Ka Ora Ainei te Meta i te Matenga?

“TE META: Ko te tuanga vaerua o te tangata tei manakoia e ko te ora anga a muri ake i te matenga e te ngoie ua i te kite i te mataora me kore te taitaia i tetai turanga i te tuatau ki mua.” (The Compact Edition of the Oxford English Dictionary) Te maata anga o te au akonoanga me kore e meangiti mai te akatika ra ki teia aiteanga. Kua tuatua te New Catholic Encyclopedia e: “Te irinakianga e e mate kore te meta tangata e tamou ua atu i te ora a muri ake i te matenga o te tangata nei . . . ko tetai teia o te au tokatiava o te apiianga Kerititiano e te apiipii akonoanga.”

Penei ka poitirere koe te kite e no ko mai teia irinaki anga tokatiava i te apiianga etene. I mua rava ake i te anauanga o Iesu, kua irinakiia e e mea kitea koreia te meta e apinga te ka ora takake mei te kopapa. Ka ora i reira te reu mei te matenga o te kopapa, te ora ua atu anga na roto i te tu ra o te tupapaku, me kore te vaerua.

Kua tuatua papu te au Ereni i teia irinaki anga na roto i tetai au apiianga ngata. Kua kiteia te tangata Ereni kite e te rongonui ko Socrates, i te tuatua anga: “Ko te meta, . . . me ka takake te reira ma te ma, te kikaanga ma te kore tetai ngai o te kopapa, . . . te aere atu anga ki roto i tetai mei iaia rai, ki roto i te tu kitea koreia, te tu atua, te mate kore, e te kite pakari, e me tae ki reira kua mataora, tei matara mai mei te tarevake e te pikikaa e te mataku . . . e tetai au maki o te tangata, e te . . . noo ra ma te tuatua mou na roto i te au tuatau pouroa ma te au atua.”​—Phaedo, 80, D, E; 81, A.

Kare i te Apiianga Puka Tapu

Akapeea i reira, teia irinakianga etene o te mate kore o te meta te apiiia anga ki roto ia Kerititome e te akonoanga Iuda?

Te tuatua nei te New Catholic Encyclopedia i te au mea kare tikai e koia ia te tuatua anga: “Ko te turanga o te meta te ora anga a muri ake i te matenga kare te reira i kite meitakiia i roto i te Puka Tapu.” E tika ake kia tuatuaia e ko te apiianga mate kore o te meta kare tikai te reira i kiteia i roto i te Puka Tapu! Te akatika ra te reira puka papaanga i te aiteanga o te tumu tuatua e: “Te apiianga o te meta tangata uaorai kare te reira i aiteite ki to roto i te Koreromotu Taito mei to roto rai i te Ereni e te apiianga kite o teia tuatau.”

I roto i te Koreromotu Taito, te tuatua Epera neʹphesh, tei uri matauia ko te “meta,” kua taikuia e 754 taime. I roto i tei kapikiia e ko te Koreromotu Ou, te tuatua Ereni psy·kheʹ, tei uri matau katoaia e ko te “meta,” te taikuia ra e 102 taime. Me akara matatio i reira tatou e akapeea teia au tuatua i te taangaangaia anga i roto i te Puka Tapu, ka tupu mai tetai akatutuanga poitirere.

Ia Genese 2:7 (NW) ka tatau tatou e kua akapuangi te Atua ki roto i te putaiu o Adamu te ao ora, e “riro akera ei meta ora [Epera, neʹphesh].” E akara: Kare tetai meta i orongaia kia Adamu; kua riro mai aia ei okotai. Mei tera te tu ra, e meta a Adamu tei anga ouia ra! Te mea umere tikai te taopenga anga te New Catholic Encyclopedia: “Te aitenga o te meta i roto i te Koreromotu Taito, kare i tetai tuanga ua o te tangata, mari ra te katoa anga o te tangata​—te tangata ei mea ora.”

Kua akapapu tetai au tuatua tapu i teia. Ei akaraanga ia Levitiku 7:20, te tuatua ra e “ko te meta i kai ra i te kiko o te akaatinga a te katoatoa.” Ia Levitiku 23:30 (NW) te tuatua ra: “No reira tetai atu meta te ka rave i tetai atu angaanga.” Maseli 25:25 (NW) te tuatua ra: “Mei te vai anu i runga i tetai meta roiroi ra, mei reira katoa rai te ripoti meitaki mei tetai enua mamao.” E ia Salamo 105:18 (NW) te akakite maira kia tatou: “Ma te au tapeka i mamae ei tona vaevae ia ratou; i roto oki te meta ra i te au auri.” I teianei, eaa tikai te ka rauka i te kai i te kiko, te rave angaanga, te akaoraoraia e te vai, e kia tukuia ki roto i te au auri? Kare ainei e tuanga takake te vaerua tangata, me kore ko te tangata uaorai? Te kite papuia ra te pauanga.

