5 capítulo
Jehová Diospa kamachinkunaqa kacharichisqañan kanku
1, 2. a) ¿Imakunamantan libre karanku ñawpa tayta mamanchis? b) ¿Ima kamachikuykunaman hinan Adanpas Evapas kawsaranku?
JEHOVÁ DIOSQA ancha sumaqtan ñawpa tayta mamanchista kamaran, kay tiempopiqa manan pipas paykuna hina libre kanmanchu. Edén huerta nisqa Paraisopin tiyaranku. Paykunaqa ch’uya yuyayniyoq ch’uya cuerpoyoqmi karanku, chaymi mana ima onqoywanpas ñak’arirankuchu. Nitaqmi wañunankuchu karan kay tiempopi runakuna hina. Hinaspapas manan máquina hinachu karanku, aswanmi akllakuy atiyta (libre albedrío) chaskiranku otaq paykunallamanta akllakunanku karan ima ruwanankutapas ima munasqankutapas. Chhaynalla kawsanankupaqmi ichaqa Diospa kamachikuyninkunata kasukunanku karan.
2 Ejemplopaq qhawarisun cuerpopaq kamachikuykuna (leyes físicas) churasqanta. Chay kamachikuykuna churasqanmanta manaña qelqachiranchu chaypas, chayman hina kawsanankupaqmi Adantapas Evatapas kamaran. Yarqaqtinmi mikhunanku karan, ch’akiqtinmi ukyananku karan, Inti haykupuqtintaq puñunanku karan. Hinaspapas huk llank’aytan paykunaman qoran, chaypas huk kamachikuymi karan chayman hina kawsanankupaq. Kamachisqan karanku llapa animalkunata kamachinankupaq, kay Hallp’ata paraisoman tukuchinankupaq, wawakunayoq kanankupaqwan (Génesis 1:28; 2:15). ¡Ancha sumaqmi chay kamachikuykunaqa karan! Chay kamachikuykunaqa tukuy yachasqankuman hina allinninkupaq kusisqa llank’anankupaqmi karan. Hinaspapas paykunallamantan decidenanku karan imayna llank’anankutapas. Manan imatapas necesitarankuchu.
3. ¿Imaynatan Adanpas Evapas allin akllakuyta yachananku karan?
3 Adanpas Evapas akllakuy atiytaña chaskiranku chaypas manan tukuy akllakusqankuchu allinkama kanan karan. Imata ruwanankupaqpas Diospa kamachikuyninman hinan akllakunanku karan. ¿Imaynatan yachankuman chay kamachikuykunata? Kamaqninkuta uyarispa, paypa kamasqanta qhawarispa ima. Jehová Diosqa allin yuyayniyoqtan paykunata kamaran yachasqankuman hina kasukunankupaq. Ch’uya kamasqa kasqankuraykun ima akllakusqankupipas Diosman rikch’akunanku karan. Tukuy imaymana chaskisqankumanta agradecekuspaqa kusichiyta munaspaqa chayta ruwanankupaqmi kallpachakunanku karan (Génesis 1:26, 27; Juan 8:29).
4. a) ¿Hark’aranchu Adán Evata libre kayninkumanta sach’aq rurun mana mikhunankupaq kamachikuy? b) ¿Imaraykun chay kamachikuy allin karan?
4 Kawsay Qoq kayninpin Diosqa kayta yachayta munaran: ¿tukuy sonqowanchu Adanpas Evapas Diospa munayninta ruwankuman, kasukunkumanchu kamachikuykuna churasqantapas? Chaymi Jehová Dios Adanman kayta kamachiran: “Atinkin huertapi llapa sach’a ruru mikhuyta, allinkaqta mana allinkaqta reqsichiq sach’a rurutan ichaqa ama mikhunkichu, chayta mikhunki chayqa, wañunkipunin”, nispa (Génesis 2:16, 17). Evapas yacharanmi chay kamachikuytaqa (Génesis 3:2, 3). Chay hinari, ¿manañachu libre karanku? Manan. Paykunapaqqa hunt’asqan mikhuykuna karan chaymi mana chay sach’aq ruruntaqa mikhunankuchu karan (Génesis 2:8, 9). Jehová Diostaq kay Hallp’ata kamaran chayqa, reqsikunankun karan kay Hallp’a Diospa kasqanta munasqan hunt’akunanpaq hina kamachikuykuna churasqantapas chay kamachikuykuna allinninkupaq kasqantawan (Salmo 24:1, 10).
