Kaka Anga o te Marama​—Maata e te Meangiti​—Tuanga Rua

“I toou ra mārama e kite ei matou i te mārama.”​—SALAMO 36:9.

1. Eaa te au tauta anga mua tei raveia kia kite i te au akatutu anga o te puka o Apokalupo ra?

KUA akakeu te puka Puka Tapu o Apokalupo i te inangaro o te au Kerititiano mei te tuatau mua mai rai. Te oronga maira te reira i tetai akaraanga meitaki i akapeea te marama o te tuatua mou i te tupu anga kia kaka atu. I te 1917, kua neneiia e te au tangata o Iehova tetai akataka anga ia Apokalupo i roto i te puka The Finished Mystery. Kua akakite mataku kore maira te reira i te au arataki akonoanga Kerititome e te poritiki, inara e manganui tana au akataka anga e mea kiritiia mai mei roto i etai atu au tumu. Inara, kua rave The Finished Mystery i te timata anga i te tiratiratu o te Aronga Apiipii Puka Tapu i te aerenga akakite anga marama akara mataia ta Iehova e taangaanga ra.

2. Eaa te marama no runga i te puka o Apokalupo tei akakiteia maira i te atikara “Anau Anga o te Enua” ra?

² Kua iti mai tetai kaka anga o te marama ki runga i te puka o Apokalupo i te neneii anga i te atikara “Anau Anga o te Enua” i The Watch Tower o Mati 1, 1925. Kua manakoia e te akataka maira a Apokalupo pene 12 i tetai tamaki anga i rotopu i te Roma peikani e te Akonoanga Katorika Roma ra, ko te tamaiti tamaroa te akatutu anga i te akatereanga pope ra. Inara kua akaari mai i taua atikara ra e e aiteanga to Apokalupo 11:15-18 ki runga i te pene 12, i te akakite anga e e pirianga tona ki te anau anga o te Patireia o te Atua ra.

3. Eaa nga puka tei akamaata atu i te marama ki runga ia Apokalupo ra?

³ Kua taki atu teia katoatoa ki tetai maramaanga meitaki atu ia Apokalupo tei tae maira i te nga voriumu Light e rua i te 1930. Kua mama mei etai atu akamarama anga meitaki i te puka “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! (1963) e i muri mai ko “Then Is Finished the Mystery of God” (1969). Inara, e maata atu te toe ra kia apiiia no runga i te puka totou o Apokalupo ra. Ae, kua iti mai te marama kaka atu ki runga i te reira i te 1988, i te puka Revelation​—Its Grand Climax At Hand! Ko te taviri ki teia kaka anga mai penei ka tau kia tuatuaia e no te tika ko te totou anga o Apokalupo ra te piri nei ki “te rā o te Atu,” tei akamata maira i te 1914. (Apokalupo 1:10) No reira ka marama meitaki atu te puka o Apokalupo i te tupu aere anga taua ra ra.

Te Akataka Anga i “Te Au Mana Teitei”

4, 5. (a) Akapeea to te Aronga Apiipii Puka Tapu manako no Roma 13:1? (e) Eaa tei kiteaia i muri mai e ko te turanga tau i te au Tuatua Tapu no runga i “te au mana teitei”?

⁴ Kua kiteia tetai kaka anga o te marama meitaki i te 1962 no runga ia Roma 13:1, te tuatua ra: “Kia kauraro marie te tangata katoatoa i te au mana teitei [“aronga mana taoonga,” New World Translation].” (King James Version) Kua manako te Aronga Apiipii Puka Tapu mua ra e ko “te aronga mana taoonga” o teianei ao. Kua manako ratou i te aiteanga o teia tuatua tapu e me ka akaueia tetai Kerititiano i te tuatau tamaki ra kia aere ei vaeau, ka tau aia kia aoao i te kakau tamaki, e kia taki i te pupui ki tona pakuivi, e ka aere atu ei ki te ngai tamaki, ki te au ngai ko ia ra. Kua manakoia e i te mea kare te Kerititiano e tau kia tamate i tetai tangata, penei ka rave aia i te akaaruru i tana pupui ki roto i te reva me ka tupu mai te turanga kino ra.a

