“E Meitaki Maata Oki Tei to Takinga-Meitaki i Tei te Ora”

Akakiteia e Calvin H. Holmes

E Titema te reira o te 1930, koi oti ua akera iaku i te pate i te u o te au puakatoro i te tae anga mai a Papa ki te kainga no te atoro mai i tetai tangata i te pae mai. “E puka teia ta Wyman i oake mai kiaku,” i tuatuaʼi aia iaia e uuti maira i tetai puka auika ki vao i tona pute. Te ingoa Deliverance, tei neneiia e te Taiate Punanga Tiaki Pipiria e te Pepa. Ko Papa, tei kore e tatau ana i tetai ua atu mea, kua tatau i te reira puka e tae ua atu ki te roa anga o te po.

I MURI mai, kua ori mai a Papa i tetai atu au puka, te au ingoa mei te Light e te Reconciliation, na taua aronga rai i nenei. Kua kitea mai e ia ta Mama Pipiria taito e kua noo i te roa anga o te po te tatau anga i raro ake i te marama o tetai ramepa karatini. Kua tupu tetai taui anga maata kia Papa. I te reira tuatau anu kua tuatua aia no tetai au ora roa kia matou​—ko toku mama, e toku au tuaine e toru​—ia matou e noo ra takapini i ta matou umu akakaia e te vaie.

Kua karanga a Papa e te aronga tei nenei i teia au puka kua kapikiia e Aronga Apiipii Pipiria e, kia tau kia ratou, te noo ra tatou i te “tuatau openga.” (2 Timoteo 3:1-5) Kua akataka aia e kare te enua e takoreia i te openga o teianei ao inara i raro ake i te Patireia o te Atua ka tauiia te reira ei parataito. (2 Petero 3:5-7, 13; Apokalupo 21:3, 4) Kua tangi anga reka tikai te reira kiaku.

Kua akamata a papa i te tuatua mai kiaku ia maua e angaanga kapiti ra. Kua maara iaku e te oore koni ra maua i tona akamarama anga mai i te ingoa o te Atua e ko Iehova. (Salamo 83:18) No reira, i te tuatau tupu anga rakau o te 1931, e 14 rai oku mataiti, kua tu au no Iehova e tona Patireia. Kua pure au kia Iehova i roto i te one apara taito i muri ake i te are e kua taputou ngateitei e ka tavini au iaia e tuatau ua atu. Kua akakeu takereia toku ngakau e te aroa tu takinga meitaki o to tatou Atua umere.​—Salamo 63:3.

Te noo ra matou i runga i tetai pama e 30 kiro mita mei ia St. Joseph, Missouri, U.S.A., e i raro ake i te 65 kiro mita mei Kansas City mai. Kua anauia a Papa i roto i tetai are rakau ta toku papa ruau i akatu i runga i te pama i te tuanga mua o te 19 anere mataiti.

Terenianga no te Angaanga Orometua

I te tuatau maana o te 1931, kua rongo to matou pamiri i te tuatua ki te katoatoa i runga i te ratio “Te Patireia, te Manakonakoanga no Teianei Ao,” ta Joseph Rutherford, te peretiteni o te Taiate Punanga Tiaki i te reira taime, i oronga i tetai uruoaanga i Columbus, Ohio. Kua akakeu te reira i toku ngakau, e kua rekareka au i te aru ia Papa i te tua aere ki te aronga ta maua i kite te puka meangiti tei roto ra teia tuatua puapinga ki te katoatoa.

I te tuatau tupu anga rakau o te 1932, kua aere au ki taku uipaanga mua o te Au Kite o Iehova. Kua pati te tangata i te pae mai ia matou ia maua ko Papa kia akarongo i te tuatua i St. Joseph na George Draper, e akaaere tutaka o te Au Kite o Iehova. I to matou tae anga, e apa o te uipaanga kua oti, e kua kitea e au tetai ngai no te noo ki muri ake i te mokotua ketaketa e te maatamaata o J. D. Dreyer, te ka riro ra ei tuanga puapinga i toku oraanga.

