RUNANGA PUKA I RUNGA I TE INITANETI Punanga Tiaki
Punanga Tiaki
RUNANGA PUKA I RUNGA I TE INITANETI
Reo Rarotonga
  • PIPIRIA
  • AU PUKA
  • AU UIPAANGA
  • w97 12/15 kapi 4-7
  • Te Au Aka o te Kiritimiti i Teia Tuatau

Kare e vitio.

Akakoromaki mai kare te vitio e angaanga.

  • Te Au Aka o te Kiritimiti i Teia Tuatau
  • Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1997
  • Tumu Tuatua
  • Tetai Atu Manako
  • E Tango Tau Kore
  • Akamata te Ravenga Pikikaa
  • E Orote i te Pa Enua Katoa
  • Maani Akaou Anga i te Kiritimiti
  • ‘E Inangaro i te Tuatua Mou e te Au’
  • Keritimeti—Eaa i Rongonui ei i Tiapani?
    Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1991
  • Kiritimiti—Eaa ra e tei te Orieni?
    Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1999
  • Eaa te Aiteanga o te Keritimeti kia Koe?
    Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1994
  • Tuatau Kiritimiti—Eaa Tona Tumu Anga Maata?
    Te Punanga Tiaki Akakiteanga i te Patireia o Iehova—2005
Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1997
w97 12/15 kapi 4-7

Te Au Aka o te Kiritimiti i Teia Tuatau

NO TE au mirioni au tangata i te ao katoa, e tuatau rekareka tikai te Kiritimiti i teia taime o te mataiti. E taime kaikai anga maata teia, e au peu tei akangateiteiia no tona tuatau roa, e te taokotai anga ngutuare tangata. E tuatau katoa te orote Kiritimiti no te au oa e te au kopu tangata kia rekareka i te oronga anga kati e te au apinga aroa ki tetai e tetai.

Inara, e 150 au mataiti i topa, e tuke tikai te orote Kiritimiti. I roto i tana puka The Battle for Christmas, te tata ra te poropeta o te tuatua enua ko Stephen Nissenbaum e: “I te Kiritimiti . . . e tuatau kai kava maata e taime e akarukeiaʼi te au ture arataki i te tu o te au tangata i te ngai tangata no tetai tu ‘tamataora’ rave ua, mei tetai tu Mardi Gras Titema.”

Ki te aronga tei akangateitei ra i te Kiritimiti, penei ka riro teia akatutu anga ei mea manata. Eaa tetai tangata ka akangateitei kore ei i tetai orote tei karanga ra e te akamaara i te anau anga o te Tamaiti a te Atua? Penei ka riro te pauanga ei mea poitirere kia koe.

E Tango Tau Kore

Mei tona akamata anga i te a anere mataiti, kua takapiniia te Kiritimiti e te taumaro anga. Ei akaraanga, ko te uianga o te ra anau anga o Iesu. I te mea kare te Pipiria i akakite mai tikai te ra me kore te marama i anauia mai ei te Karaiti, e tukeke te au ra i manakoia. I te toru anere mataiti, okotai pupu o te aronga apii akonoanga Aiphiti tei tuku i te reira kia Me 20, koi tuku ei tetai pae atu ki te au ra o mua atu ana, mei ia Mati 28, Aperira 2, me kore Aperira 19. I te tae anga ki te 18 anere mataiti, kua akapiriia to Iesu anau anga ki te au marama ravarai o te mataiti! Akapeea, i reira, a Titema 25 i te iki angaia i te openga ra?

Kua akatika te maata anga o te aronga apiipii e na te Akonoanga Katorika i tuku ia Titema 25 ei ra anau anga no Iesu. No teaa ra? “Papu te tumu,” i karangaʼi The New Encyclopædia Britannica, “no te mea kua anoano te au Kerititiano mua i te ra kia tano ki te oroa peikani Roma te akairoanga i te ‘ra anau anga o te ra tei kore i autuia.’” Inara, eaa te au Kerititiano tei takinokino pakariia e te au peikani e tere atu i te rua e te apa anere mataiti ka tuku viviki ua atu ei i te au ki te aronga tei takinokino ia ratou?

