Tamouanga Akono Tika Meitaki i Tetai Ao Ki i te Viivii

“E rave i te au mea ravarai ma te urutoe kore, e te taumāro kore: Kia riro kotou ei aronga apa kore, e te kino kore, ei tamariki na te Atua, kare e akakino anga, i rotopu i te uki piko e te māro.”​—PHILIPI 2:14, 15.

1, 2. Eaa te Atua i akaue ei no te akapouanga i te ngati Kanaana ra?

KARE ta Iehova au akauenga i akaruke mai i tetai ngai no te tuku ua. Kua vaitata to Iseraela i te tomo atu ki te Enua Taputouia i ta te peroveta ko Mose tuatua anga kia ratou: “Ka akapou takiri rava koe ia ratou, koia te ngati Heta ra, e te ngati Amori, te ngati Kanaana, e te Perizi, te ngati Hevi, e te ngati Iebusi; ta to Atua ra ta Iehova i akaue mai ia koe ra.”​—Deuteronomi 7:2; 20:17.

² I te mea ko Iehova e Atua aroa ua, eaa ra aia i akaue ei kia akapouia to Kanaana ra? (Exodo 34:6) Ko tetai tumu ‘ko te akakite aea te au Kanaana ki to Iseraela kia rave i ta ratou au mea viivii katoa i raveia e ratou i to ratou ra au atua; e ara atura i te Atua ia Iehova ra.’ (Deuteronomi 20:18) Kua tuatua katoa oki a Mose: “No te tuatua kino oki o teianei au iti-tangata i tuaru ke ei a Iehova ia ratou ki mua ia koe na.” (Deuteronomi 9:4) Ko te ngati Kanaana tikai te tumu anga no te tu viivii. Ko te ainga tau kore e te akamori itoro e akairo ia no ta ratou akamori anga. (Exodo 23:24; 34:12, 13; Numero 33:52; Deuteronomi 7:5) Te ainga kopu tangata, te ainga totoma, e te ainga ki te manu ko ‘te peu ia o te enua o Kanaana.’ (Levitiku 18:3-25) Te au tamariki ua nei kua tuku atinga takinoia ki te au atua pikikaa ra. (Deuteronomi 18:9-12) No reira rai a Iehova i akava ei i te vai ua maianga o teianei au iti-tangata e akakoko anga ki te pae kopapa, te tu akono, e te pae vaerua meitaki o tona au tangata ra!​—Exodo 34:14-16.

3. Eaa tei tupu no tei kore to Iseraela i rave kia oti takiri ta te Atua ra au ikuiku anga no runga i te au tangata o Kanaana ra?

³ No te mea kare i raveia kia oti takiri ta te Atua ra ikuiku anga, e manganui te au tangata o Kanaana tei ora mai i ta Iseraela ra tuaru anga ia ratou i te Enua Taputouia ra. (Akava 1:19-21) I muri akera, kua kiteia te mana akakino o te ngati Kanaana ra, e ka rauka kia tuatuaia: “Kua akaruke oki ratou [to Iseraela] i [ta Iehova] au akonoanga, e te koreromotu nana tana i papau ki to ratou ai metua; e te au tuatua-akakite nana, tana i akakite kia ratou ra; kua aru atura ratou i te au mea puapinga kore, e kua puapinga kore ia ratou, e kua aru i te pa enua i akapiniiaʼi ratou, ko tei ikuikuia mai ratou e Iehova e, auraka ratou e akapera.” (2 Ariki 17:15) Ae, na roto i te au mataiti e manganui to Iseraela tei rave i te au mea viivii tikai tei akariro ra i te Atua kia akaue kia akapouia atu to Kanaana​—te akamori itoro, te au ravenga ainga tau kore, e pera katoa oki te tuku atinga i te tamariki!​—Akava 10:6; 2 Ariki 17:17; Ieremia 13:27.

4, 5. (a) Eaa tei tupu ki to Iseraela e to Iuda tiratiratu kore ra? (e) Eaa te akamaroiroi anga te orongaia maira ia Philipi 2:14, 15, eaa te au uianga te akatuia maira?