I roto ia Tepetema 1933, kua aru au ia Papa ki tetai akaputuputuanga i Kansas City, te ngai i piri mua ei au ki roto i te tutu aereanga i te ngai tangata. Kua oronga mai a Papa e toru au puka meangiti e kua apii mai iaku kia tuatua: “Ko au tetai o te Au Kite o Iehova te tutu aere nei i te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua. Kare e ekoko anga kua rongo ana koe ia Judge Rutherford i runga i te ratio. E akatangiia ana tana au tuatua i runga i te tere atu i te 300 au ngai akakitekite ratio i te epetoma okotai.” I reira kua oronga au i tetai puka meangiti. I te reira aiai, iaku e pate ra i te u o te au puakatoro i runga i te pama, kua manako au e ko teia te ra reka roa atu taku i maara i toku oraanga.

Kare i roa kua tae mai te tuatau anu, e kua kotingaia matou i te pae o te tutaka aere anga. Inara kua atoro mai te Taeake a Dreyer e tana vaine e kua ui mai me ka inangaro au i te aere mai ki to raua kainga a te aiai Maanakai e e noo no te po. Kua pauna te taime te aaere anga e 10 kiro mita ki te kainga o te au Dreyer no te mea kua rauka iaku i te aru ia raua ki te angaanga orometua i tera mai ra e te aere ki te Apii Punanga Tiaki i St. Joseph. Mei te reira taime mai e nei, takitai ua ake taime kua topa au i te angaanga orometua i te au Tapati. Kua riro ta te Taeake Dreyer terenianga e te ako anga ei mea puapinga tikai.

I roto ia Tepetema 2, 1935, kua rauka iaku i te openga ra i te akatutu i toku akatapu anga kia Iehova na roto i te papetito anga ki te vai i tetai akaputuputuanga i Kansas City.

Akamataanga o Tetai Ngai Angaanga Roa

I te akamata anga o te 1936, kua pati au kia tavini ei painia, me kore ei orometua tamou, e kua tukuia au ki runga i te akapapaanga o te aronga e kimi patana ra no te painia. I muri poto mai kua tae mai tetai reta na Edward Stead o Arvada, Wyoming. Kua akamarama mai aia e tei roto aia i tetai noo anga auira e ka anoano i te tauturu no te painia. Kua ariki viviki au i tana oronga anga e kua akataoongaia ei painia i roto ia Aperira 18, 1936.

I mua ake ka akaruke ei au no te taokotai atu ki te Taeake ko Stead, kua tuatua mai toku mama kiaku anake ua. “E tama, kua papu ainei ia koe e ko teia taau ka inangaro i te rave?” i ui mai ei aia.

“Me kare ra kare e pauna te taime te oraanga,” i pau atu ei au. I te reira taime kua ariki mai au i to Iehova aroa takinga meitaki ei mea puapinga atu i tetai ua atu mea ke.

Te painiaanga kia Ted, ta matou i kapiki ra i te Taeake ko Stead, e terenianga meitaki tikai. E maroiroi tona e e reka tikai tana oronga anga i te tuatua o te Patireia. Inara ko ta Ted anake ua te reira ka rauka i te rave koia te tata e te tuatua; kua roka pouroaia tona au paupau anga ivi katoatoa e te maki rheumatoid arthritis. Inara ka tu mai au i te popongi e ka orei e te varu iaia, te akapapa i tana kai popongi, e te angai iaia. E oti ka akamanea au iaia e te akapapa iaia no te angaanga tutu aere. I te reira tuatau maana kua painia maua i Wyoming e Montana, te nooanga ki vao i te po. Kua moe a Ted ki roto i tetai are takake tei akatuia ki runga i tona toroka, e kua moe au ki runga i te one. I te openga o te reira mataiti kua neke au ki te apatonga no te painia i Tennessee, Arkansas, e Mississippi.

I roto ia Tepetema 1937, kua aere au ki taku uruoaanga maata mua i Columbus, Ohio. I reira kua raveia te au akapapa anga no te arataki i te angaanga tutu aere ma te taangaanga anga i te ponokarapa. Kua kapiki matou i te au taime takitai ka taangaanga matou i te ponokarapa e e akanoo anga. Okotai marama e 500 aku akanoo anga e tere atu, e e tere atu i te 800 au tangata tei akarongo mai. I muri ake i te akakitekiteanga i te au taoni e manganui o te tua itinga o Tennessee, Virginia, e Virginia Opunga, kua patiia au kia tavini ei painia takake i roto i tetai tuanga angaanga ou, te angaanga anga mei te tavini tapere rai, tei kapikiia te au akaaere tutaka i te reira taime.

