Mareka i te Tavini ia Iehova, Noatu te Turanga Ngata

Akakiteia e Maatje de Jonge-van den Heuvel

E 98 oku mataiti. E 70 mataiti, kua rauka iaku te mataora i te tavini anga ia Iehova​—kare ra mei te mea e kare toku akarongo i timataia ana. I te tuatau o te Tamaki II o te Ao, kua peke au ki roto i te aua takinokinoanga, tei riro te turanga taitaia i reira, ei taki atu iaku kia rave i tetai ikianga tei tataraara tikai au i muri mai. Te au mataiti i muri mai, kua na roto akaou au i tetai turanga mamae ngakau. Noatu rai, akameitaki au ia Iehova no te tikaanga ngateitei kia tavini iaia noatu te au tu ngata.

Kua taui toku oraanga i roto ia Okotopa 1940. E noo ana au i Hilversum, tetai oire e 15 maire (24 kiromita) i te tua apatonga itinga o Amsterdam i Neterani. Tei raro ake taua enua i te tutaraanga a te Nazi. E rima mataiti toku akaipoipoanga kia Jaap de Jonge, e tane takinga meitaki, e manga tamaine akaperepere ta maua e toru mataiti, ko Willy te ingoa. I noo matou i te pae mai i tetai pamiri putaua e te tauta ra i te angai e varu tamariki. E te oronga katoa ra ratou i te ngai nooanga e te kai na tetai manuiri mapu tane e noo ra i reira. ‘Eaa ra ratou i rave mai ei i tetai apainga ke atu?’ Umere tikai au. Te kave anga au i tetai kai ki ko ia ratou, akakiteia mai kiaku e e painia taua mapu tane ra. Kua akakite mai aia kiaku no runga i te Patireia o te Atua e te au akameitakianga ta te reira ka apai mai. Kua tukia tikai toku ngakau i taku i kite mai, e kua ariki viviki ua au i te tuatua mou. Taua mataiti tikai, kua akatapu au iaku kia Iehova e kua papetitoia. E tai mataiti i muri ake i toku papetitoanga, kua ariki katoa taku tane i te tuatua mou.

Noatu e meangiti ua toku kite i te Pipiria, kua marama meitaki au e me riro mai au ei Kite, ka riro mai au ei mema no tetai akaaerenga tei araiia. Kua kite katoa au e, e maata ua atu te Au Kite tei tuku takereia ki roto i te are auri no te tutu aere i te karere o te Patireia. Noatu ra, kua akamata vave au i te tutu aere ki tera are ki tera are, e kua akatuera maua ko taku tane i to maua are ei ngai nooanga no te au painia e te au akaaere tutaka. Kua riro katoa to maua kainga ei ngai vairanga puka Pipiria, ta te au tungane e te au tuaine no Amsterdam, e kave mai ana kia matou. Kua akakiia to ratou patikara tari apinga mamaata ki te puka tei tapokiia ki te taporeni. E ngakau toa tikai e te aroa to taua aronga kavekave apinga ra! Kua tuku ratou i to ratou oraanga ki roto i te kino no to ratou au taeake.​—1 Ioa. 3:16.

“Mami, ka Oki Vave Mai Koe?”

Mei te ono marama i muri ake i toku papetitoanga, kua tae mai e toru akava ki toku kainga. Kua tomo mai ratou ki roto i te are e kua akara aere. Noatu kare a ratou puka i kite i roto i te kaparata, kua kitea mai ra oki e ratou tetai au puka i raro i to maua roi. I reira, kua ota mai ratou iaku kia aru ia ratou ki ko i te opati Hilversum. Te takave anga au i taku tamaine i te karanga e ka aere au, kua ui mai a Willy e, “Mami, ka oki vave mai koe?” “Ae e taku pepe,” i naku atu ei, “Kare e roa ka oki mai a Mami ki te kainga nei.” Inara, e 18 marama ngata tikai i pou, i takave akaou ei au iaia.

