E Oraanga Puapinga e te Tutakiia i Roto i ta Iehova Angaanga

AKAKITEIA E LEO KALLIO

Ko te mataiti 1914, e te ope atura tetai ra maana manea i roto i to matou ngai i Turku, e oire i Vinirani. Ma te poitirere ua, kua akapueurikirikiia te tu maru e te au nuti o tetai tamaki maata tei tupu mai. Kare i roa ana kua ki te au mataara i te aronga te akamanako ra i te aiteanga o te au tupuanga. Te akaraanga oonu i te au mata o te aronga pakari kua maani ia matou te au tamariki kia akamanako e eaa te ka tupu. E iva oku mataiti, e kua maara iaku e ko te kangakanga au ua a te tamariki kua taui te reira ki te au kanga tamaki.

NOATU rai e kua noo a Vinirani i vao i te Tamaki I o Teianei Ao (1914-18), kua takinokinoia te enua e te tamaki a te tangata i te 1918. Kua rave atu te kopu tangata e te au oa o mua ana i te au apinga tamaki ki tetai e tetai no te mea kua tuke te au manakoanga no te poritiki. Kua tongi to matou pamiri e itu i teia riri. Toku papa, tei tuatua tika ua i tona au manako, kua tapekaia atu e kua akautungaia e itu au mataiti i roto i te are auri. I muri mai kua tukunaia aia, inara i te reira taime kua takinoia tona erata.

I teia tuatau kino nei, kua mamae to matou pamiri i te matepongi e te maki. Kua mate e toru oku au tuaine. Kua rongo te tuakana o toku papa, tei noo i te oire ko Tampere, i to matou taitaia e kua pati mai i toku papa e toku mama e maua nga tamariki e ora ra kia noo i ko iaia.

I etai au mataiti i muri mai, iaku e noo ra i Tampere, kua aravei atu au i tetai tamaine purotu ko Sylvi. Kua aiteite tona ngai i aere mai ei ki toku. Kua taiaia tona papa i roto i te tamaki a te tangata, e i muri mai kua apai atu tetai oa piri vaitata o tona pamiri, ko Kaarlo (Kalle) Vesanto mei te taoni o Pori, iaia, tona tuakana, e tona mama i roto i tona kainga. Kua rave aia i tetai akapapaanga no te mama o Sylvi kia rauka mai tetai angaanga e no te nga tamaine kia aere atu ki te apii. I muri mai kua neke atu a Sylvi ki Tampere i te kimi i tetai angaanga, e i reira maua i aravei ei.

Te Aiai tei Taui i Toku Oraanga

I te 1928, kua riro mai a Sylvi ei vaine ka akaipoipoia e au, e i tetai ra kua teretere atu maua ki Pori i te atoro ia Kalle Vesanto e tona pamiri. Kare atu e tupuanga tei akakeu papu tikai i toku oraanga. Kua riro ana a Kalle ei pu e ei tangata akaoro i te au oroenua inara kua akaruke atu i te reira pitiniti. Kua riro mai aia e tana vaine ei nga papuritia maroiroi o te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua. Te akataka maira te 1990 Yearbook of Jehovah’s Witnesses e akapeea aia i te tutakianga i tetai au tangata kia peni i te au tuatua “Kare te Au Mirioni Ua Atu e Ora Nei e Mate” i runga i te paruru i vao i tona are e rua-taua. Kua maata tikai te au tuatua e kua ngoie ua i te tatauia mei te au rerue viviki e pati ra.

I te reira po kua pukapuka maua ko Kalle e tae ua atu ki te popongi. “Eaa ra? Eaa ra? Eaa ra?” i ui ei au, e kua akamarama mai a Kalle. Kua rauka iaku i te apii no runga i te tumu tuatua mou o te Puka Tapu i taua po ra. Kua tata au i te au irava i raro tei akamarama i te au apiianga tuke ke. I muri mai, i te oki anga au ki te kainga, kua rave mai au i tetai puka e kua tata atu i te reira au irava katoatoa mei tetai tuatua ki tetai tuatua. No te mea e te vai matau kore ra rai au i te Puka Tapu, kua taangaanga au i teia puka kia akakite atu ki te aronga i ko i te ngai akatuanga te ngai e angaanga ra au. Iaku e akamaeu ra i te au apiianga a te akonoanga pikikaa, kua kite putuputu au iaku uaorai i te ripitianga i te au tuatua a Kalle: “E kotou ma, kua pikikaaia tikai kotou!”

