6 capítulo

Llapallanchismi Satanaspa iskayachisqanman kutichinanchis

1, 2. a) ¿Imatan Satanás iskayachiran Edén huertapi? b) ¿Imatan Satanás nisharan rimasqanwan?

KAY pachapin huk hatun iskayachiy rikhuriran, chay iskayachiymanmi qanpas llapa runakunapas kutichinqaku, chay iskayachiyman imayna kutichisqaykimantan kanqa hamuq tiempopi imayna kanaykipas. Chay iskayachiyqa Edén huertapin qallariran. Satanasmi Evata tapuran: “¡Ahá! ¿Dioschu nirqasunkichis: Aman mikhunkichischu huertapi llapa sach’a ruruta?” nispa. Warmitaq kutichiran: “Huertapi sach’akunaq ruruntaqa atiykun mikhuyta, huerta chawpipi kaq sach’a rurullatan manaqa, Diosmi niwarqanku: Aman chaytaqa mikhunkichischu, amallataq llamiykunkichispaschu, mana chayqa wañunkichismi”, nispa. Chaymi Satanás niran: “Diosqa yachanmi chayta mikhuqtiykichis hina ñawiykichis kicharikunanta, hinaspa Dios hina allinkaqta mana allinkaqta reqsiq kanaykichista”, nispa. Chaywanqa kaytan nisharan: ‘manan Kamaqniykichistaraqchu kasukunaykichis kawsanaykichispaq. Diosmi runakunamanta kay allin kaqta hark’ashan: paykunallamanta munasqankuman hina akllakunankuta’ nispa, chayta nispan Satanasqa Jehová Diosta llullamanta tunpasharan (Génesis 3:1-5).

² Chaywanmi Satanasqa runakunata yuyaychasharan Diospa kamachikuyninkunata kasukunankumantaqa munasqankuman hina kawsanankuta. Chhaynata Diospa kamachikusqanta pisichaspan Satanasqa Diospa kamachikuq kayninta iskayachiran, kay pachapipas hanaq pachapipas Dioslla wawankunata kamachiq kasqantawan. Tapukuy: “¿Iman runakunapaq aswan allin kanman: Diospa kamachikuyninchu icha munayninkuman hina kawsaychu?”. Jehová Diosqa kaqratopachan Adantapas Evatapas wañuchinman karan, ichaqa manan chaywanqa chay iskayachiy allichakunmanchu karan. Jehová Diosqa hinallatan qhawaran runakunaq mirasqanta, paymanta kamachikuyninmantapas t’aqakuy allinchus mana allinchus kasqanta rikuchinanpaq.

3. ¿Ima qhepakaq iskayachiytan Satanás paqarichiran?

³ Jehová Diospa kamachikuq kayninta Satanaspa iskayachisqanqa manan Edén huertallapichu rikukuran. Iskayachillarantaqmi Diospa kamachinkunaq hunt’aq sonqo kayninta, kay iskayachiymi hukllachasqa kashan ñawpaq iskayachiywan. Chay qhepakaq iskayachiymi mast’arikuran Adán Evaq mirayninman, Diospa angelninkunaman, munasqan phiwi Churinmanwan. Yachanapaq, Jobpa tiemponpin Satanás kay hinata nillarantaq: runakunaqa Diosmanta imapas chaskinankuraykullan munayninta ruwanku, manan payta munakuspachu nitaq kamachikuyninta munaspachu, nispa. Nillarantaq, sasachakuypichus tarikunkuman chayqa llapallankun Diosmanta karunchakuspa munasqankuta ruwankuman, nispa (Job 2:1-6; Apocalipsis 12:10).

Ñawpaqmantapacha imaymana kasqanmi rikuchin

4, 5. Tiempoq pasasqanman hina, ¿imakunan rikukushan munasqankuman hina runakunaq kawsasqanwan?

⁴ Diospa kamachikuq kaynin iskayachisqa kasqanmantan kayta yachananchis: runakunaqa manan Diosmanta t’aqakuspa munasqankuman hina kawsanankupaqchu kamasqa karanku. Aswanmi Diosqa chanin kamachikuyninman hina kawsanankupaq kamaran. Chaymi profeta Jeremiaspas kayta niran: “Señor Diosníy, yachanin, manan runaq munayninchu imayna kananpaqpas, runaqa manan yachakunchu imayna kanantapas. Chaninchayniykiman hina wanachiwayku”, nispa (Jeremías 10:23, 24). Chayrayku Biblia kayta yuyaychawanchis: “Tukuy sonqoykiwan Señor Diosman hap’ipakuy, amataq qan kikiykiq yuyayniykimanqa k’askakuychu”, nispa (Proverbios 3:5). Jehová Diosmi kamachikuykunata (leyes físicas) churaran kawsashanallanchispaq, churallarantaqmi allin kawsaypi purinapaq kamachikuykunata, chayta kasukuspa llapa runakuna sumaqta kawsanankupaq.

