E Au Puapinga to te Vai Tiratiratu Ua

I TETAI au enua, e mea inangaro na te tamariki i te tatiaeae i tetai tokorua kangakanga na te tapiripiri anga i te piripiri ki runga i tona pereue uruuru. Ka piri ua te piripiri ki runga i te uruuru, e noatu eaa ta te tokorua kangakanga ka rave​—me ka aere aia, ka oro, ka ruru, me kore ka rererere—​ka piri rai te piripiri ki runga. Te mataara okotai ua rai i te akaatea i te reira koia oki kia utiuti tataki tai ia ratou. Ki te tamariki, e mea mataora tikai te reira.

E tika, kare e tangata e inangaro ana i te piripiri ki runga i tona kakau, inara e umere ana te katoatoa i to ratou tu pipiri. Mei te reira rai te tu o te tangata tiratiratu. Ko te tangata tiratiratu ka noo piri vaitata ua rai aia ki roto i tetai pirianga mou ki tetai tangata. Ka piri rai aia ma te akarongo mou ki te au umuumuanga e te au apainga o taua pirianga ra noatu te au turanga ngata. Te tuatua “tu tiratiratu” te akamaara maira te reira i te au tu tau mei te tu tuatua tika, te tu kauraro, e te tu akono. Inara, penei e mea rekareka naau me tiratiratu te tangata kia koe, inara e maroiroi ainei toou kia vai tiratiratu ua ki etai ke? Me koia ia, ka tiratiratu koe kiaai?

Tu Akarongo mou i Roto i te Akaipoipoanga​—E Anoano Tumu

Ko te akaipoipoanga tetai ngai puapinga ka anoanoia te tu tiratiratu inara, ko te mea mii, ko te ngai ia e ngere putuputu ra i te reira. Te tane e te vaine tei vai akarongo mou ua ki ta raua au tia akaipoipo​—koia oki, tei ruru okotai e kua angaanga raua kia meitaki tetai e tetai​—te apai ra raua i tetai takainga puapinga i te kimi anga i te mataora e te tu tinamou. No teaa ra? No te mea i angaia mai te tangata ma te anoano kia akaari atu e kia rauka mai te tu tiratiratu. I te rave angaia te akaipoipoanga o Adamu raua ko Eva i roto i te kainga i Edene, kua akakite te Atua: “E akaruke ei te tangata i tona metua tane e tona metua vaine, ka piri atu ei ki tana vaine.” Ka akapera rai te vaine; ka piri aia ki tana tane. Ka anoanoia te tane e te vaine kia akarongo mou e kia taokotai tetai ki tetai.​—Genese 2:24; Mataio 19:3-9.

E tika, no te au tauatini ua atu au mataiti i topa akenei te reira. Ko te aiteanga ainei i reira e kua taito te tu tiratiratu i roto i te akaipoipoanga i teia tuatau? Ka pau mai te maataanga e kare. Kua kitea mai e te aronga kimikimi i Tiamani e e 80 patene tei manako e e mea puapinga tikai te tu akarongo mou i roto i te akaipoipoanga. Te rua o te kimikimianga kua raveia te reira kia kiteaia eaa te au tu inangaro roaia atu i roto i te au tane e te au vaine. Kua patiia tetai pupu tane kia papa mai e rima au tu inangaro maata roaia atu e ratou i roto i te au vaine, e tetai pupu vaine kia papa mai e rima au tu inangaro maata roaia atu e ratou i roto i te au tane. Te tu meitaki tei akangateitei roaia atu e te au tane ma te au vaine koia oki ko te tu akarongo mou.

Ae, e tuanga te tu tiratiratu no te tango ketaketa no tetai akaipoipoanga puapingaia. Inara, mei ta tatou i kite i roto i te atikara i mua ake, te akapaapaa maataia ra te tu tiratiratu kare ra e taangaangaia ana. Ei akaraanga, te akapapu maira te tareanga teitei o te kopaeanga i te au enua e manganui i te totoaanga maata o te tu tiratiratu kore. Akapeea e rauka ai i te au tokorua akaipoipo i te patoi atu i teia tu e i te vai tiratiratu anga ki tetai e tetai?

Ka Akamou te Tu Tiratiratu i te Akaipoipoanga

Te akaariia ra te tu tiratiratu me kimi nga tokorua akaipoipo i te au tuatau no te akapapu i to raua tu akono ki tetai e tetai. Ei akaraanga, tei matauia e meitaki atu i te karanga e “taua” eiaa ra e “taku”​—“to taua au oa,” “ta taua tamariki,” “to taua kainga,” “to taua au tupuanga,” e te vai atura. Me maani i te au parani e te au ikianga​—me no te are, te ngai angaanga, te ngakianga i te tamariki, te tamataora, te au orote, me kore te au angaanga akonoanga—​e mea tau kia akamanako te tane e te vaine i te manako ngakau e te au manako o tetai mai tokorua.​—Maseli 11:14; 15:22.