Kua oronga mai a Kalle kiaku i te ngai o tetai are meangiti i Tampere te ngai te rave ra e 30 Aronga Apiipii Puka Tapu i ta ratou au uipaanga. I reira ka opuku ua au i tetai akoko i te pae i te ngutupa i te pae i te Taeake ko Andersson, te pu o taua are meangiti ra. Kare au e tae putuputu ana, inara kua riro te pure ei tauturu. I te rokoia anga i te manamanata kino roa i te angaanga, kua pure au: “Me tauturu mai koe iaku kia akangaro atu i teia au manamanata, ine e te Atua, te taputou atu nei au e ka aere au ki te au uipaanga ravarai.” Inara kua kino rava atu te au mea. I reira kua kite au e te tuku turanga ra au i taku angaanga kia Iehova, no reira kua taui au i taku pure: “Noatu e eaa te ka tupu, te taputou nei au e ka aere ua atu rai au ki te au uipaanga ravarai.” I reira kua meangiti mai toku au takinokinoanga, e kua riro mai au ei tangata aere putuputu ki te uipaanga.​—1 Ioane 5:14.

Ta Maua Angaanga Orometua i te Au Mataiti Mua

I te 1929, kua akaipoipo maua ko Sylvi, e i te 1934 kua akatutu maua roaʼi i to maua akatapu anga kia Iehova na te papetito anga i te vai. I taua au ra ra, te o maira i roto i ta matou angaanga orometua te apaianga i tetai matini ponokarapa e te au rekoti i ko i te au kainga o te au tangata e te patianga ma te takinga meitaki me ka tika ia matou kia oronga atu i tetai tuatua no runga i te Puka Tapu kare e tutaki. E putuputu te taime kua ngoie ua te tangata i te pati mai ia maua i roto, e i muri ake i to ratou akarongo anga i te au tuatua tei rekotiia, ka piri mai ratou i roto i te pukapuka anga e ka ariki i tetai o ta maua au puka.

Ma te akatikaanga a te au mana akaaere, kua akatangi maua i teia au tuatua Puka Tapu rai na roto i tetai au apinga akatangi i roto i te au paka. E i roto i te au ngai ra ka tapiri atu maua i te pia tuatua ki runga i te tapoki o te are me kore i te take o tetai ngai tutungi anga ai. I tetai au taime kua akatangi maua ia ratou i mua i te kauvai te ngai e akaputuputu mai ana te au tangata o te taoni i roto i tetai au urupu maata. Kua apai ua maua i te apinga akatangi i roto i te poti e kua oe marie atu na te pae vai. I te au Tapati kua aere atu maua ma ta maua au puka e te au apinga akatangi puapinga na runga i te pati i te tutu aere i te au ngai i uta.

E Taui Anga no te Timata i to Maua Akarongo

I te 1938, kua tomo atu au i roto i te angaanga orometua tamou ei painia, inara kua rave tamou katoa atu au i te angaanga ei tangata patu piriki. I te tuatau tupuanga rakau i aru mai kua rauka iaku tetai patianga mei ko mai i te opati manga o te Totaiete kia riro mai ei akaaere tutaka, tei kapikiia i teia taime e ko te akaaere kotinga. Te tuku anga i te tika no te ariki atu kare i te mea ngoie no te mea te rekareka ra au i te angaanga ma to maua putuputuanga i Tampere. I te pae atu i te reira, kua rauka ia maua to maua uaorai kainga; e tamaiti ta maua e ono mataiti, ko Arto, kare e roa atu ana ka akamata i te apii; e te rekareka ra a Sylvi i tana angaanga ei tauturu tiaki toa. Inara, i muri mai i te pukapuka kapipiti anga, kua ariki au i teia akameitaki anga o te angaanga Patireia.​—Mataio 6:33.

