Pupu Mai te “Vai Ora” i Kape Vete

“E TIKA tau kia maaraia te vai anga e te rave anga akamori a te Au Kite o Iehova i Kape Vete mei te mataiti 1958 mai,” i tuatua ei te minita o te akava anga tika o te Repapuriki o Kape Vete. Te tuatua ra aia ki e rua nga Kite tei patiia kia aere ki tona opati. “Te mii nei matou e kua roa rava te tuatau i kiteaiaʼi te Au Kite o Iehova kia tau ki te ture,” i nana ei.

Te reira uipaanga, kua raveia ia Noema 30, 1990, ka akamaara uaia rai te reira e te Au Kite o Iehova i Kape Vete. Kua akakite mai te reira i to ratou kitea angaia e te opita ei taokotai anga akonoanga i tau ki te ture i te reira enua. Inara, ki te nga Kite i reira, kua riro ia ei kite anga manako ngakau, no te mea i te 1958 tetai ia raua​—ko Luis Andrade—​i kite ei i etai puka Puka Tapu tei neneiia e te Totaiete Punanga Tiaki. I muri ake i te tatauanga i te au puka mei te kapi mua ki te openga, kua kite aia e kua kiteaia e ia te tuatua mou. Ma te aruaru, kua tua aia i tana i apii kia Francisco Tavares, e taeake mei mua mai. I te nga mataiti i aereia mai, kua tamou ua atu nga mea tokorua i te apai i te au vai o te tuatua mou na te tatauanga i te au makatini Punanga Tiaki e te Awake! (E Ara!), tei rauka na roto i te kopenga. Tai ngauru mataiti i muri mai, i te 1968, kua papetitoia raua i te tuatau o te atoro anga mua o te akaaere tutaka ki Kape Vete.

Kua kite te nga Taeake a Andrade e Tavares i ta raua apainga kia piri atu ki roto i te akakitekiteanga i te pati anga: ‘E aere mai ka rave ua i te vai ora.’ (Apokalupo 22:17) Kua inangaro raua i te ariki i te akaaoanga o ta raua ngai maata e te ngata. E tai ngauru au airani maata i roto ia Kape Vete pera katoa etai au motu i roto i te Moana Atiranatiki, mei te 560 kiro mita i te tua opunga o Dakar, i Tenekara. Te ingoa Kape Vete, tona aiteanga “Kape Matie,” kua tuatua muaia te reira no te ngai meangiti i te tua tapataatai o Aperika. Inara, kare teia au airani e matie ana, i te mea e e meangiti ua te ua i reira, e e ngata i te 350,000 au tangata i te rave i tetai oraanga i runga i te enua maro.

I te tuatau o te 30 mataiti i topa akenei, kua angaanga pakari te aronga evangeria e te au painia takake ei au orometua tamou te apaianga i te vai ora ki te au tangata airani. Eaa tei tupu ki teia tu angaanga? I ou akenei, kua rave tetai akaaere tutaka no Potukara mai i tetai atoro anga ki te au putuputuanga i Kape Vete. Ka tuku tatou nana e akakite mai kia tatou i tana i kite.

Kua Akarongo a São Vicente i te “Reo Ma”

To matou tapu anga mua i Kape Vete ko te oire ko Porto Grande i runga i te São Vicente Airani. Te akaoroanga mei te ngai akato anga pairere ki roto i te taoni, kua kite matou i te tua maunga tokatoka tei tapokiia ki te one puia aereia e te matangi. Kua tae takere te turanga one maro o te Apatokerau Aperika ki te au airani o Kape Vete! Mei ia Titema e tae ua atu kia Peperuare, te amatana (harmattan)​—te matangi vera e te maro no Sahara mai—​ka aere te reira ki te moana e kua tapoki i te au airani ki te one e te one pueu. I tetai au taime kua petetue rava te au tumurangi e kare e rauka i te au pairere i te rere. Ko te au kai rau rakau tei toe maira kua maroia te reira me tae mai te amatana.

Inara, te tuatuaanga i te pae vaerua, te vai ua ra te au tumu o te vai. Kua akatupu te Au Kite o Iehova e rua nga putuputuanga i Porto Grande, e e 167 au papuritia o te Patireia te maroiroi ra i te apai i te au vai ora o te tuatua mou ki te 47,000 au tangata i São Vicente Airani. I te openga epetoma, e 400 au tangata e aere ana ki te au uipaanga Puka Tapu i ko i te Are Uipaanga Patireia.

I te tuatau o te au atoro anga mei te epetoma te roa, kua raveia te au akateateamamao anga openga no te Uruoaanga Tapere o te “Reo Ma” te ka raveia i ko i te are teata manea rava atu i roto i te oire. (Zephania 3:9, NW) I te pae i te au tangata o te reira ngai, na te au tereketi o te au airani o Santo Antão e São Nicolau i apai mai i te numero tei tae mai ki tetai take e 756. E rua ngauru ma a au peretana tei papetitoia. Kua kapiti te porokarama i tetai nuku Puka Tapu tei orongaia e te Au Kite. Tetai tangata koia te akatere no tetai taokotai anga apiipii teata kua tae atu aia ki te nuku e kua akara: “Kua tereni matou no tetai mataiti noatu rai e maata to matou manamanata. E meitaki maata atu ta kotou aronga i roto i te nuku i roto e rua rai marama terenianga.” Ma tetai akaoti anga manuia o te uruoaanga, kua tae ki te taime no matou no te neke atu ki te oire o Praia, te oire maata o Kape Vete Repapuriki, i runga i te airani o São Tiago.

