obróbce metali korzystali ze wsparcia ducha Jehowy (Wj 31:2, 3; 35:30-35).

Później, gdy Izraelici byli uciskani przez Filistynów, nie mogli mieć pośród siebie żadnego rzemieślnika zajmującego się obróbką metalu. Miało im to uniemożliwiać wyrób broni (1Sm 13:19-22). Zapewne z tego samego powodu po pierwszym najeździe na Jerozolimę Nebukadneccar uprowadził do niewoli rzemieślników, m.in. wykonujących przedmioty z metalu (2Kl 24:14, 16; Jer 24:1; 29:1, 2).

(„uzda Ammy” [prawdopodobnie: „uzda łokcia” (miary długości)]).

Miejsce odebrane Filistynom przez króla Dawida (2Sm 8:1). Ponieważ żaden punkt o takiej nazwie nie jest znany, Meteg-Amma może być przenośnym określeniem jednego z głównych miast filistyńskich. Analogiczne doniesienie z 1 Kronik 18:1 mówi o „Gat oraz jego zależnych miejscowościach”. W przekładzie American Standard Version człon „Amma” z 2 Samuela 8:1 najwyraźniej wywiedziono od hebrajskiego słowa „matka” i przetłumaczono Meteg-Amma na „uzdę miasta macierzystego”. Podobną myśl zawiera przekład Kruszyńskiego, w którym zamiast nazwy Meteg-Amma występuje wyrażenie „cugle stolicy”, oraz Biblia warszawska, gdzie czytamy: „zwierzchnictwo nad ich stolicą”.

(„mąż Boży”).

Potomek Kaina poprzez Henocha. Metuszael był synem Mechujaela i ojcem Lamecha (ale nie tego Lamecha, który był ojcem Noego) (Rdz 4:17, 18).

(prawdopodobnie: „człowiek pocisku”).

Syn wiernego proroka Henocha; ojciec Lamecha i dziadek Noego (Rdz 5:21-29; 1Kn 1:1-4; Judy 14, 15). Metuszelach był potomkiem Adama poprzez Seta i należał do ósmego pokolenia od czasu pojawienia się rodziny ludzkiej (Łk 3:37, 38). Żył 969 lat, najdłużej ze wszystkich ludzi opisanych w Biblii, a jego imię stało się synonimem długowieczności. Zmarł w r. 2370 p.n.e., tym samym, w którym rozpoczął się potop. Ale Pismo Święte mówi, że Metuszelach „umarł”, a nie że zginął w potopie z wyroku Bożego (Rdz 5:27; zob. DŁUGOŚĆ ŻYCIA).

Ze względu na swą nazwę Meunici są uważani za arabski lud z miasta Maan i jego okolic, leżącego jakieś 30 km na wsch. pd. wsch. od Petry.

Król judzki Uzzjasz (829-778 p.n.e.) z pomocą Jehowy pokonał Meunitów (2Kn 26:1, 7). Część meunickich jeńców prawdopodobnie została wtedy niewolnikami świątynnymi i dlatego ich potomkowie są później wymieniani wśród netynejczyków, którzy powrócili z niewoli babilońskiej (Ezd 2:1, 2, 43, 50; Neh 7:52; por. Ps 68:18).

Za panowania Ezechiasza (745-717 p.n.e.) Symeonici pobili Meunitów mieszkających w namiotach w pobliżu Gedoru (1Kn 4:24, 39-41; zob. AMMONIMICI).

(hebr. száchaf).

Jeden z ptaków drapieżnych i padlinożernych, które Bóg zabronił Izraelitom spożywać (Kpł 11:13, 16; Pwt 14:12, 15).

Chociaż w angielskiej Biblii króla Jakuba tę hebrajską nazwę ptaka przetłumaczono na „kukułka”, to jednak obecnie przyjmuje się, że określa ona mewę. Zdaniem niektórych leksykografów nazwa ta pochodzi od rdzenia oznaczającego „być szczupłym, smukłym”, co może nawiązywać do kształtnej sylwetki mewy i jej stosunkowo wąskiego ciała w porównaniu z długimi, spiczastymi skrzydłami. Inni sądzą, że hebrajskie száchaf brzmieniem przypomina przenikliwy skrzek tego hałaśliwego ptaka. Również dawniejsi tłumacze (LXX, Vg) rozumieli, że chodzi o mewę. Hebrajska nazwa száchaf może być ogólnym określeniem ptaków morskich mających błony pławne i podobnych do mew. Należą do nich mewy właściwe, rybitwy, brzytwodzioby i wydrzyki.

