Ka Rauka Tikai Ainei Tetai Taiate Tangata Kare e Pupu

KO JOHN Adams, tei riro mai e ko te rua o te peretiteni o Marike, tetai o te aronga tei taina i te Declaration of Independence tuatua enua, tei kapiti mai i teia au tuatua ngateitei: “Te mou nei matou i teia tuatua mou e te tika ra iaia uaorai, e kua angaia te au tangata ravarai ma te aiteite.” Noatu rai, kua ekoko rai a John Adams e kua aiteite tikai te au tangata ravarai, no te mea kua tata aia: “Kua akatumuia te Tu Aiteite Kore o te Manako e te Kopapa e te Atua Mana Katoatoa i roto i tana Papaanga no te Tu o te Tangata e kare rava e rauka i tetai ati me kare akapapaanga no te akaaiteite atu ki te reira.” Ei tuke anga, kua rauka i te tangata Peritane tuatua enua ko H. G. Wells i te akamanako i tetai taiate tangata aiteite tei akanooia ki runga i nga mea e toru: te akonoanga ma e te viivii kore i te ao katoa, te apiianga aiteite i te ao katoa e pini ua ake, e kare te au pupu vaeau.

I teianei, kare i rauka i te tuatua enua i te akatupu mai i tetai taiate tangata aiteite te tu mei tei akamanakoia e Wells. Kare rava te au tangata e aiteite ana, e te vai nei rai te au pupu tuketuke e ko tetai tu maata i roto i te taiate tangata. Kua apai mai ainei taua au pupu i te au puapinga ki te katoa anga o te taiate tangata? Kare. Te akatakake ra te au akatereanga i te pupu tuke te tu oraanga, te akatupuanga mai i te vareae, te makitakita, te mamae ngakau, e te akamaringi anga toto. Te manako e e teitei atu te aronga papaa i mua ana i Aperika, Autireria, e Marike Tokerau kua akatupu mai i te tu taitaia ki te aronga kare i te papaa​—kapiti mai i te tamate takiri anga i te aronga Aborigine i Van Diemen’s Land (teianei ko Tasmania). I Europa, te akapupuanga i te au ngati Iuda ei aronga akaaka ko te akamata anga ia o te Holocaust. Te puapinga maata o te aronga teitei e te tu merengo kore i roto i te au pupu akaaka e tei rotopu ko te au tumu ia tei taki atu ki te Orureau Anga Varani o te 18 anere mataiti e ki te Orureau Anga Bolshevik i te 20 anere mataiti i Rutia.

Kua tata tetai tangata pakari o te tuatau i topa: “Te tutara ra tetai tangata ki rungao i tetai, ei mate nona uaorai.” (Koheleta 8:9) Te tika ra tana au tuatua noatu ko te aronga e tutara ra e au tangata tataki tai me kore e pupu tangata. Me akateitei tetai pupu tangata ia ratou ki rungao i tetai, kua tupu mai te tu taitaia e te mamae anga.

Ki Mua i te Atua Kua Aiteite te Katoatoa

Te teitei ra ainei tetai pupu tangata mei tetai? Kare i to te Atua nga mata. Te akakite maira te Pipiria: “[Na te Atua] i anga i te tangata i te pa enua katoa nei i te toto okotai ra, ei noo i te pa enua katoatoa nei.” (Angaanga 17:26) Pera katoa, kua ‘tanga atu [Tei Anga] kiaia tei kore e akono mai i te tu o te ui ariki, ko tei kore i maata i te akono i te aronga apinga nui, iti iora te aronga putaua? na tona uaorai rima oki i anga ia ratou ravarai.’ (Iobu 34:19) Kua aiteite pouroa te au tangata, e ki mua i te Atua kua anauia ratou ravarai ma te aiteite.

Kia akamaara, katoa, e me mate tetai tangata, pouroa te au manako e e teitei atu aia i tetai kua ngaro ia. Kare to Aiphiti i taito i irinaki ana i te reira. Me mate tetai Pharao, kua tuku ratou i te au mea apinganui ki roto i tona vaarua e raukai iaia te akapuapinga i te reira iaia e akono tamou atura i tona taoonga teitei i roto i te ora anga i muri ake i te matenga. Kua pera ainei aia? Kare. Kua peke atu te reira au apinganui ki roto i nga rima o te aronga keia mei te vaarua, e ko te manganui o te au apinga tei kore i keiaia te kiteia ra i teia tuatau i roto i te ngai vairanga apinga taito.

No te mea kua mate oki aia, kare i rauka ana ia Pharao i te taangaanga i taua au apinganui. I te matenga, kare te au pupu teitei e te akaaka, kare te apinganui e kare te putaua. Te akakite ra te Pipiria: “Kia mate te au tangata pakari; te au tangata neneva, te au tangata takinokino, pouroa kua mate. Mei te toa puakatoro rai te au tangata ravarai kare tona oraanga e vai, mei te puakatoro ratou kua tapotoia tona tuatau.” (Salamo 49:​10, 12, The New English Bible) Me e au ariki tatou me e au tavini, te tau ra teia au tuatua akauruia kia tatou katoatoa: “Kare ra a te aronga i mate ra e tuatua i kitea: kare oki a ratou tutaki toe i te enua nei . . . kare oki e angaanga, kare e kimianga, kare oki e kite, kare oki e pakari, i roto i te vaarua taau e aere na.”​—Koheleta 9:​5, 10.