Te akaariia ra te tu tiratiratu me akatupu nga tokorua i te manako e te anoanoia ra e te inangaroia ra tetai e tetai. Ka tupu te manako papu kore ki tetai tangata akaipoipo me akaari maata roa te tokorua i te tu oaoa ki tetai tane me kore ki tetai vaine ke. Te ako maira te Pipiria i te au tane kia piri “i te vaine o to [ratou] ou anga ra.” Auraka te tane e akatika i tona ngakau kia anoano atu i tetai vaine ke kare i te vaine nana. E mea tau tikai kia kopae aia auraka kia o atu ki roto i tetai pirianga ainga ki te vaine ke. Te akamatakite maira te Pipiria: “Ko tei akaturi i te vaine ra, e neneva maata ïa; ko tei akapera ra, kua ta ïa i tona uaorai vaerua.” Te tapapaia atu nei rai taua turanga teitei okotai o te tu akarongo mou mei te vaine.​—Maseli 5:18; 6:32.

Te puapingaia ra ainei te tautaanga no te tu akarongo mou i roto i te akaipoipoanga? Eaa oki. Te akariro ra te reira i te akaipoipoanga kia ngaueue kore maata atu e te mou, e ka puapingaia nga tokorua. Ei akatauanga, me e manako akarongo mou tikai to te tane i te akono anga kia meitaki ua tana vaine, ka rauka iaia te manako ngakau tinamou te ka tauturu i te akaari mai i tona au tu memeitaki. E mea tika katoa te reira i roto i te tane. Ko tana ikianga kia tiratiratu ki tana vaine ka tauturu te reira iaia kia akatupu i te anoano no te au kaveinga tuatua tika i roto i te au tuanga katoatoa o tona oraanga.

Me na roto tetai tane e te vaine i tetai tuatau ngata, ka akatupu te tu tiratiratu i te manako ngakau tinamou kia raua roa ai. I tetai tua, i roto i te akaipoipoanga tei ngere i te tu tiratiratu, ko te manako e tupu putuputu ana no te manamanata koia oki kia akataka ke me kore kia tatara. Kare taua takainga ra, e akatikatika i te au manamanata, mari ra ka akatupu mai i tetai au manamanata ke atu. I te au mataiti 1980, kua takake mai tetai tangata kite rongonui no te vaito kakau mei tana vaine e te pamiri. Kua rauka ainei iaia te mataora ei tane noo ua koia anake rai? E rua ngauru mataiti i muri mai, kua akakite aia e kua riro te takakeanga i te “akamaromaroa e i te akamanamanata iaia e te ara ua anga i te po ma te inangaro kia akakite ki [tana] tamariki e kia moe meitaki ua.”

Tu Tiratiratu i Rotopu i te Au Metua e te Tamariki

Me tiratiratu te nga metua ki tetai e tetai, kare e kore e ka piri atu rai teia tu nei ki ta ratou tamariki. I muri mai i roto i te oraanga, ka ngoie ua i te tamariki tei utuutuia i roto i te pamiri tiratiratu e te aroa, i te akaari i te tu tau ki to ratou au tokorua pera to ratou au metua me rokoia ratou e te au tu makimaki me ruaine.​—1 Timoteo 5:4, 8.

E tika, kare ko te au metua ua te makimaki ana na mua. Tetai taime ka anoanoia te akono marie anga i tetai tamaiti. Ko te turanga teia o Herbert raua ko Gertrud​—e nga Kite roa ai raua no Iehova—tere atu i te 40 mataiti. Ta raua tamaiti, ko Dietmar, no tona oraanga katoa tona turia anga e te maki uaua mimiro. No te itu mataiti i topa i mua ake i tona matenga i roto ia Noema 2002, kua anoanoia te akono e te tiaki ia Dietmar i te au taime pouroa. Kua akono tona nga metua i tona au anoano ma te aroa. Kua tuku katoa raua i te au apinga pae rapakau ki roto i to raua kainga e kua tauta kia rauka tetai terenianga pae rapakau. E akaraanga meitaki tikai tera no te tu tiratiratu i roto i te pamiri!

E Mea Puapinga te Tu Tiratiratu no te Pirianga Taeake

“Ka mataora ua tetai tangata noatu kare e tokorua akaipoipo, inara me kare e taeake e mea ngata tikai kia mataora,” i akakite ei a Birgit. Penei ka akatika paa koe. Noatu kua akaipoipo koe e me kare, ka akapumaana roa te tu tiratiratu o te taeake meitaki i toou ngakau e ka akameitaki maata atu i toou oraanga. E tika, me kua akaipoipo koe, ko toou tokorua toou taeake piri vaitata roa atu.

Kare teia mea e taeake i tetai tangata ua tei matauia. Penei e maata ta tatou au tangata i matau​—te au tangata tupu, te oa angaanga, e te au tangata e aravei ana tatou i tetai au taime. Ko te pirianga taeake mou ka anoanoia te akapouanga i te taime, te maroiroi, e te akakoroanga manako ngakau. E mea ngateitei kia riro ei taeake no tetai tangata. Ka apai mai te pirianga taeake i te au puapinga, e ka o katoa mairai te au apainga.

