Kimianga i te Tinamou i Roto i Tetai Ao Kiia e te Tumatetenga

KIA aaere na roto i tetai ngai maina ka riro ei matenga. Inara, kare ainei e riro ei tukeanga me kua rauka ia koe tetai mapu te akaari maira i te au ngai o te au maina? Pera katoa, e tamanako ana e kua tereniia koe kia akataka i te au maina tukeke. Te taka meitaki ra, ka akameangiti te kite anga i te reira i te tumatetenga noou kia takinoia me kare kia tamateia.

Ka rauka te Pipiria kia akaaiteia ki taua mapu e pera katoa te terenianga e akapeea me akataka i te maina. Te ki ra te Pipiria i te pakari te meitaki ra no te kopaeanga i te au tumatetenga e te akatikatikaanga i te au manamanata te mama maira i roto i te oraanga.

Ka akara ana i teia taputou akapapuanga ka kiteia ia Maseli 2:​10, 11: “Kia o mai te pakari ki roto i to ngakau na, e kia riro te kite ei mea mataora i to vaerua ra; Na te akono meitaki e tapapa ia koe i reira; e na te kite e tiaki ia koe.” Te pakari e te kite tei taikuia i konei kare e no te tangata mai mari ra e akamataanga tu-Atua to te reira. “Ko tei akarongo mai [i te pakari akono Atua] ra, ka noo marie ua ïa ma te ora; e akaea ua aia ma temataku kore i te kino.” (Maseli 1:33) Ka akara ana tatou e akapeea te Pipiria i te akamaata anga mai i to tatou tinamou e te tauturu anga ia tatou kia kopae i te au manamanata e manganui.

Kopaeanga i te Au Tumatetenga Kino Roa

Te au numero tei neneiia i ou akenei e te World Health Organization (WHO) te akaari maira e ko te numero o te au matenga i te koropu i te mataiti tei akatupuia e te u anga i te apinga akaoro te vaitata ra ki te 1,171,000. Vaitata rai e e 40 mirioni i tetai atu tei takinokinoia, e tere atu i te 8 mirioni tei mamae i te turanga ngoru no tetai tuatau roa.

Noatu kare e rauka te aere meitaki koi akaoro ei ra, te akameitaki maataia ra to tatou tinamou me akarongo tatou i te au ture i te pae akaoro. Te tuatua anga no runga i te au mana akaaere, tei akanoo e tei akamana i te au ture i te pae akaoro, te karanga ra te Pipiria: “Kia kauraro marie te tangata katoatoa i te aronga mana taoonga ra.” (Roma 13:1) Te aronga akaoro te akarongo ra i teia ako anga te akameangiti ra i te tumatetenga o te u anga, ma te au tupu anga rikarika tikai.

Ko tetai atu akakoroanga no te akaoro meitaki koia oki ko te akangateitei anga i te oraanga. Te akakite ra te Pipiria no runga i te Atua ko Iehova: “Tei ia koe oki te tumu o te ora.” (Salamo 36:9) No reira e apinga aroa tu-Atua te ora. No te reira, kare o tatou tika anga no te apai ke i taua apinga aroa mei tetai me kore kia akaari i te tu ngateitei kore no te ora, kapiti mai, e tikai, ia tatou uaorai.​—Genese 9:​5, 6.

Tei matauia, te akangateitei anga i te oraanga tangata te kapiti maira i te akapapuanga e te meitaki ua ra to tatou motoka e te kainga. I Iseraela taito, e turanga teitei tikai to te meitaki anga i roto i te au turanga ravarai o te oraanga. Ei akaraanga, me patuia tetai are, te umuumu ra te Ture a te Atua e kia maaniia to te reira tauu are​—e ngai raveanga angaanga na te pamiri​—ma tetai paruru ki raro. “Ei paruru taau e anga no rungao, ko te taka mai aea tetai tangata ki raro.” (Deuteronomi 22:8) Me topa tetai no te mea kare i akonoia teia ture, kua akaapa te Atua i te ona. Kare e ekoko anga, te taangaanga anga i teia kaveinga aroa tei taokotaiia i roto i teia ture ka akameangiti i te au tumatetenga i te ngai angaanga me kare i te tuatau kangakanga anga.