Mewy (rodzina Laridae) świetnie latają i pływają, a poza tym umieją odpoczywać oraz spać na wodzie. Na przemian machają skrzydłami, szybują, kołują lub opadają lotem ślizgowym w celu zdobycia pożywienia, na które składają się ryby, owady i wszelkie odpadki (z których oczyszczają przystanie i porty). Mewa srebrzysta potrafi chwycić małża lub innego mięczaka, wzbić się z nim ponad skały i tam go upuścić; gdy w ten sposób rozbije muszlę, raczy się jej zawartością. Chociaż mewy chętnie jedzą padlinę, są bardzo czyste.

W Palestynie — na wybrzeżu Morza Śródziemnego oraz wokół Jeziora Galilejskiego — spotyka się różne gatunki mew, m.in. mewę srebrzystą (Larus argentatus) i rozmaite odmiany mewy śmieszki (Larus ridibundus). Ptaki te są na ogół białe, choć grzbiet i skrzydła z wierzchu mogą mieć perłowoszare. Mają silny, lekko zakrzywiony dziób. Zwykle mieszkają w koloniach, zakładając gniazda na występach skalnych lub nad brzegami wód. Mewy mogą być wielkości gołębia, ale niektóre osiągają aż ok. 75 cm długości; rozpiętość ich skrzydeł dochodzi do 1,5 m. Są bardzo ruchliwe i niezmordowane — latają nawet podczas sztormu. Dzięki licznym, zachodzącym na siebie piórom (u pewnej dużej mewy naliczono ich 6544) nie marzną ani nie przemakają w czasie długiego siedzenia na wodzie.

Nad akwenami Palestyny można też spotkać rybitwy (rodzina Sternidae). Ptaki te różnią się od mew jeszcze smuklejszym ciałem, rozwidlonym ogonem oraz długimi, węższymi skrzydłami; poza tym nie są padlinożercami. Rybitwy zazwyczaj mają białe ciało i czarną lub szarą „czapeczkę” na głowie. Ponieważ żywią się głównie małymi rybami, latają nad wodą, a gdy dostrzegą ofiarę, błyskawicznie nurkują z dziobem skierowanym w dół. Odbywają rekordowo długie wędrówki. Rybitwa popielata (Sterna paradisaea) potrafi pokonać co roku nawet 35 000 km. Niektóre rybitwy upodobały sobie przybrzeżne wody w cieplejszych regionach świata. Ze względu na szybki, pełen wdzięku lot bywają nazywane jaskółkami mórz.

Dla starożytnych Egipcjan mewa, podobnie jak sokół oraz ibis, była świętym ptakiem.

(„złote wody”).

Jedno z rodziców Matred i przodek (być może kobieta) Mehetabel, żony Hadara (Hadada), ostatniego z wymienionych królów Edomu (Rdz 36:31, 39; 1Kn 1:50).

(z gr.: „międzyrzecze”).

Grecki termin odnoszący się do krainy położonej między Tygrysem i Eufratem. Najwyraźniej jest on odpowiednikiem hebrajskiego określenia o zbliżonym znaczeniu — „Aram-Naharaim” (Ps 60, nagł.), które tłumacze greckiej Septuaginty na ogół oddawali przez „Mezopotamia” (zob. ARAM 5).

Nazwy „Mezopotamia” używano i dalej się używa w różnym znaczeniu. Ogólnie odnosi się ona do całego obszaru pomiędzy Tygrysem i Eufratem, od Zatoki Perskiej na pd. do gór Turcji i Iranu na pn. W tym więc znaczeniu obejmuje też aluwialną nizinę starożytnej Babilonii, rozciągającą się jakieś 400 km na pd. od Bagdadu (zob. BABILON 2). Jednakże w węższym znaczeniu dotyczy tylko regionu na pn. od Babilonii. Jest to leżący na niewielkiej wysokości skalisty płaskowyż z pofałdowanymi wzgórzami i zagłębieniami terenu.