Kua anauia tatou katoatoa ma te aiteite i roto i to te Atua nga mata, e te aiteite katoa ra tatou i te matenga. Mei teaa, i reira, te puapinga kore no te akamaata atu i tetai pupu tangata ki rungao i tetai i roto i to tatou tuatau poto te oraanga!

Tetai Taiate Tangata Kare e Pupu​—Akapeea?

Noatu rai, te vaira ainei te manakonakoanga e a tetai ra ka vai tetai taiate tangata i roto i te aronga e ora ra i reira kare te pupu tuketuke te tu oraanga ei mea maata? Ae, te vaira. Vaitata rai e 2,000 mataiti i topa ia Iesu i te enua nei, kua akanooia te tumu anga no tetai taiate tangata mei te reira. Kua tuku mai a Iesu i tona oraanga ei atinga oko no te au tangata irinaki ravarai e “kia kore e mate te akarongo iaia, kia rauka ra te ora mutu kore.”​—Ioane 3:16.

Kia akaari e auraka etai o tana au pipi kia akateitei atu ia ratou uaorai ki rungao i tetai taeake irinaki ra, kua tuatua a Iesu: “Kareka kotou, auraka kia tapaia ia Rabi; okotai rai oki o kotou Orometua, ko te Mesia: e taeake anake oki kotou katoa na. Auraka kotou e akametua i tetai tangata i teianei ao: okotai rai oki o kotou Metua, ko tei noo i te rangi. Auraka kotou kia tapaia i te arataki; okotai o kotou Arataki, ko te Mesia. E tei rai i roto ia kotou nei, ei tavini ïa no kotou. Te akateitei iaia uaorai, e akamoraroia ïa.” (Mataio 23:​8-12) I to te Atua nga mata, te aiteite katoatoa ra te au pipi mou a Iesu i roto i te akarongo.

Kua manako aiteite ainei te au Kerititiano mua ia ratou uaorai? Te aronga tei marama i te aiteanga tikai o ta Iesu apiianga kua pera. Kua manako ratou i tetai e tetai e te aiteite ra i roto i te akarongo e kua akaari i teia na te kapiki anga i tetai e “taeake.” (Philemona 1, 7, 20) Kare etai i akamaroiroiia ana kia manako iaia uaorai e kua meitaki atu i tetai. Ei akaraanga, ka akamanako ana i te mataara akaaka ta Petero i taangaanga no te akataka anga iaia uaorai i roto i te rua o tana reta: “Simona Petero, e tavini, e e aposetolo oki, na Iesu Mesia, i te aronga i rauka katoa ia ratou taua akarongo meitaki mei ia matou nei.” (2 Petero 1:1) Kua ikuikuia a Petero e Iesu, e ei apotetoro, kua akono aia i tetai turanga apainga maata. Inara, kua manako aia iaia uaorai ei tavini e kua kite oki e te akono katoa ra tetai au Kerititiano i te akarongo te akameitaki anga aiteite ma ia katoa.

Penei ka tuatua mai etai no te kaveinga o te tu aiteite kua akatukeia no te mea i te au tuatau i mua ake i te au Kerititiano kua akariro te Atua ia Iseraela ei iti tangata takake nona ra. (Exodo 19:​5, 6) Penei ka tuatua ratou e e akaraanga teia o te kara tangata akateiteiia, inara kare te reira i tau ana. E tika kua rekareka te au Iseraela, ei uanga no Aberahama, i te pirianga takake ma te Atua e kua taangaangaia ei mataara no te au akakite anga tu-Atua. (Roma 3:​1, 2) Inara ko te akakoroanga o teia kare e kia akateitei ia ratou. Mari ra, e tau ei kia “meitaki ei te pa enua ravarai.”​—Genese 22:18; Galatia 3:8.

Kua riro mai te maata anga o Iseraela kare i aru ana i te akarongo o to ratou tupuna ko Aberahama. Kare ratou i vai tiratiratu ana e kua patoi ia Iesu e ko te Mesia. No te reira, kua kopae ke te Atua ia ratou. (Mataio 21:43) Inara, kare tei akaaka i roto i te au tangata ravarai i akangereia no te au akameitakianga taputouia maira. Ia Penetekote 33 T.N., kua anauia te putuputuanga Kerititiano. Kua tapaia teia akaaerenga Kerititiano tei akatainuia e te vaerua tapu e ko “Iseraela o te Atua,” e kua riro te reira e ko te mataara e aere mai ei te reira au akameitakianga.​—Galatia 6:16.