Tamakianga Atu i te Au Apinga Kaki Kino Roa

Kia tau ki te WHO, te vaira e tere atu i te pirioni au tangata kai avaava i te ao, e e a mirioni tei mate i te mataiti te tupu ra no te kai avaava. Te tapapaia nei teia numero kia kake ki te 10 mirioni i te 20 ki te 30 mataiti e aru maira. E mirioni o tetai aronga kai avaava, e pera katoa i tetai atu te kai ra i te au apinga akakona “no tetai tuatau,” ka akakino i to ratou oraanga kopapa e te tu o te oraanga no to ratou tu kaki ra.

Koi kore ei te Tuatua a te Atua i taiku tikai no runga i te kai avaava e te apinga akakona, ka rauka i to te reira au kaveinga i te paruru ia tatou mei teia au rave anga. Ei akatauanga, te ako maira a 2 Korinetia 7:1: “E tamā ua tatou ia tatou uaorai i te au viivii katoa o te kopapa e te vaerua.” Kare e ekoko anga e te akataero ra te avaava e te au apinga akakona, me kore te akaviivii ra, i te kopapa ma te au kemikara kino e manganui. Pera katoa, te inangaro ra te Atua i to tatou au kopapa kia “tapu,” te aite anga kia ma e te viivii kore. (Roma 12:1) Kare ainei koe e akatika e te taangaangaanga i teia au kaveinga ka akameangiti mai i te au kino ki to tetai oraanga?

Autuanga i te Au Tu Kino Ra

E manganui te tangata te kaikai ra e te inu maata ra. Te tupuanga o te kaikai maata ka kapiti mai i te toto vene, te cancer, te maki pukuatu. Te inu maata i te kava te taki atura ki te au manamanata, mei te inu tamou i te kava, te cirrhosis, te ngutuare tangata ngaangaa, e te au u anga i te apinga akaoro. I tetai tua, te inangaro maata i te akakore kai ka riro katoa ei mea kino e ka akatuera i te ngutupa ki te au maki taitaia o te oraanga mei te anorexia nervosa.

Noatu kare te Pipiria i tetai puka no te pae rapakau anga, te oronga maira te reira i te ako anga tika no runga i te tu tau i te pae kaikai e te inuanga. “E akarongo mai, e taku tamaiti, kia pakari koe, e e arataki i to ngakau na te arataa. Auraka koe e kapiti katoa ki te aronga i kona i te wina ra: ki roto i te aronga e kaituauau i te puaka. Ko te konā kava oki, e te kaki nui ra, ka putaua ïa.” (Maseli 23:​19-21) Inara, te akakite ra te Pipiria e kia riro te kaikai anga e te inuanga ei apinga rekaia. “Kareka ra kia kaikai anake ra te tangata e kia inu, e kia rave aia i te meitaki no tana katoa ra au angaanga; e mea o maiia mai ïa e te Atua.”​—Koheleta 3:13.

Te akamaroiroi katoa maira te Pipiria i tetai tu akaaiteite ki te akamatutu anga kopapa, te akapapuanga mai e “ko te akamātau i te kopapa nei, e puapinga mea ngiti ua to reira.” Inara te taiku ra te reira: “Kareka te akono i te Atua ra, e puapinga to te reira i te au mea katoa nei, e meitaki tei akakiteia mai to te reira i teianei ao, e te ao a muri atu.” (1 Timoteo 4:8) ‘Akapeea,’ penei ka ui koe, ‘te akono anga i te Atua e riro ei ei mea puapinga i teianei?’ E manganui te tu. I te pae mai i te kapiti anga i tetai turanga pae vaerua puapinga ki to tetai oraanga, te utuutu ra te akonoanga i te Atua i te au tu puapinga mei te aroa, te rekareka, te au, e te akatere-uaorai​—te katoa anga o te reira te akatupu ra i te akaraanga papu e te meitaki o te oraanga kopapa.​—Galatia 5:​22, 23.

Tupuanga Kino o te Tu Akono Tau Kore

I teia tuatau, e manganui tei kopae ke i te tu akakoromaki i te pae akono. Ko te maki AIDS tetai o te au tupu anga. Kia tau ki te WHO, e tere atu i te 16 mirioni tei mate i te akamata anga mai te maki AIDS, i teianei, vaitata e 34 mirioni kua tuia e te HIV, te vaireti te akatupu ra i te AIDS. E manganui o te aronga tei kino i te AIDS kua tu i te maki na roto i te ainga tau kore, te au patia viivii tei taangaangaia e te aronga kai apinga akakona, me kore te au toto pamu tuiia.

