Te Tumu Tau kia Manako Meitaki i Teia Tuatau

KUA akakeu te tangata tata tuatua enua e te apii pirianga tangata ko H. G. Wells, tei anauia i te 1866, i tetai akakeu anga ririnui ki runga i te manakoanga 20 anere mataiti. Na roto i tana au tataanga, kua akamaata aia i tona au irinaki anga e ka aiteite te apa kore anga tangata ki te mati anga ki mua o te rave anga taineti. No reira, kua maara i ta Collier’s Encyclopedia i to Wells “manako meitaki maata” iaia e angaanga akamutu kore ra no te akamaata i tona arataa. Inara te akaari katoa maira te reira e kua takinoia tona manako meitaki i te aruru anga te Tamaki II o te Ao.

I to Wells kite anga mai e “ka angaanga te rave anga taineti no te kino pera katoa te meitaki, kua ngaro aere tona akarongo, e kua topa aia ki roto i te manako anga kino,” i akakite ei ta Chambers’s Biographical Dictionary. Eaa teia i tupu ei?

Kua akanooia to Wells akarongo e te manako meitaki ki runga anake ua i te au rauka anga a te tangata. I tona kite anga e e ngata i te tangata i te itae i tona Utopia, kare atu ona ngai e aere ei. Kua taui viviki te tu inangaro tikai ki roto i te manako anga kino.

I teia tuatau, e manganui te au tangata e aiteite ta ratou kite anga e no taua tumu rai. Te maringi ua maira ratou i te tu manako meitaki ia ratou e mapu ra inara kua topa ki roto i te manako anga kino popoa ia ratou e pakari maira. Te vai katoa ra tetai au mapu tei tuku ua i te au no te noo i tetai oraanga noa ua nei kia rave tuauau i te au apinga akakona, te rave ainga ua atu, e tetai atu au tu oraanga kino. Eaa te pau anga? Ka akara ana i te au akaraanga ka aru mai no te au tuatau Pipiria e ka akara eaa te tumu no teia tu manako anga meitaki​—i te tuatau i topa, to teianei, e ki mua.

Tutakiia to Aberahama Tu Manako Meitaki

I te mataiti 1943 M.T.N., kua neke a Aberahama mei Harana mai, kua tikoti i te Kauvai Eupharati, e kua tomo i te enua o Kanaana. Kua akatutuia a Aberahama ‘ei metua no te aronga i akarongo ra,’ e mei teaa atura tona akaraanga meitaki i akanoo!​—Roma 4:11.

Kua aru a Lota ia Aberahama, te tamaiti matiroeroe a te tuakana o Aberahama, e te ngutuare tangata o Lota. I muri mai, i te tupu anga tetai onge ki te enua, kua neke te nga kopu tangata e rua ki Aiphiti, e kare i roa i muri akera kua oki kapiti raua. I teia taime kua maata to Aberahama e to Lota apinganui, pera katoa te au anana e te au manu. I te tupu anga te karo i rotopu i to raua au tangata tiaki manu, kua viviki a Aberahama i te manako e kua karanga: “Auraka roa to taua ei tauetonoanga, e ta toku nei au tangata tiaki puaka, e te au tangata tiaki puaka noou ra; okotai oki o taua kopu-tangata. Kare ainei te vai ua io na te enua katoa nei i mua ia koe? Ka akataka atu ana koe iaku nei; kia na te pae kaui koe, ko au te na te pae katau; e kia na te pae katau koe, ko au te na te pae kaui.”​—Genese 13:8, 9.

Ko Aberahama, no tona pakari, kua rauka rai iaia i te akatere i te au mea kia puapinga aia uaorai, e ko Lota, no tona akangateitei i tona angakara, kua rauka rai iaia i te tuku i te iki anga kia Aberahama. Inara, “Nānā akerā Lota i tona mata ki runga, e kitea atura i te ngai maniania katoa i Ioridana ra, e tae roa atura ki Zoara, (kare oki Sodoma e Gomora i mate ia Iehova i reira,) e e ngai meitaki i te vai e pini ua ake, mei te kainga o Iehova ra, e mei te enua ra mei Aiphiti. E kua rave iorā Lota i taua ngai maniania katoa i Ioridana ra nona.” Ma teia iki anga, e au tumu ravarai ta Lota kia manako meitaki. Inara akapeea a Aberahama?​—Genese 13:10, 11.

E maroiroi neneva ua ainei a Aberahama, te tukuanga i te turanga pae kopapa o tona kopu tangata ki roto i te tumatetenga? Kare. No to Aberahama tu papu e te oronga ua kua apai mai i te tutaki anga maata tikai. Kua karanga a Iehova kia Aberahama: “Ka nānā ana i to mata ki runga i tena ngai taau e noo na, ka akara, i te pae i apatokerau, e te pae i apatonga, e te pae i te itinga o te rā ra, e te pae i te opunga o te rā: ko te reira katoa ra oki enua taau e akara na, e orongaia ïa e au noou, e no toou na uanga, e tuatau ua atu.”​—Genese 13:14, 15.

