E Tangata o te Enua me Kare e Tangata Ke, te Ariki ra te Atua ia Koe!

“E nana i anga i te tangata i te pa enua katoa nei i te toto okotai ra, ei noo i te pa enua katoatoa nei.”​—ANGAANGA 17:26.

1. Eaa te turanga te vaira i te au ngai e manganui i teia tuatau nei no runga i te ariki anga i te au tangata rave i etai au peu ke ke ra?

TE AKAKITE maira te au ripoti nutipepa e i te au enua e manganui te tupu ra te manamanata no te au tangata ke, te aronga no tetai enua mai, e te aronga akapuanga. E au mirioni ua atu te taitaia ra kia aere mai mei etai tuanga o Asia, o Aperika, o Europa, e te au Marike. Penei te kimi ra ratou kia matara mai i te putaua akapueu, te tamaki no te tangata enua, me kare te takinga kino. Inara te arikiia ra ainei ratou i etai atu ngai? Te akakite maira te makatini Time: “I te taui anga te kairo anga iti tangata, kua kite etai enua e kare ratou e akakoromaki i te au peu a te tangata ke mei ta ratou e manako ana i mua ana.” To te 18,000,000 “aronga akapuanga kare e inangaroia,” kua karanga te Time: “Kare e aere ke atu te akaaoanga ta ratou e oronga maira ki te au enua ngaueue kore.”

2, 3. (a) Eaa te akapapu anga pumaana te orongaia maira i te Puka Tapu no te ariki anga? (e) Eaa ka raukai ia tatou te puapinga na te akara matatioanga i ta te au Tuatua Tapu e oronga maira no ta te Atua ra akonoanga i te au tangata nei?

² Noatu eaa te ka tupu mai i teia tu, te akakite maira te Puka Tapu e te ariki ra te Atua i te au tangata no te pa enua ravarai​—me e tangata anau tikaiia o te enua, e tangata no tetai enua mai, me kare e tangata akapuanga. (Angaanga 10:34, 35) ‘Inara,’ penei ka ui tetai papaki, ‘eaa koe i tuatuaʼi i tena? Kare aina te Atua i iki i to Iseraela i taito anake ei iti tangata nona, e kare etai ke atu?’

³ E akara tatou i akapeea ta te Atua ra akono anga i te au tangata i mua ana. E akara matatio katoa oki tatou i etai totou te akakite maira eaa te au tika te orongaia maira ki te aronga akamori mou i teia tuatau. Na te akamanako akaouanga i teia tumu totou anga ka rauka kia marama atu te kite e penei ka kitea e koe te akamaroiroianga. Te oronga katoa maira i te akakite anga e, akapeea ta te Atua akono i te aronga tataki tai “no te pa enua ravarai, e te au kopu ravarai, e te au iti-tangata ravarai, e te au reo katoa oki” a muri ake i te mate maata.​—Apokalupo 7:9, 14-17.

‘Ka Akameitaki te Pa Enua Katoa ia Ratou Uaorai’

4. Akapeea te tupu mai anga o te manamanata no te pae o te iti tangata, inara eaa te au takainga ta te Atua i rave?

⁴ I muri ake i te Vaipuke, ko te ngutuare tangata anake o Noa te au tangata katoa ra, e e akamori mou ta ratou katoa. Inara kare i roa kua tauiia taua tu taokotai ra. I muri poto akera, kua akaruke tetai papaki tangata i to te Atua ra anoano, e kua akamata i te patu i tetai punanga. Na teia i taki atu ki te tataka keanga te au tangata ki roto i te au pupu reo tei riro mai ei au tangata e te au iti tangata akapueurikirikiia. (Genese 11:1-9) Inara, kua vai tamou te akamori mou i roto i te kopu tei taki maira kia Aberahama. Kua akameitaki atura te Atua ia Aberahama tiratiratu ra e kua taputou e ka riro tana anaunga ei iti tangata maata. (Genese 12:1-3) Ko Iseraela taito taua iti tangata ra.