Akamata te Ravenga Pikikaa

I te anere mataiti mua, kua akamatakite te apotetoro a Paulo ia Timoteo e ka o mai te “au tangata kikino e te aronga pikikaa ra” ki roto i te putuputuanga Kerititiano e ka arataki ke i te manganui. (2 Timoteo 3:13) Kua akamata teia akaruke anga akarongo i muri ake i te matenga o te au apotetoro. (Angaanga 20:29, 30) I muri ake i te taui anga tutu ua o Constantine i te a anere mataiti, e maata te au numero o te au peikani tei putuputu ki te tu akonoanga Kerititiano tei tupu i te reira taime. Eaa tei tupu? Te akakite ra te puka Early Christianity and Paganism e: “Te pupu meangiti ua o te aronga irinaki tae tikai kare i kitea akaouia i roto i te urupu maata o te au Kerititiano akatutu ua.”

Mei teaa atura te tika i ta Paulo au tuatua! Mei te mea atura kua apukuia te akonoanga Kerititiano tikai e te pikikaa anga peikani. E te kitea tikaiia ra teia akataero anga i roto i te akono anga i te au orote.

Te akono anga tikai ua ta te au Kerititiano i akaueia kia akono koia oki ko te Kaikai Anga Aiai a te Atu. (1 Korinetia 11:23-26) No te au angaanga akamori itoro tei piri atu ki te au tamataora anga Roma, kare te au Kerititiano mua i piri ana ki roto i te reira. No teia tumu i akakino ei te au peikani toru anere mataiti i te au Kerititiano, te karanga anga: “Kare kotou e atoro i te au akaariari anga; kare kotou e manako ana i te au akaariari anga ki te katoatoa; te patoi ra kotou i te au kaikai anga na te katoatoa, e te rikarika i te au tarere anga tapu.” I tetai tua te akapaapaa ra te au peikani: “Te akamori nei matou i te au atua ma te rekareka anga, ma te au kaikai anga, te au imene e te au kangakanga anga.”

I te tae anga ki rotopu i te a anere mataiti, kua akamutu aere te kopekope anga. Akapeea? I te maata ua atu te au Kerititiano akatutu ua e o maira ki roto i te anana, kua maata ua atu te au manako akaruke akarongo. Kua arataki atu teia ki te tuku ua anga atu ki te ao Roma. Te tuatuaanga no runga i teia, te akakite ra te puka The Paganism in Our Christianity e: “E manako anga Kerititiano papu teia kia rave i te au tamataora anga peikani tei akaperepereia e te au tangata no tei matauia, e kia oronga i tetai aite anga Kerititiano kia ratou.” Ae, te tupu ra te akaruke anga akarongo maata ki tona kino anga tikai. Na te tu puareinga o te au Kerititiano tutu ua no te akono i te au tamataora anga peikani i teianei i apai mai i tetai tu ariki anga i rotopu i te au tangata nei. Kare i roa ana, kua rauka i te au Kerititiano te au tamataora anga mataiti tei aiteite ra ki ta te au peikani uaorai. Kare i te mea poitirere, ko te Kiritimiti tetai mea maata roa atu ia ratou.

E Orote i te Pa Enua Katoa

I te tu maroiroi akonoanga Kerititiano e totoa ra i Europa, kua tupu maata te Kiritimiti ma te reira. Kua akono te Akonoanga Katorika i te manako e e mea tau no te akatupu ope ua atu i tetai tamataora anga rekareka ei akangateitei i te ra anau anga o Iesu. Ma te tau, i te 567 T.N., “kua akakite [te Council of Tours] i te 12 au ra mei te Kiritimiti ki te Epiphany ei atianga tapu e te mataora.”​—The Catholic Encyclopedia for School and Home.