5. a) ¿Imaynapin Adanwan Evawan chinkachiranku libre kayninkuta? b) ¿Iman karan Adán Evaq mana kasukusqankumanta, imaynapin chay ñoqanchispi rikukun?
5 Ichaqa, ¿iman sucederan? Huk angelmi munapayaq kayninpi Satanasman tukupuran, Satanás simiqa “contrapi churakuq” ninanmi. Chay angelmi Evata q’oturan Diospa munaynin contrapi kaqta munachispa (Génesis 3:4, 5). Chaymi Evaqa Diospa kamachikuyninta p’akiran, Adanpas kaqllatataqmi ruwaran. Chay ruwasqankumantan paykunaqa libre kayninkuta chinkachipuranku. Huchaq kamachinmi kapuranku Diospa nisqanman hinataq qhepaman wañupuranku. Chay huchatan mirayninkuman saqeranku chaytan reparakun runakunaq mana allin ruwasqankupi. Chay huchawanmi runakunaqa pisipayta qallariranku chaymantan onqopuranku, machuyapuranku, wañupurankupas. Chaymantapachan runakunaqa Satanaspa yuyaychasqanwan kay pachapi mana allin ruwaykunapi kawsanku: cheqninakunku, wañuchinakunku, sarunchanakunku, maqanakunku ima, chaykunapitaqmi millonninpi runakuna wañunku. ¡Jehová Diosqa manapunin chhayna kawsanankupaqchu runakunata kamaran! (Deuteronomio 32:4, 5; Job 14:1, 2; Romanos 5:12; Apocalipsis 12:9.)
¿Imaynatan tarisunman kacharichisqa kayta?
6. a) ¿Imaynatan tarisunman cheqaq kacharichiyta? b) ¿Ima kacharichiymantan Jesús rimaran?
6 Teqsimuyuntinpin imaymana mana allin kawsay rikukun, chaymi runakunaqa chaykunamanta kacharichisqa kayta munanku. Ichaqa, ¿imaynatan cheqaq kacharichiyta tarikunman? Jesusmi niran: “Qankunachus rimasqayta hunt’ankichis chayqa, cheqaqtapunin yachachisqaykuna kankichis. Cheqaqkaqtan reqsinkichis, chay cheqaqkaqtaqmi kacharichisunkichispas”, nispa (Juan 8:31, 32). Chay kacharichiyqa manan huk millay kamachikuqpa makinmanta kacharichisqa kaspa huk kamachikuqpa makinpi kay hinachu kanqa, aswanpas llapa sasachakuykunamanta kacharichisqa kaymi. Jesusmi rimaran huchamanta kacharichisqa kananchista (Juan 8:24, 34-36). Chay kacharichiytan chaskinku Jesuspa cheqaq qatikuqninkuna kapuspa.
7. a) ¿Imaynapin huchamanta kacharichisqa kasunman? b) ¿Imatan ruwananchis libre kashanallapaq?
7 Ichaqa manan Jesuspa cheqaq qatikuqnin kasqankuraykuchu manaña imapipas pantanqaku. Aswanpas huchayoq runa kayninkupin huchawan maqanakushanallanku (Romanos 7:21-25). Jesuspa kamachisqanman hina kawsaqkunan ichaqa manaña huchaq kamachinñachu kanku; nitaq ñawsa hinachu huchamanpas urmanku. Manañan yanqa ruwaykunapi concienciankuta qhellichankuchu. Aswanmi Diospa ñawpaqenpi ch’uya concienciayoq kanku Cristoq sacrificakusqanpi iñispa huchankumanta panpachasqa kasqankurayku. Aycha cuerpoykipi huchapaschá atipayta munasunkiman, ichaqa Jesuspa ch’uya yachachikuyninta yuyarispaqa manan atipachikunkichu (Romanos 6:12-17).
8. a) ¿Imakunamantan cheqaq cristianokuna kacharichisqa kanchis? b) ¿Imaynatan qhawarinanchis kamachikuqkunata?
8 Cristianokunaqa kaykunamantan kacharichisqa kanchis: pantasqa yachachikuykunamanta, millay creenciakunamanta, huchaq kamachin kaymantawan. Hinaspapas wañupuqkuna imaynapi tarikusqanta yachasqanchis kawsarinpuymanta yachasqanchispiwan kacharichiwanchis wañupuqkuna manchakuymanta. Chaymantapas as pisi tiempomantan kay pachapi kamachikuqkunaq rantinta Diospa Reinon kamachinqa, chayta yachasqanchismi yanapawallanchistaq suyakuyniyoq kananchispaq (Daniel 2:44; Mateo 6:10). Chhaynaña kaqtinpas respetanan kamachikuqkunataqa kasukunanchistaqmi kamachikusqankutapas (Tito 3:1, 2; 1 Pedro 2:16, 17).