Ma te manako meitakiia, te riroanga ei meta kare te reira i te mea umere ki te tangata nei. Ia Genese 1:20 (NW) te akakite maira kia tatou na roto i te anga anga ra i muatangana, kua tuatua te Atua: “E kiia te au vai ra kia maata te au meta ora.” Ae, te riro katoa ra te au ika ei au meta! I roto i tetai anga anga ra i muatangana, kua akakite mai te Atua e “ko te animara kainga e te au animara totoro aere e te puaka taae” e meta katoa rai ia!​—Genese 1:24, NW; akaaiteia atu kia Levitiku 11:10, 46; 24:18; Numero 31:28; Iobu 41:21; Ezekiela 47:9.

No reira te “meta” i roto i te Puka Tapu, kare te reira e tuatua ra no etai vaerua apinga akaata ua te akaruke ra i te kopapa i muri ake i te matenga. Te aitenga ko te peretana me kore ko tetai animara, me kore ko te oraanga te rekarekaia ra e tetai peretana me kore tetai animara.

Eaa te Tupu Ra i Muri Ake i te Matenga?

Te papu ra i reira, te patoi ra te Puka Tapu i te tukuanga etene e tei te tangata nei te meta mate kore. I toou manakoanga koai i reira, tei apii i te tuatua mou no runga i teia? Ko te aronga etene kite o Ereni me ko to te Atua iti tangata koreromotuia? Papu e, ko to te Atua iti tangata, te aronga tana i oronga i te Tuatua akauruia.

Noatu rai ra, te vaira te uianga, Eaa te ka tupu ki te meta i muri ake i te matenga? Mei te mea ra e e peretana te meta, te papu ra, e ka mate te meta me mate te peretana. I tetai tu ra, te peretana mate ra e meta mate ia. E maata te au irava e akapapu ra i teia. “Ko te meta e ara ra​—ka mate katoa ia,” i tuatua a Ezekiela 18:4 (NW). Ia Akava 16:30 (NW) te tatau ra tatou: “E kua akamata a Samasona i te tuatua: ‘E tuku i toku meta ki te au Philiseti.’” Te akaari ra tetai pae au irava e ka tipu keia te au meta ia (Genese 17:14), e ka taia e te koke (Iosua 10:37), ka mate me piritia te ao me kare e matangi ia (Iobu 7:15), e maremoia ia (Iona 2:5). E meta pe, me kore e meta mate ra, e peretana mate ia.​—Levitiku 19:28; 21:1, 11.

Akapeea i reira, te turanga o te au meta mate? Te akakite ngoie ua ra ko te mate tetai tua o te ora. Te kapiti pouroa ra to tatou au manako ngakau ki to tatou au tu kopapa. I to tatou au tu kia akara, kia akarongo, e te manako tei runga te reira i te tu angaanga anga o to tatou nga mata, nga taringa, e te roro. Ma te kore te au mata kare tatou e akara. Ma te kore te nga taringa kare tatou e akarongo. Ma te kore te roro kare e rauka ia tatou i rave i tetai mea. Me mate te peretana ra, ka akamutu pouroa tona au mero kopapa i te angaanga. Kare tatou e ora.

Ma te rotai atu ki teia, ia Koheleta 9:5, 10 te tuatua ra: “Kare ra a te aronga i mate ra e tuatua i kitea: . . . kare oki e angaanga, kare e kimianga, kare oki e kite, kare oki e pakari, i roto i te vaarua [ia Teoro], taau e aere na.” Aiteite rai, ia Salamo 146:3, 4 te akakite ra: “Auraka e irinaki ki te ui ariki, i te tamaiti a te tangata nei, kare oki ona ora. Te riro nei oki tona vaerua [ora ririnui], te oki nei aia ki tona ra one; kore rava atura tana i akakoro i taua rā ra.” No reira me mate te au tangata (au meta), kua akamutu ngoie ua ratou i te ora.

Mei te Apiianga Etene ki te Irinakianga Ekaretia

‘Inara kare ainei te Koreromotu Ou e apii ra i te mate kore o te meta?’ penei ka ui etai pae. Kare ra. Te akatika ra te New Catholic Encyclopedia: “Te vaira te Koreromotu Ou akono meitaki ki te Koreromotu Taito ra te marama anga i te mate.” I tetai tu, te apii ra te “Koreromotu Ou” e ka mate te meta. Kua akaari a Iesu Mesia e kare aia i irinaki e e mate kore te meta. Kua ui aia: “E mea tureia ainei i te tapati kia rave i tetai angaanga meitaki me kore te rave i te angaanga kino, no te akaora me kore te tamate i tetai meta?” (Mareko 3:4, NW) Kua akamaata atu te apotetoro Kerititiano ko Paulo i te manako o te “Koreromotu Taito” no runga i te meta na te akakite anga mai mei ia Genese 2:7 (NW): “Kua tataia tikai: ‘Kua riro mai te tangata mua a Adamu ei meta ora.’”​—1 Korinetia 15:45, NW.