Kua atoro au i te au putuputuanga e te au pupu mamao i Virginia Opunga​—te akapouanga e rua ki te a epetoma kia ratou takitai​—e kua arataki i te angaanga orometua. I reira, i roto ia Tianuare 1941, kua akataoongaia au ei tavini tapere. I te reira taime kua tu toku Mama e toku au tuaine e toru​—ko Clara, Lois, e Ruth​—i te tua o te Patireia. No reira kua aere kapiti pouroa to matou pamiri ki te uruoaanga maata i St. Louis i te reira tuatau maana.

I muri poto ake i te uruoaanga, kua akakiteia ki te au tavini tapere e ka akaotiia te angaanga tapere i te openga o Noema 1941. I tera mai marama kua tomo a Marike ki roto i te Tamaki II o te Ao. Kua tukuia au ki te angaanga painia takake, tei umuumuia kia pou e 175 ora i te marama i roto i te angaanga orometua.

Te Au Akameitaki Anga Takake o te Tavini Anga

I roto ia Tiurai 1942, kua tae mai tetai reta kiaku tei pati mai me ka anoano au i te tavini i tetai enua ua. I muri ake i te ariu anga ma te akatika, kua patiia au ki te Betela, te au opati maata o teianei ao o te Au Kite o Iehova, i Brooklyn, i New York. Mei te 20 au taeake tane takaua tei kapikiia mai no te terenianga takake i taua taime rai.

Kua akamarama a Nathan H. Knorr, te peretiteni o te Taiate Punanga Tiaki, e kua meangiti mai te angaanga tutu aere e ka tereniia matou ei akamaroiroi i te au putuputuanga i te pae vaerua. “Kare matou e inangaro anake ua i te kite i te au manamanata i roto i te putuputuanga,” i karangaʼi aia, “inara eaa ta kotou i rave no te reira.”

Ia matou i Betela, kua oronga a Fred Franz, tei mono mai i te Taeake ko Knorr ei peretiteni i te 1977, i tetai tuatua tana i karanga ra: “Ka ope te Tamaki II o te Ao, e ka tuera mai tetai angaanga tutu aere anga maata. Kare e ekoko anga e au mirioni ua atu te ka akaputuia mai ki roto i ta Iehova akaaerenga!” Kua taui te reira tuatua i toku akara anga katoa. I te au tuku anga angaanga e maaniia ra, kua kite mai au e ka atoro au i te au putuputuanga katoatoa i te au tuanga ngai o Tennessee e Kentucky. Kua kapikiia matou e au tavini ki te au taeake akonoanga, e akataka anga tei tauiia ki te akaaere kotinga.

Kua akamata au i te tavini i te au putuputuanga i roto ia Okotopa 1, 1942, iaku e 25 mataiti ra rai. I te reira taime te mataara anake ua no te itae i etai au putuputuanga na raro aere ua me kore na runga i te oroenua. I etai au taime kua moe au i taua pia rai ta te pamiri e moe ra tei akono ra iaku.

Iaku e tavini ra i te Putuputuanga Greeneville i Tennessee i roto ia Tiurai 1943, kua tae mai tetai pati anga kiaku no te aere ki te pupu rua o te Apii Pipiria Punanga Tiaki o Gileada. I Gileada, kua apii au i te aiteanga tikai ‘kia akamaata tikai i te akono i te au tuatua i akarongoia akenei’ e “kia maata [ua rai] nei te rave anga i te angaanga a te Atu.” (Ebera 2:1; 1 Korinetia 15:58) Kua viviki ua te rima marama o te papaanga apii i te oti, e kua tae mai te ra karatuati anga i roto ia Tianuare 31, 1944.

Ki Kanata e ki Belgium

Kua tukuia tetai ia matou ki Kanata, te ngai koi taaki uaia akera te arai anga mei runga i te angaanga a te Au Kite o Iehova. Kua tukuia au ki te angaanga tutaka aere, tei umuumu ra e aka ngai mamao te ka raveia i rotopu i etai au putuputuanga. Iaku e tutaka aere ra, e rekareka tikai te akarongo i te au kite anga e akapeea ta matou angaanga tutu aere i te rave angaia i te tuatau o te arai anga i Kanata. (Angaanga 5:29) E manganui tei akakite mai i te oroanga i roto i te po okotai, kua tuaia tetai puka meangiti ki roto i te au kainga ravarai mei tetai ope ia Kanata ki tetai ope. Mei teaa atura i te tuatua meitaki i te kite i roto ia Me 1945 e kua akamutu te tamaki i Europa!

