Au Peu Kiritimiti​—E Kerititiano Ainei te Reira?

TEI konei te tuatau Kiritimiti. Eaa te aite anga o te reira kia koe, ki toou pamiri, e toou au taeake? E atianga pae vaerua ainei, me kare e tuatau oroa ua e te tamataora anga? E tuatau ainei no te akamanako anga i te anau anga o Iesu Karaiti me kore kare e kia manako i te au mea matauia e te Kerititiano?

I te akamanako anga i taua au uianga, e akamaara e e tuke tuke te au peu Kiritimiti i te ngai e noo ra koe. Ei akatauanga, i Mexico e tetai atu au enua Marike Ratino, kua tuke te ingoa. Kua tou tika mai tetai enetaikoropitia e ko te ingoa Papaa o te Kiritimiti “kua raveia mai mei te tuatua Christes Masse o te tuatau rotopu, te Pure Tutia o Karaiti.” Inara, te La Navidad, me kare te Anau Anga tei tapaia i teia au enua Marike Ratino, te taiku ra i te anau anga o Karaiti. Ka akanoo ana i tetai atianga no te akara anga i etai o te au akakite anga no Mexico mai. Penei ka tauturu teia ia koe kia akatanotano i toou manako no runga i teia tuatau orote anga.

Te Posadas, “te Au Tangata Pakari e Toru,” e te Nacimiento

Ka akamata te au oroa ia Titema 16 ma te posadas. Te akakite ra te puka Mexico’s Feasts of Life e: “E tuatau ia no te posadas, e iva ra tarekareka anga te arataki anga atu ki te Aiai Kiritimiti, te akamaara ra i te tuatau ori aere o Iosepha raua ko Maria i roto i te oire o Betelehema e te atianga i kiteai e raua te takinga meitaki e tetai ngai nooanga. Ka akaputuputu mai te au pamiri e te au oa i te po no te akatutu akaou i nga ra i mua ake ka anauiai a Karaiti.”

Tei matauia, ka apai aere tetai pupu tangata i nga tiki o Maria raua ko Iosepha ki tetai are e na roto i te imene anga ka pati i te ngai nooanga, me kare e posada. Ka pau mai te aronga i roto i te are na te imene anga e tae ua atu e kia akatikaia te au manuiri. I reira ka akamata ei te tamataora anga, ka rave tataki tai etai​—tei araiia nga mata e ma tetai rakau i roto i nga rima​—ka tauta i te akangaangaa i te piñata, tetai karakaraea maatamaata tei akamaneaia te tautau maira mei tetai taura. Me ngaa te reira, ka akaputuputuia mai to roto te (kai venevene, te ua rakau, e te vai atura) e te aronga tamataora. Ka aru mai teia i te kaikai anga, te inu anga, te akatangi imene, e te uraanga. Ka raveia e varu tamataora anga posada mei ia Titema 16 e kia Titema 23. I te ra 24, ka akamaaraia te Nochebuena (te Aiai Kiritimiti), e ka tauta pakari te au pamiri kia kapipiti no tetai kaikai anga takake.

Kare e roaia ka tae mai te Mataiti Ou, tei akamaaraia ma te au pati maniania. I te aiai o Tianuare 5, kua manakoia te Tres Reyes Magos (“te au tangata pakari e toru”) kia apai mai i te au apinga kangakanga na te tamariki. Te take maata koia oki ko tetai pati ia Tianuare 6, te oronga angaia tetai rosca de Reyes (tetai keke mei te tapea te tu). I teia varaoa e kaingaia ra, ka kite tetai i roto i tana tuanga i tetai pepe rakau mei ia Iesu rai. Ka umuumuia tei kitea ra kia akapapa e kia akono i te pati openga ia Peperuare 2. (I tetai au ngai te vaira e toru pepe rakau meangiti, te komono ra i “te au tangata pakari e toru.”) Mei taau e kite nei, te aere ua atura te pati te kapitiia ra ki te Kiritimiti.