I reira kua akamata akaou mai tetai tuatau manamanata. Kua akamata te tamaki i roto ia Noema 30, 1939, i te mati anga te au pupu vaeau o te Toviete i roto ia Vinirani. Te tamaki, tei kapikiia e ko te Tamaki Paroro, kua tupu e tae ua atu ia Mati 1940, i te akatikaanga a Vinirani i tetai tataanga no te au. I te akara anga te turanga reva kino o te tamaki, no te mea e te tuatau paroro anu rava atu te reira taku i maara atu. Kua teretere atu au na runga i te patikara mei tetai putuputuanga ki tetai i te topa anga te vaitoanga reva ki raro ake i te kare 30 tikiri Tearatieti!

I te 1940 kua araiia te angaanga a te Au Kite o Iehova i Vinirani. I muri mai e manganui te Au Kite mapu o Vinirani tei tukunaia i roto i te are auri e kua maroia kia noo i reira i raro ake i te au turanga kare e tau no te tangata. Ei akameitakianga, kua rauka iaku i te tavini i te au putuputuanga na roto i te rua o te tamaki o teianei ao, mei te 1939 ki te 1945. Kua anoano putuputu teia kia aere ke mai au mei ko mai ia Sylvi raua ko Arto no tetai au marama i tetai au taime. Pera katoa, te vaira te tamataku anga e ka putuputu tapekaia no te pirianga i roto i tetai angaanga kare i akatikaia e te ture.

Penei kua akara anga tuke rai au, te takatakaianga i tetai patikara tei ki i te kiri, tetai kete puka, e tetai ponokarapa e te au rekoti. Tetai tumu i apai ei au i te rekoti ponokarapa koia oki ei akapapu e kare au i te tangata kopupu kimi kite e te aroro ra no te au Rutia. Kia kite oki koe e, ka rauka iaku i te taumaro e me e tangata kopupu au, ka ngaangaa i reira te au rekoti i te tuatau o te rereanga.

Noatu rai, i tetai taime koi atoro ei i tetai ngai i vaitata mai tei akamatakiteia no tetai tangata aroro, kua manako tetai pamiri o te Au Kite e ko au te reira. Kua topapa atu au i to ratou ngutupa i tetai po paroro e te poiri, e kua mataku tikai ratou i te vai mai. No reira kua noo atu au i te reira po i roto i te are vairanga mauku, te tapoki angaia i roto i te mauku te tauta anga kia maana. Te popongi i aru maira kua akatikatikaia te tu tika tei akatarevakeia, e te akapapu atu nei au, i te katoaanga o taku atoro anga, kua akaari mai te au mema o te ngutuare i tetai akamanuiri anga takake rava!

I te au mataiti o te tamaki, ko maua ua ko te Taeake ko Johannes Koskinen tei tavini i te au putuputuanga i rotopu e te apatokerau o Vinirani. Kua akono tataki tai maua i tetai au ngai maatamaata, e 600 kiromita te roa. E manganui oki ta maua au putuputuanga ka atoro e kua rauka ua ia maua i te noo e rua me kare e toru ua ra ma te putuputuanga okotai. Kare te au rerue e tae vave ua mai ana, e te au pati e tokoiti ua ia e te piripiri e e mea umere tikai e kua taeria e maua ta maua au ngai ka aere.

Kua Rauka Iaku i Etai Au Taime i te Kopae ke i te Tumatetenga

I tetai taime, i te akamata anga o te Tamaki Paroro, kua aere atu au i ko i te opati manga i Helsinki i te tiki e a pia teimaa o te au puka araiia kia apai naku na runga i te rerue kia apai atu na te au putuputuanga. Iaku i ko i te ngai rerue i Riihimäki, kua tangi mai tetai apinga akatangi no te pairere pomu. Kua aao atu te au vaeau i roto i te rerue i to ratou au kakau teatea, e kua karangaia atu te au patete kia akaruke viviki atu i te rerue e kia oro atu ki tetai ngai mauku i tetai tua i te ngai rerue.

Kua pati atu au i te au vaeau kia apai i taku au pia, te akakiteanga ia ratou i to ratou puapinga maata. E toko a ia ratou kua mou tataki tai mai i tetai pia, e kua oro atu matou e 200 mita i runga i te ngai one tei tapokiia e te kiona. Kua titiri matou ia matou uaorai i runga i te one, e kua kapiki mai tetai tangata kiaku e: “E tera, tangata noa e, auraka rava e oriori! Me kite mai te aronga pomu i tetai oriori anga, ka pomu mai ratou i runga ia tatou.” Kua inangaro tikai au i te taanga i toku nga mata ma te matakite i te akara atu ki te rangi, i reira kua tare au e 28 au pairere!