Akapeea i reira i riro mai ei te manako Plato i riro mai e ei irinakianga ekaretia? Kua akamarama te Encyclopœdia of Religion and Ethics no James Hastings e: “I te aere anga mai te evangeria Kerititiano na roto i te pa o te sunago o te ngati Iuda ki roto i te aua o te Akatereanga Roma, kua tukuia tetai manako no runga i te meta i te reo Epera tikai ki roto i tetai ngai o te manako Ereni, ma te kore e mana iti i te aerenga o te akatano anga atu.” Kua tauta te au puapii ekaretia i te maani i ta ratou tuatua kia manako e tei “kiteia mai ki tetai ao manako anga Ereni” na te taangaanga anga “i te au tuatua tei akatangoia e te au apiianga e te marama anga kapiti a te manako Ereni.” Kua akamata rai te aronga apiipii akonoanga ngati Iuda i te akaari “i te mana pakari o te akonoanga a Plato” i roto i ta ratou au tataanga.​—Encyclopœdia Judaica.

No reira kua kopaeia te apiianga Puka Tapu no runga i te meta e kua komonoia ki tetai irinakianga tei kare rava i ekokoia e e peu etene. Kare rava teia e akatikaia ki runga i te au turanga e te rave anga i te reira kua akatupu te reira i te akonoanga Kerititiano ei mea mako ake ki te maata anga. I te tutu aere anga i Atene, tei roto i reira te peu Ereni, kare te apotetoro ko Paulo i apii ana i te irinakianga o te meta. Mari ra i tetai tua kua tutu aere i te irinakianga o te tuakaouanga noatu e e maata tona aronga Ereni akarongorongo ra e ngata tikai ia ratou i te ariki eaa tana e tuatua ra.​—Angaanga 17:22-32.

E tikai, kua akamatakite te apotetoro Paulo i te patoi anga i tetai ua atu kapiti anga o te tuatua mou no te Puka Tapu e te peu etene te tuatua anga aia: “Eaa to te marama kapitianga ki te poiri? Te maata atu, eaa te rotai anga te vaira i rotopu i te Mesia e Beliala?” (2 Korinetia 6:14, 15, NW) Kare rava e uianga e te tuku anga i tetai apiianga peu etene kia riro mai ei tetai o te au tokatiava o tana apiianga kite e te apiipii akonoanga, kua apai mai a Kerititome i te ngateitei kore ki te Atua uaorai!

Manakonakoanga no Tei Mate

Te matara ua ra te au tangata i te irinaki i ta ratou i iki. Inara, kare rava e kopaeia e, kare te irinakianga no te mate kore o te meta i roto i te tuatua tapu. Kare ainei o te au tangata ma­nako­nako­anga no te ora i muri ake i te matenga?

I muri ake i to Iobu ui anga i te uianga, “Ka ora akaou ainei [te tangata]?” kua oronga aia i te pauanga akauruia. Kua tuatua aia: “Naau [e Iehova] e kapiki mai, e naku e io atu kia koe: e tangi rai koe ki te angaanga a to rima ra.” (Iobu 14:14, 15) Ae, te mou ra te Puka Tapu i te manakonakoanga no tetai tuakaouanga no te katoatoa i roto i te manako akamaaraanga o te Atua. Te inangaro tikai ra aia i te akaoki i tona au tavini akono meitaki, mei ia Iobu ra, ki te ora! Kua akapapu a Iesu Mesia i te tika o teia manakonakoanga, i te nako anga: “Auraka e poitirere ua i te reira: te vaitata mai nei oki te ora, e akarongo ei te aronga katoa i roto i te rua i tona reo, E kua aere mai ki vao; tei rave ana i te meitaki ra, ei te tuakaouanga ora ïa ratou; e tei rave ana i te kino ra, ei te tuakaouanga akaapa ïa ratou.”​—Ioane 5:28, 29.

Me tae mai te tuatau no te reira totou kia akatupuia, te taputou ra a Isaia 25:8 i te Atua e ka “akakore rava i te mate e tuatau ua atu.” Teia te aiteanga ko tetai ao i ta Apokalupo 21:4 e tuatua ra, “e kore rava te mate.” Ka inangaro ainei koe i te noo ki roto i tetai ao ma te kore e tanumanga me kore are tanumanga, kare e toka menema me kore e ngai menema, kore te au roimata tu tangi mari ra ko te au roimata mataora ua?

E tika, penei kua maata mai i te irinakianga o te mate kore o te meta. Inara na te apiianga i te Puka Tapu, ka rauka ia koe i te akatupu i te tu akarongo ki roto i te au taputou akarangatira a te Puka Tapu.a Ka rauka katoa ia koe i te apii e eaa taau ka rave kia rauka te taputou anga a te Puka Tapu, kare i te ora anga ei meta mate kore, mari ra te rauka te “ora mutu kore” i te Parataito i te enua nei!​—Ioane 17:3; Luka 23:43.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]