Kare i roa kua o mai ki roto i te Kiritimiti te au tu tamataora kokoti anga viivii o Europa apatokerau. Kua tupu te akanavenaveanga tei maata atu i te akangateitei tu Atua i te aronga akanavenave e o pakari ra ki roto i te kaikai anga e te inu anga tuauau. I te mea e ka tuatua ma te patoi i te tu akono tau kore, kua akatika te akonoanga i te reira. (Akaaite ia Roma 13:13; 1 Petero 4:3.) I te 601 T.N., kua tata a Pope Gregory kia Mellitus, tana mitinari i Engarani, te akakiteanga kiaia “auraka e tapu i taua au rave anga peikani taito, mari ra kia akatano ia ratou ki te au rave anga matauia a te Akonoanga, tera ua kia taui i to ratou tumu mei tetai manako anga etene ei manako anga Kerititiano.” No reira i ripoti ei a Arthur Weigall, tei riro ra ei tangata akarakara i te au apinga taito no te kavamani Aiphiti.

I te tuatau o te Tuatau Rotopu, kua manako te au tangata manako taui i te anoano no te tuatua ma te patoi i teia au rave anga tuauau. Kua tuku ratou i te au akaueanga e manganui no te patoi i “te au kino o te akanavenave anga Kiritimiti.” I roto i tana puka Christmas in America​—A History, te karanga ra a Dr. Penne Restad, e: “Kua karanga tikai tetai au orometua e kua anoano te au tangata tu ara i tetai atianga o te tuku ua anga ki te au inangaro e te rave tuauau anga, tera ua kia raveia te reira i raro ake i te maru o te akatere anga Kerititiano.” Kua riro ua teia ei kapiti atu ki te oripu anga. Kare ra e tuke anga, no te mea kua kapiti takereia te au peu peikani ki te Kiritimiti e e puareinga kore ua te maata anga o te au tangata i te akaruke ia ratou. Kua tuatua te tangata tata ko Tristram Coffin e: “[Te] rave ua ra te au ngai tangata i ta ratou i rave ua ana e kare e manako atu ana i te au taumaro anga a te aronga manako i te tu akono tau.”

I te tae anga ki te taime i akamata ei te au tangata Europa i te noo tamou i te Ao Ou, kua kite meitakiia te Kiritimiti ei orote. Noatu rai ra, kare te Kiritimiti i arikiia i te au enua Peritane. Kua manako te au arataki Puritan i te akono anga ei mea peikani e kua arai i te reira i Massachusetts i rotopu i te 1659 e te 1681.

I muri ake i te akaatea angaia te arai anga, kua tupu te Kiritimiti i te au enua Peritane, i New England tonga tikai. Inara, i te manako anga i te tuatua enua tei topa o te orote, kare i te mea poitirere e te manako maata atura etai pae kia rauka tetai tuatau meitaki i te mea e ka akangateitei i te Tamaiti a te Atua. Tetai peu Kiritimiti tei riro tikai ei tamanamanata anga ko te taaki karati anga ma te imenemene. Ka aere te au pupu mapu tane maniania ki te au kainga o te au tangata apinganui i te pae mai e ka akaue kia oake mai i te kai e te inu na roto i tetai tu oronga anga ma te tiriki aere. Me ka patoi te tangata ngutuare, te maata anga o te taime ka taumaaia aia, e i tetai au atianga ka kangaia tona are.

Kua kino roa atu te au turanga i te au mataiti 1820 e tae ua atu ki te taime i riro mai ei te “tu oripu Kiritimiti” “ei takino anga pakari ki te au tangata,” i karangaʼi a Poropeta Nissenbaum. I te au oire mei ia New York e Philadelphia, kua akamata te au ona enua apinganui i te tarau i te au tangata tiaki no te akono i to ratou au kainga. Kua karanga katoaia e kua akapapa a New York City i tana pupu akava karape mua ei ariu ke atu i tetai pupu tangata ta ua i te tuatau Kiritimiti o te 1827/28!