E Au Tangata Tamaia

I te au mataiti i ou akenei e maata te au tangata o tetai atu au airani tei putuputu mai ki te oire maata no te kimi angaanga. Tei tupu, e tauatini ua atu are taito tei akatuia i vao i te oire, tei akameangiti mai i te vai e te au apinga repo anga. Ei tapiri atu ki ta ratou moni angaanga, e manganui te au kopu tangata tei akono te puakanio, te puaka, e te au moa. E mea matauia i te kite i teia i te oriori aere ua anga i runga i te au mataara. Kua akaputu atu teia ki te totoa anga o te maki.

Inara, noatu te au turanga ngata, te vaira i teianei e rua nga putuputuanga tutupu i Praia, ma tetai 130 au papuritia o te Patireia i te katoa anga. Kua ‘puapingaia tikai’ teia Au Kite mataora na te taangaangaanga i ta ratou i apii mei te Puka Tapu. Te tautaanga kia riro mai ei iti tangata ma e te tapu, kua rekareka to tatou au taeake e ta ratou au tamariki i tetai oraanga meitaki, i te pae vaerua e te pae kopapa. Noatu e e ngata to ratou oraanga, e puapinga ratou i te pae vaerua.​—Isaia 48:17; 1 Petero 1:15, 16.

I to matou tae anga mai, kua orooro aere te au taeake i te akateateamamaoanga i ta ratou uruoaanga tapere. Kua aere mai te Au Kite e te au tangata tei inangaro mei te au ngai ravarai o São Tiago e pera katoa te au airani o Sal e Fogo ki te uruoaanga, e kua akameitaki a Iehova ia ratou ma tetai putuputuanga take e 472. Kua mataora tikai te katoatoa, kapiti mai te tamariki rikiriki ma to ratou au tutu mata kanapanapa! Ia matou e noo ra i rotopu i te aronga akarongo meitaki, kua kiteaia e kia kore rava tatou e akavaavaa i “te rā o te au mea rikiriki ra?” (Zekaria 4:10) Kua tupu pouroa mai teia mei te nga tangata e rua tei apii i te tuatua mou e tere atu i te 30 mataiti i topa akenei!

I mua ake i te akarukeanga i te airani, kua aere matou i te atoro i te nga pupu meangiti e rua, ko Vila Assomada e Tarrafal, i vao ake i te oire. E pukupuku te airani, e tanea, e te maro. Inara i tetai au ngai, kua kite matou i te au ngai matie o te au rau rakau tutupu e te au tumu rakau​—e au eka tumu nu, te au meika, te au nita, te au vi, e te vai atura. Kua maara iaku te totou a Isaia e a tetai ra ka tupu katoa te metepara. (Isaia 35:1) Mei tetai puna vai, te oronga ra te nga pupu meangiti e rua o te Au Kite i te kai e te vai inu vaerua maata ki te tauatini ua atu e ora ra, mei te mea atura i roto i tetai enua maro i te pae vaerua.

Te Ai Maroiroi i te Fogo Airani

Te airani tei aru mai ko Fogo, te aiteanga “ai.” Na te akamata anga tona maunga ka e akamarama i te ingoa. Te ka ra rai te maunga ka ko te Maunga o Cano. Te tupu maira mei te tai e vaitata atu mei tetai taupe tikai te pateka mei te 2,800 mita te teitei. Koi tupu ua akera tetai ua anga maata i runga i te airani, te mea mua teia no te au mataiti i aereia mai. Kua tupu tetai manakoanga oraora i rotopu i te iti tangata, e kua angaanga aere ratou i roto i ta ratou one pi e te maniota, koia oki te kai tikai te reira a te iti tangata Kape Vete.

Inara, kua ariki teia iti tangata angaanga aere ua i te au vai o te tuatua mou no roto mai i te Puka Tapu. Kua rauka ia matou te aravei atu ma te au pupu keke e toru, noatu e kua riro ei putoto anga i te aravei atu ia ratou no te mea kare e maata te au motoka e e kino te akara anga. Kua rekareka tikai matou te aere anga mai e 162 au tangata ki te au uipaanga, no te mea e 42 anake rai au papuritia o te Patireia i runga i te airani. Kua riro teia ei akaata mai i te maroiroi o teia pupu meangiti o te au taeake tane e te tuaine, tei akapou e 15 averiti au ora i te marama okotai te apaianga i te vai akatutu uaia o te tuatua mou e te ora ki te 32,000 au tangata o Fogo Airani.