⁵ Jehová Diosqa yacharanñan kamachikuynillan runakunapaq allin kasqanta, chaymi paykunaqa manapuni tarinkumanchu allin kawsayta. Ichaqa chay allin kawsayta maskhaspan runakunaqa rikhurichinku imaymana t’aqa kamachikuqkunata, religionkunata, qhapaq kaytawan. Yuyaykusqankuta mana tupachispataq hatarichinku ch’aqwayta, hatun maqanakuykunata, wañuchinakuytawan. ‘Runaqa runamasinta mana allinta ruwananpaqmi munaychakun.’ (Eclesiastés 8:9.) Kay Hallp’api runakuna miray qallarisqanmantapachan kawsayqa chhaynapuni kashan. Diospa Simin Qelqa nisqan hina, millay runakunapas q’otuq runakunapas “aswan-aswanraqmi mana chanin-kayman chayanqaku” (2 Timoteo 3:13). 1900 watamantapachan rikukuran científico nisqakunaq imaymana allin ruwasqanku imaymana tarisqankupas, ichaqa kallarantaqmi mana hayk’aq rikukusqan sinchi sasachakuykunapas. Arí, Jeremías 10:23 textoq nisqan hina, runakunaqa manapunin munasqankuman hina kawsanankupaqchu kamasqa karanku.

6. ¿Imatan Jehová Dios ruwanqa as pisi tiempomanta munasqankuman hina kamachikuqkunawan?

⁶ Diosmanta karunchakusqankurayku ñak’ariykunaq mast’arikusqanmi rikuchin runakunaq kamachikuynin mana allinllapuni kananta. Jehová Diospa kamachikuyninta kasukuspallan tarisunman kusikuyta, hukllachakuyta, qhali kawsayta, wiñay kawsaytapas. Hinaspapas Diospa Simin nisqan hina, Jehová Diosqa manan unay tiempochu hinallata qhawanqa kay pachapi munasqankuman hina kamachikuqkunata (Mateo 24:3-14; 2 Timoteo 3:1-5). Jehová Diosqa ñan kay Hallp’api takyachinqaña kamachikuyninta kawsayta allichananpaq. Biblian sut’inchan: “Chay reykuna [kay pachapi kamachikuqkuna] kamachikushaqtinmi, Hanaq Pacha Diosqa mana hayk’aq thunikuq suyuta [reinota] sayarichinqa [hanaq pachapi], manataqmi wak suyuqa chayta kamachinqachu [manañan hayk’aqpas runakuna kamachinqachu], aswanpas llapa suyukunatan [kunan kamachikuqkunata] ñut’uspa tukunqa, wiñaypaqtaq kanqapas”, nispa (Daniel 2:44).

Mosoq pachaman haykuq qespichisqakuna

7. Runakunaq kamachikuyninta Diospa Reinon chinkachiqtin, ¿pikunan qespichisqa kanqaku?

⁷ Runakunaq kamachikuyninta Diospa Reinon chinkachiqtin, ¿pikunan qespichisqa kanqaku? Biblia kutichin: “Chanin kawsaqkunaqa [Diospa kamachikuq kayninta q’emiykuqkuna] kay suyupin tiyanqaku, mana huchallikuqkunapas kaypin kashanqaku, millay runakunan [Diospa kamachikuq kayninta mana q’emiykuqkuna] ichaqa kay suyumanta wikch’usqa kanqaku, wasanchaqkunapas chaymanta t’irasqan kanqaku” (Proverbios 2:21, 22). Salmistapas kaytan niran: “Pisi tiempomantaqa chinkapullanqan millay runakunaqa [...]. Chanin runakunaqa kay hallp’atan hap’ikapunqaku, chaypin wiñaypaq tiyanqaku”, nispa (Salmo 37:10, 29).

8. ¿Imaynatan Dios rikuchinqa paylla kamachikuq kasqanta?