5. Eaa ka raukai ia tatou katoatoa te akamaroiroi anga mei ta te Atua ra au akonoanga kia Aberahama?

⁵ Inara, kare a Iehova i kopae atu i te au tangata kare ra i to Iseraela, no te mea kua totoa atu tana akakoro anga kia tapoki i te au tangata ravarai. Te kite meitaki nei tatou i teia i ta te Atua ra taputou kia Aberahama: “Na toou ra uanga e akameitaki ei te pa enua katoa o te enua nei ia ratou uaorai no te mea kua akarongo koe ki toku reo.” (Genese 22:18, NW) Tera ra, no etai anere mataiti, kua akono atu te Atua i to Iseraela na tetai mataara taka ke, kua oronga atu i te Ture tataia no te iti tangata, akanoonooanga no te kautaunga kia oronga atinga i tona iero, e te orongaanga i te Enua Taputouia ei noo anga no ratou.

6. Akapeea e puapingaiaʼi te katoatoa i ta te Atua ra au akanoonoo anga ma to Iseraela ra?

⁶ Ko te Ture a te Atua ra ki to Iseraela e meitaki katoa no te au tangata o te pa enua ravarai no te mea kua akataka mai i te tu ara o te tangata nei, e kua akakite mai e ka anoanoia tetai atinga apa kore ei tapoki i te ara a te tangata nei no te tuatau mutu kore ua atu. (Galatia 3:19; Ebera 7:26-28; 9:9; 10:1-12) Inara, eaa te akapapuanga e ko te Uanga o Aberahama​—na roto ra iaia te akameitaki anga i to te pa enua ravarai—​ka tae mai ia e ka tau tona turanga? Kua tauturu katoa te Ture o Iseraela i konei. Kua araiia te akaipoipo atu i to Kanaana, e iti tangata ia tei kino roa te au ravenga akaturi e te au peu akonoanga, mei te peu tauanga i te tamariki ora ra. (Levitiku 18:6-24; 20:2, 3; Deuteronomi 12:29-31; 18:9-12) Kua akaue te Atua kia takoreia atu ratou ma ta ratou au ravenga katoatoa. Ka riro te reira ei puapinga no te katoatoa no te tuatau roa, kapiti katoa te tangata kare ona enua, no te mea ka rave te reira i te paruru i te kopu no te Uanga ra kia kore e taviiviiia.​—Levitiku 18:24-28; Deuteronomi 7:1-5; 9:5; 20:15-18.

7. Eaa te akakite anga mua maira e ka ariki te Atua i te au tangata ke ke?

⁷ Noatu rai i te tuatau te mana ra te Ture e te akara taka ke ra te Atua ia Iseraela, kua akakite katoa aia i te aroa ki te aronga kare i te Iseraela ra. Kua akakiteia Tona manako rekareka kia rave i te reira i te aere anga to Iseraela ki vao i te tuikaa anga i Aiphiti e tae atu ei ki tona uaorai enua. “E te tangata ke ke katoa e manganui i te iro katoa anga i to ratou aerenga.” (Exodo 12:38) Kua akataka te Porovepa ko C. F. Keil i taua aronga ra ei “urupu maata no te au tangata ke . . . e kairo anga, me kare e urupu tangata no te au enua tuke tuke.” (Levitiku 24:10; Numero 11:4) Penei e manganui to Aiphiti tei ariki ra i te Atua mou.

Ariki Anga no te Au Tangata Ke

8. Akapeea i raukai i te au Gibeona tetai ngai i rotopu i te au tangata o te Atua ra?

⁸ I ta Iseraela rave anga i ta te Atua ra akauenga kia takore atu i te au iti tangata rave tau kore, i te Enua Taputouia ra, kua paruru aia i tetai pupu tangata ke, ko to Gibeona ra, tei noo ki te pae tokerau o Ierusalema. Kua tono atu ratou i te au karere akatuke ra ia ratou kia Iosua, ma te patianga i te au, e kua rauka ia ia ratou. I te kitea anga ta ratou ravenga akavare, kua akatika a Iosua e kia rave te au Gibeona ei “pāpā vaie i taua rā ra, e ei kave vai, na te uipaanga katoa ra, e no te atarau a Iehova.” (Iosua 9:3-27) I teia tuatau nei e manganui te aronga no tetai enua mai kua ariki katoa i te turanga angaanga taakaaka kia riro ei ratou ei tuanga no tetai iti tangata ou.