Tei tupu, kua apai tetai akava iaku na runga i te rerue ki Amsterdam kia uiui taeeia. Kua titau te au akava i te maro iaku kia akakite e, e Au Kite no Iehova tetai au taeake tokotoru mei Hilversum mai. Akakite atu au e: “Kare au i kite ia ratou, e tai ua aku i kite. E tangata tua u aia na matou.” E tika oki tera; e tua u ana rai taua taeake ra. “Me koia tetai o te Au Kite o Iehova,” i naku ei, “e ui atu koe kiaia eiaa kiaku.” Te kore anga au e tuatua atu i tetai mea ke, papaki mai ratou i toku mata e oti kua rokaia au ki roto i tetai are, te ngai i vao ei ratou iaku e rua marama. Te kite anga taku tane e teiea au, i apai mai ei aia i tetai kakau e te kai naku. I reira i roto ia Aukute mataiti 1941, kua tukuia atu au ki Ravensbrück​—e aua takinokino rongo kino no te vaine, mei tetai 50 maire (80 kiromita) i te tua tokerau o Berlin, i Tiamani.

“Kia Mataora e Maine”

Te tae atu anga, kua akakiteia mai e ka aere matou ki te kainga me taina matou i tetai pepa i te akakore i to matou akarongo. Kare ra oki au i taina ana. Inara, kua oake atu au i toku apinga e kua noo takaua i roto i te are pai, te ngai i aravei ei au i tetai au tuaine Kerititiano no Neterani mai. Oakeia mai te kakau o te are auri no matou tei tuiia tetai tara are vareau ki runga, tetai mereki, kapu, e te tipunu. Te po mua, kua tukuia matou ki roto i tetai au are no te tuatau poto ua. I reira, no te taime mua mei toku opuia anga, kua atiati tikai au i te aue. “Eaa ra te ka tupu? Eaa ra toku roa i konei?” Aue tikai au. E tika rai e kare toku pirianga kia Iehova i matutu ake, no te mea no tetai au marama ua akenei i kite ei au i te tuatua mou. Maata ua atu te ka anoanoia kia kite au. Tera mai ra kua kapikipikiia te au ingoa, e te kite maira paa tetai tuaine Orani i toku taitaia. Karanga mai aia e: “Kia mataora e maine, kia mataora! Naai tatou e takino mai?”

Te oti anga te kapikipiki ingoa, kua apaiia atu matou ki tetai au are ke, anere ua atu au tuaine Kerititiano i reira no Tiamani e Neterani tei ariki mai ia matou. Tetai papaki tuaine no Tiamani kua pou tetai mataiti i te noo anga ratou i reira. Kua riro tikai ratou ei akaketaketa iaku​—ae kua riro te reira ei akamataora iaku. Umere katoa au e e ma roa atu taua au are e noo ra te au tuaine, i te au are ke mai i roto i te aua. Kapiti mai ki te turanga ma, kua kite uaia e kare e keikeia, e tuatua viivii, me kore e ta i roto i to matou au are. Tuke rai mei te au turanga kino e kite ra matou i roto i te aua, to matou are kua aite rai ki tetai enua ma tei koropiniia e tetai moana viivii.

Oraanga i Roto i te Aua i te Au Ra

Te oraanga i roto i te aua e maata te angaanga, meangiti ua ra te kai. Ka ara mai matou i te ora rima i te popongi, e i muri poto mai ka kapikipikiia te ingoa. Akaruke te au tiaki ia matou kia tu ua i vao mei tetai ora, noatu me ua e me iti te ra. Ora rima i te aiai, muri ake i te angaanga pakari anga no tera ra, kua kapikipiki akaouia te ingoa. I reira kua kai tiopu matou e te varaoa e oti moe ua atu​—ma te roiroi.

I te au ra ravarai, eiaa ra i te Tapati, e tukuia ana au ki ko i te au pama, i te kotikoti titona ki te matipi mingi, te tama ara vai, e te tama i te au aua puaka. Noatu e angaanga pakari e te repo, rauka ua iaku te akakoromaki mei tera ra ki tera ra, no te mea te mapu rai au e te maroiroi. Na te imenemene katoa anga i te au imene karere Pipiria iaku e angaanga ra, kua rauka iaku te akaketaketa iaku uaorai. Kareka i te au ra ravarai, e mii mii ua ana au i taku tane e taku tamaine.