⁸ Satanaspa kamachikuyninta chinkachispan Jehová Diosqa mosoq pachata sayarichinqa, chaypiqa chinkapunqan kay waranqa-waranqa watakunapi ñak’arichiwaqninchis ch’aqwaykuna, hatun maqanakuykuna, wakchayay, ñak’ariy, onqoykuna, wañuypas. Kasukuq warmi qharikunapaq sumaq saminchaykuna kananmantan Biblia kayta nin: “Diosmi paykunaq ñawinkumanta tukuy weqeta pichanqa, manan wañuypas kanqañachu, manallataqmi llakikuypas, waqaypas, nanaypas kanqañachu, ñawpaqkaqkunaqa manaña kapusqanrayku”, nispa (Apocalipsis 21:3, 4). Arí, Reinopi Churinpa kamachikuyninwanmi Jehová Dios rikuchinqa paylla Kamachiqninchis kasqanta (Romanos 16:20; 2 Pedro 3:10-13; Apocalipsis 20:1-6).

Diosman q’emiykusqankuta rikuchiranku

9. a) ¿Imaynatan Dios sonqo runakuna qhawariranku Diospa kamachikuyninta? b) ¿Imaynatan Noé rikuchiran hunt’aq sonqo kasqanta, imatan chaymanta yachanchis?

⁹ Ñawpa tiempomantapachan karanpuni allin iñiyniyoq qharikunapas warmikunapas, paykunaqa tukuy sonqowanmi rikuchiranku Jehová Diospa kamachikuyninman q’emiykusqankuta. Yacharankun Diospa kamachikuyninta kasukuspalla allin kanankuta. Chay runakunamanta hukninmi karan Noé. Diosmi niran: “Llapan kawsaqtan p’uchukachipusaq [...] arcata ruway” nispa, chay kamachikuytan payqa kasukuran. Chay tiempopi runakunaqa willasqa kashaspapas manan kasukurankuchu, mana imapas kanman hinan imaymana ruwayninkupi afanakuranku. Noé runan ichaqa hatunkaray arcata ruwaran tukuy sonqonwantaq Jehová Diospa kamachikuyninkunamanta willaran. Biblia nin: “Noetaq Diospa tukuy kamachisqanman hina ruwarqan”, nispa (Génesis 6:13-22; Hebreos 11:7; 2 Pedro 2:5).

10. a) ¿Imaynatan Abrahanpas Sarapas Jehová Diospa kamachikuq kayninta q’emiykuranku? b) ¿Imaynapin paykunaq kasukusqanku yanapawasunman?

¹⁰ Abrahanpas Sarapas Jehová Diospa tukuy kamachikusqanta kasukuspan kamachikuq kayninman q’emiykuranku. Paykunaqa Caldea suyu Ur qhapaq llaqtapin tiyaranku, ichaqa Jehová Diosmi Abrahanta kamachiran mana reqsisqan llaqtaman ripunanpaq, paytaq “Señor Diospa nisqanman hina ripurqan”. Saraqa wasiyoqmi karan, amigokunayoq, familiayoq, Ur llaqta tiyasqanpiqa imanpas hunt’asqan karan. Chaywanpas, payqa kasukuranmi Jehová Diosta qosantapas, manaña yacharanchu imayna kananta chaypas Canaán hallp’amanmi ripuran (Génesis 11:31–12:4; Hechos 7:2-4).

11. a) ¿Imakunapi tarikushaspan Moisés Jehová Diospa kamachikuq kayninta q’emiykuran? b) ¿Imatan yachachiwanchis Moisespa ruwasqan?

¹¹ Moisespas Jehová Diospa kamachikuq kaynintan q’emiykuran sasachakuykunapiña tarikushaspapas, chaytan rikuchiran Egipto suyupi kaq millay Faraonwan mana manchakuspa rimasqanpi. Chaytaqa manan payman tukuq kaspachu ruwaran, Moisesqa manchakuranmi rimayta. Ichaqa Diostan kasukuran. Diospa yanapayninwan wayqen Aaronpa yanapayninpiwanmi rumi sonqo Faraonman askha kutita Jehová Diospa Siminmanta willaran. Kallarantaqmi pay contra rimapakuq israelitakunapas. Chhaynakunapiña tarikuran chaypas Moisesqa hunt’aranmi Jehová Diospa kamachikuyninta, paymi israelitakunatapas Egipto suyumanta horqomuran (Éxodo 7:6; 12:50, 51; Hebreos 11:24-27).

12. a) Jehová Diospaq hunt’aq sonqo kanapaqqa manan qelqasqa kamachikuytaraqchu necesitakun, ¿imaynapi chayta yachanchis? b) ¿Imaynatan 1 Juan 2:15 texto yanapawanchis hunt’aq sonqo kanapaq?