9. Akapeea te akatauanga a Rahaba e tona ngutuare tangata i te akamaroiroianga i te au tangata ke i Iseraela ra?

⁹ Penei ka akamaroiroiia koe me kite e ta te Atua ra ariki anga kare e no te au pupu tangata ke anake i te reira taime; kua ariki katoaia te aronga tataki tai. I teia tuatau te ariki ra etai enua i te au tangata no tetai enua mai e taoonga to ratou, e apinganui no te oronga, me kare e apiianga teitei tona. Kare a Iehova e akapera, mei ta tatou i kite mei tei tupu ra i mua ua ake i te rave anga taka ke a to Gibeona ra. Ko teia e ngati Kanaana kare ra ia i tetai e taoonga teitei tona. Kua tapaia aia i te Puka Tapu ko “te vaine akaturi ra ko Rahaba.” No tona akarongo i te Atua mou ra, kua akaoraia aia ma tona ngutuare i te topa anga a Ieriko ra. Noatu rai e e tangata ke a Rahaba, kua ariki to Iseraela iaia. E akaraanga aia no te akarongo tei tau ra tatou kia aru. (Ebera 11:30, 31, 39, 40; Iosua 2:1-21; 6:1-25) Kua riro katoa ko ia tetai tupuna vaine o te Mesia ra.​—Mataio 1:5, 16.

10. Na runga i teea tu te ariki anga i te au tangata ke i Iseraela ra?

¹⁰ Kua ariki katoaia te aronga kare i to Iseraela ki roto i te Enua Taputouia kia tau ki ta ratou tauta anga kia akamareka i te Atua mou ra. Kua tuatuaia atu ki to Iseraela auraka e piri oa atu, auraka rava oki ki te akonoanga atua, ma te aronga kare ra e tavini ia Iehova. (Iosua 23:6, 7, 12, 13; 1 Ariki 11:1-8; Maseli 6:23-28) Inara e manganui te aronga kare no to Iseraela tei noo ki reira ra kua akarongo i te au ture tumu ra. Kua riro mai tetai papaki kia akarongo e kua peritomeia, e kua ariki takiri a Iehova ia ratou ei au mema no tana putuputuanga.​—Levitiku 20:2; 24:22; Numero 15:14-16; Angaanga 8:27.a

11, 12. (a) Eaa te akono tau na to Iseraela i te aronga tangata ke te akamori ra? (e) Penei eaa tatou ka tau ei kia akameitaki mai i te aruanga i ta Iehova ra akaraanga?

¹¹ Kua ako atu te Atua i to Iseraela kia aru i tona tu manako no te aronga akamori e tangata ke ra: “Ko te tangata kare ona enua tei noo ra ei tangata ori aere ua i roto ia kotou e tau kia riro mai kia kotou ra ei tangata enua na kotou ra; e kia aroa kotou iaia mei ia kotou uaorai, no te mea kua riro mai oki kotou ei au tangata kare e enua i te enua o Aiphiti ra.” (Levitiku 19:33, 34, NW; Deuteronomi 1:16; 10:12-19) Te oronga mai nei teia i te apiianga no tatou, noatu rai e kare tatou i raro ake i te Ture. E ngoie ua te topa ki roto i te au tu akavaavaa e te riri ki te aronga no tetai atu reo, iti tangata, me kare peu. E no reira ka tau tatou kia ui: ‘Te tauta nei ainei au kia akaruke atu i te reira au tu akavaavaa, ma te aruanga i to Iehova ra akaraanga?’

¹² I te ngati Iseraela te akapapu anga akara mataia no ta te Atua ra ariki anga. I pure te Ariki ko Solomona: “I te tangata ke ra, kare to Iseraela i toou nei au tangata, no toou nei ingoa i tae mai ei mei te enua mamao maira . . . kia aere maira aia, e kia pure tika mai ki teianei are: E akarongo mai koe i reira i runga i te rangi . . . kia kite to te ao katoa nei i toou ingoa, kia mataku ia koe.”​—1 Ariki 8:41–43; 2 Paraleipomeno 6:32, 33.