Uua Anga i te Enua Katorika

Kare e roa atu ana ka atoro atu matou i to matou au taeake i te au airani Santo Antão e São Nicolau. Mei ta teia au ingoa e akakite maira, kua akakeu te Ekaretia Roma Katorika i tona mana ki runga i te au airani no te au anere mataiti i aereia mai. Noatu e kua vai rai te akonoanga Katorika ei akonoanga maata i Kape Vete, e manganui te au tangata ngakau tae te uri atura ki te Puka Tapu no tana au vai oraora o te tuatua mou.

Kua angaanga pakari te 49 au papuritia o te Patireia i roto i te nga putuputuanga meangiti e rua i tetai e tetai tua o Santo Antão tei kaki i te aravei atu i te anoano i te pae vaerua o tona 44,000 au tangata. Te aere anga mai e 512 au tangata ki te tuatua Puka Tapu na te katoatoa i roto i te Putuputuanga Porto Novo, kua papu ki te 32 au papuritia o te Patireia i reira e e manganui te au tangata tu mamoe i Santo Antão tei kaki i te au vai o te tuatua mou.

Te angaanga i São Nicolau Airani tei akamataia i etai mataiti i topa akenei te rave anga tetai tuaine painia i Potukara i tetai apii Puka Tapu na roto i te tataanga pepa ma tetai ngutuare tangata i runga i te airani. I reira, i te 1978, kua manako rai tetai painia i Potukara i te oki atu ki tona airani anau, ko São Nicolau, no te tua i te tuatua mou Puka Tapu ma tona 15,000 au tangata. Te rave anga aia i te uipaanga Puka Tapu mua i runga i te airani, e tai rai tangata i tae mai​—koia anake! Inara kua pau te Atua ko Iehova i te au pure akatenga tana i oronga i te reira uipaanga. I te tuatau i to matou atoro anga, e 48 au papuritia i roto i nga putuputuanga e toru tei rekareka i te kite e e 335 au tangata katoatoa tei aere ki te au uipaanga.

Te akaputuputuanga kotinga mua i runga i te airani kua raveia i te tuatau o te atoro anga, e kua oronga uaia mai te are teata o te reira ngai kare e tutaki. Kua oronga mai te au opita o te taoni i te au apinga tangitangi e te apinga akaoro kare e tutaki. Na te 19 au papuritia o te putuputuanga na ratou te akonokono aere i akono i te au ngai noo anga o te 100 au tereketi e kua akateateamamao i te kai no te 208 au tangata tei tae mai. Noatu te au tu ngata e manganui ta te au taeake i aro atu i te au ra, kua maani ratou i tetai akaputu anga ki te Moni Are Uipaanga Patireia a te Totaiete.

Kua kiteaia te tu akono memeitaki o te Au Kite o Iehova i konei, e e manganui te aronga akaaere ngai angaanga tei kimi ia ratou me anoanoia te aronga angaanga. Ei akaraanga, kua pati te ona o te ngai tito anga penitini anake ua i runga i te airani i tetai Kite kia angaanga nana, i te mea kua inangaro aia i tetai tangata tiratiratu. E ngai angaanga takere ta teia taeake inara kua karanga e me ka kitea rai e ia tetai atu tangata ke. “Naringa ua e Kite papetitoia aia!” i na te ona ei. E rua marama i muri mai, kua akakite aia ki to tatou taeake: “Ko te Au Kite o Iehova te au tangata anake ua tei tau no te amirimiri i te moni!”

Te Tapu Anga Openga​—Sal Airani

To matou tapu anga openga i teia terepu ko te airani o Sal. Tona aite anga “miti” e te akakite ua maira te reira i te angaanga maata tikai i runga i te reira airani. I konei e 22 au papuritia i roto i te putuputuanga meangiti ua, tei angaanga pakari no te apai i te tuatua o te Patireia ki te 6,500 au tangata. E rekareka tikai i te tua i te tuatua meitaki ki teia au airani, no te mea kua patiia mai matou ki roto vaitata rai i te au kainga ravarai e kua rauka i te tuatua ki te maata anga o te au mema o te ngutuare.

Na te atoro anga ki Sal Airani i akaoti i to matou tere. Mei teaa te akameitakianga i te angaanga ma teia au tavini akono meitaki o Iehova i Kape Vete! Te vaira i teianei e 531 au papuritia o te Patireia i teia au airani, e kua papu e ka tupu ua atu rai te reira numero i te 2,567 au tangata tei tae atu ki te Akamaara Anga o te matenga o Karaiti i te 1991 e tamou ua atura i te ariu ki te au apinga i te pae vaerua. Noatu e e meangiti ta te maata anga o te Au Kite o Iehova au apinga i te pae kopapa, te maata tikai ra ta ratou e te ngaki meitakiia ra i te pae vaerua. E mei teaa to ratou rekareka e te akatupu ra a Iehova i te vai ora kia pupu maata ki runga i te au airani ki tona kaka e te akapaapaa anga!

[Mapu i te kapi 24]

(No runga i teia, akara i te puka.)

KAPE VETE

SANTO ANTÃO

SÃO VICENTE

SÃO NICOLAU

SANTA LUZIA

SAL REI

BOA VISTA

MAIO

SÃO TIAGO

FOGO

BRAVA

Praia

Moana Atiranatiki