Te “New World Translation”​—Apiianga Kite e te Mako

“KI I te au tapikikaa anga!” Ta te aronga patoi te reira i tuatua i te urianga Puka Tapu a Martin Luther i roto i te 16 anere mataiti i topa. Kua irinaki ratou e ka rauka ia ratou i te akakite mai e “1,400 irinakianga tarevake e te au pikikaa,” i roto i ta Luther Puka Tapu. I teia tuatau, kua akaraia atu te urianga Puka Tapu a Luther ei akairo enua. Kua kapiki te puka Translating the Bible i te reira e “angaanga na tetai tangata kite pakari”!

I roto i teia 20 anere mataiti, te New World Translation (Urianga Ao Ou) kua akaapa katoa ia e tapikikaa. No teaa? No te mea kua tapae ke atu te reira mei te urianga tei matauia no te au irava e kua akateimaa i te taangaanga i to te Atua ingoa ko Iehova. No reira, kare i aiteite ki tei matauia. Ka riro ainei kia karanga ia e kua tarevake? Kare. Kua rauka mai te reira ma te akono tikai e te akara i te au mea rikiriki, e kia kitea tetai tu tuke rai kua tautaia kia oronga ma te mako te au aiteanga o te au reo taito. Kua akamarama te tangata apiianga atua ko C. Houtman i te tumu no te papu kore i te New World Translation: “Manganui te au urianga tei matau ia i te au tuatua anga puapinga mei te au tumu irava tei akarukeia, te akakoroanga kia rauka mai te marama tau meitaki tikai.” Ka akara tatou i tetai au akaraanga no teia.

Tuke​—Inara Kare i Tarevake

Okotai o teia, te au tuatua e pirianga vaitata to ratou i roto i te reo mua o te Puka Tapu kua uriia te reira i te ngai ka rauka ki tetai atu au tuatua Peritane ke rai, rauka atura kia vai araara te tangata apii Puka Tapu i te au aiteanga manga tuke rai. No reira, kua oronga ia te syn·teʹlei·a e “akaotianga” e te teʹlos “openga,” inara teia nga tuatua e uriia ana e ko te “openga” i roto i etai atu au urianga. (Mataio 24:3, 13) Te tuatua koʹsmos koia oki te “ao,” e te ai·onʹ te “akatereanga o te au mea nei,” ia e oi·kou·meʹne e “enua nooia.” I teia akaou, e manganui te urianga Puka Tapu tei rave ua mai i te “ao” ei akaari e rua me kare te nga tuatua Ereni e toru, oti akera, te tikaanga, e tuke rai tetai i rotopu ia ratou.​—Mataio 13:38, 39; 24:14.

Pera katoa, te New World Translation kua akairo meitaki te reira i te tuke i rotopu ia gnoʹsis (“kite”) e e·piʹgno·sis (uriia “kite tika”)​—e tuke tei kopae ia e te maata anga. (Philipi 1:9; 3:8) Kua akakite katoa mai te tuke i rotopu i te taʹphos (“vaarua,” e tanumanga no te takitai), mneʹma (“menema”), mne·meiʹon (“menema akamaaraanga”), e haiʹdes (“ade,” tei tuatuaia e te Puka Tapu ko te tanumanga o te tangata nei). (Mataio 27:60, 61; Ioane 5:28; Angaanga 2:29, 31) E maata rai te urianga Puka Tapu tei akakite i te tuke i rotopu i te taʹphos e te mne·meiʹon i roto ia Mataio 23:29 kare ra i akamou i te reira i tetai ngai ke atu.​—Akara Mataio 27:60, 61, New International Version.

Te au verepa pakari kua rave makoia e kia tano meitaki. Ei akaraanga, i roto i te Revised Standard Version, ia 1 Ioane 2:1 kua tatau e: “Kia rokoia atura tetai tangata i te ara, e Tika to tatou tei ko i te Metua ra, ko Iesu Mesia tuatua tika ra.” I muri mai, ko te reira urianga rai kua oronga ia 1 Ioane 3:6 e: “Ko tei piri atu iaia [Iesu], kare ia i rave i te ara.” Me kare te au pipi a Iesu e ara ana, akapeea i reira a 1 Ioane 2:1 kia aruia?