Ma te poitirere ua, kua ngaueue te enua mei ko mai i te au pomu tei aruru. Noatu rai e kare te ngai rerue i akaaruruia, te rerue tei aere atu matou na runga kua pomuia te reira. Mei teaa ra te akaraanga viivii o te rerue tei akapueuia ra e te au auri tei akamingiia ra i rave! I tera popongi mai kua rauka iaku i te tamou ua atu i toku tere ma te au pia, e kua aere atu te au vaeau na runga i tetai atu rerue. Tetai ia ratou kua riro mai ei Kite i muri ake i te tamaki, e kua akakite mai aia kiaku e kua pukapuka ana te au vaeau i muri mai no te tangata tuke ua ake rai ma tana au pia.

Tetai taime i muri mai, kua tapekaia te Taeake ko Koskinen, i te aere anga atu i te tavini i tetai putuputuanga meangiti i Rovaniemi i te apatokerau o Vinirani, i mua ake i te ekeanga mei runga mai i te rerue. Kua apainaia atu aia i ko i te are auri, te ngai i akono takinokinoiaʼi aia. I te taeanga mai te tuatau noku kia tavini i taua putuputuanga rai, kua akapapa au i tetai au akapapaanga no te eke mei te rerue mai i ko i tetai ngai rerue meangiti i Koivu. I reira kua akapapa te Tuaine ko Helmi Pallari iaku kia tamou ua atu i toku aerenga na roto i tetai pereoo apai u. Toku atoro anga ki te Putuputuanga Rovaniemi kua puapinga te reira. Inara, iaku e akaruke ra kua aravei atu au i te manamanata.

I to maua aereanga i ko i te ngai rerue, kua aravei atu maua o toku oa i tetai nga tangata vaeau arataki e rua te akara ra i te au pepa o te au tangata katoatoa e pati ra. Kua tuatua atu au: “Auraka e akara atu ia raua. E tamou i toou nga mata ki mua.” Kua aere atu maua na rotopu ia raua mei te mea ra e kare raua i reira. I reira kua akamata raua i te arumaki mai ia maua. I te openga iora, i ko i te ngai rerue, kua rauka iaku i te kopae ia raua i roto i te urupu tangata e kua rere atu i runga i tetai rerue e tere ra. Kare rava e ngere anga o te rekareka i roto i te angaanga akaaere i taua tuatau ra!

E tai taime kua tapekaia au e kua apainaia atu i ko i te ngai retita no te tamaki. Te akakoro anga kia tono iaku ki te ngai tamaki. Inara kua tangi te tereponi, e kua pau atu te tangata akaaere te ka uiui mai iaku. Kua rauka iaku i te akarongo atu i te reo i tetai tua i te ava anga e: “Eaa ra kotou i tuku mai ei i teia aronga maki, e te puapinga kore? Te mea ua rai ka rauka ia matou i te rave ko te tono ia ratou kia oki atu. Te inangaro nei matou i te aronga maroiroi no te angaanga!” Ei akameitaki anga, te apai ra au i tetai pepa rapakau tei akakite i te kinokino o toku erata. I te akaari anga au i teia, kua akatika ia au kia aere e i reira kua rave tamou ua atu i taku angaanga i roto i te au putuputuanga ma te kore e tamanamanataia!

Tauturuanga ki Tetai Timata Anga

Kua tamou ua atu te pekapeka tamaki ki te riri, e kua tapekaia toku oa ko Ahti Laeste. Kua ringi mai tana vaine iaku. I te aere anga atu au i ko i to ratou kainga, kua kiteaia e au i roto i tana au pepa tetai papaanga tuatua mei ko mai i te akava o te reira ngai i te oronga anga kia Ahti i tetai tikaanga kia oronga i te au tuatua rekotiia i roto i te paka papuriki o te oire. Kua tae atu maua i ko i te ngai akava anga ma te pepa papaanga tuatua. I muri ake i to ratou tatauanga i te papaanga tuatua tataia, kua oronga atu au i te papaanga tuatua tataia ki te Taeake ko Laeste. Kua karanga atu te akava i tetai vaeau kia apai mai i tetai ponokarapa i roto e tetai au akaariari anga Puka Tapu tei rekotiia na te ngai akava anga ei akarongo. I muri ake i te akarongo anga i te au akaariarianga tataki tai, kua karanga te akava e kare aia e kite ana i tetai apinga tau kore i tei tuatuaia.