⁵ I The Watchtower o Noema 15 e te Titema 1, 1962, kua akamarama meitakiia mai taua tumu ra i te uriuri manako anga i ta Iesu au tuatua ia Mataio 22:21: “E apai mari i ta Kaisara kia Kaisara; e ta te Atua ra, e apai ïa ki te Atua.” Kua tau katoa ta te au apotetoro au tuatua ia Angaanga 5:29: “Ko te Atua ta matou e akarongo e tikaʼi auraka te tangata.” Ka kauraro te au Kerititiano ia Kaisara​—koia “te aronga mana teitei” ra—​kia kore anake te reira e anoanoia kia rave te Kerititiano i tetai apinga patoi i te ture a te Atua ra. Kua kiteaia te kauraro anga ia Kaisara e e mea kotingaia, kare i te kauraro takiri. Ka oronga te au Kerititiano kia Kaisara i te apinga anake kare ra e patoi i ta te Atua e umuumu maira. Mei teaa ra te merengo anga te reira i te rauka anga te marama taka meitaki no runga i taua tumu ra!

Kaka Anga o te Marama ki Runga i te Au Tumu Akaaerenga

6. (a) Kia akaruke atu i te akapapa anga aeraki i roto ia Kerititome, eaa te kaveinga tei akonoia? (e) Eaa tei kitea i te openga ra e ko te mataara tika no te aronga akaaere i te putuputuanga ra e kia ikiia?

⁶ E ko tetai uianga koai te ka tau kia tavini ei aronga pakari e ei au tiakono i roto i te au putuputuanga. Kia kore e o atu ki roto i te papa anga aeraki te akonoia ra i roto ia Kerititome, kua manakoia e ka tau teia aronga kia ikiia na te voti anga temokaratiki a te au mema o te au putuputu anga tataki tai. Inara na te tupuanga kia maata te marama i The Watchtower o Tepetema 1 e te Okotopa 15, 1932, kua akaari mai e kare te au Tuatua Tapu e akapapa ana kia ikiia te aronga pakari. No reira kua monoia teia aronga e tetai kumiti angaanga, e kua ikiia tetai akaaere angaanga e te Totaiete.

7. Eaa te au akameitaki anga mai i te au tu o te akataoonga anga i te au tavini i roto i te putuputuanga no te kaka anga mai o te marama?

⁷ I The Watchtower o Tiunu 1 e te Tiunu 15, 1938, i roto i reira te au kaka anga o te marama akaarianga e kare te au tavini o te putuputuanga e tau kia ikiia, mari ra kia akataoongaia, koia oki, akataoonga teokaratiki. I te 1971 kua akaari mai tetai atu kaka anga o te marama e auraka kia riro te putuputuanga tataki tai na tetai tavini putuputu anga okotai ua e akaaere. Mari ra, ka tau ei i te pupu aronga pakari tataki tai, me kare e aronga akaaere, tei akamanaia e te Pupu Akaaere o te Au Kite o Iehova. No reira na te tupuanga kia maata te marama i etai 40 mataiti ra, kua riro kia papu e ko te aronga pakari pera katoa te au tiakono, tei matauia i teianei ei au tavini orometua, ka tau e na “te tavini akono meitaki e te pakari,” e akataoonga na roto i tona Pupu Akaaere. (Mataio 24:45-47) Kua tau teia ki tei tupu ra i te tuatau o te au apotetoro. Te au tangata mei ia Timoteo raua ko Tito ra kua akataoongaia ei au akaaere na te pupu akaaere o te anere mataiti mua ra. (1 Timoteo 3:1-7; 5:22; Tito 1:5-9) Pouroa teia e akatupu anga tau tikai i ta Isaia 60:17 ra: “E kauonoia mai e au te veo ki te auro; e kauonoia mai e au te auri ki te ario; e kauonoia mai te rakau ki te veo; e kauonoia mai te toka ki te auri; e akariro au i toou au akara ei au; e taau au rangatira ei tuatua-tika.”