I teia tuatau, ka kite tikai ia te nacimiento (te tutu Anau Anga). Eaa te o maira ki roto i teia? I te au ngai papuriki e pera katoa i roto i te au are pure e te au kainga kua akanooia te au tutu ma te au tiki (maatamaata me kare meangiti) tei maaniia mei te karakaraea, te rakau, me kare te potera. Te akatutu maira ratou ia Iosepha raua ko Maria e tuturi ra ki mua i tetai ngai vairanga te mou ra i te pepe ou. E putuputu te taime te vaira te aronga tiaki mamoe e te Los Reyes Magos (“te au tangata pakari”). Te ngai nooanga e ngai no te manu, penei na tetai au manu e akaoti meitaki i te tutu akaraanga. Inara, ko te tu maata, koia oki ko te pepe ou, tei tapaia i te reo Paniora e ko el Niño Dios (te Tama Atua). Penei ka tukunaia teia tu maata ki reira i te Aiai Kiritimiti.

Ka Akara Meitaki ana i te Au Peu Anau Anga

No runga i te tarekareka anga Kiritimiti tei kite meitakiia ra i te ao katoa, te akakite ra The Encyclopedia Americana e: “Ko te maata anga o te au peu te kapiti ra i teianei ki te Kiritimiti kare ia i te au peu Kiritimiti mari ra e au peu ia i mua ake i te tuatau Kerititiano e kare i te Kerititiano kua arikiia e te ekaretia Kerititiano. Ko Saturnalia, e kaikai anga na Roma tei tarekarekaia i rotopu ia Titema, kua oronga mai i te akaraanga no te au peu akanavenave anga e manganui o te Kiritimiti. Ei akaraanga, mei teia tarekareka anga, kua mama mai te kaikai anga manea tikai, te orongaanga i te au apinga aroa, e te tutungi anga i te au kanara.”

I Marike Ratino, penei ka aru mai taua au peu Anau Anga, ma tetai atu i kapitiia mai. ‘Mei teea tumu,’ ka manako ei koe. E tikai, te kite ra te manganui te inangaro ra i te akono i ta te Pipiria e ko etai o te au peu e au peu Aztec ia. Kua akakite te El Universal, e nuti pepa i Mexico City, e: “Kua rave meitaki te au mema akonoanga tuke tuke te turanga i te mea kua tano te karena peu oroa a te Initia ma te karena peu oroa a te Katorika, no reira kua taangaanga ratou i teia kia turu i ta ratou angaanga tutuanga e te angaanga mitinari. Kua mono ratou i te au akamaara anga o te au atua Paniora i mua ake ma te au oroa ki te au atua Kerititiano, kua akamata mai i te au oroa Europa e te au tarekareka anga, e kua rave meitaki i te au oroa Initia, tei tupu mai ki roto i te taokotai anga au peu mei te reira i mama mai ei te au tuatua Mexico.”

Te akamarama ra The Encyclopedia Americana e: “Kua riro mai te au akatutu anga o te Anau Anga ei tuanga o te tarekareka anga Kiritimiti . . . Te akatutu anga i roto i te are pure o te crèche [te tutu o te ngai manu] kua tuatuaia e kua akamataia e Saint Francis.” Kua raveia teia akatutu anga o te anau anga o Karaiti i roto i te au are pure i te akamata anga o te akamana enua o Mexico. Kua akapapaia teia e te au mongoka Franciscan e raukai i te apii ki te au tangata Initia i te Anau Anga. I muri mai kua rongonui mai te posadas. Noatu e eaa te akakoroanga i muri i te reira, te tu e akonoia ra te posadas i teia tuatau te akaari maira i to te reira tu tikai. Me tei Mexico koe i teia atianga, ka akara atu koe e ka kite atu i ta te tangata tata o te El Universal e akakite ra i roto i tana i tuatua: “Te posadas, e mataara ia kia akamaara mai kia tatou i te ori aereanga nga metua o Iesu no te kimi anga i tetai ngai nooanga i reira ka anauiai te Pepe Atua, i teia tuatau e au ra kona kava ua, ma te maata tikai, te noinoi, e te manako anga i tetai uaorai, e te maata o te ta ua.”