Tetai atu au tupu anga o te tu akono tau kore te kapiti maira i te maki opi, te opi tae, te hepatitis B e te C, e te tona tinito. Noatu kare taua au tuatua pae vairakau i taikuia i te tuatau Pipiria, te au mero tei kinoia e te au maki ainga piri tei matauia i taua tuatau kua kiteia. Ei akaraanga, te akataka ra a Maseli 7:23 i te tupu anga kino tikai o te poneia e ‘puta ua atura te ate ki te ko.’ Tei matauia te akakino ra te maki tona tinito i te ate, e pera katoa te hepatitis. Ae, mei teaa ra te tau e te aroa ua o te ako anga a te Pipiria e ‘auraka oki te au Kerititiano e kai i te toto e auraka oki e akaturi’!​—Angaanga 15:​28, 29.

Te Ereere o te Inangaro i te Moni

I te tauta anga kia apinganui viviki, e manganui te tangata tei tuku ia ratou ki roto i te au tumatetenga maata ma ta ratou moni. Ma te maromaroa, te rave anga i taua takainga e putuputu te taime kua taki atu ki te ngere anga i te pae moni me kore te kino. Inara, ki te tavini o te Atua, te akakite ra te Pipiria: “E rave ra i te angaanga, kia rauka iaia te mea meitaki i tona uaorai rima, kia puapingaia tana kia oronga atu na te tangata i ngere.” (Ephesia 4:28) E tika, penei kare e apinganui a te tangata angaanga maata. Inara, tei iaia te au o te manako, te akangateitei uaorai, e penei te au moni tana ka oronga no tetai akakoroanga meitaki.

Te akamatakite maira te Pipiria: “Kareka te aronga e māro e kia maata te apinga, e rokoia ïa e te timataanga, e te ereere, e te anoano neneva e manganui, e kino ei ra, e maremo takiri atu ei te tangata ki roto i te pou e te mate. Ko te anoano maata oki i te moni te tumu o te au kino katoa nei . . . i te umuumu anga i te reira, e kua ko mama rava ia ratou uaorai i te iriea e manganui.” (1 Timoteo 6:​9, 10) Kare e ekoko anga e ko te manganui tei “māro e kia maata te apinga” ka apinganui ia. Inara eaa te tupu anga? Kare ainei e tika e ka kino to ratou turanga kopapa, te pamiri, te pae vaerua, e to ratou moe anga?​—Koheleta 5:12.

Te kite ra tetai tangata pakari e “kare oki tei taua apinga nona ra tona ora.” (Luka 12:15) Te anoanoia ra te moni e tetai atu au apinga i roto i te au taiate katoa. Ko te tika, te akakite ra te Pipiria e e “akapuanga tei te moni,” inara te kapiti ra “teia ra te meitaki o te pakari, na taua pakari oki e oronga mai i te ora i te aronga pu ra.” (Koheleta 7:12) Kare mei te moni ra, ka tauturu te kite tikai e te pakari ia tatou i roto i te au turanga ravarai, inara i roto tikai i te au manako te o maira to tatou oraanga.​—Maseli 4:​5-9.

Me Paruru Anake te Pakari ia Tatou

Kare e roaia ka ‘oronga mai taua pakari i te ora i te aronga pu ra’ na roto i tetai tu maata tikai​—te paruruanga na roto i te “mate maata,” te aere viviki maira i te takore anga te Atua i te aronga kino. (Mataio 24:21) I taua taime ra ka titiri te tangata i ta ratou moni ki runga i te mataara e ei “mea viivii ra,” tei tau ra ki te Pipiria. No teaa ra? No te mea ka kite ratou na roto i te mataara ngata e kare e rauka i te auro e te ario i te oko i to ratou oraanga i te tuatau “o to Iehova riri otooto ra.” (Ezekiela 7:19) I tetai tua, ko te “aronga maata rava,” tei ‘akaputu i te apinga ki runga i te rangi’ ma te matakite tikai e te tuku anga ki mua i te au anoano pae vaerua na mua i to ratou oraanga, ka puapinga mei ta ratou akaputu anga papu e ka rauka te ora mutu kore i roto i tetai enua parataito.​—Apokalupo 7:​9, 14; 21:​3, 4; Mataio 6:​19, 20.