Maani Akaou Anga i te Kiritimiti

Kua apai mai te 19 anere mataiti i te au taui anga ki te tangata nei tei kare i raveia ana. Kua akamata te au tangata, te au apinga, e te au nuti no te tere viviki atu i te akamata anga mai te pini anga mataara e te au mataara rerue i te maaniia. E mirioni ua atu au angaanga a te orureau anga ngai angaanga i akatupu, e kua maani te au ngai maani anga apinga i tetai putunga apinga ma te tere marie. Kua akamata katoa mai te au ngai angaanga i tetai au manamanata ou e te ke takiri no te au tangata, tei takino tikai i te tu e akonoiaʼi te Kiritimiti.

Kua taangaanga te au tangata i te au orote ei ravenga no te akaketaketa i te au tapeka anga ngutuare tangata, e no reira oki te Kiritimiti. Na te akara akaou anga ma te iki meitaki i etai o te au peu Kiritimiti taito ake, kua taui tikai i reira tona aronga akamata i te Kiritimiti mei tetai rave anga rerevao ma te tamataora anga ki tetai orote tei akanooia ki runga i te ngutuare tangata.

E tikai, i te tae anga ki te 19 anere mataiti, kua manakoia mai te Kiritimiti ei tu rapakau anga i te au maki o te oraanga Marike o teia tuatau. “I te au orote katoatoa,” i karangaʼi a Dr. Restad, “Kua riro te Kiritimiti ei ngai tikai no te tukuanga i te akonoanga e te manakoanga akonoanga ki roto i te kainga e no te akatika i te au rave anga maata e te autu kore anga o te au tangata i teianei ao.” Kua karanga katoa aia: “Te oronga apinga aroa, te au tu oronga tauturu, te tuatua anga oaoa o tetai aravei anga orote tetai e tetai, e te akamanea anga e te rekareka anga i tetai tumu rakau paina i te ngai i akanooia, me kore ra, a muri akera, ki tetai are uipaanga apii Tapati, kua akapiri i te au mema o tetai ngutuare tangata nuclear takitai ki tetai e tetai, ki te akonoanga, e ki te au ngai tangata.”

Tei aiteite ra, e manganui i teia tuatau te akono ra i te Kiritimiti ei ravenga no te akapapu i to ratou aroa no tetai e tetai e te tauturu i te akono tamou i te taokotai anga ngutuare tangata. Auraka e akangaropoinaia, e tikai, te au tu pae vaerua. E manganui te au tangata te akono ra i te Kiritimiti ei akangateitei i te anau anga o Iesu. Penei ka aere ratou ki te au rave anga pure, ka tamou i te au tutu anau anga o Iesu i te kainga, me kore ka oronga i te au pure akameitaki kia Iesu uaorai. Inara eaa to te Atua manako anga i teia mea? Te mareka ra ainei aia i teia au mea? Ka akara ana i ta te Pipiria e karanga ra.

‘E Inangaro i te Tuatua Mou e te Au’

Ia Iesu i te enua nei, kua akakite aia ki tana au pipi: “E Vaerua te Atua, e te aronga e akamori iaia ra, kia akamori ma te vaerua e te tuatua-mou ra e tikaʼi.” (Ioane 4:24) Kua noo a Iesu na taua au tuatua. Kua tuatua ua rai aia i te tuatua mou. Kua aru apa kore tikai aia i tona Metua, ko ‘Iehova te Atua tuatua-mou.’​—Salamo 31:5; Ioane 14:9.