Te manako o te nacimiento tei mama mai i te tuatau Akamana Enua mei te oraanga mua te akatutuia maira i roto i te au are pure. Koi manako ei tetai e mea manea ia, te komono tika tikai ra ainei te reira i ta te Pipiria e akakite ra? E ui anga tau te reira. I te atoro anga te au tangata pakari e toru​—e aronga akara etu​—kare a Iesu e tona pamiri e noo ana i roto i te are manu. Kua topa te tuatau, e te noo ra te pamiri i roto i tetai are. Ka umere koe i te kite i teia i roto i te rekoti akauruia ia Mataio 2:​1, 11. Ka kite katoa koe e kare te Pipiria i taiku ana e eia aronga akara etu i reira.a

I Marike Ratino, kua mono te tangata pakari e toru ia Santa Claus. Noatu rai, mei tei raveia i tetai enua, e manganui te au metua e uuna ana i te au apinga kangakanga i roto i te are. I te popongi o Tianuare 6, ka kimi aere te tamariki i te reira, mei te mea ra e kua apainaia mai te reira e nga tangata pakari e toru. E tuatau maani anga moni teia no te aronga okooko apinga kangakanga, e kua puapinga etai mei ta tetai au tangata ngakau tika i kite e apinga maani ua. Te tua maani ua o nga tangata pakari e toru te ngere ra i to te reira tu irinaki anga i roto i te manganui, e tetai atu tamariki. Noatu e kua mareka kore etai e te akangere nei teia tua maani ua i te aronga irinaki, eaa ta tetai ka tapapa no tetai apinga maani ua kua akono uaia no te peu e kia tau i te pae moni?

Kare te Kiritimiti, me kare te Anau Anga i tarekarekaia e te au Kerititiano mua. Te karanga ra tetai enetaikoropitia no runga i teia: “Kare te tarekareka anga i akonoia i te anere mataiti mua e te ekaretia Kerititiano, i te mea ko te rave anga matauia e te Kerititiano koia oki kia akamaara i te matenga o te au tangata meitaki tikai kare i to ratou anau anga.” Te kapiti ra te Pipiria i te akamaara anga i te au ra anau anga ki te au peikani, kare ki te aronga akamori mou i te Atua.​—Mataio 14:​6-10.

E tikai, kare te aite anga o teia e kare i te mea puapinga kia apii e kia akamaara i te au tupu anga tikai te o maira i roto i te anau anga o te Tamaiti a te Atua. Te oronga maira te tika tikai o te au tataanga Pipiria i te au manako oonu e te au apiianga no te katoatoa te inangaro ra i te rave i to te Atua anoano.

Te Anau Anga o Iesu kia Tau ki te Pipiria

Ka kitea e koe te akakite anga tau no te anau anga o Iesu i roto i nga Evangeria ia Mataio e Luka. Te akaari maira raua e kua atoro te angera ko Gaberiela i tetai vaine ou kare i akaipoipo ake ko Maria tona ingoa i te taoni Galilea ko Nazareta. Eaa tana tuatua i akakite? “E i na, ka to oki koe, e ka anau taau tamaiti, e naau e tapa i te ingoa ia Iesu. Ka maata aia, e ka tuatuaia i te Tamaiti na Tei Teitei: e na te Atu ra, na te Atua e oronga mai i te terono o tona metua o Davida nona: Ei iaia te au i te kopu-tangata o Iakoba e tuatau ua atu, kare rava ïa e kore tona basileia.”​—Luka 1:​31-33.