9. a) ¿Imaynatan Jehová Dios munakuyninpi yanapawanchis imatapas allin yuyaywan akllakunanchispaq? b) ¿Imatan ruwananchis allin yuyaywan allinkaqta akllakunapaq?
9 Jehová Diosqa manan munanchu imapipas urmasparaq allin kawsay tarinanchista. Payqa yachanmi imayna kasqanchista, imachus kusichiwasqanchista, imachus wiñaypaq yanapawasun chaytapas. Yachallantaqmi imayna yuyaykuykunan ima ruwaykunan paymanta runamasinchismantapas karunchawasunman, hinallataq mosoq pachaman aypananchistapas hark’awasunman. Payqa munakuq kayninpin Simin Qelqapi llaqtanpiwan chaykunamanta willachiwanchis (Marcos 13:10; Gálatas 5:19-23; 1 Timoteo 1:12, 13). Ichaqa ñoqanchismi akllakunanchis ima ruwananchistapas. Bibliaq nisqanta kasukusun chayqa manan Adán hinachu kasun, aswanmi allin yuyaywan allin kaqta akllakusun. Chaywanmi rikuchisun Jehová Dioswan allinpi kay munasqanchista.
Hukniray kacharichiyta munapayay
10. ¿Imayna kacharichiytan Jehová Diospa wakin Testigonkuna maskhanku?
10 Mayninpiqa Jehová Diospa wakin testigonkunan, astawanqa wayna sipaskuna munapayanku hukniray kacharichiyta. Yaqapaschá munapayanku kay pachapi runakunaq ruwayninta, chaykunallapi yuyaykuspaqa astawanmi munanqaku. Manaña drogakuypi, machaypi, qhelli puriypichu yuyaykunku chaypas, Diosta mana kasukuq runakunawanmi huñukuyta qallarinku, chay runakunawan allinpi kayta munaspataq paykuna hina rimanku ruwankupas (3 Juan 11).
11. ¿Pikunan mayninpiqa cristianokunata mana allin ruwaykunaman tanqayunman?
11 Mayninpiqa mana allinkunapi puriq cristianon Bibliaq contranpi ruwaykunaman cristianomasinta tanqayunman. Chaytan ñawpa tiempopi wakin cristianokunapas ruwaranku, kay tiempopipas kaqllataqmi kanman. Chay runakunaqa Diospa kamachikuyninta mana kasukuspan yuyaykusqankuman hinalla imatapas ruwanku. Hukkunatan kallpachanku huk chhikanta “kusirikunankupaq”, hinaspan ‘kacharichisqa-kayta paykunaman prometenku, ichaqa paykuna kikinkun qhelli kawsaypa watasqan kanku’ (2 Pedro 2:19).
12. ¿Imakunawanmi ñak’arisunman Diospa kamachikuyninkunata mana kasukuqtinchis?
12 Diospa kamachikuyninkunata mana kasukuspan chay kacharichiyta maskhanku chaymi mana allin ruwaykunaman urmanku. Yachanapaq, qhelli huchapi puriymi paqarichin sinchi llakikuyta, onqoyta, wañuyta, wiksallikuyta, t’aqanakuytapas (1 Corintios 6:18; 1 Tesalonicenses 4:3-8). Drogakuqkunapas khaynapin tarikunku: sinchi phiñakuqmi kanku, manan allintachu rimanku, arphatan rikunku, yuyayninku chinkan, samayninkupi sasachakunku, mana rikusqankuta rikunku, chaymantataq wañupunku. Hinaspapas drogata rantinankuraykun wakinqa suwakunku. Machaqkunapas kaqllapitaqmi tarikunku (Proverbios 23:29-35). Chaykunata ruwaqkunaqa, libren kani ninkumanpaschá, ichaqa mana ima ruwayta atispañan reparakunku huchaq kamachin kasqankuta. ¡Huchaq kamachin kayqa sinchi millaymi! Chaypi yuyaymanaymi yanapawasun chay millay ruwaykunaman mana urmananchispaq (Gálatas 6:7, 8).
¿Maypin qallarin sasachakuykuna?