8. (a) Eaa te au tu tei akameitakiia mai i te angaanga a te Totaiete no te maata anga mai o te tuatua mou? (e) Eaa nga kumiti o te Pupu Akaaere, e eaa ta ratou tuanga angaanga me kare akaaere anga?

⁸ Ko tetai tumu katoa ko te rave angaanga a te Totaiete Punanga Tiaki. No te au mataiti e manganui kua rave pirianga aiteite te Pupu Akaaere o te Au Kite o Iehova ma te au akaaere o te Totaiete Punanga Tiaki Puka Tapu e te Pepa Akonoanga o Pennsylvania, e ko te au tumu te maata anga tei roto i nga rima o tona peretiteni. Mei tei akaariia maira i roto i te 1977 Yearbook of Jehovah’s Witnesses (kapi 258-9), i te 1976 kua akamata te Pupu Akaaere i te rave angaanga ma te ono au kumiti, kua akapapaia to ratou kumiti tataki tai kia akono i etai au tu o te angaanga i te ao katoa nei. Te akono ra te Kumiti o te Aronga Angaanga i te au aronga angaanga, kapiti katoa te au apinga te piri atura ki te aronga katoatoa te tavini ra i te pamiri Betela i te ao katoa nei. Te akono ra te Kumiti Neneianga i te au tumu angaanga noa ua e to te ture, mei te enua e te neneianga ra. Te akono ra te Kumiti Tavini Anga i te akaaere i te angaanga tutu aere e te akapapa ra i te au akaaere tutaka aere, te au painia, e te au angaanga a te au papuritia o te putuputuanga. Te Kumiti Apii te akapapa ra i te au uipaanga a te putuputuanga, te ra akaputu anga taka ke, te au akaputu anga kotinga, e te uruoaanga tapere e to te au pa enua pera katoa te au apii tuke tuke no te apiianga i te pae vaerua o te au tangata o te Atua ra. Te akaaere ra te Kumiti Tataanga i te akapapa anga e te uri anga i te au puka i te au tu ravarai, i te akapapu anga e te tau ra te au apinga ravarai ma te au Tuatua Tapu katoa. Te Kumiti o te Tiamana te akono ra i te au mea tupu poitirere mai e etai atu tumu rapurapu ra.b Pera katoa i te au mataiti 1970 ra, kua akamata te au opati manga o te Totaiete Punanga Tiaki i te aratakiia e tetai kumiti e kare na tetai akaaere.

Te Marama Pirianga ki te Tu Akono Kerititiano

9. Akapeea te akatupu anga i te marama o te tuatua mou ki te pirianga o te au Kerititiano ki te au kavamani o teianei ao?

⁹ E manganui te au kaka anga o te marama te piri atura ki te tu akono Kerititiano. Ei akatauanga, e akamanako i te tumu no te tu neutara. Kua kaka maira tetai marama kanapanapa no teia tumu i te atikara “Neutara” tei neneiia i The Watchtower o Noema 1, 1939. Mei teaa ra te tau tikai te taime o te reira, te taeanga mai i muri ua ake i te akamataanga te Tamaki II o Teianei Ao! Kua akataka mai taua atikara ra i te tu neutara e kua akaari mai e kare e tau te au Kerititiano kia o atu ki roto i te au angaanga poritiki me kare te au pekapeka i rotopu i te au pa enua ra. (Mika 4:3, 5; Ioane 17:14, 16) Ko teia tetai tumu i makitakitaiaʼi ratou e to te pa enua ravarai. (Mataio 24:9) Kare te au tamaki o Iseraela i taito ra i oronga mai i tetai akatauanga no te au Kerititiano kia aru, mei ta Iesu i akataka maira ia Mataio 26:52. Pera katoa oki, kare tetai poritiki enua i teia tuatau nei i te teokaratia, na te Atua i tutara, mei ia Iseraela i taito ra.