¹² Tukuy sonqowan kasukuq runakunaqa manan qelqasqa kamachikuytaraqchu necesitaranku Diosta kasukunankupaq. Yachanapaq, Josepa tiemponpiqa manaraqmi karanchu wasanchay huchamanta qelqasqa kamachikuy. José waynan ichaqa yacharan Edén huertapi Jehová Dios qharitawan warmitawan casarachisqanta. Chaymi huk qhariq warminwan puñuy mana allin kasqanta yachaspa Potifarpa warmin paywan puñunanpaq rimapayashaqtin ayqekuran. Payqa mana yuyaykullaranpaschu egipciokuna hina kayta. Jehová Dios runakunapaq imaymana ruwasqanpi yuyaykuspan paypa ñanninpi puriran, Diospa munasqanta reparaspataq munayninta ruwaran (Génesis 39:7-12; Salmo 77:11, 12).

13. ¿Imaynapin Saqraq llullakusqanta rikuchiranku a) Jobpas? b) kinsa hebreo waynakunapas?

¹³ Jehová Diosman hunt’aq sonqo runakunaqa ima sasachakuypiña tarikuspapas manan paymanta karunchakunkuchu. Satanasmi Jehová Diospa allin qhawarisqan Job runamanta niran, qhapaq kayninkunachus chinkapunman otaq onqonmanchus chayqa Diostan saqepunqa, nispa. Jobmi ichaqa sut’ita rikuchiran Saqraq llullakusqanta manaña yacharanchu imarayku sasachakuykunapi tarikusqanta chaypas (Job 2:9, 10). Pachak-pachak watakuna qhepatan Satanasqa kinsa hebreo waynakunatañataq urmachiyta munaran. Chaypaqmi Babilonia suyupi kamachikuqta yuyaycharan, ídolo ruwachisqanta chay kinsa waynakuna mana yupaychaqtinkuqa rawrashaq hornopi wañuchinanpaq. Akllakunankun karan pi kasukunankuta, Babiloniapi kamachikuqpa kamachikusqantachu icha Diospa kamachikusqantachu, chaymi paykunaqa mana manchakuspa willakuranku Jehová Dioslla yupaychasqankuta paylla Kamachiqninku kasqantawan. Kawsayninku qespichiymantaqa Diosta kasukuymi paykunapaqqa aswan importante karan (Daniel 3:14-18).

14. ¿Imaynapin huchayoq runakuna rikuchisunman Jehová Diosman hunt’aq sonqo kasqanchista?

¹⁴ Nisunmanchu: ‘mana huchayoqmi kananchis chay runakuna hina Diosman hunt’aq sonqo kanapaqqa’ nispa, otaq ‘pantaq runakunaqa manañan Diospa munayninta ruwayta atinkumanchu’, nispa. Manapunin chaytaqa yuyaykunachu. Bibliaq willasqan hina, Moisespas askha kutitan pantaran. Chay pantasqanmanta Jehová Dios phiñakuranña chaypas manan saqerpariranchu. Jesuspa apostolninkunapas pantarankun. Jehová Diosqa yachanmi huchasapa runakuna kasqanchista ichaqa manan kusikunchu kamachikuyninkunata yuyaypi mana kasukuqtinchisqa. Pantaq kayninchispi huchallikusunman chayqa, huchanchista saqespan tukuy sonqowan Diosman kutirikunanchis, manataqmi chay ruwaypi yapa-yapamanta urmananchischu. Chayta ruwaspan rikuchisun mana allin ruwaykuna cheqnikusqanchista, allin ruwaykuna munakusqanchistapas. Hinaspapas wiraqochanchis Jesucristoq sacrificakusqanpi iñisqanchismi yanapawanchis Diospa ñawpaqenpi ch’uya kananchispaq (Amós 5:15; Hechos 3:19; Hebreos 9:14).

15. a) ¿Pin llapa runakunamanta tukuy imaymanapi kasukuran, imatataq chaywan rikuchiran? b) ¿Imaynatan Jesuspa ruwasqan yanapawanchis?

¹⁵ ¿Manapunichu mayqen runakunallapas tukuy imaymanapi Jehová Diospa kamachikuyninta kasukunman? Chay tapuyman kutichiyqa yaqa tawa waranqa watan pakasqa yachay karan. Adanqa ch’uya runa kashaspapas manan tukuypichu Diosta kasukuran. ¿Pitaq tukuy imaymanapi kasukunman? Huchallikuq Adanpa mirayninmantaqa manan mayqenpas atinmanchu. Jesucristollan tukuypi kasukuran (Hebreos 4:15). Chaywanmi Jesús kayta rikuchiran: Adanpas ch’uya runa kashaspaqa aswan allinpin tarikuran, chayqa atinmanmi karan tukuy imaymanapi kasukuyta. Diosqa tukuy imatapas ch’uyatan kamaran. Jesucristoqa Jehová Diospa tukuy kamachikusqantan kasukuran hinaspapas Kamachikuq kaynintan tukuy sonqowan q’emiykuran chaymi yupinta qatikunanchis (Deuteronomio 32:4, 5).