Na roto i te au kapi o te Pipiria, kua akapapu meitaki a Iehova e te rikarika ra aia i te au tu pikikaa katoatoa. (Salamo 5:6) Te manako anga i teia, kare ainei i te mea kata e e manganui o te au tu tei piri ra ki te Kiritimiti e au mea pikikaa? Ei akaraanga, ka akamanako ana i te tua maani ua no runga ia Santa Claus. Kua tauta ainei koe i te akamarama ki tetai tama eaa a Santa i inangaro ake ei i te tomo na roto mai i te ngai tau anga ai e kare te ngutupa, mei tei irinaki maataia i te au enua e manganui? E akapeea a Santa i te atoro anga i te au mirioni ua atu au kainga e manganui i roto anake i te aiai okotai? Akapeea te ria i te rere aere anga? Me kite tetai tama e kua pikikaaia aia no runga i te irinakianga e e tangata tikai a Santa, kare ainei te reira e takino i tona irinaki anga ki roto i tona nga metua?

Te akakite taka ua ra The Catholic Encyclopedia e: “Kua aere . . . te au peu peikani ki roto i te Kiritimiti.” Eaa i reira te Akonoanga Katorika e tetai atu au akonoanga a Kerititome ka tamou ua atu ei i te akatupu mutu kore i tetai orote tei riro ra tana au peu kare i te akamata anga Kerititiano? Kare ainei te akakite maira te reira i tetai akatika ua anga i te au apiianga peikani?

Iaia i te enua nei kare a Iesu i akamaroiroi ana i te au tangata kia akamori iaia. Kua karanga a Iesu uaorai: “Ko toou Atua ra ko Iehova taau e akamori, e koia anake rai taau e akarongo.” (Mataio 4:10) Ma te aiteite, i muri ake i to Iesu akakaka angaia i te rangi, kua akakite tetai angera ki te apotetoro Ioane kia “akamori i te Atua,” te akakiteanga e kare e mea i taui no runga i teia. (Apokalupo 19:10) Te arataki ra teia ki te uianga, Ka mareka ainei a Iesu i te rave anga akamori katoatoa tei aere ra kiaia, kare ki tona Metua, i te tuatau Kiritimiti?

Te taka meitaki ra, kare te au tika no runga i te Kiritimiti o teia tuatau i te mea rekaia. Te maata anga e orote maaniia tei maata ra tona akakite anga te tou ra ki tetai tuatau kino i topa. Ma te akava ngakau meitaki katoatoa, i reira, e mirioni ua atu au Kerititiano tei iki kia kore e akono i te Kiritimiti. Ei akaraanga, te karanga ra tetai mapu ou ko Ryan tona ingoa no runga i te Kiritimiti: “Ka maeva te au tangata e rua ra i te mataiti me taokotai mai te ngutuare tangata e ka mataora te katoatoa. Inara eaa te mea reka i te reira? E oake mai ana toku nga metua i te au apinga aroa naku i te mataiti katoa!” Kua karanga tetai mapu ou, e 12 mataiti, e: “Kare au e manako ana e te ngere ra au. E rauka ana iaku te au apinga aroa i te mataiti katoa, kare i tetai ra takake me manako te au tangata e e apainga ta ratou no te oko mai i te au apinga aroa.”

Kua akamaroiroi te peroveta a Zekaria i te au taeake Iseraela ‘e inangaro i te tuatua mou e te au.’ (Zekaria 8:19) Me ka aite tatou kia Zekaria e tetai atu au tangata tiratiratu i taito, ‘e inangaro i te tuatua mou,’ kare ainei i te mea tau e e kopae tatou i tetai ua atu tamataora anga akonoanga pikikaa tei akangateitei kore i te “Atua ora, e te mou,” ko Iehova?​—1 Tesalonia 1:9.

[Tutu i te kapi 7]

“Kare au e manako ana e te ngere ra au. E rauka ana iaku te au apinga aroa i te mataiti katoa”

    Au Puka Reo Rarotonga (1983-2025)
    Akaruke
    Aere ki Roto
    • Reo Rarotonga
    • Akaari ki Etai Ke
    • Taau e Inangaro
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ture no te Taangaanga Anga i te Web Site
    • Ture Akamanaia
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Aere ki Roto
    Akaari ki Etai Ke