Kua akatika te New World Translation i teia akaraanga penei kua patoi. I roto ia 1 Ioane 2:1, kua tuatua e: “Te tata atu nei au kia koe teia au mea kia kore koe e rave ara. Inara, kia rave ara tetai, e tauturu to tatou i te Metua, ko Iesu Mesia, e tuatua tika aia.” Kua rave mai a Ioane i te tuatua Ereni pakari i roto i teia irava, i te akaari i te rave ara takake, te au mea ta tatou e rave ana i te au taime no to tatou tu ara nei. Inara, te tatau ra a 1 Ioane 3:6 e: “Te aronga i piri atu kiaia kare ia e rave tamou i te ara; kare oki tetai i rave tamou i te ara i kite iaia me kare i marama iaia.” Kua taangaanga a Ioane i te aiteanga tuatua o teianei pakari, i te akaarianga te rave ua nei rai, e mataara matau te reira te ara te ka akapuapinga kore i ta tetai karanga anga e e Kerititiano aia.

Kua Ariki Etai Aronga Kite

Tetai au tuatuaanga kare i kiteia ana tei tuatua ia e na te au Kite o Iehova i kimi mai, kua turuia e tetai au urianga Puka Tapu me kare au angaanga akamarama. I roto ia Luka 23:43, kua tata te New World Translation i ta Iesu au tuatua ki te tangata rave kino ra tei tamateia ma ia katoa: “Koia mou taku e karanga atu kia koe i teianei ra, I te Parataito taua aravei e.” I roto i te reo Ereni mua, kare oki a ratou akairo no te tuatua mei te koma; e tei matauia e tukuia ana tetai akairo e tetai au uri reo ei tauturu i te tatau anga. Te maata anga, i reira, kua akariro ia Luka 23:43 kia tatau mei te mea e a Iesu e te tangata rave kino te aere nei ki te Parataito i te reira ra tikai. Te tatau ra The New English Bible e: “Akakite atu au kia koe i teia: i teia ra ei Parataito koe katoa iaku nei.” Kare ra te katoatoa i aru i teia manako. Te tangata kite ko Wilhem Michaelis kua oronga i te irava e: “Tika tikai, te oronga papu nei au kia koe i teia ra tikai: (tetai ra) ka kapiti akaou koe e au i te Parataito.” Ko teia tatau anga e mako ake i to The New English Bible. Te tangata rave kino te mate ra kare e tano e kua aere ma Iesu katoa ki te Parataito i te reira ra rai. Kare a Iesu i akatuia ake e tae rava atu ki te toru o te ra mei tona matenga. I te reira taime tei roto aia ia ade, te tanumanga o te tangata nei.​—Angaanga 2:27, 31; 10:39, 40.

Kia tau kia Mataio 26:26 i roto i te New World Translation i to Iesu akamata anga i te akamaara i te Kaikai Aiai a te Atu, kua tuatua i te varaoa tana i tuku atu ki tana au pipi: “Ko teia aiteanga no toku kopapa ia.” Te maata anga o te urianga ke kua tuku i teia e: “Ko toku kopapa teia,” e kua raveia mai teia ei turu i te apiianga tumu e i te tuatau o te akamaara anga i te Kaikai Aiai a te Atu, kua riro tikai i reira te varaoa e ko to te Mesia ia kiko. Te tuatua i uriia mai ei i roto i te New World Translation e ko te “aiteanga” (es·tinʹ, tu no ei·miʹ) kua rauka mai te reira mei te tuatua Ereni te aiteanga “kia riro,” inara ka tau katoa kia tukuia e “te aiteanga.” No reira oki te Thayer Greek-English Lexicon of the New Testament i tuatuaaʼi e ko teia verepa “e putuputu i.q. [te akaaite] ki te akakite, aiteanga, puapinga.” Koia tika rai te “aiteanga” ko te mea tau roa atu kia uriia i konei. I to Iesu akamata anga i te Kaingamanga Openga, ko tona kiko te vai ra i runga i tona au ivi, no reira akapeea te varaoa i riro mai ei e ko tona tikai ia kiko?a

I roto ia Ioane 1:1 te tatau ra te New World Translation e: “Te Tuatua e atua ia.” I roto i te maata o te au urianga ko teia tuatuaanga kua tatauia e: “Ko te Atua oki te Tuatua,” e kua rave pera ia teia ei turu i te apiianga tumu Toru Tai. Kare oki i te mea poitirere, e kare te aronga irinaki Toru Tai i turu i teia tuku anga i roto i te New World Translation. Kare oki a Ioane 1:1 i tapikikaaia kia akatika ia e kare a Iesu e ko te Atua Mana Katoatoa. Te au Kite o Iehova e tetai atu kua patoi ana rai ratou i te tata reta mamaata i te tuatua “atua” i mua roa atu ka akamataai te New World Translation, ko te timata tika ra kia tuku mako tikai i te reo mua. E rima oki aronga Tiamani uri reo o te Puka Tapu tei tuku katoa i te tuatua “e atua” i roto i te reira irava.b Mei te 13 aronga ke atu tei tuku i te tuatuaanga e “no te atua mai te tu” me kare “mei a te atua te tu.” Ko teia au tatauanga kua ariki te reira ki tetai atu au tuanga o te Puka Tapu kia akaari e, ae, ia Iesu i te rangi ra e atua i roto i te aiteanga e no te atua mai. Kare oki a Iehova e Iesu i taua mea ora okotai ra, te Atua okotai.​—Ioane 14:28; 20:17.