E tumu meitaki ta Aberahama kia manako meitaki. Kua akatumuia te reira ki runga i te taputou a te Atua e ka akatupu aia i tetai enua maata mei roto ia Aberahama ‘ei iaia e meitaki ei te au kopu-tangata katoa o te ao nei.’ (Genese 12:2-4, 7) E tumu katoa ta tatou kia irinaki, te kiteanga “te akatupu nei te au mea ravarai i te meitaki no te aronga i anoano i te Atua.”​—Roma 8:28.

E Rua Tangata Aroro Manako Meitaki

E tere atu i te 400 mataiti i muri mai, te tu ra te iti tangata o Iseraela no te tomo ki roto ia Kanaana, “e enua taʼe a vai ua te u, e te meli.” (Exodo 3:8; Deuteronomi 6:3) Kua tono a Mose e 12 aronga tutara kia ‘tutaka i taua enua ra, ka apai mai ei i te tuatua kia ratou i ta ratou arataa kia aere, e ta ratou oire e tomo ra.’ (Deuteronomi 1:22; Numero 13:2) E aiteite pouroa ta te 12 tangata aroro akatutu anga i te puapinga o te enua, inara e 10 ia ratou kua oronga i tetai ripoti kino tei akakeu ra i te mataku ki roto i te ngakau o te iti tangata.​—Numero 13:31-33.

I tetai tua, kua oronga a Iosua raua ko Kaleba i te tuatua meitaki ki te iti tangata e kua rave pouroa raua i te ka rauka no te akameangiti mai i to ratou mataku. Kua riro to raua tu e te ripoti tei akaariia i roto i to raua tu irinaki tikai i to te Atua rauka anga i te akatupu i tana tuatua kia akaoki ia ratou ki te Enua Taputouia​—inara kare i puapinga ana. Mari ra, “kua tuatua iora taua uipaanga katoatoa ra, e peî ia ratou ki te toka.”​—Numero 13:30; 14:6-10.

Kua raurau a Mose i te au tangata kia irinaki ia Iehova, inara kua patoi ratou i te akarongo. No te mea kua aruaru ratou i to ratou tu manako kino, kua ori aere atura te katoa anga o te iti tangata e 40 mataiti i roto i te metepara. I te 12 au tangata aroro, ko Iosua anake ua raua ko Kaleba tei kite i te au tutaki anga o te tu manako meitaki. Eaa tikai te manamanata? Kare e akarongo, no te mea kua akara te iti tangata ki to ratou uaorai kite pakari.​—Numero 14:26-30; Ebera 3:7-12.

Rauka Kore Anga ia Iona i te Tuku i Tana Tika Anga

Kua noo a Iona i te iva anere mataiti M.T.N. Te akakite maira te Pipiria e e peroveta tiratiratu aia na Iehova ki te patireia tai ngauru kopu a Iseraela, i tetai taime i te tuatau tutara anga o Ieroboama II. Inara kua patoi aia i te ariki i tetai tuku anga angaanga kia aere ki Nineve kia oronga i tetai akamatakiteanga ki te au tangata. Te karanga ra te tangata tata tuatua enua ko Josephus e “kua manako [a Iona] e meitaki atu i te oro” e e aere atu ki Iopa. I reira kua kake aia ki runga i tetai pai ki Taresisa, ko Paniora i teia tuatau. (Iona 1:1-3) Te tumu i manako kino ei a Iona i teia tuku anga angaanga kua akakiteia ia Iona 4:2.

I te openga kua akatika a Iona kia akatupu i tana tuku anga angaanga, inara kua riri aia i te tataraara anga te iti tangata o Nineve. No reira kua apii a Iehova i tetai apiianga meitaki o te tu tangi na te akatupuanga i te rakau kikiona ta Iona e marumaru ra ki raro kia mae e mate atura. (Iona 4:1-8) To Iona au manako ngakau tangi i te mate anga te rakau kua tau tikai te reira no te 120,000 au tangata i Nineve tei “kare i kite i to ratou rima katau e to ratou rima kaui.”​—Iona 4:11.

Eaa ta tatou ka apii mai mei ta Iona kiteanga? Kare e ngai no te manako kino i roto i te angaanga tapu. Me kite karape tatou i ta Iehova arataki anga e e aru i te reira ma te irinaki anga papu, ka rekareka tatou i te manuia anga.​—Maseli 3:5, 6.

Te Tu Manako Meitaki i Roto i te Au Manamanata

“Auraka koe e kinokino i te aronga tuatua kino,” i akakite ei te Ariki ko Davida. “Auraka e vareae i tei rave i te ara ra.” (Salamo 37:1) E ako anga pakari tikai teia no te tu tika kore e te tu pikikaa takapini ia tatou i teia tuatau.​—Koheleta 8:11.