13. Eaa te Atua i rave ei i te akapapa anga ei taui i tana akonoanga i to Iseraela ra?

¹³ I te tuatau te vaira ko te iti tangata o Iseraela to Iehova au tangata e na reira te paruruanga i te kopu akapapa no te Mesia, kua totou mai te Atua i te au taui anga meitaki. I mua ake i reira, i to Iseraela akatika anga kia akono i te Ture koreromotu ra, kua akatika katoa te Atua e ka tau ko ratou ei tumu no tetai “basileia taunga [nona], e ei iti tangata tapu.” (Exodo 19:5, 6) Inara kua akaari mai to Iseraela i te tu tiratiratu kore no etai anere mataiti katoa. E no reira kua totou a Iehova e ka papau aia i tetai koreromotu ou e i raro ake i te reira ko te aronga ko ratou “te ngutuare o Iseraela” ka akakoreia ta ratou ara e to ratou kino. (Ieremia 31:33, 34) Kua tiaki te reira koreromotu ou i te Mesia, na tona atinga e tama takiri i te ara a te aronga e manganui.​—Isaia 53:5-7, 10-12.

Te Au Iseraela i te Rangi

14. Eaa te “Iseraela” ou ta Iehova i ariki, e akapeea ia?

¹⁴ Na te au Tuatua Tapu Kerititiano Ereni e tauturu ia tatou kia kite e akapeea i tupu ei teia katoa. Ko Iesu te Mesia, na tona matenga i akaoti i te Ture e i akanoo oki i te tumu no te akakore takiri anga i te ara. Kare e anoanoia ei ngati Iuda peritomeia i te kopapa e raukai te reira puapinga. Kare. Kua tata te apotetoro ko Paulo e i roto i te koreromotu ou, “Ko te ngati Iuda roto ra, te ngati Iuda; e te peritome, ngakau ra, te peritome eiaa to vao ra, ko to te vaerua ra.” (Roma 2:28, 29; 7:6) Ko te aronga tei tuku i te akarongo i te atinga o Iesu ra kua akakoreia ta ratou ara, e kua mareka ia ratou ei ‘ngati Iuda na te vaerua,’ ko ratou te iti tangata vaerua te tapaia ra ko “te Iseraela o te Atua.”​—Galatia 6:16.

15. Eaa i kore ei te tu iti tangata kopapa i te tumu manata no te riro anga ei tuanga no te Iseraela vaerua?

¹⁵ Ae, ko te ariki angaia ki roto i te Iseraela vaerua ra kare e no te mea no tetai iti tangata me kare pupu akonoanga. Ko tetai papaki, mei te au apotetoro a Iesu rai, e ngati Iuda kopapa. Etai ke atu, mei te rangatira vaeau Roma ra koia a Korenelio, e au Kenitara peritome koreia. (Angaanga 10:34, 35, 44-48) E tano tikai ta Paulo i tuatua no te Iseraela vaerua ra: “Kare oki e Eleni e te ngati Iuda, kare e peritome e te peritome kore, kare e tangata maori e te Sekuti, kare e tuikaa e te rangatira.” (Kolosa 3:11) Ko te aronga tei akatainuia i te vaerua o te Atua ra kua riro ei “uki ikiia ra [ratou], e kau taunga ariki, e iti tangata tapu, e aronga okoia.”​—1 Petero 2:9; akaaiteia atu kia Exodo 19:5, 6.

16, 17. (a) Eaa te taoonga o te Iseraela vaerua i ta te Atua ra akakoroanga? (e) Eaa ra i tau ei kia akamanako atu i te aronga kare no te Iseraela o te Atua ra?

¹⁶ Eaa te tuatau ki mua te vai maira no te Iseraela vaerua i roto i ta te Atua akakoroanga? Kua pau maira Iesu: “Auraka e mataku, e taku anana iti; e mea anoano na to kotou Metua, i te oronga mai i te basileia no kotou.” (Luka 12:32) Ko te aronga tei akatainuia ra, “tei te au rangi ra to ratou kainga,” ka riro ratou ei tuanga kapitiia atu ki te Punua Mamoe i tona tutara Patireia. (Philipi 3:20; Ioane 14:2, 3; Apokalupo 5:9, 10) Te akakite maira te Puka Tapu e ko teia aronga kua ‘akairoia no te tamariki a Iseraela ra’ e “i okoia ïa aronga no roto i te tangata nei, ei popo mua na te Atua e na te Punua-mamoe ra.” E 144,000 ratou katoa. Inara, i muri ake i te akakite mai anga i teia numero no tei akairoia, kua akakite maira a Ioane i tetai pupu ke atu—“e aronga maata rava, kare takiri e pou kia tatau, no te pa enua ravarai, e te au kopu ravarai, e te au iti-tangata ravarai, e te au reo katoa oki.”​—Apokalupo 7:4, 9; 14:1-4.