To te Atua Uaorai Ingoa

I roto ia Luka 4:18, i te New World Translation, kua rave mai a Iesu i te totou i roto ia Isaia, te tuatuaanga e: “Tei runga iaku te vaerua o Iehova.” (Isaia 61:1) Manganui tei patoi i te rave mai i te ingoa o Iehova i konei. Ko tetai ua oki ia o te au ngai tere atu i te 200 e tei reira te ingoa i roto i te New World Translation o te Tuatua Tapu reo Ereni Kerititiano, tei kapikiia e ko te Koreromotu Ou. E tika rai, kare oki e tata taito Ereni e vai nei o te “Koreromotu Ou” tei roto te ingoa tikai o te Atua. Inara kua tukuia te ingoa ki roto i te New World Translation no tetai au tumu meitaki, kare e mea manako ua. Kua aru mai ana oki tetai papaki i teia mataara. I roto i te reo Tiamani, e 11 tataanga tei tuku “Iehova” (me kare te urianga mei te reo Epera, “Yahweh”) i roto i te irava o te “Koreromotu Ou,” e a rai aronga uri reo kua kapiti atu i te ingoa e i muri ake te akamarama anga i te pae i te “Atu.”c Maata atu i te 70 te uri reo o Tiamani tei tata i te reira i roto i te putunga tuatua i raro me kare au akamarama anga.

I Iseraela, to te Atua ingoa kua tuatuaia te reira ma te kore e arairai anga e tere ua atu i te tauatini au mataiti. Ko te reira oki te ingoa tei kitea putuputuia ana i roto i te Puka Tapu reo Epera (“Koreromotu Taito”), e kare rava oki e akairo anga tikai e kare te au tangata ravarai i kite i te reira me kare e ko tona tuatua anga kua ngaropoina te reira i roto i te anere mataiti mua o to tatou Tuatau Noa Nei i te akauru anga ia te au Kerititiano ngati Iuda kia tata i te au puka o te Koreromotu Ou.”​—Ruta 2:4.

Kua tuatua a Wolfgang Feneberg i roto i te makatini o te Jesuit ko Entschluss/Offen (Aperira 1985): “Koia [ko Iesu] kare i tapu i te ingoa o tona Metua YHWH mei ia tatou, inara kua orangia mai te reira kia tatou. Kare oki tatou i reira e kite ka akapeea te patianga mua o te Pure a te Atu kia tatauia: ‘Kia tapu toou ingoa!’” Kua akakite katoa mai a Feneberg e “i mua ake i te au tata taito Kerititiano no te au ngati Iuda tuatua Ereni, kare to te Atua ingoa i akapoto ia ana ki te kýrios [Atu], mari ra kua tata ia i roto i te reta [YHWH] i roto i te reo Epera me kare te tataanga taito o Epera. . . . Kua kitea matou i te au akaputuanga i roto i te au tata anga a te au Metua o te Akonoanga; inara kare ratou i maitu atu i roto i te reira. Ia ratou e uri nei i teia ingoa kýrios (Atu), te au Metua o te Akonoanga te inangaro nei ratou i te oronga i teia turanga teitei o te kýrios kia Iesu Mesia.” Te New World Translation kua akaoki te reira i te ingoa ki te irava o te Puka Tapu no te mea e te vai ra te tumu tau, apiianga tau kia pera.​—Akara Apenetiki 1D i roto i te Reference Bible.

Kua akaapa tetai pae i teia tuku anga “Iehova” mei ta te New World Translation i tuku no to te Atua ingoa. I roto i te tata taito Epera, kua kitea ua ia te reira a koniteniti, YHWH, e oti akera e maata tei opara e te akatangianga o te reira koia oki “Yahweh,” kare e ko “Iehova.” No reira kua manako ratou e te rave mai i te ingoa “Iehova” e tarevake te reira. Inara i roto i te tika, kare rai oki te aronga apiia i akatika e ko te ingoa “Yahweh” e ko te reira te tuatua anga mua o te reira. Te tika, i te mea kua akono te Atua i te tatau anga i tona ingoa “YHWH” i runga atu i te 6,000 taime i roto i te Puka Tapu, kare ra oki aia i akamou i te akatangi anga o te reira ta Mose oki i akarongo i runga i te Maunga Sinai ra. (Exodo 20:2) Oti akera, kare e ko te akatangianga te mea maata no teia nei.