⁴ No reira kua tuatua te peroveta ko Hosea: “E akarongo mai kotou, e te au tamariki a Iseraela e, i te tuatua a Iehova: e māro anga oki ta Iehova i te au tangata o te enua nei, no te mea, kare e tuatua-mou, e kare e aroa, kare oki e kite i te Atua, i te enua nei. I te tao, e te pikikaa, e te ta tangata, e te keia, e te akaturi, kua rave viviki ratou, e kua taea tetai toto ki tetai. E teianei e mii te enua nei, e ka mae oki te aronga ravarai e noo i reira, e te au puaka katoa o te enua nei e te au manu o te reva; e te au ika katoa o te tai ra, e ravea keia ïa.” (Hosea 4:1-3) I te 740 M.T.N., kua takoreia atu e Asura te patireia viivii o te apatokerau o Iseraela ra. E manga tere atu i te anere mataiti i muri akera, kua autu to Babulonia ki rungao i te patireia tiratiratu kore o te apatonga o Iuda ra.

⁵ Te akatutu mai nei teianei au tupu anga i te tu kino kia tuku ia tatou uaorai kia riro i te tu viivii ra. Te rikarika ra te Atua i te tu tuatua tika kore e kare aia e akakoromaki i te reira ki roto i tona au tangata. (1 Petero 1:14-16) Te tika ra e te noo nei tatou i roto “i teianei ao kino,” ki roto i tetai ao te riro ra kia maata atu te viivii. (Galatia 1:4; 2 Timoteo 3:13) Noatu rai, te akamaroiroi maira te Tuatua a te Atua i te au Kerititiano ravarai kia akono na roto i tetai tu e kia “apa kore, e te kino kore, ei tamariki na te Atua, kare e akakino anga, i rotopu i te uki piko e te māro: kia kakā kotou i rotopu ia ratou mei te rama i teianei ao.” (Philipi 2:14, 15) Inara akapeea e raukaʼi ia tatou kia tamou i te akono tika meitaki i roto i tetai ao ki i te viivii? Ka rauka tikai ainei kia rave akapera?

Te Ao o Roma Tei Ki i te Tu Viivii

6. Eaa ra te au Kerititiano o te anere mataiti mua ra i aro atu ei i te akaaoanga kia tamou marie i te akono tika meitaki ra?

⁶ Kua aro atu te au Kerititiano o te anere mataiti mua ra i te akaaoanga kia tamou marie i te akono tika meitaki no te mea kua totoa te tu viivii i te au tuanga ravarai o te taiate o Roma ra. Kua tuatua te tangata apii no Roma ko Seneca no te aronga o tona tuatau ra: “Te rave ngata nei te au tangata i roto i tetai taemoemo maata anga i te rave kino. I te au ra ravarai te tupu atura kia maata te inangaro i te rave tarevake, kua mea ngiti mai te mataku i te reira.” Kua akaaite atu aia i te taiate o Roma ki “tetai pupu puaka taae ra.” Kare i te mea poitirere, i reira, e no te tamataora anga ka kimi to Roma i te taemoemo anga ta ua e te au ravenga viivii.

7. Akapeea ta Paulo akataka anga i te au tu viivii tei matauia i roto i te aronga e manganui i te anere mataiti mua o te T.N.?

⁷ Penei kua tamanako te apotetoro ko Paulo i te tu akono tau kore o te au tangata i te anere mataiti mua ra i tana tata anga: “No reira te Atua i tuku uaʼi ia ratou ki te anoano viivii ra; na ta ratou au vaine oki i ruri ke i te mea tika ra i te mea tika kore: E te au tane katoa oki, akaruke atura i te mea tika ra i te vaine; tupu atura i to ratou anoano ratou ratou uaorai; e tane e e tane, i te rave anga i te mea akama ra, e te rauka anga te tutaki i roto ia ratou io i tei tau i ta ratou ra ara.” (Roma 1:26, 27) I te manako anga kia aruaru i te au anoano viivii o te kopapa, kua riro te taiate o Roma kia tapokiia ma te au tu viivii.