Niemniej w I w. n.e. nazwa ta najwyraźniej miała szersze zastosowanie, co wynika z Dziejów 7:2, gdzie o Abrahamie (który mieszkał w Ur na obszarze Babilonii) Szczepan powiedział, iż przebywał w Mezopotamii. Nie ma jednak pewności, czy hebrajskie określenie „Aram-Naharaim” obejmowało także Babilonię. W Pismach Hebrajskich (przynajmniej tam, gdzie da się to ustalić) odnosi się ono do terenów położonych na pn. — do okolic Charanu (Rdz 24:2-4, 10) lub do górzystego regionu wokół Petor (Pwt 23:4; por. Lb 23:7). Co prawda nie wiadomo, nad jakim obszarem panował król Mezopotamii Kuszan-Riszataim (przeciwnik Izraela w czasach sędziego Otniela), ale jego stolica również mogła się znajdować na pn. (Sdz 3:8-10; zob. KUSZAN-RISZATAIM). I prawdopodobnie też z pn. Mezopotamii król Ammonitów Chanun najął rydwany i jeźdźców do walki z Dawidem (1Kn 19:6, 7).

Mieszkańcy Mezopotamii byli wśród Żydów i prozelitów obecnych w Jerozolimie na święcie Pięćdziesiątnicy w 33 r. n.e. (Dz 2:1, 2, 9). Być może niektórzy pochodzili z pd. części tej krainy, czyli z Babilonii. Co ciekawe, historyk Józef Flawiusz donosi, że w I w. p.n.e. w Babilonie „żyło wielu Judejczyków” (Dawne dzieje Izraela, XV, II, 2).

Nazwa wywodząca się od hebrajskiego wyrazu, który w Biblii na ogół oznacza odrzwia lub węgar. Słowa mezuzáh i mezuzòt (lm.) występują w Wyjścia 12:7 (przyp. w NW), 22, 23, gdzie jest mowa o opryskaniu węgarów krwią baranka paschalnego, oraz w Wyjścia 21:6, gdzie wspomniano o niewolniku, który chcąc pozostać w służbie u swego pana, miał przyjść do drzwi lub węgara i pozwolić, by pan przekłuł mu ucho szydłem. O odrzwiach wspomniano również w opisie świątyni zbudowanej przez Salomona (1Kl 6:31, 33; 7:5) oraz symbolicznej świątyni ukazanej w wizji Ezechielowi (Eze 41:21; 45:19; 46:2).

Obecnie mezuzą nazywa się prostokątny kawałek pergaminu z hebrajskim tekstem Powtórzonego Prawa 6:4-9 i 11:13-21, na ogół zawartym w 22 liniach. Ortodoksyjni żydzi zwijają go i umieszczają w drewnianym, metalowym lub szklanym pudełeczku, które przymocowują ukośnie do prawej framugi drzwi wejściowych swych domów — w taki sposób, by jego górna część była skierowana do wnętrza domu, a dolna na zewnątrz. Na odwrotnej stronie pergaminu jest wypisane hebrajskie słowo Szaddáj („Wszechmocny”), często widoczne przez szklane okienko w pudełeczku. Czasami futerał ten jest kunsztownie zdobiony. Gdy pobożni żydzi wchodzą do domu lub z niego wychodzą, dotykają mezuzy i odmawiają modlitwę: „Niech Bóg strzeże mego wychodzenia i wchodzenia odtąd aż na zawsze” (por. Ps 121:8).

Używanie mezuzy opiera się na dosłownej interpretacji nakazu z Powtórzonego Prawa 6:9 (przyp. w NW) i 11:20.

Grecki wyraz basanízo (łącznie z wyrazami pochodnymi) występuje w Biblii ponad 20 razy. Dosłownie znaczy „trzeć o kamień probierczy [básanos]”, stąd także „badać lub wypytywać na torturach”. Jak twierdzą językoznawcy,