I te reira tuatau maana, te tavinianga i tetai putuputuanga i roto i te oire meangiti o Osage, Saskatchewan, kua tae mai tetai reta kiaku no ko mai i te Taeake ko Knorr, tei tatau: “Te rekareka nei au i te oronga i te akameitakianga kia koe kia aere ki Belgium. . . . E maata te angaanga kia raveia i te reira enua. E enua veeia e te tamaki, e ka anoano to tatou taeake i te tauturu, e e mea meitaki i te tuku i tetai tangata no Marike mai no te oronga i te tauturu kia ratou e te pumaana anga ta ratou i anoano ra.” Kua pau viviki atu au, te arikianga i te tuku anga angaanga.

I roto ia Noema 1945, te apii ra au i te reo Varani i te Betela o Brooklyn kia Charles Eicher, e taeake tane Alsace ruaine. Kua rauka katoa iaku etai terenianga viviki i te angaanga manga. I mua ake i te akarukeanga ia Europa, kua atoro viviki au i toku pamiri e te au taeake i St. Joseph, Missouri.

I roto ia Titema 11, kua akaruke au ia New York na runga i te Queen Elizabeth, e e a ra i muri mai kua tae au ki Southampton, i Engarani. Kua noo au e tai marama i ko i te manga Peritane, te ngai i raukaʼi iaku tetai akaou terenianga. I muri ake i te reira, i roto ia Tianuare 15, 1946, kua tikoti au i te Channel Engarani e kua aere ki Ostend, Belgium. E mei reira mai kua aere au na runga i te rerue ki Brussels, te ngai i aravei mai ei te katoa anga o te pamiri Betela iaku i ko i te ngai tiaki anga rerue.

Maata Mai te Angaanga i Muri ake i te Tamaki

Ko taku angaanga ko te akaaere i te angaanga Patireia i Belgium, inara kare au e kite i te tuatua i te reo. I roto i te ono marama, kua maata rai taku reo Varani i kite. E akameitakianga tikai no te angaanga i te pae i te aronga tei tuku i to ratou oraanga ki roto i te tumatetenga no te rave i te angaanga tutu aere e rima mataiti o te taomi anga Nazi. Ko etai pae ia ratou koi tukuia maira ki vao i te au puakapa tamamae anga.

Kua raurau te au taeake i te akaaere i te angaanga e te angai i te aronga e pongi ra no te tuatua mou Pipiria. No reira kua raveia te au akanoonoo anga no te rave i te au akaputuputuanga e no te au akaaere tutaka kia atoro i te au putuputuanga. Kua rauka katoa ia matou te au atoro anga akamaroiroi a Nathan Knorr, Milton Henschel, Fred Franz, Grant Suiter, e John Booth​—e au komono anake no te au opati maata o Brooklyn. I taua au ra mua, kua tavini au ei akaaere kotinga, ei akaaere tapere, e ei akaaere manga. I roto ia Titema 6, 1952, i muri ake i te itu mataiti tavini anga i Belgium, kua akaipoipo au ia Emilia Vanopslaugh, tei angaanga katoa i roto i te manga o Belgium.

I nga mea marama i muri mai, i roto ia Aperira 11, 1953, kua akaueia au kia aere ki te opati o te akava e kua akakiteia mai kiaku e e kino toku noo ua anga ki te tinamou anga o Belgium. Kua aere au ki Luxembourg no te tiaki i toku pati anga akavaanga e tukuia ra ki te Konitara Enua.

I roto ia Peperuare 1954 kua tuku te Konitara Enua o Belgium i te akaue anga e te riro ra toku noo ua anga ei mea tumatetenga ki te enua. Kua orongaia te akakite anga e mei toku tae anga ki Belgium, kua tupu viviki maata te numero o te Au Kite i roto i te enua​—mei te 804 i te 1946 ki te 3,304 i te 1953​—e mei teia tupu anga, kua takinoia te tinamou anga o Belgium no te mea e manganui te Au Kite mapu te tu ngaueue kore ra no te turanga neutara Kerititiano. No reira, kua tukuia maua ko Emilia ki Switzerland, te ngai i akamata ei maua i te tavini i roto i te angaanga kotinga i te tuanga tuatua reo Varani.