Kua anoanoia etai au mema o taua putuputuanga kia apiiia no runga i te tu aiteite. Ei akaraanga, kua ako atu te pipi ko Iakobo i te aronga te akono ra i te au Kerititiano apinganui ma te ngateitei e i te aronga putaua ua. (Iakobo 2:​1-4) Kua tarevake te reira. Kua akakite oki te apotetoro ko Paulo e kare te au Kerititiano Kenitara i meangiti mai ki te au Kerititiano ngati Iuda, e kare te au vaine Kerititiano i meangiti mai ki te au tane. Kua tata oki aia: “E tamariki anake oki kotou na te Atua i te akarongo ia Iesu Mesia. Ko kotou ravarai oki i bapetizoia i roto i te Mesia ra, kua tuku ïa i ta te Mesia i runga ia kotou. Kare e ngati Iuda, kare e Eleni, kare e tuikaa, kare e rangatira, kare e tane, kare e vaine; okotai rai oki kotou katoa i roto i te Mesia ra ia Iesu.”​—Galatia 3:​26-28.

Tetai Au Tangata Kare e Pupu i Teia Tuatau

Te tauta nei te Au Kite o Iehova i teia tuatau i te akono kia tau ki te au kaveinga Tuatua Tapu. Kua kite oki ratou e kare e puapinga ana te au pupu tuketuke te tu oraanga i roto i nga mata o te Atua. No reira, kare te akatuke anga i rotopu i te orometua e te aronga irinaki i roto ia ratou, e kare katoa ratou i akatakakeia kia tau ki te kara pakiri me kare te apinganui. Noatu e apinganui etai ia ratou, kare ratou e manako maata ana no runga i “te akatietie o te ora anga nei,” kua kite oki ratou e ka ngaro ke taua au apinga ra. (1 Ioane 2:​15-17) Mari ra, te taokotaiia ra te katoatoa e ta ratou akamori anga i te Ngateitei i te Ao Katoa e Pini Ua Ake, ko te Atua ko Iehova.

Te ariki taki tai ra ratou katoatoa i te apainga kia rave i te angaanga tutu aerenga i te tuatua meitaki o te Patireia ki to tetai e tetai taeake. Mei ia Iesu ra, te akangateitei ra ratou i tei mamae ra e tei kopaeia na te atoroanga ia ratou i to ratou au kainga, te orongaanga i te apii i te Tuatua a te Atua kia ratou. Te angaanga taokotai ra te aronga turanga akaaka i te oraanga ma te aronga tei manakoia e etai e no roto mai i te pupu teitei. Ko te au tu pae vaerua te mea puapinga, kare ko te pupu tu oraanga. Mei te anere mataiti mua rai, e au taeake tungane e te au tuaine pouroa ratou i roto i te akarongo.

Tuku Ua te Tu Aiteite i te Tu Tuke Tuke

E tika, kare te aite anga o te tu aiteite e okotai ua tu. Te kiteia ra te au tane e te au vaine, tei ruaine e te mapu, i roto i teia akaaereanga Kerititiano te kapiti maira i te au tangata mei te au kara e manganui, te reo, te pa enua, e te tu puapinga. Ei au tangata taki tai, e tuke to ratou au turanga kite i te pae manako e te kopapa. Inara kare taua tu tuke anga i akariro ia ratou e kia akaaka me kare teitei atu i tetai ra. Mari ra, te tupu maira te tu meitaki mei taua au tu tuke tuke ra. Kua kite oki taua au Kerititiano e ko tetai au tu meitaki tei rauka ia ratou e au apinga aroa ia no ko mai i te Atua e kare e anoanoia te au manako teitei.

E tupu anga te pupu akatakake na te tangata no te tauta anga i te akaaere ia ratou uaorai e kare i aru i te arataki anga a te Atua. Kare e roa atu, ka mono te Patireia o te Atua i te tutara anga i teia tuatau i te enua nei, te tupu anga ka kore te au pupu akatakakeia tei akanooia e te tangata ra, kapiti mai tetai atu au mea tei akatupu i te mamae i te au tuatau i aereia mai. I reira, i roto i taua tu tikai, ‘te aronga maru ra, ka noo ïa i te enua.’ (Salamo 37:11) Ka ngaro i reira te au tumu no etai kia akatietie i tona turanga teitei. Kare rava te au pupu tuketuke te tu oraanga e akatikaia kia akatakake i te taokotai anga taeake i te ao katoa.

[Tataanga i te kapi 5]

Kua ‘tanga atu [Tei Anga ] kiaia tei kore e akono mai i te tu o te ui ariki, ko tei kore i maata i te akono i te aronga apinga nui, iti iora te aronga putaua? na tona uaorai rima oki.’—Iobu 34:19.

[Tutu i te kapi 6]

Te akangateitei ra te Au Kite o Iehova i to ratou au tangata tupu

[Au Tutu i te kapi 7]

Ko te au tu pae vaerua tei puapinga i roto i te au Kerititiano mou