8. Akapeea te au tamariki i riro uaʼi kia putuputu te rave kinoia i te taiate Ereni e to Roma katoa oki?

⁸ Kare i akataka meitakiia mai i te tuatua enua e akapeea te maata te tupu anga te rave anga totoma i roto i to Roma ra. Inara kare e ekoko anga, e kua akakeu te aronga Ereni tutara i mua ake ia ratou ra ki rungao ia ratou, kua rave ateaia oki te reira i roto ia ratou ra. E mea matauia no te au tangata kua pakari maira kia taviivii i te au tamaroa ou ra, na te raveanga ia ratou ki raro ake i to ratou peau i te pirianga puapii e tei apiipiiia ra tei putuputu ra te arataki atu i te aronga ou ra ki roto i te rave anga aere ke i te pirianga ainga. Kare e ekoko anga e ko Satani e tana au temoni tei turu ra i taua tu viivii ra e te akono anga tau kore i te tamariki ra.​—Ioela 3:3; Iuda 6, 7.

9, 10. (a) Na teea mataara ta 1 Korinetia 6:9, 10 akaapa anga i te au tu viivii ke ke? (e) Eaa te tu akono mua o tetai papaki o te putuputuanga Korinetia ra, e eaa te taui anga tei raveia i to ratou tu ra?

⁹ I te tataanga i raro ake i te akauru anga tu-Atua, kua tuatua a Paulo ki te au Kerititiano i Korinetia ra: “Kare ainei kotou i kite e, kare te aronga tuatua-tika kore e noo i te basileia o te Atua? Auraka e vavare: kare te [“aronga poneia,” NW] e te akamori idolo, e te akaturi, e te akavaine, e te aronga totoma, e te keia, e te noinoi apinga, e te konā kava, e te akakino, e te āru, kare anake ïa e noo i te basileia o te Atua. Mei te reira oki tetai papaki o kotou na: kua oreiia ra kotou, kua akatapuia ra kotou, kua akatikaia ra kotou, i te ingoa o te Atu ra o Iesu, e te Vaerua o to tatou Atua.”​—1 Korinetia 6:9-11.

¹⁰ No reira kua akaapa ta Paulo reta akauruia ra i te ainga tau kore, i te na ko anga e ko te “aronga poneia” “kare e noo i te basileia o te Atua.” Inara, i muri ake i te akapapaanga i etai au ravenga viivii, kua na ko atura Paulo: “Mei te reira oki tetai papaki o kotou na: kua oreiia ra kotou.” Ma ta te Atua ra tauturu ka rauka no te aronga rave tarevake kia riro mai kia ma i tona nga mata ra.

11. Akapeea te turanga o te au Kerititiano i te anere mataiti mua ra i roto i te tu kino o to ratou tuatau ra?

¹¹ Ae, kua tupu ruperupe te tu akono tika meitaki noatu i roto i taua ao ki ra i te tu viivii o te anere mataiti mua ra. Kua ‘akatukeia te ngakau o te aronga akarongo ra.’ (Roma 12:2) Kua akaruke ratou i to ratou tu “i muatangana ra” e kua ‘akaouia oki ratou i to ratou vaerua ra i te ngakau.’ Na reira to ratou rere ke anga mei te au tu viivii o teianei ao e kua “akatangata ou oki ko tei angaia kia tau i te Atua ra, i te tuatua-tika e te tapu mou.”​—Ephesia 4:22-24.

Te Ao Ki i te Viivii i Teia Tuatau Nei

12. Eaa te taui anga tei rokoia ki teianei ao mei te 1914 mairai?

¹² Peea to tatou tuatau nei? Te ao e noo nei tatou e maata atu te rave anga viivii i to mua ana. E maata oki mei te 1914 maira kua tupu te topa anga o te akono tau i te ao katoa nei. (2 Timoteo 3:1-5) I te kopae keanga i te au manako peu akono tika meitaki, te akono tau, te ngateitei, e te au kaveinga puapinga, e manganui kua riro kia manako ia ratou uaorai “no te kite kore i te akama.” (Ephesia 4:19) Kua tuatua te makatini Newsweek e: “Te noo nei tatou i tetai tuatau no te tu akono aiteite,” ma te tuatua katoaanga e ko te reva o te tu akono te tupu nei “kua akatopa mai i te au manako ravarai no te tika e te tarevake ki te au tumu tei tau ra ki tetai, te manako ngakau inangaroia me kare te ikianga peu ra.”