¿Pitan ñoqanchis q’emiykusun?

16. ¿Imaraykun Jehová Diosta q’emiykuqkuna makillapuni kashananchis?

¹⁶ Sapankanchismi kutichisun Diospa kamachikuq kayninta Satanaspa iskayachisqanman. Sichus mana manchakuspa Jehová Diosman sayapakusun chayqa Satanasmi qatiykachawasun. Payqa imaymananmantan mat’ipayawasun kay millay pacha tukukunankama, chayraykun makillapuni kashananchis (1 Pedro 5:8). Imayna kawsasqanchispin rikuchisun Jehová Diospa kamachikuyninman q’emiykusqanchista, wateqaypiña tarikuspapas Diosman hunt’aq sonqo kayninchistawan. Kay pachapi runakunaña millayta kawsanku chaypas manan chayraykuchu ñoqanchispas paykuna hina kawsananchis. Diosman hunt’aq sonqo kanapaqqa tukuy ruwasqanchispin kallpachakunanchis Jehová Diospa kamachikuyninman hina kawsananchispaq.

17. ¿Imaraykun mana llullakunanchischu nitaq suwakunanchischu?

¹⁷ Yachanapaq, ñoqanchisqa manapunin ‘llullakunaq taytan’ Satanasta qatikunachu (Juan 8:44). Imaña kaqtinpas sut’illantan rimananchis. Cristiano wayna sipaskunaqa manan llullakunkuchu kay pachapi wawakunaña tayta mamankuta llullakunku chaypas, chaywanmi rikuchinku Saqra llulla kasqanta. Paymi niran, wateqaypi kaspaqa manan Diospa kamachinkunaqa hunt’aq sonqochu kanqaku, nispa (Job 1:9-11; Proverbios 6:16-19). Mayninqa qhatusqanchispin imaynanmantapas suwakushasunman, chayta ruwaspaqa ‘llullakunaq taytanpa’ munasqantan ruwashasunman manan cheqaq kaqta rimaq Diospa munasqantachu, chayrayku chaykunamantaqa karunchakunanchis (Miqueas 6:11, 12). Suwakuypas manan allinchu, wakchaña kaspapas qolqeyoqmantaña suwakuspapas (Proverbios 6:30, 31; 1 Pedro 4:15). Hinataña tiyasqanchis llaqtapi suwakunku chaypas, pisillataña suwakunkuman chaypas suwakuyqa huchan (Lucas 16:10; Romanos 12:2; Efesios 4:28).

18. a) Waranqa wata Cristoq kamachikuynin hunt’akuqtin, ¿ima prueban kanqa llapa runakunapaq? b) ¿Imatan kunanmantapacha ruwashananchis?

¹⁸ Cristo Waranqa Wata Kamachikushaqtinqa chinkay-chinkay ukhupin Satanaspas supayninkunapas wisq’asqa kashanqaku, manañan runakunata pantachinqakuchu. ¡Thak kawsaychá kanqa! Waranqa wata hunt’akuqtinmi ichaqa pisi tiempollapaq kacharichisqa kanqaku. Chaymi Satanasqa supayninkunapiwan ch’uya sonqo runakunata mat’ipayanqaku huchaman urmayachinankupaq (Apocalipsis 20:7-10). Sichus saminchasqa kasun chaypi kawsananchispaq chayri, ¿pitan q’emiykusun? Chaypiqa llapa runakunan ch’uya kapunqaku, ch’uya kayninpi huchallikuqkunaqa umalliqninku Satanaswan kuskan wiñaypaq wañuchisqa kanqaku. Chayrayku kunanmantapacha Simin Qelqawan llaqtanpiwan Jehová Diospa tukuy kamachiwasqanchista kasukushananchis. Chaywanmi rikuchisun Jehová Diospa Kamachikuq kayninta tukuy sonqowan q’emiykusqanchista.

Yuyarinapaq

• ¿Satanaspa ima iskayachisqanmanmi llapa runakuna kutichinanchis? ¿Imaynapin ñoqanchispas chay iskayachiy ukhupi tarikunchis?

• ¿Imaynatan ñawpa tiempopi qharikunapas warmikunapas rikuchiranku Jehová Diospaq hunt’aq sonqo kasqankuta?

• ¿Imaraykun sapa p’unchay kawsayninchiswan Jehová Diosta hatunchananchis?