Manga kai ua ta matou e rauka mai ana, inara e vao ana te au tuaine pouroa i tetai ngai varaoa i te au ra ravarai kia maata atu ta matou tuanga no te Tapati, me rauka tetai atianga i te noo kapiti i te uriuri i te au manako Pipiria. Kare a matou au puka Pipiria, e akarongo ua ana ra oki au ki te au tuaine tiratiratu no Tiamani me uriuri ratou i te au mea pae vaerua. Kua akono katoa matou i te Akamaaraanga o to Karaiti matenga.

Taitaia, Tataraara, e te Akamaroiroianga

Tetai au taime, e otaia mai ana matou kia rave i te angaanga e turuturu tika ra i te tamaki a te Nazi. No to matou turanga papakitai kore i roto i te au peu poritiki, kua patoi te au tuaine katoatoa i taua angaanga ra, e kua aru rai au i ta ratou akaraanga mataku kore. Te utunga, kare a matou kai no tetai au ra e kua maroia matou kia tu ua no tetai au ora i te taime kapikipiki ingoa. E tai taime i te tuatau anu, kua rokaia matou ki roto i te au are kare e apinga tamaanaana, no tetai 40 ra.

Ei Au Kite no Iehova, kua akakite putuputuia mai kia matou e ka akamataraia matou e ka rauka kia aere ki te kainga me taina matou i tetai pepa i te akakore i to matou akarongo. Muri ake i te mataiti tuma i te noo anga i Ravensbrück, kua taravai roa toku ngakau. Pakari tikai toku inangaro kia kite akaou i taku tane e taku tamaine, i na kua aere atu au ki ko i te au tiaki, pati i tetai pepa, tei roto te tuatua i tataia i te akakite e kare au i te Vaine Apiipii Pipiria akaou, e kua taina au i te reira.

Te kite anga te au tuaine i taku i rave, kua akamata ratou te kapekape iaku. Inara kua aere mai e rua nga tuaine Tiamani pakarikari ko Hedwig raua ko Gertrud i te kimi iaku e kua akakite papu mai i to raua aroa iaku. Ia matou e angaanga kapiti ra i roto i te au aua puaka, kua akamarama mai raua kiaku ma te tu takinga meitaki i te puapinga o te vai tiratiratu kia Iehova, e ka akapeea tatou me akaari i to tatou aroa nona na te vai tiratiratu ua anga. Kua tukia tikai toku ngakau i to raua tu akaperepere e te aroa ngakau maru mei te metua vaine rai.a Kua kite au e mea tarevake taku i rave, e kua inangaro au kia tipuia taku akakiteanga i taina. Tetai aiai, kua akakite atu au ki tetai tuaine i taku tukuanga tika kia pati i tetai tika kia tipuia taku akakiteanga. Kua rongo mai paa tetai opita i ta maua tuatua no te mea i taua aiai rai, kua tuku poitirereia au kia aere e kua tukuia atu na runga i te rerue ki Neterani. Tetai o te au akaaere​—te maara nei rai iaku tona mata—​kua karanga mai aia kiaku e, “E Bibelforscher (Vaine Apiipii Pipiria) rai koe, e ka akapera ua atu rai koe.” Pau atu au e, “Ae, me ko to Iehova anoano ia.” Noatu ra, kua manako rai au e, ‘Ka akapeea ra au i te akakore anga i taua akakiteanga ra?’

Tetai manako i roto i te akakiteanga, te karanga ra e: “Te akapapu atu nei au na roto i teia e kare rava au e rave angaanga akaou na te International Bible Students Society.” Kua kite au e eaa taku ka rave! Roto ia Tianuare mataiti 1943, muri poto ake i toku tae anga ki te kainga, kua akamata akaou au i te piri ki roto i te angaanga tutu aere. E tika rai e, me mou akaou au i te aronga mana o te Nazi e tutu aere ra no te Patireia o te Atua, ka pakari kino atu taku utunga.