10. Eaa ta te au kaka anga o te marama i akakite e eaa te manako tau no te au Kerititiano no runga i te toto?

¹⁰ Kua iti katoa mai te marama ki runga i te tu tapu o te toto. Kua manako etai Aronga Apiipii Puka Tapu e ko te ture no te akakore anga i te kai toto ia Angaanga 15:28, 29 ra e no te au Kerititiano ngati Iuda ua. Inara, te akaari maira a Angaanga 21:25 e i te tuatau o te au apotetoro ra kua piri katoa atu teia akauenga ki to te pa enua tei riro maira ei aronga akarongo. No reira ko te tu tapu o te toto te piri ra ki te au Kerititiano ravarai, mei tei akaariia maira i The Watchtower o Tiurai 1, 1945. Tera te aiteanga kare ko te akakore anake i te kai i te toto manu, mei to roto i te totiti toto ra, mari katoa ra te akakoreanga i te toto tangata, mei te tu rai o te pamu anga toto ra.

11. Eaa tei kiteaia no runga i te manako o te au Kerititiano no te kai avaava?

¹¹ Ei tupu anga no te maata anga o te marama, kua riro te au apinga tei manako kore uaia ra i mua ana kia akonoia ei tetai ravenga maata e te tarevake. Ko tetai akatauanga no teia no runga i te kai avaava. I roto i te Zion’s Watch Tower o Aukute 1, 1895, kua taki atu te Taeake ko Russell i te manako kia 1 Korinetia 10:31 e 2 Korinetia 7:1 e kua tata: “Kare au e kite akapeea te reira e akakaka ei i te Atua ra, me kare ei puapinga nona uaorai, no tetai ua atu Kerititiano kia kai i te avaava na tetai ua atu tu.” Mei te 1973 mairai kua akataka meitaki mai te marama e kare e rauka tetai tangata kai avaava kia riro mai ei Kite o Iehova. I te 1976 kua akatakaia mai e kare tetai Kite e tau kia rave angaanga i roto i tetai ngai peti moni e ka vai ei i roto i te turanga meitaki ma te putuputuanga.

Etai Atu Au Tama Anga

12. (a) Eaa ta tetai kaka anga o te marama i akakite no te numero o nga taviri o te Patireia tei orongaia ra kia Petero? (e) Eaa te au turanga i ta Petero ra taangaanga anga i nga taviri tataki tai ra?

¹² Kua rauka katoa oki te tupu anga o te marama ki runga i te numero o nga taviri akatutuia ta Iesu i oronga ra kia Petero. Kua manako te Aronga Apiipii Puka Tapu ra e e rua nga taviri i rauka ia Petero tei akatuera ra i te mataara no te au tangata kia riro ei tuanga no te Patireia​—kua taangaangaia tetai no te ngati Iuda, ia Penetekote 33 T.N., e ko tetai no te Kenitara, tei taangaangaia i te 36 T.N. i ta Petero tutu anga kia Korenelio. (Angaanga 2:14-41; 10:34-48) I muri maira, kua kitea e e pupu toru tetai tei o atura​—koia to Samaria ra. Kua taangaanga a Petero i te rua o te taviri i te akatuera anga i te tika ki te Patireia kia ratou ra. (Angaanga 8:14-17) No reira, ko te toru o te taviri kua taangaangaia i ta Petero tutu anga kia Korenelio ra.​—The Watchtower, Okotopa 1, 1979, kapi 16-22, 26.

13. Eaa ta te au kaka anga o te marama i akakite no nga koro mamoe tei taikuia ra ia Ioane pene 10?

¹³ Mei tetai atu itianga marama mai kua kiteaia e kia taiku a Iesu kare e rua ua mari ra e toru koro mamoe. (Ioane, pene 10) Ko teia te (1) te koro ngati Iuda ko Ioane Papetito ra te tiaki ngutupa, (2) ko te koro o te aronga akatainuia ei tuanga no te Patireia, e te (3) ko te koro no te “au mamoe ke atu,” e manakonako anga to ratou no te enua nei.​—Ioane 10:2, 3, 15, 16; The Watchtower, Peperuare 15, 1984, kapi 10-20.