Inara, noatu kare tatou e vareae i te aronga tuatua tika kore, e mea ngoie ua i te manako kino me kite tatou i te au tangata apa kore te mamae anga i te au rima o te aronga kino me kore ra me kite tatou ia tatou uaorai i te akono angaia ma te tika kore. Penei ka riro teia au kite anga ei akatupu i tetai tu akamaroiroi kore me kore tu manako kino. Me kite tatou i te reira tu, eaa ta tatou ka tau kia rave? Te mea mua, ka rauka ia tatou i te akamanako e kare e rauka i te aronga kino i te manako kore ua e kare rava te tutaki anga e aere mai. Te akapapu maira a Salamo 37 i te Sal 37 irava 2: “Kare oki e roa kua motu [te aronga rave kino] mei te ngangaere ra, e mae atura m[e]i te rakau rikiriki ruperupe ra.”

Pera katoa, ka rauka ia tatou i te rave ua atu i te meitaki, te noo ua ma te manako meitaki, e e tiaki ia Iehova. “E akaruke i te kino, ka rave i te meitaki; kia noo ua rai koe e tuatau ua atu,” i tuatuaʼi te tata taramo. “E mea inangaro oki na Iehova te tuatua-tau, kare oki aia e akaruke i tona aronga tapu ra.”​—Salamo 37:27, 28.

Ka Tupu Ua Rai te Manako Meitaki Tikai!

Akapeea i reira to tatou tuatau ki mua? Te akakite maira te puka Pipiria o Apokalupo no runga i te “au mea e vaitata i te tupu ra.” I rotopu ia ratou, e oroenua kutekute, te akatutuanga i te tamaki te akakiteia ra “kia apai ke i te au i te ao nei.”​—Apokalupo 1:1; 6:4.

Tetai manako meitaki​—ma te matauia​—tei manakoia i Peritane i te tuatau o te Tamaki I o te Ao e ko te reira te tamaki maata openga. I te 1916, e manako tika maata atu to te tangata kavamani Peritane ko David Lloyd George. Kua karanga aia: “Teia tamaki, mei te tamaki ka aru mai, e tamaki te ka taopenga i te tamaki.” (Na matou te au tuatua arara.) Kua tano tana. Na te Tamaki II o te Ao anake ua i akamaata atu i te maani anga o te au ravenga kino maata atu o te akapou anga maata. E tere atu i te 50 mataiti i muri mai, kare ake rai e openga ki te tamaki e kitea ra.

I taua puka rai o Apokalupo, ka tatau tatou i tetai akaou tangata i runga i te oroenua​—te akatutuanga i te onge, te maki mate, e te mate. (Apokalupo 6:5-8) E au tu maata atu ratou no te akairo o te au tuatau.​—Mataio 24:3-8.

E au tumu ainei teia kia manako kino? Kare roa, no te mea te akatutu katoa ra te orama “e oroenua teatea: e e ana ta tei noo ki rungao; e e korona tei orongaia mai nona: aere atura aia ma te upokotu atu e kia upokotu atu rai.” (Apokalupo 6:2) I konei te kite nei tatou ia Iesu Karaiti ei Ariki i te rangi te takoreanga i te au kino ravarai, te akaoroanga no te akanoo i te au e te rotai i te ao katoa.a

Ei Ariki Akataoongaia, iaia i te enua nei kua apii a Iesu Karaiti i tana au pipi kia pure no te reira Patireia. Penei kua apii katoaia koe kia karanga “E to matou Metua,” me kore te Pure a te Atu. I roto i reira ka pure tatou no te Patireia o te Atua kia tae mai, kia raveia tona anoano e kia akatupuia i te enua nei pera katoa i te rangi.​—Mataio 6:9-13.

I te mea ka tauta i te akameitaki i teia akatereanga o te au mea nei, na Iehova, te raveanga na roto i tana Ariki Mesia, ko Iesu Karaiti, e takore takiri i te reira. I tona ngai, i karangaʼi a Iehova, “te anga nei au i te rangi ou e te enua ou: kare oki tei muatangana ra e maaraia, kare e akamanako akaouia atu.” I raro ake i te kavamani Patireia i te rangi, ka riro mai te enua ei kainga ponuiaau, mataora no te tangata nei, te ngai ka riro te oraanga e te angaanga ei mea rekareka ua. “E e rere ua i te rekareka e tuatau ua atu, i taku e anga nei,” i karangaʼi a Iehova. “E rekareka tei ikiia e au ra, i te angaanga a to ratou uaorai rima.” (Isaia 65:17-22) Me akanoo koe i toou manakonakoanga no te tuatau ki mua ki runga i te reira taputou autu tikai, ka rauka ia koe te au tumu ravarai kia manako meitaki​—i teianei e tuatau ua atu!

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 4]

H. G. Wells

[Akameitakianga]

Corbis-Bettmann