Kua poitirere tikai a Maria i teia tuatua akakite anga. Kare i akaipoipo ake, kua tuatua aia: “Eaa e tikaʼi; kare oki au i kite i te tane?” Kua pau atu te angera: “Ka eke mai te [v]aerua [t]apu ki rungao ia koe, e na te mana o Tei Teitei e tamaru i rungao ia koe; e tuatuaiaʼi oki tenana tamaiti tapu, i te Tamaiti na te Atua.” Te kite anga a Maria e e anoano teia no te Atua, kua tuatua e: “I na, ei tavini au no te Atu; kia peraia mai au mei taau i tuatua ana.”​—Luka 1:​34-38.

Kua akakite atu te angera kia Iosepha no runga i te anau anga temeio kia kore oki aia e akatakake ia Maria, ko tana oki i parani i te rave i muri mai i te kiteanga aia e kua nui aia. Kua puareinga aia i te akono i te apainga no te akono anga i te Tamaiti a te Atua.​—Mataio 1:​18-25.

I reira kua maro atu tetai akauenga mei ia Kaisara Auguso ia Iosepha raua ko Maria kia teretere mei Nazareta i Galilea ki Betelehema i Iudea, te oire o to raua ui tupuna, kia retitaia. “E i to raua noo anga i reira, ope rava akera ona puke rā e anau ei aia ra. Kua anau iora aia i tana tama mua, vaî atura i te kakau, tuku atura ki roto i te are puakatoro, no te mea kare akera raua i o ki te are tapae anga.”​—Luka 2:​1-7.

Te akataka maira a Luka 2:​8-14 i tei aru mai: “E aronga tiaki mamoe tei taua enua ra, e tika ki roto i te au koro, i te tiaki anga i ta ratou anana i te po. E i na, kua tu maira tetai angela a te Atu ki vaitatao ia ratou, kua kako rava iora ratou i te mārama, i te kakā o te Atu: e maata rava akera to ratou mataku. Kua tuatua maira te angela kia ratou, Eiaa e mataku: i na oki, e tuatua meitaki taku e taoi mai kia kotou na, ka riro ïa ei rekareka maata no te tangata ravarai. I nakonei oki i anau ei te Ora no kotou i te oire o Davida, koia oki te Mesia ra ko te Atu. E teia ta kotou akairo; e kite kotou i taua tamaiti ra i te vai ua anga ki roto i te are puakatoro, kua vaîia ki te kakau. E i reira ra, i kapitiia maira taua angela ra e tetai urupu maata no te rangi, i te akameitaki anga i te Atua, e te na ko anga, Kia akakakāia te Atua i runga i te rangi teitei, e ei au to to teianei ao, e kia kite aroaia mai te tangata nei.”

Te Aronga Akara Etu

Te taiku ra ta Mataio tataanga e kua aere mai te aronga akara etu mei te Itinga ki Ierusalema te kimianga i te ngai i anauiai te Ariki o te ngati Iuda. Kua inangaro rai te Ariki ko Heroda i te kite i teia​—inara kare ma te au akakoroanga meitaki. “Kua akaunga atura aia ia ratou ki Betelehema, na ko atura, Ka aere ka kimi marie i taua tamaiti iti ra; e kia kitea atu ia kotou, e oki mai, e akakite mai kiaku, kia aere katoa atu au e araara atu iaia.” Kua kitea e te aronga akara etu te tama ou e kua “kiriti akera i ta ratou apinga, apai atura i te taoonga-rima, te auro, te tapou kakara, e te manongi.” Inara kare ratou i oki atu kia Heroda. “E i ako akairimoeia mai ratou e te Atua, auraka e oki atu kia Heroda ra.” Kua taangaanga te Atua i tetai angera kia akamatakite ia Iosepha i to Heroda au akakoroanga. I reira kua oro atu a Iosepha raua ko Maria ki Aiphiti ma ta raua tamaiti. Aru mai, te tauta anga i te akaatea i te Ariki ou, kua akaue te ariki kino tikai ko Heroda e kia tamateia te au tamaroa i Betelehema ra. Teea au tamaroa? Te rua mataiti e to raro ake.​—Mataio 2:​1-16.

Eaa te ka Rauka ia Tatou te Apii mei te Tataanga?