I reira kua tonoia atu a Ahti, tana vaine, e au i vao i te ngai aaereanga kia tiaki atu i te tukuanga tika a te ngai akava. I reira kua tu matou ma te ekoko. I te openga iora kua rongo matou i tetai reo i te tuatua anga e: “Te tangata tei akaapaia, aere mai i roto i te ngai akava anga ine.” Kua tukunaia te Taeake ko Laeste! Kua ki tikai to matou ngakau i te akameitaki anga kia Iehova ia matou e aaere ra i te rave i ta matou angaanga, te Taeake Tane e te Vaine ko Laeste ma ta raua angaanga i roto i te putuputuanga i te reira ngai, e ko au ki taku angaanga i roto i te angaanga tutaka aere.

Kua Akamutu te Tamaki​—Te Tamou ua Atura ta Matou Angaanga

Kua akaateaia te arai anga i runga i ta matou angaanga tutu aere i te akamutu anga te tamaki, e kua tukunaia te au taeake mei roto mai i te are auri. I te au mataiti e manganui o taku angaanga, kua mareka oonu tikai au i te au angaanga a te au tuaine Kerititiano i rave i roto i te angaanga Patireia e te turuanga i ta ratou au tane. Kua akameitaki tikai au i ta Sylvi au akaatinga anga e te tauturu anga. Tei tupu mai, kua rauka iaku i te tamou ua atu i roto i te angaanga tutaka aere e 33 mataiti ma te kore e tamanamanataia e i muri mai kia tavini ei painia takake.

Kua akamaroiroi atu maua ko Sylvi ia Arto kia akamata i te painia me akamutu aia i te apii, kia apii i te reo Engarani, e kia aere atu ki te Apii Puka Tapu Punanga Tiaki o Gileada i te Unaite Teite. Kua karatuati atu aia mei Gileada i te 1953. I muri mai kua akaipoipo aia ia Eeva, e kua piri kapiti atu raua i roto i te au tuanga tukeke o te angaanga tamou, tapiri atu i te angaanga kotinga, te angaanga Betela, e te painia takake. I te 1988 kua neke mai raua ki Tampere, te oire e noo ra maua, ei tauturu i te akono ia maua ko Sylvi koi tamou ua atu ei raua i te tavinianga ei nga painia takake.

Kua rauka ia maua ko Sylvi i te rekareka i tetai oraanga puapinga e te tutakiia ma te au manakonakoanga maata ei akamaroiroi ia maua, noatu rai e te paruparu nei to maua tu maroiroi i teianei. E mea mataora tikai i te tamanako atu i te tupuanga ta maua i kite ana. I te akamata anga au i te atoro i te au putuputuanga i te 1939, te vaira e 865 au papuritia o te Patireia i Vinirani, inara i teianei kua tere atu i te 18,000!

Kare au i kite ana e i te akamata anga au i te angaanga orometua tamou i te 1938 e e 55 mataiti i muri mai ka rauka rai iaku te rekareka i te o anga atu ki roto i te reira. Noatu te tereanga o te au mataiti, te aere nei maua i roto i to Iehova mana, te akaraanga ki mua no ta maua tutakianga tei taputouia. Te irinaki nei maua i roto i te au tuatua a te tata taramo e: “E meitaki oki to Iehova; e tona aroa, ka tu ïa e rimua: e tana ra tuatua-mou, ki tera uki ki tera uki.”​—Salamo 100:5.

[Tutu i te kapi 21]

Kua akatutu a Leo raua ko Sylvi Kallio i to raua akatapu anga kia Iehova i te 1934

[Tutu i te kapi 23]

E tutu ou ua o Leo raua ko Sylvi ia raua e vaitata atura ki te 60 mataiti o te angaanga akatapuia