Ei akaari atu rai kia Iehova i toku inangaro ngakau tae kia riro ei tavini tiratiratu, kua akatuera akaou maua ko taku tane i to maua kainga ei ngai nooanga no te au aronga kavekave apinga e te aronga tutaka. Mareka tikai au e kua rauka akaou tetai tikaanga kia akapapu i toku aroa no Iehova e no tona iti tangata!

Turanga Mamae Ngakau Tikai

Nga mea marama ua i mua ake ka ope ei te tamaki, kua aro atu maua ko taku tane i tetai turanga mamae ngakau tikai. Roto ia Okotopa mataiti 1944, kua rokoia poitirere ua ta maua tamaine e te maki. E maki kea to Willy. Kua kino viviki ua tona turanga e kua mate aia e toru ra i muri mai. E itu rai ona mataiti.

Tumatetenga maata tikai maua no tei mate ta maua tamaine okotai. E tika tikai e, ko te au turanga kino taku i na roto ana i Ravensbrück, kare i aite ki te mamae taku i kite i te mate anga ta maua tamaine. Inara, i te au atianga taitaia e rauka ua ana to maua akapumaana mei te au tuatua i roto ia Salamo 16:8: “Kua tuku au ia Iehova ei mua ua rai iaku; tei toku rima katau aia kare au e ngaueue.” Irinaki ngaueue kore tikai maua ko taku tane i roto i te taputou a Iehova no te tuakaouanga. Kua aruaru atura rai maua i roto i te tuatua mou, e tutu maroiroi ua ana maua i te tuatua meitaki. E tae ua atu ki te mate anga taku tane i te mataiti 1969, kua tauturu mou tikai aia iaku kia tavini ia Iehova ma te mareka tikai.

Au Akameitakianga e te Mataora

Te au raungauru mataiti i topa, tetai tumu mataora maata roa atu, koia oki ko te taokotai vaitata atu anga ki te au tavini tamou. Mei te tuatau rai o te tamaki, e tuera ua ana to maua kainga ki te au akaaere tutaka e ta ratou au vaine me atoro mai i to matou putuputuanga. Tetai tokorua tutaka ko Maarten raua ko Nel Kaptein, kua noo ana ki to maua kainga no te 13 mataiti! Te rokoia anga a Nel e te maki ka mate, rauka iaku te tikaanga ngateitei kia akono iaia i roto i to maua kainga no te toru marama e mate ua atu aia. Riro te pirianga kia raua e te au taeake e te au tuaine akaperepere ei tauturu iaku kia mataora ua i te parataito pae vaerua e noo nei tatou i roto i teianei tikai.

Tetai mea puapinga maata o toku oraanga kua tupu te reira i te mataiti 1995​—e patianga kia tae ki tetai akamaaraanga i Ravensbrück. Kua aravei au i tetai tuaine i reira tei noo ana i roto i te aua, kare au i kite ana iaia no tetai 50 mataiti! Te aravei kapiti anga kia ratou, e tupuanga pumaana tikai e kare roa e ngaropoina, e e tikaanga meitaki no te akamaroiroi i tetai e tetai kia tapapa atu i te ra e ora akaou mai ei to tatou aronga akaperepere tei mate.

Te akakite ra te apotetoro ko Paulo i roto ia Roma 15:4 e “kia rauka to tatou tatari anga [koia oki manakonakoanga], i te akakoromaki e te pumaana o te tuatua i tataia ra.” Te akameitaki nei au ia Iehova no tei oronga mai i teia manakonako anga, tei riro ei tauturu iaku kia tavini iaia ma te mareka tikai noatu te au turanga ngata.

[Tataanga i Raro Ake]

[Tutu i te kapi 10]

Maua ko Jaap, 1930

[Tutu i te kapi 10]

Ta maua tamaine, ko Willy, e itu mataiti ▸

[Tutu i te kapi 12]

I te mataiti 1995, kua tae au ki tetai rotaianga mataora tikai. Tei roto au i te pa mua, te rua mei te tua kaui