14. Akapeea te tupu anga o te marama i te akataka anga i te au tumu no runga i te akamata anga o te Iupire tika tikai?

¹⁴ Kua rauka katoa tetai maramaanga no te Iupire tikai ma etai au akakitekiteanga. I raro ake i te Ture, te au 50 mataiti ravarai e Iupire maata ia, i reira kua akaokiia te au apinga ki te aronga no ratou ra i te akamata anga. (Levitiku 25:10) Kua roa te manako anga e kua akaata mai te reira i te Tauatini Mataiti Tutara o Karaiti. Inara, i teia au tuatau ua ake nei, kua kiteaia e ko te Iupire tikai kua akamata mai ia Penetekote 33 T.N., i te rauka anga i te aronga tei riringiia ra te vaerua tapu ki rungao ia ratou te tatara anga mei te tuikaa ki te Ture koreromotu a Mose ra.​—The Watchtower, Tianuare 1, 1987, kapi 18-28.

Tupu Anga Marama ki Runga i te Tuatua

15. Eaa te marama tei akakiteia mai no te taiku anga i te tuatua “parani” ra?

¹⁵ “Kua kimi te Orometua kia kitea te tuatua te ka ārikiia ra: e ko tei tataia ra, e mea tiratiratu ïa, e te tuatua-mou.” (Koheleta 12:10) Penei ka tau teia au tuatua kia akapiriia ki ta tatou tumu e uriuri nei, no te mea kua iti mai te marama kare ki runga anake i te au tumu puapinga maata mei te apiianga rai e te tu akono mari katoa ra ki runga i te tuatua Kerititiano e tona aiteanga tika tikai. Ei akatauanga, i roto i te Aronga Apiipii Puka Tapu, ko tetai o te au puka akaperepere maataia ko te puka mua o te Studies in the Scriptures, tei karangaia ko The Divine Plan of the Ages. Inara, i muri maira, kua kiteaia e te tuatua anake ra te Tuatua a te Atua i ta te au tangata maanianga i te au parani. (Maseli 19:21) Kare rava te au Tuatua Tapu i tuatua ana no Iehova i te paranianga. Kare aia e anoanoia kia parani. Tana ua ka akakoro e mea papu e ka autu ia no te mea kare i kotingaia tona pakari e tona mana, mei ta tatou e tatau ia Ephesia 1:9, 10: “I tona uaorai inangaro takinga-meitaki i akakoroia e ia i roto iaia uaorai: E kia tae ki te akaaerenga i te openga tikai o te au tuatau ra.” No reira kua kite marie ia e ko te tuatua “akakoro” ko te tuatua tau ia me ka taiku ia Iehova ra.

16. Eaa tei kite marie ia e ko te marama tika no runga ia Luka 2:14 ra?

¹⁶ I muri maira ko te tumu no te marama anga i ta Luka 2:14. Kia tau ki ta te King James Version, te tatau ra: “Kia akakakaia te Atua i tei teitei rava, e i runga i te enua e au, e akono meitaki ki te au tangata.” Kua kitea mai e kare teia i akakite i te manako tika, no te mea kare to te Atua aroa e akakiteia ki te aronga rave kino. No reira kua manako te Au Kite i teia ei au ki te au tangata tei manako aroa atura ki te Atua. No reira kua tuatua ua atura ratou no te aronga tei inangaro i te Puka Tapu ei aronga aroaia maira. Inara kua maramaia i muri akera e ko te apinga kapitiia maira ko te aroaia, kare i ta te tangata tuanga, mari ra i ta te Atua ra tuanga. No reira, i te tata anga i raro ake i te New World Translation ia Luka 2:14 te tuatua ra no “te au tangata tana [ta te Atua] i mareka ra.” Pouroa te au Kerititiano te rave tamou ra i ta ratou tia no te akatapu anga tei ia ratou to te Atua ra aroa.

17, 18. Eaa ta Iehova ka akatika, e eaa tana ka akatapu?