Akapeea e raukai ia tatou teia tuatau tinamou ki mua? Te pau maira a Iesu: “Teia oki te ora mutu kore, kia kite ratou ia koe i te Atua mou ra, e ia Iesu i te Mesia, i taau i tono maira.” (Ioane 17:3) Kua kitea e te au mirioni teia kite i roto i te Tuatua a te Atua, te Pipiria. Kare anake e kua rauka i teia aronga te manakonakoanga meitaki a te tuatau ki mua inara te kite katoa ra ratou i te au e te tinamou i teianei. Mei ta te tata taramo i akakite ra: “E akāvai rai au ki raro ma te ora, e ka moe rai oki, no te mea, naau anake ra, e Iehova, i noo ei au ma te ora.”​—Salamo 4:8.

Ka rauka ainei ia koe te manako atu i tetai tumu akakite anga te ka tauturu i te akameangiti mai i te au tumatetenga ki toou oraanga kopapa e te oraanga i tetai tu te ka rauka i te Pipiria? Kare atu e puka ke e mana to te reira mei te Pipiria rai, e kare atu e puka ke ka rauka i te tauturu ia koe kia kimi i te tinamou tikai i roto i teia ao kiia e te tumatetenga. Eaa i kore ei e akara meitaki atu i te reira?

[Pia/​Tutu i te kapi 6]

Tetai Oraanga Meitaki Atu e te Tinamou​—Kia Akameitakiia te Pipiria

Kia akaatea mai mei te tu tika tikai o te oraanga, kua taangaanga matau ua tetai vaine ko Janea tona ingoa i te maruana, te avaava, te cocaine, te au amphetamine, te LSD, e tetai atu au apinga akakona. Kua inu maata katoa aia. I na Jane ei, tei roto katoa tana tane i te reira turanga. Kua akaraanga taitaia tikai to raua tuatau ki mua. E oti kua aravei atu a Jane i te Au Kite o Iehova. Kua akamata aia i te aere atu ki te au uipaanga Kerititiano e te tatauanga i Te Punanga Tiaki e to te reira tokorua makatini, te Awake!, tana i oronga atu ki tana tane. Kua akamata raua i te apii i te Pipiria ma te Au Kite. Ia raua e akatupu ra i te tu arikianga no te au turanga teitei a Iehova, kua akakore raua i te au apinga akakona pouroa. Tei tupu mai? “Kua apai mai to maua oraanga ou i te rekareka maata,” i tata ei a Jane i te au mataiti i topa. “Te mareka meitaki nei au ia Iehova no te mana tamaanga o tana Tuatua e no te oraanga maru e te meitaki te rauka nei ia maua i te akono.”

Te puapinga ei tangata angaanga tu tika te akatutu meitakiia maira e te turanga o Kurt, i roto i tana angaanga te kapiti maira te akonoanga i te au apinga no te komopiuta. Kua anoanoia te au apinga ou, e kua oronga atu to Kurt pu i teia apainga kiaia no te oko mai anga i te reira ma te tutaki anga tau ua. Kua kitea mai e Kurt te aronga oronga mai, e kua akatikaia te tutaki anga. Inara, kua rave te tangata tata rekoti o te aronga oronga i te tarevake i runga i te pepa okoanga, e kua akameangiti mai te tutaki anga vaitata e $40,000 (U.S.). Te kite anga i te tarevake, kua ringi atu a Kurt i te kamupani, e kua tuatua atu te manitia i roto i tona tuatau angaanga e 25 mataiti, kare rava aia i kite ana i taua tu tika. Kua akamarama a Kurt e kua akatanotanoia tona akava ngakau e te Pipiria. Tei tupu mai kua pati te manitia e 300 kopi itiu o te Awake! tei akakite no runga i te tu tika i roto i te pitiniti e raukai iaia i te oronga atu i te reira ki tona au taeake angaanga. E no Kurt ra, kua taki atu tona tu tika ki te akateitei anga i te turanga angaanga.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 7]

“Ko au toou Atua ra ko Iehova, ko tei akakite ia koe i te mea e puapingaʼi koe na.”​—ISAIA 48:17