13. (a) Akapeea te maata anga o te tamataora anga i teia tuatau i te akatupu anga i te tu viivii? (e) Eaa te tupu anga kino no te tamataora anga tau kore ki runga i te aronga tataki tai?

¹³ Mei to te anere mataiti mua ra, ko te mea matauia i teia tuatau nei ko te tamataora anga topa kino te tu. Te tivi, te ratio, te teata, e te vitio te oronga tamou katoa maira i te au apinga akakite anga i te pae o te ainga. Kua tomo katoa oki te tu viivii ki roto i te rave anga angaanga komupiuta. Kia tau ki ta tetai apii teitei, ko te rave anga tamataora a te au pupu komupiuta te akakeu ra i te inangaro ainga kua riro i teianei “ei tetai o te mea maata roa (me kare koia te mea maata roa) a te aronga taangaanga i te komupiuta ra.” Eaa te au tupu anga o teia katoatoa? Kua tuatua tetai tangata tata i te nutipepa: “Me ka akakiia ta tatou peu rekaia ki te toto e te akakino anga tamou i tetai mero kopapa e te ainga akairoia ei mea oko mama ua, ka riro ra tatou kia akamatauia ki te toto e te akakino anga tamou i tetai mero kopapa e te ainga akairoia ei mea oko mama ua. Ka riro tatou kia poiri te manako anga. Ka riro kia maata atu te akakoromaki anga i te au ravenga viivii no te mea ka mea ngiti mai ra te akapoitirere anga ia tatou.”​—Akaaite ia 1 Timoteo 4:1, 2.

14, 15. Eaa te akapapu anga e kua topa te tu akono tau i te ainga i te ao katoa nei?

¹⁴ E akamanako ana i teianei ripoti i The New York Times: “Tetai mea manakoia e kino i te 25 mataiti kua topa kua riro i teianei ei tetai akanoonoo anga ora anga arikiia. Te numero o te au tokorua tei iki ra kia noo kapiti ua eiaa e akaipoipoia kua kake e 80 patene [i te Unaite Teite] i rotopu i 1980 e te 1991.” Kare teia i tetai tupu anga ki Marike Apatonga ua ra. Te ripoti maira te makatini Asiaweek: “Te tupu nei tetai taumaro anga no te peu i te au enua takapini ia [Asia]. Te maro anga ko te tu matara ua no te ainga te tua patoi ko te au puapinga ikuikuia maira, e te tupu marie nei te au taomi anga no te taui anga.” Te akakite mai nei te au tataanga e te tupu nei kia maata te ariki anga i te akaturi e te ainga i mua ake i te akaipoipo anga i te au enua e manganui.

¹⁵ Kua totou mai te Pipiria e ka tupu maata ta Satani angaanga i to tatou tuatau nei. (Apokalupo 12:12) Kare e tau kia akapoitirere te reira ia tatou, i reira, e te tupu maata ua atura te tu viivii. Ei akatauanga, te rave anga tau kore i te ainga tamariki kua itae ki te tu o te maki piri maata.a Te ripoti maira te United Nations Children’s Fund e “te akakino ra te rave anga tika kore i te ainga tutakiia i te au tamariki i vaitata i te au enua ravarai i teianei ao.” I te au mataiti tataki tai ravarai “e tere atu i te 1 mirioni tamariki i te ao katoa nei tei ripotiia e kua oparaia ki roto i te ainga tau kore i te tamariki, kua akapapaia e kua okoia no te au akakoro anga ainga, e kua taangaangaia i te maanianga i te ravenga tau kore i te tamariki.” E mea matauia katoa oki te rave totoma, ma tetai papaki o te aronga poritiki e te au arataki akonoanga e na ratou i taki i te akatikaanga i te reira ei tetai “tu-oraanga ikiia.”