I te 1959 kua akanooia i South Lansing, New York​—te Apii Angaanga Orometua Patireia​—e apii ei oronga i te terenianga maata no te aronga pakari Kerititiano. Kua patiia au ki reira kia rauka te terenianga ei apii i te au pupu o teia apii i Europa. Iaku i Marike, kua atoro au i toku pamiri i St. Joseph, Missouri. I reira au i kite ei i toku mama akaperepere no te taime openga. Kua mate aia i roto ia Tianuare 1962; kua mate a Papa i roto ia Tiunu 1955.

Kua akamata te Apii Angaanga Orometua Patireia i Paris, Varani, i roto ia Mati 1961, e kua aru mai a Emilia iaku. Kua aere mai te au akaaere tapere, te au akaaere kotinga, te au akaaere putuputuanga, e te au painia takake no te apii no Varani, Belgium, e Switzerland mai. I te tuatau o te 14 marama i muri mai, kua rave au e 12 au pupu o teia apii e a epetoma. I muri akera, i roto ia Aperira 1962, kua kite mai maua e kua nui a Emilia.

Akatikatikaanga ki te Au Turanga

Kua oki maua ki Geneva, Switzerland, te ngai i raukaʼi ia maua tetai tika anga no te noo tamou ki reira. Inara, kare i te mea ngoie kia kitea tetai ngai noo anga, no te mea e rava kore tikai te ngai noo anga. Kare katoa i te mea ngoie ua kia kitea te ngai angaanga. I te openga kua rauka mai tetai ngai angaanga naku i roto i tetai are toa maatamaata i roto tikai ia Geneva.

Kua pou iaku e 26 mataiti i roto i te angaanga orometua tamou, no reira kua umuumuia tetai akatikatika anga ki to maua au turanga tei taui. I te tuatau o te 22 mataiti taku i angaanga na te are toa e te tauturu i te utuutu mai i ta maua nga tamaine e rua, ko Lois raua ko Eunice, kua tuku ua rai to maua pamiri i te au inangaro Patireia ki te ngai mua. (Mataio 6:33) I muri ake i toku akaangaroi anga mei te angaanga ua nei i te 1985, kua akamata au i te tavini ei mono akaaere kotinga.

Kua kino tikai ana to Emilia turanga pae kopapa, inara kua rave aia i tana i rauka i roto i te angaanga orometua. Kua tavini a Lois ei painia no tetai tai ngauru mataiti. Mei teaa atura i te puapinga anga pae vaerua i te rekareka anga ma ia ra te uruoaanga pa enua reka roa atu i Moscow i te tuatau maana o te 1993! I muri poto ake, i tetai terepu orote i Senegal, Aperika, kua mate a Lois iaia e paitai ra i te moana. Kua riro te aroa e te takinga meitaki o to matou au taeake Aperika e te au mitinari ei akapumaana anga maata kiaku i toku aere anga ki Senegal no te akono i te tanumanga. Mei teaa atura toku inangaro i te kite ia Lois i te tuakaouanga!​—Ioane 5:28, 29.

Te akameitaki nei au no tei rekareka e tere roa atu i te au ngauru mataiti te turu tiratiratu anga o tetai tokorua aroa. E tikai, noatu toku au mamae anga ngakau e te au manamanata, kua meitaki tikai ana to Iehova tu aroa takinga meitaki e kua akariro i te oraanga ei pauna te taime te noo anga. Te akakeuia nei toku ngakau no te akakite i to tatou Atua, ko Iehova, i te au tuatua a te tata taramo: “E meitaki maata oki tei to takinga-meitaki i tei te ora, ka akameitaki ei toku vaa ia koe.”​—Salamo 63:3.

[Tutu i te kapi 26]

Kua arataki matou i te angaanga tutu aere ma te ponokarapa

[Tutu i te kapi 26]

Toku nga metua i te 1936

[Tutu i te kapi 26]

Tutu aereanga i runga i te mataara i Belgium i te 1948