¹⁷ Mei te reira katoa, no tetai tuatau roa, kua tuatua te Au Kite no te akatika anga i te ingoa o Iehova. Inara i akaekoko ainei a Satani i te ingoa o Iehova? No te reira tumu, i akapera ainei tetai ua atu o to Satani ra rima rave, mei te mea rai e kare o Iehova ra tika ki taua ingoa ra? Kare, kare rava ia. Kare ko te ingoa o Iehova tei akaaoaia e tei anoanoia kia akatikaia. Ko te tumu ia i kore ei te au puka a te Totaiete Punanga Tiaki i teia tuatau nei i tuatua i te akatika anga i te ingoa o Iehova. Te tuatua ra ratou i te akatika anga i te tu ngateitei o Iehova e te akatapu anga i tona ingoa. Ko te tamouanga teia i ta Iesu i tuatua kia tatou kia pure: “Kia tapu toou ingoa.” (Mataio 6:9) E putuputu to Iehova tuatua anga e ko te akatapu aia i tona ingoa, kare ra i akaaoia e to Iseraela mari ra kua akakinoia e ratou.​—Ezekiela 20:9, 14, 22; 36:23.

¹⁸ E meitaki kia manakoia, i te 1971, kua akataka te puka “The Nations Shall Know That I Am Jehovah”​—How? e: “Te tamaki ra a Iesu Karaiti . . . no te akatika anga i to Iehova ra tu Ngateitei i te ao katoa e pini ua ake e no te akakaka anga i to Iehova ra ingoa.” (Kapi 364-5) I te 1973, kua tuatua te puka God’s Kingdom of a Thousand Years Has Approached: “I te ‘mate maata’ te aere mai nei ko te tuatau ia no te Atua Mana Katoatoa ko Iehova kia akatika i tona ngateitei i te ao katoa e pini ua ake e kia akatapu i tona ingoa tau.” (Kapi 409) Ei muri akera i te 1975, kua tuatua te puka Man’s Salvation Out of World Distress at Hand! e: “Ei reira te tupuanga maata rava i te tuatua enua i te ao katoa e pini ua ake e akaotiiaʼi, koia te akatika anga i te ngateitei o Iehova i te ao katoa e pini ua ake e te akatapu anga i tona ingoa tapu ra.”​—Kapi 281.

19, 20. Akapeea tatou me akaari i to tatou ariki anga i te au kaka anga o te marama i te pae vaerua?

¹⁹ Mei teaa ra te akameitakiia te au tangata o Iehova ra i te nooanga ki roto i teia au marama pae vaerua katoatoa! Ei tuke anga takiri, i te akakite anga i te tu poiri i te pae vaerua te kite nei te au arataki o Kerititome ia ratou uaorai ko teia tuatua na tetai orometua: “Eaa ra i araʼi? Eaa ra te mamaeanga? Eaa ra te tiaporo? Ko teia nga uianga te anoano nei au kia ui atu ki te Atu me tae atu au ki te rangi.” Inara ka rauka ua i te Au Kite o Iehova i te akakite atu kiaia i te tumu: No te maro anga i te tikaanga o to Iehova ra tutara anga e te uianga me ka rauka i te au tangata i te tamou marie i te tu tiratiratu ki te Atua noatu rai te patoi anga a te Tiaporo.

²⁰ Mei roto mai i te au mataiti, kua turama mai te au kaka anga o te marama te maata e te meangiti, i te arataa o te au tavini akatapuia o Iehova ra. Ko teia e akatupu anga i te au tuatua tapu mei ia Salamo 97:11 e ia Maseli 4:18 ra. Inara auraka e ngaropoina ia tatou e ko te aaereanga i roto i te marama ko tona aiteanga e ariki anga i te tupu anga kia maata te marama e te akono anga kia rotai ma te reira. Mei ta tatou i kite nei, ko teia tupu anga kia maata te marama te kapiti ra i to tatou tu akono e ta tatou angaanga i te tutu aere.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

Te Maara Ainei Koe?

◻ Eaa te marama i akakiteia mai no runga i te kauraro anga i “te au mana teitei”?

◻ Eaa te au akatupu anga ki te akaaerenga no te au kaka anga o te marama tei tupu maira?

◻ Eaa tei akatupuia ki te tu akono Kerititiano ra no te tupu anga kia maata te marama?

◻ Eaa te au tamaanga kia meitaki to tatou kite i etai au tumu no te Tuatua Tapu tei apaiia mai e te maramaanga i te pae vaerua ra?

[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 25]

Te au taviri i te kapi 24: Akatumuia te ati i te tutu na Cooper-Hewitt, National Design Museum, Smithsonian Institution