¹⁷ Penei ka kimi te manako o tetai papaki: ‘Akapeea te aronga e au mirioni ua atu kare ra i te tuanga no te Iseraela vaerua, mei te aronga te ka na roto atu i te mate maata ei taua aronga maata rava ra? Eaa ta ratou tuanga angaanga ka rave i teia tuatau nei i te pae atu i te aronga toko iti te toe nei no te Iseraela vaerua ra?’b

Totou no te Au Tangata Ke

18. Na teaa i taki atu ki to Iseraela oki anga mai mei te tuikaa i Babulonia ra?

¹⁸ I te ariu atu anga ki te tuatau ia Iseraela i raro ake i te Ture koreromotu ra mari ra kua tiratiratu kore ki te reira, ka kite tatou e kua akatika te Atua kia tuku ia Babulonia kia akatanea ia Iseraela. I te 607 M.T.N., kua raveia atu to Iseraela ei tuikaa no te 70 mataiti. I muri ake kua oko akaouia mai e te Atua taua iti tangata ra. I raro ake i te arataki anga a te Kavana ko Zerubabela, e toenga to te Iseraela kopapa ra tei oki akaou ki to ratou enua. Na te au tutara o to Madai e to Peresia, ko ratou ra i autu ki rungao ia Babulonia, kua tauturu atu i te okianga o taua aronga i tuikaaia ra na te oronga anga apinga na ratou. Na te puka a Isaia i totou teia au tupu anga. (Isaia 1:1-9; 3:1-26; 14:1-5; 44:21-28; 47:1-4) E te oronga mai nei a Ezera i te tuatua enua no taua oki anga ra.​—Ezera 1:1–11; 2:1, 2.

19. No runga i te oki mai anga to Iseraela ra, eaa te akakite anga totouia mai e ka o atu te au tangata ke ra ki te reira?

¹⁹ Inara, i te totouanga i te oko akaouanga e te oki anga te au tangata o te Atua, kua akakite mai a Isaia i teia totou poitirere: “E aere mai oki te pa enua ki toou ra mārama, e te au ariki oki ki te kakā o toou ra kake anga ki runga.” (Isaia 59:20; 60:3) Te aiteanga o teia, e maata te ariki anga i te aronga tangata ke tataki tai, kia tau ki te pure a Solomona. Te tou maira a Isaia ki tetai taui anga takake te turanga. Ka rave angaanga kapiti to “te pa enua” ma te au tamariki o Iseraela katoa: “E na te au tamariki a te au tangata ke ra e patu i taau au patu, e e raveraveia mai koe e to ratou au ariki ra: i pāpā oki au ia koe i toku riri nei, i toku takinga-meitaki ra e aroa atu ei au ia koe.”​—Isaia 60:10.

20, 21. (a) Eaa te tu aiteite ki te oki mai anga to Iseraela mei te tuikaa mai, ta tatou i kite i teia tuatau nei? (e) Akapeea te kapiti anga mai ‘te au tamaroa e te au tamaine’ ki te Iseraela vaerua?

²⁰ I te au tu e manganui, ko to Iseraela aere atu anga ki roto i te tuikaa e te aere mai anga ki vao kua kitea tona tu aiteite i teia tuatau nei i te Iseraela vaerua. I mua ake i te Tamaki Mua o Teianei Ao, kare i papa meitaki te toenga o te au Kerititiano akatainuia ra ki to te Atua anoano; te mou ra ratou i etai manako e etai ravenga no roto mai i te au akonoanga o Kerititome. E, i te tuatau pekapeka o te tamaki e pera katoa no te raurau anga a te au orometua, kua titiri tau kore uaia etai o te aronga arataki i rotopu i te toenga o te Iseraela vaerua ra ki roto i te tapekaanga. I muri ake i te tamaki, i te 1919 T.N., kua tataraia mai taua aronga akatainuia ra mei roto mai i te tapekaanga tikai e kua akakoreia te akaapa anga ia ratou. Na te reira i akapapu mai e kua tataraia mai te au tangata o te Atua ra mei roto i te tuikaa anga kia Babulonia Maata, koia te patireia akonoanga pikikaa i te ao katoa nei. Kua aere atu tona au tangata kua patu e kua noo ki roto i te parataito vaerua.​—Isaia 35:1-7; 65:13, 14.