Ka anoanoia tetai tuatuaanga meitaki ki to tatou au taeake. Penei na te anoano e akakeu i taua tuatuaanga ra. “Me e manamanata to tetai ia maua, e terepaoni ana maua ko toku taeake vaine ia maua e tai me kore e rua taime i te epetoma. E mea pumaana tikai te kite e te reira ua aia e te papa ua ra i te akarongo mai,” i akamarama mai ai a Birgit. Auraka te mamao kia riro ei arai i te pirianga taeake. E tauatini ua atu au kiro mita tei akataka ke ia Gerda raua ko Helga, e oti akera kua tere atu i te 35 mataiti to raua riro ua anga ei nga taeake meitaki. “E tata putuputu ua ana maua,” i akamarama mai ei a Gerda, “te akakitekite anga i te au tupuanga e te akataka taka anga i to maua au manako ngakau oonu, me e mea rekareka me e mea taitaia. E mataora roa ana au me tae mai te mere mei ia Helga. Aiteite ua to maua aerenga manako.”

E mea puapinga tikai te tu tiratiratu no te pirianga taeake. Ka rauka ua i tetai tu tiratiratu kore i te takino i te au pirianga taeake kua roa. E mea matau ua na te au taeake i te akakitekite atu ki tetai e tetai e i te au mea muna katoa. Ko te au taeake ka tuatua mai mei roto i te ngakau ma te kore e mataku e ka aviriia me kore ka takinoia to ratou irinakianga. Te akakite maira te Pipiria: “E aroa mairai te taunga i te au tuatau katoa ra, i anau maira te taeake no te tuatau e tumatetengaʼi ra.”​—Maseli 17:17.

I te mea te akakeu ra to tatou au taeake i to tatou aerenga manako, manako ngakau, e te angaanga, e mea puapinga kia akataeake atu tatou ki te aronga e aiteite ra to ratou oraanga ki to tatou uaorai. Ei akaraanga, e akapapu meitaki e kia tatanu i te pirianga taeake ki te aronga tei aiteite ua te au irinakianga, te manako akono tau, e te au turanga no te tika e te tarevake mei toou rai. Ka tauturu taua au tu taeake ra ia koe kia taeria toou au akakoroanga. Tetai katoa, no teaa ra koe ka inangaro ei kia piri vaitata atu ki tetai tangata kare tona au turanga e te au tu akono tau e aiteite ana ki toou? Te akaari maira te Pipiria i te puapinga o te iki anga i te au taeake tau i te karanga anga e: “Ko tei kapiti katoa i tona aerenga ki to te aronga pakari ra, ka pakari katoa ïa: ko tei kapiti ra ki te aronga neneva ra, e mate ïa.”​—Maseli 13:20.

Ka Rauka kia Apii i te Tu Tiratiratu

Me ka kite tetai tamaiti i te tapiripiri i te au piripiri ki runga i te kakau o tetai tangata, kare e kore ka inangaro aia i te kanga ua rai i taua tarekareka ra. Mei tera rai tetai tangata tiratiratu. No teaa ra? No te mea ko te maata atu ia tatou i te akaari i te tu tiratiratu, ko te ngoie roa atu ia i te rave. Me apii tetai tangata i te akamataanga rai o te oraanga kia tiratiratu i roto i te pamiri, ka ngoie ua iaia i muri mai i te akatupu i te au pirianga taeake tei akatumuia ki runga i te tu tiratiratu. I te tuatau ka aereia, ka riro taua pirianga taeake ketaketa e te mou ra penei i te akamaka i te mataara no te tu tiratiratu i roto i te akaipoipoanga. Ka tauturu katoa teia iaia kia tiratiratu i roto i te pirianga taeake puapinga roa atu.

Kua akakite a Iesu e ko te akauenga maata roa atu koia oki ko te aroa i te Atua ko Iehova ma te ngakau katoa, te meta, te manako, e te ririnui. (Mareko 12:30, NW) Teia oki te aiteanga e kaiou ta tatou kia oronga i te tu tiratiratu katoa ki te Atua. Ka apai mai te vai tiratiratu ua anga ki te Atua ko Iehova i te tutakianga maata. Kare roa aia e akangaropoina ia tatou me kore e akataitaia ia tatou, no te mea te karanga maira aia uaorai e: “Te tiratiratu nei au.” (Ieremia 3:12, NW) E tika rava, e ko te tu tiratiratu, me kore te tu akarongo mou, ki te Atua ka apai mai te reira i te au tutakianga mutu kore.​—1 Ioane 2:17.

[Tataanga i te kapi 6]

Te tu tiratiratu o te taeake meitaki ka akapumaana i toou ngakau

[Tutu i te kapi 5]

E akono ana te au mema tiratiratu o te pamiri i te au anoano o tetai e tetai