13. a) ¿Imaynapin sonqonchispi paqarin sasachakuyman apaq mana allin munaykuna? b) ¿Imatan tapukunanchis pikunachus ‘mana allin runakuna’ kasqanta yachanapaq? c) Jehová Diospa imayna qhawarisqanman hina kutichiy qatimuq tapuykunata.
13 Biblian willawanchis chay sasachakuykuna maypi qallarisqanta, kayta nin: “Pipas kikinpa millay munayninwan aysachikuspa sonqontapas suwachikun, chaymi wateqasqa kayqa. Chay millay munaymi saphichakuspa huchata paqarichin, huchataq wiñaspa wañuyta paqarichin”, nispa (Santiago 1:14, 15). ¿Iman paqarichin chay munayta? Yuyayninchisman mana allinkuna haykusqanmi, Diospa kamachikuyninkunata mana kasukuq runakunawan huñunakuqtinchismi astawanqa millay yuyaykuna sonqonchisman haykun. Llapallanchismi yachanchis ‘mana allin runakunamanta’ karunchakunanchis kasqanta (1 Corintios 15:33). ¿Pikunan kanku ‘mana allin runakuna’? ¿Ima ninmi Jehová Dios chaymanta? Sichus qatimuq tapuykunapi yuyaymanasun chaypi kaq textokunatapas maskhasun chayqa, allintan chaykunamanta yachasun.
¿Huk runa allin respetasqa kasqanraykuchu paywan huñunakunanchis? (Génesis 34:1, 2, 18, 19.)
¿Reparasunmanchu huk runaq imayna rimasqanpi imayna chansakusqanpipas huñukunapaq hina kasqanta? (Efesios 5:3, 4.)
¿Ima ninmanmi Jehová Dios payta mana kasukuq runakunaman k’askakuqtinchis? (2 Crónicas 19:1, 2.)
Llank’anapiña, escuelapiña mana iñiq runakunawan kuska kanchis chaypas, ¿imarayku cuidakunanchis? (1 Pedro 4:3, 4.)
Televisionta Internetta qhawaspa otaq librokunata, revistakunata, periodicokunatapas ñawinchaspaqa huk runakunawanpas huñukushasunman hinan. Chaykunata qhawaspa otaq ñawinchaspa, ¿imakunamantan makilla kananchis? (Proverbios 3:31; Isaías 8:19; Efesios 4:17-19.)
¿Imaninqan ñoqanchismanta Jehová Dios mana allin runakunawan huñunakuqtinchis? (Salmo 26:1, 4, 5; 97:10.)
14 Diospa prometesqan mosoq pachan qayllaykamushanña, chaypi Diospa Reinon kamachikamuqtinmi kacharichisqa kasun Satanasmanta tukuy mana allin paqarichisqanmantawan. Kasukuq runakunan huchankumanta pisi-pisimanta ch’uyanchasqa kanqaku, yuyayninkupipas cuerponkupipas ch’uyan kapunqaku, ahinapin Paraisopi wiñaypaq kusisqa kawsanqaku. Chay qhepamantaq lliw runakuna Jehová Diospa ‘espiritunman’ hina kacharichisqa kanqaku (2 Corintios 3:17). Chay wiñay kawsayman aypayta munaspaqa Jehová Diospa yuyaychasqantan kasukushanallanchis. Llapallanchismi allin yuyaywan libre kayninchisman hina kawsananchis, chhaynapin rikuchisun “Diospa wawankunawan kuska kacharichisqa” kay munasqanchista (Romanos 8:21).
Yuyarinapaq
• ¿Imaynan ñawpa tayta mamanchiskunaq kawsaynin karan kacharichisqa kayninkupi? ¿Tupanmanchu chay kacharichiy kay tiempopi runakunaq kawsasqanwan?
• ¿Imakunamantan kunan cheqaq cristianokuna kacharichisqa kanku? ¿Imapin hukniray chay kacharichiy kay pachapi kacharichiymanta?
• ¿Imaraykun mana huñunakunanchischu mana allin runakunawan? Mana Adán hina kananchispaq, ¿piqpa kamachikuynintan kasukunanchis ima ruwananchispaqpas?
14. ¿Ima sumaq kacharichiymi qayllaykamushanña Diospa yuyaychasqanman hina kawsaqkunapaq?
[46 paginapi fotokuna]
Diospa Simin Qelqan anyan: “Ama q’otuchikuychischu [...] mana allin runakunawan huñukuspaqa samaykachikunkun”