Kopaeanga i te Au Tu Viivii o te Ao Nei

16. Eaa te turanga te mou ra te Au Kite o Iehova no runga i te akono tau i te ainga?

¹⁶ Kare te Au Kite o Iehova e akatika kia piri atu ma te aronga te akatika ra i te au turanga tuku ua i te akono tau i te ainga. Te tuatua ra a Tito 2:11, 12: “Ko te aroa ua o te Atua e oraʼi te tangata, kua kitea mai nei ïa i te tangata ravarai, i te apii anga mai ia tatou e, e kopae tatou i te akono kore i te Atua, e te anoano o teianei ao, kia noo tatou ma te tau meitaki, te tuatua-tika, e te akono i te Atua, i teianei ao.” Ae, ka tatanu tatou i te makitakita tikai, tetai rikarika anga, i taua au tu viivii ra mei te ainga i mua ake i te akaipoipo anga, te akaturi, e te au ravenga totoma.b (Roma 12:9; Ephesia 5:3-5) Kua oronga mai a Paulo i teianei akamaroiroi anga: “Ko te tangata ravarai e taiku i te ingoa o te Atu ra, e akaruke anake ratou i te tuatua kino.”​—2 Timoteo 2:19.

17. Eaa te manako o te au Kerititiano mou no te inu kava?

¹⁷ Te kopae nei te au Kerititiano mou i te manako o teianei ao no te au tu viivii akaraanga mea ngiti ua. Ei akatauanga, e manganui te au tangata i teia tuatau te manako ra i te kai tau kore i te kava ei tamataora anga tarurikeia. Inara ka akarongo te au tangata o Iehova i te akoanga ia Ephesia 5:18: “E auraka e kona i te wina, e tupu ei te kanga maata; kia ki ra kotou i te Vaerua.” Me ka iki tetai Kerititiano kia inu aia, ka rave aia i te reira i te tu tau ua.​—Maseli 23:29-32.

18. Akapeea ta te kaveinga Pipiria arataki anga i te au tavini o Iehova i ta ratou akono anga i te au mema ngutuare?

¹⁸ Ei au tavini no Iehova, ka kopae katoa tatou i te manako a tetai papaki o teianei ao e ko te kapiki maata anga e te aoa anga i tona tokorua e te tamariki me kare te tuatua akakino anga ia ratou ko tetai tu akono arikiia ia. Ma tetai manako anga papu kia aruaru i tetai aerenga akono tika meitaki, ka rave kapiti te au tane Kerititiano e te au vaine kia akono i ta Paulo akoanga: “Kia kopae ravaia oki te maru kore, e te rotoriri, e te makitakita, e te taumāro ra, e te tuatua akakino, e te vareae, auraka takiri ïa: Kia takinga-meitaki kotou ia kotou uaorai, ma te ngakau maru aroa ua ra, ma te akakore oki i te ara tetai e tetai, mei ta te Atua i akakore mai i ta kotou i te Mesia ra.”​—Ephesia 4:31, 32.

19. Akapeea te putuputu o te tu viivii i roto i te pitiniti o teianei ao?

¹⁹ Te tiratiratu kore, te akavare anga, te pikikaa, te ravenga tau kore i te pitiniti, e te keikeia e au mea matauia i teia tuatau nei. Te ripoti maira tetai atikara i roto i te makatini pitiniti CFO: “I tetai kimikimi anga i etai aronga angaanga e 4,000 . . . kua kitea e 31 patene o taua aronga ra kua kite i te ‘tu akono tau kore kino’ i te mataiti i mua akera.” I taua tu akono tau kore ra kua rave i te pikikaa, te akaki tarevake i te au pepa, te rave kino i te ainga, e te keia oki. Me kia vai ma ua tatou e te akono tau i to Iehova nga mata, ka tika tatou kia kopae i taua tu akono ra e kia tiratiratu i ta tatou akonoanga i te moni.​—Mika 6:10, 11.