Kare te aronga akara etu tei atoro atura​—noatu mei teaa te maata ia ratou​—i akamori ana i te Atua mou. Te akakite ra te urianga Pipiria La Nueva Biblia Latinoamérica (Tuanga 1989) i roto i te tataanga i raro ake: “Kare te Aronga Purepure i te au ariki, mari ra e aronga totou i te mea puapinga e e au orometua o te akonoanga peikani.” Kua aere atu ratou ei akapapu i to ratou kite i te au etu ta ratou e akamori ra. Naringa te Atua i inangaro i te arataki ia ratou ki te tamaiti ou, kua aratakiia atu ratou ki te ngai tikai ma te kore te aere atuanga na mua ki Ierusalema e ki to Heroda are ariki. I muri maira, kua tauru mai te Atua kia taui i to ratou aerenga ei paruru i te tama.

I te tuatau Kiritimiti kua koropiniia teia tataanga e putuputu te taime ma te reva maani ua e te pae akainangaro anga te arai ra i te apinga puapinga tikai: e kua anauia teia pepe ei Ariki maata tikai, mei tei akakiteia kia Maria e ki te aronga tiaki mamoe ra. Kare, a Iesu Karaiti i te pepe i teianei, me kare i te tamaiti. Koia te Ariki e tutara nei i to te Atua Patireia, te ka akaatea kare e roa atu i te au tutara anga pouroa te patoi ra i to te Atua anoano, e ka akatikatika aia i te au manamanata o te tangata ravarai. Ko te reira te Patireia ta tatou e pati ra i roto i te Pure a te Atu.​—Daniela 2:44; Mataio 6:​9, 10.

Na roto i te akakite anga a te angera ki te aronga tiaki, te apii ra ia tatou e ko te tuatau no te ora te akatueraia ra ki te katoatoa te inangaro ra i te akarongo i te akakite anga o te tuatua meitaki. Te aronga tei rauka te mareka anga o te Atua kua riro mai ei ‘tangata aroaia.’ Te vaira te au manakonakoanga no te au i te ao katoa i raro ake i te Patireia o Iesu Karaiti, inara kia puareinga te tangata i te rave i to te Atua anoano. Te akamaata ra ainei te tuatau Kiritimiti i teia, e te akaata ra ainei te reira i taua anoano ra? E manganui te aronga ngakau tae te inangaro ra i te aru i te Pipiria te manako ra e te taka ua ra te pau anga.​—Luka 2:​10, 11, 14.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia i te kapi 4]

KA POITIRERE ETAI

I roto i tana puka The Trouble With Christmas, te akataka ra te tangata tata ko Tom Flynn i te au taopenga anga tei manakoia i muri ake i te au mataiti akapouia no te akara kimikimi anga i te Kiritimiti:

“E maata te au peu te kapiti nei ki te Kiritimiti e au aka to ratou ki te au peu akonoanga peikani i mua ake i te tuatau Kerititiano. Etai o teia e au aite anga te piri ra ki te oaoa ua, te ainga, me kare te kapiti ra ki te ao katoa e pini ua ake te ka taki atu i te aronga apiipii, te au tangata o teia tuatau kia akaruke i te au peu me marama meitaki tikai ratou i to te reira au tumu akamataanga.”​—Kapi 19.

I muri ake i te orongaanga i te au manako turuanga e maata tikai, kua oki a Flynn ki te tumu mua: “Tetai o te au tuatua akameamea o te Kiritimiti koia oki mei teaa te meangiti i to te reira e Kerititiano tikai. Me akaatea tatou i te au mea i mua ake i te tuatau Kerititiano, ko te maata anga te ka toe mai no muri mai te reira i te tuatau Kerititiano, kare e akamata anga Kerititiano tika tikai o te reira.”​—Kapi 155.

[Tutu i te kapi 7]

Te akakiteanga i to Iesu anau anga te akanoo ra i te tumu anga no tana angaanga a te tuatau ki mua ei Ariki ikiia e te Atua