Bibliallan cheqaqtaqa yachachin
Ñaupa tiempomantapachan runakunaqa repararanku Biblialla cheqaqta yachachisqanta. Kunanpas millonninpi runakunan Bibliaq nisqanta kasukushanku. Wakin runakunaqa Bibliamantan ninku: “Manan noqanchispaqñachu, cuentokunamanta willaq libron”, nispa. ¿Ima niwaqmi? ¿Cheqaqtachu Biblia yachachinman?
¿IMARAYKUN BIBLIAPI CONFIAWAQ?
¿Imaynatan yachawaq Biblia confianapaq jina kasqanta? Kaypi piensay: “Juj amigoykin kan, payqa cheqaqllatapunin imatapas riman, ¿confiawaqchu paypi? ¿Chay amigoyki jinachu Biblia kanman? ¿Cheqaqtapunichu imatapas yachachin?”. Chaymanta yachasunchis.
Biblia qelqaqkunaqa cheqaqllatan willaranku
Biblia qelqaqkunaqa pantasqankutapas mana allin ruwasqankutapas willakurankun. Ejemplopaq, profeta Jonaspas libronta qelqashaspaqa qelqaranmi mana kasukuq kasqanta (Jonás 1:1-3). Diospa yanapasqantapas willakunmi, ichaqa manan willakunchu wanachisqa kasqanta chaskikusqantaqa (Jonás 4:1, 4, 10, 11). Biblia qelqaqkunaq cheqaqllata willakusqankun rikuchin cheqaq kaqta munakusqankuta.
Bibliaq yachachisqanqa allinninchispaqmi
¿Allinninchispaqchu Biblia yachachiwanchis? Arí. Ejemplopaq, Bibliaqa jujkunawan thajpi kausananchispaqmi kayta niwanchis: “Imatachus runakuna ruwanasuykichista munankichis, chhaynallatataq qankunapas paykunata ruwaychis”, nispa (Mateo 7:12). “Llamp’u simiwan kutichikuqqa phiñakuytan thasnun” (Proverbios 15:1). Bibliaq yachachisqanqa qallariymantapachapas allillanpunin karan.
¿Karanpunichu Bibliaq willasqan llaqtakuna?
Arqueólogo runakunaq tarisqankun rikuchin ñaupa tiempopi runakunaq kausasqankuta, maypi tiyasqankuta, imakuna ruwasqankumantapas, chaykunaqa tupanmi Bibliaq nisqanwan. Ejemplopaq, Bibliapin riman Nehemiaspa tiemponpi Tiro llaqtamanta runakunaqa (Fenicia nacionmanta Tiro llaqtayoq) Jerusalén llaqtapi tiyasqankuta. Biblian nin: “Wakin runakuna aparanku challwata, tukuy imaymana vendenata”, nispa (Nehemías 13:16).
¿Imaraykun chayta ninchis? Arqueólogo runakunan Israel llaqtapi tariranku Fenicia nacionmanta cosaskunata, chaymi rikuchin chay nacionkunaqa paykuna pura cosasninkuta vendenakusqankuta. Jerusalén llaqtapipas tarillarankutaqmi Tiro llaqtapi lamar-qochamanta apamusqanku challwakunaq tullunkunata. Chaykunata tarispan juj estudioso runa niran: “Tiro llaqtamanta runakunaqa Jerusalén llaqtaman challwakunata apamusqankuqa cheqaqpunin, imayna Nehemías 13:16 textopi nisqanman jina”, nispa.
¿Tupanchu Biblia runakunaq estudiasqanwan?
Bibliaqa religionmantaña riman otaq ñaupa tiempo runakunamantaña riman chaypas, tupanmi runakunaq estudiasqanwanqa. Chaymanta astawan yachasun.
Tres mil quinientos watakuna ñaupaqtaraqmi Bibliaqa willaranña ‘ch’usaqllapi allpa pacha warkusqa’ kasqanmanta (Job 26:7). Bibliaq chay nisqanmi ichaqa runakunaq nisqanwan mana tuparanchu, runakunan niranku: “Allpaqa unu patapin kashan otaq jatun tortuga patapin”, nispa. Jobpa Bibliata qelqasqanmanta waranqa watakuna masña pasaran chaypas runakunaqa nishallarankun “allpaqa ima patapichá kashan” nispa. 1687 watapiraqmi Isaac Newton allinta estudiaspa tariran, chaymantaqa yaqa kinsa pachaj watakunallaraqmi pasarun. Paymi niran: “Allpataqa mana rikuna kallpan ch’usaqllapi warkushan”, nispa. Chayraqmi creeranku Bibliaq tres mil más watakunaña nisqanqa cheqaqpuni kasqanta.
Confianapaq jina willakuykuna
¿Imaraykun Bibliapi confiasunman? Profeta Isaiasmi willaran Babilonia llaqta thunisqa kananmanta, chaymanta yachasunchis.
Profeta Isaías willaran. Yaqa 732 watakunapi jinaqa (manaraq Jesús jamushaqtin m.J.j.) Babilonia llaqtaqa manaraqmi atiyniyoq nacionchu karan, ichaqa profeta Isaiasqa willaranñan chay nación thunisqa kananmanta, manataqmi pipas jayk’aqpas tiyananchu karan (Isaías 13:17-20). Profeta Isaiasqa willaranmi rey Ciro thuninanta. Chaymantapas willaranmi imaynata chay llaqtata jaykunankuta: Mayutan ch’akichinanku karan. Willallarantaqmi chay llaqtaq punkunkunata kichasqata saqenankutapas (Isaías 44:27–45:1).
Junt’akusqan. Doscientos watakuna jinan pasaran Isaiaspa willasqanmantaqa, Persia nacionmanta reymi Babilonia llaqtawan maqanakuyta qallariran. Sutinmi karan Ciro. Babilonia nacionqa allin perqakunayoqmi karan, chaymi Ciroqa Éufrates mayuta chimpaspa jaykunanpaq piensaykuran. Ciroq soldadonkunaqa wichaypin mayuta juj ladoman kicharpariranku. Jinan mayuqa pisiyaran, chaymi soldadokunaqa mayuta pasaspa punkuman chayaranku. Babilonia runakunaqa qonqarapusqakun punku wisq’ayta, chaymi Ciroq soldadonkunaqa Babilonia llaqtaman jaykuranku jinaspa atiparanku.
Ichaqa “chaypiqa manan pipas jayk’aqpas tiyanqañachu” nispa Isaiaspa willasqanqa manaraqmi junt’akusharanchu. Chay pasaytaqa askha watakunataraqmi runakunaqa tiyaranku. Kunanmi ichaqa Babilonia llaqtaqa raqay-raqay kashan, chayqa kashan Bagdad (Irak) llaqtapin. Chaywanmi ichaqa Isaiaspa willasqanqa llapallan junt’akuran. Bibliapiqa confiasunmanmi jamuq tiempomanta willawaqtinchispas.