20. Eaa ra te au Kerititiano i umuumuiaʼi kia kore e anoano maata oki i te moni?

²⁰ E akamanako i tei tupu ki tetai tangata tei manako ra e ka maata atu tona taime no te tavini i te Atua me ka rauka iaia tetai moni viviki i tetai ravenga kimi moni ra. Kua kika atu aia i etai ke ra ki roto i tetai ravenga ori moni ra na te tuatua akamaata anga i te moni te ka rauka ia ratou ra. I te koreanga e rauka mai taua moni ra, kua riro aia kia apiapi roa kia akaki i te moni maata tei ngere ra e kua keia aia i te moni tei orongaia maira kiaia. No tana au ravenga e te tu akono tataraara kore, kua akaateaia aia mei te putuputuanga Kerititiano ra. E tika oki te akamatakiteanga a te Pipiria: “Te aronga e māro e kia maata te apinga, e rokoia ïa e te timataanga, e te ereere, e te anoano neneva e manganui, e kino ei ra, e maremo takiri atu ei te tangata ki roto i te pou e te mate. Ko te anoano maata oki i te moni te tumu o te au kino katoa nei; kua taka ke rava oki tetai aronga i te akarongo nei, i te umuumu anga i te reira, e kua ko mama rava ia ratou uaorai i te iriea e manganui.”​—1 Timoteo 6:9, 10.

21. Eaa te tu akono matauia i roto i te au tangata tutara i te ao nei, inara akapeea te tu akono tau no te aronga e apainga ta ratou i roto i te putuputuanga Kerititiano?

²¹ E putuputu te au tangata tutara e te mana no teianei ao i te ngere i te akono tika meitaki e te akakite oki i te tuatua mou no te tu akono, ‘E taviivii oki te mana.’ (Koheleta 8:9) I etai enua, ko te tutaki e etai atu tu akaviivii e tu ora anga ia i roto i te au tiati, te au akava, e te aronga poritiki. Inara, ko te aronga e rave ra i te arataki anga i roto i te putuputuanga Kerititiano ka tika kia akono tika meitaki e auraka ei akaueue atu i rungao ia etai ke ra. (Luka 22:25, 26) Te aronga pakari pera katoa te au tavini orometua ra, kare e tavini “no te apinga tika kore ra kia rauka.” Ka tika ratou kia kore e rave i tetai ua atu tauta anga me kare kia mana ta ratou iki anga na te manakonako anga i tetai apinga nona uaorai.​—1 Petero 5:2; Exodo 23:8; Maseli 17:23; 1 Timoteo 5:21.

22. Eaa te ka uriuri manakoia i te atikara te ka aru mai?

²² Ko te mea matauia, te akono autu ra te au Kerititiano i te akaaoanga i teia tuatau nei kia tamou marie i te akono tika meitaki i roto i to tatou ao ki i te tu viivii. Inara, te kapiti ra te akono tika meitaki e maata atu i te kopaeanga ua i te rave kino. I te atikara te aru mai nei ka uriuri manakoia e eaa te umuumu tikaia ra no te tatanuanga i te akono tika meitaki.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

Au Tumu no te Akamanako Akaou

◻ Eaa ra a Iehova i ikuiku ei kia akapouia to Kanaana ra?

◻ Eaa te au tu viivii tei matauia i te anere mataiti mua ra, e i akapeea te tu akono a te au Kerititiano i roto i taua turanga ra?

◻ Eaa te akapapu anga te vaira e kua kite teianei ao i tetai topa anga te tu akono i te ao katoa mei te 1914 mairai?

◻ Eaa te au tu viivii matauia te ka tika te au tangata o Iehova kia kopae ke?

[Tutu i te kapi 9]

E akono tika meitaki te au Kerititiano o te anere mataiti mua ra, noatu rai i noo ratou i te ao ki i te tu viivii

[Tutu i te kapi 10]

Kua tae katoa te tu viivii ki roto i te au pupu komupiuta, te orongaanga i te au peu viivii ki te aronga ou e manganui e etai atu

[Tutu i te kapi 12]

Kia tamou marie te au Kerititiano i te tu akono tika meitaki, auraka e aru i te peu tika kore a etai ra