; do tamtejszego zboru skierowano jeden z siedmiu listów zawartych w Księdze Objawienia (Obj 1:11; 3:7-13). Filadelfia leżała w Lidii, na płaskowyżu na pd. od rzeki Kogamis, ok. 45 km na pd. wsch. od Sardes i 80 km na pn. zach. od Laodycei. Miasto wybudował w II w. p.n.e. król Pergamonu Eumenes II lub jego brat Attalos II Filadelfos, od którego imienia je nazwano. Znajdowało się na początku szerokiej doliny, prowadzącej do Sardes i Smyrny (dzisiejszy Izmir) na wybrzeżu. Drogi łączyły Filadelfię z wybrzeżem, z Pergamonem na pn. i Laodyceą na pd. wsch. Miasto stanowiło niejako wrota do Frygii.

Filadelfia była zamożną stolicą regionu słynącego z produkcji wina, a głównym bóstwem w mieście był Dionizos, bóg wina. W okolicy często występowały trzęsienia ziemi; jedno z nich zniszczyło Filadelfię w 17 r. n.e. Dzięki pomocy finansowej Rzymu miasto zostało odbudowane i przyjęło nazwę Neocezarea (Nowa Cezarea), a później Flawia. W miejscu tego starożytnego miasta dziś leży Alasehir. Dawna Filadelfia była ośrodkiem, z którego