²¹ Kua akakiteia mai teia i ta Isaia akataka anga: “Kua putuputu katoatoa mai ratou, e aere mai ratou kia koe ra: e tae mai to au tamariki tamaroa mei te ngai mamao mai, e to au tamaine e apai taokupuia mai ia. Ei reira koe e kite ei, e e rekareka oki, e ruketekete oki to ngakau, e ka akamaataia; ka akaariuia mai oki te maata o te moana kia koe ra; ka tae mai te au apinga no te au enua kia koe ra.” (Isaia 60:4, 5) I nga raungauru mataiti i muri maira, kua aere ua mai te ‘au tamariki tamaroa e te au tamaine’ ki roto, kua akatainuia i te vaerua ei akaki i te au ngai openga i roto i te Iseraela vaerua ra.

22. Akapeea te riro anga kia angaanga kapipiti te ‘au tangata ke’ ma te au Iseraela vaerua?

²² Ka peea te ‘au tangata ke te ka patu i taau au patu’? Kua tupu katoa teia i to tatou tuatau nei. I te vaitata anga te oti te kapikianga i te 144,000, kua akamata te aereanga maata mai o te urupu maata no te au iti tangata ravarai kia akamori kapipiti ma te Iseraela vaerua katoa. Ko teia aronga ou mai nei e manakonako anga akatumuia to ratou no te Puka Tapu no te ora mutu kore ki runga i te enua parataito. Noatu rai e ngai ke ta ratou ka noo no ta ratou angaanga tiratiratu, kua rekareka ratou i te tauturu i te toenga o tei akatainuia ra i te tutuanga i te tuatua meitaki o te Patireia.​—Mataio 24:14.

23. Eaa te maata ta te au “tangata ke” ra tauturu anga i te aronga tei akatainuia ra?

²³ I teia tuatau nei, e tere atu i te 4,000,000 o te aronga “tangata ke,” kapiti katoa ma te toenga o te aronga ‘ko te rangi to ratou kainga,’ te akakite papu ra i to ratou akamori anga kia Iehova. E manganui to ratou, e au tane e te au vaine, te aronga ou e te ruaine, te tavini ra i te au tuatau ravarai ei painia. I roto i te maataanga o te 66,000 putuputuanga, ko te aronga tangata ke te rave ra i te apainga ei aronga pakari e te au tavini orometua. Te rekareka ra te toenga i te reira, i te kiteanga i te tupu anga ta Isaia au tuatua: “E na te tangata ke ke e tu mai e angai i ta kotou au anana; e te au tamariki a te tangata ke ra e riro ei tanu-kai, e ei tope vine, na kotou.”​—Isaia 61:5.

24. Eaa tatou ka akamaroiroiiaʼi e ta te Atua ra au akonoanga i to Iseraela e etai ke katoa ra i te tuatau kua topa?

²⁴ E noatu no teea iti tangata koe i te enua nei, e tangata o te enua, e tangata no tetai enua mai, me e tangata akapuanga, tei ia koe te tika meitaki kia riro mai ei tangata ke i te pae vaerua koia te aronga ta te Mana Katoatoa e ariki rekareka nei. Te kapiti ra tana ariki anga i te tika no te rekarekaanga i tana angaanga i teianei e i te tuatau mutu kore ki mua.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

I Kite Ainei Koe i Teia?

◻ Akapeea to te Atua ra oronga mai anga i te manakonako e ka ariki Aia i te au tangata no te pa enua ravarai?

◻ Eaa te akaari maira e ka rauka i te aronga kare i to te Atua iti tangata takake, ko Iseraela, te akavaitata atu Kiaia ra?

◻ Na te totou, akapeea ta te Atua ra akakite anga e ka kapiti mai te au tangata ke ia ratou uaorai ki to Iseraela?

◻ Eaa tei aiteite atu ki to Iseraela ra oki mai anga mei te tuikaa anga ki Babulonia, e akapeea to te au “tangata ke” riro anga kia piri atu ki te reira?

[Tutu i te kapi 9]

I pure te Ariki ko Solomona no te au tangata ke tei aere mai e akamori ia Iehova ra