I Europa te tu “Iehova” kua ariki ua ia te reira e anere ua atu au mataiti e kua rave katoa ia te reira i roto i tetai au Puka Tapu, tetai koia oki te au urianga ngati Iuda. E kitea ia ana te reira i runga i te au are mamaata i tetai taime, ki runga i te au pene kapa e tetai atu mea tei maaniia, e i roto i te au angaanga tata anga, e pera katoa oki i roto i te au imene pure e manganui. I reira kare e ko te titauanga kia oronga e ka akapeea me tuatuaia i roto i te reo Epera mua, te New World Translation i roto i te au reo keke kua rave mai i te tuatua anga o te ingoa tei matauia kia ariki. Ko te reira oki ta tetai au tataanga Puka Tapu i rave i te au ingoa katoatoa i roto i te Puka Tapu.

Eaa ra te Akaapa Teiaa?

Te Puka Tapu a Luther kua akaapaia te reira no te mea kua rauka mai te reira i tetai tangata tei akaari ua mai i te au apa o te akonoanga tei matauia o tona tuatau. Kua riro na tana urianga i akatuera i te mataara no te aronga noa nei kia kite i te tuatua mou o tana e tuatua nei. Pera katoa, kua akaapaia te New World Translation no te mea kua neneia te reira e te au Kite o Iehova, tei akakite atea ua e maata te au apiianga a Kerititome kare e no roto mai i te Puka Tapu. Te New World Translation​—koia katoa, tetai ua atu Puka Tapu—​ka oronga i teia kia kitea.

Te tika, te New World Translation e rave anga angaanga apii kite te reira. I te 1989, te tangata kite ko Benjamin Kedar o Iseraela kua tuatua e: “I taku kimikimi anga o te tuanga Puka Tapu Epera e te au urianga, e maata te taime e oki ana au kia akara ki te urianga Peritane tei matauia i te kite e ko te New World Translation. Na te rave anga i te reira, kua kite au i toku manako ngakau i te akapapu putuputu angaia e ko teia urianga kua akaata mai te reira i te tu mako i te tauta anga kia rauka tetai marama anga tika tikai o te irava e tau ei. Te oronga anga mai i te tika o tetai kaveinga maata o te reo mua, te oronga maira i te au tuatua mua ki roto i tetai akaou reo kia maramaia ma te kore e anga puapinga kore ua mei te akanoo anga tikai o te Epera. . . . Te akatika ra te au tukuanga tuatua o te reo no tetai ngai no te akamarama anga me kare urianga. No reira te tukuanga reo i tetai ua atu tu, kua va ua te reira kia taumaroia. Inara kare rava aku tu papakitai i kite ana i roto i te New World Translation, no te inangaro i te tatau i tetai atu mea ke i te mea kare ia i roto.”

Mirioni ua atu aronga tatau i te ao katoa te taangaanga nei i te New World Translation no te mea e reo ou te reira tei uriia tei oronga i tetai au tuatua anga Puka Tapu ma te tika tikai. Te vai nei te katoa anga o te Puka Tapu i roto e 9 au reo e ko te Puka Tapu Kerititiano reo Ereni na tei roto i nga reo e 2; te akateateamamao ia nei e 20 akaou au reo. Te urianga tika ka anoanoia etai au mataiti i te angaanga ngata tikai, inara te akara atu nei tatou ki mua kia rauka teia New World Translation i roto i te au reo tuketuke kia rauka kia tauturuia e manganui akaou aronga kia rauka kia marama meitaki atu i “te tuatua o te ora.” (Philipi 2:16) No te mea e kua tauturu ke ia ana e mirioni ua atu, e tika tikai i reira kia turu ia atu.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tataanga i te kapi 28]

Kare e roa atu ana ka uriia te New World Translation ie 20 au reo

[Pia i te kapi 29]

E URIANGA TEI IKI IAIA UAORAI

Tetai o te au Kite o Iehova i Tiamani kua tuatua atu ki tetai vaine ruau, ma te tatau atu anga ia Habakuka 1:12; “Kare ainei koe mei tupua roa mai, E Iehova? E taku Atua, e Tei Tapu noku ra, kare koe i mate.” Kua patoi mai tetai vaine no te mea kua karanga tana Puka Tapu e, “Auraka oki tatou e mate.” Kua akakite atu te Kite e e aru matatio ana te New World Translation i te au tata taito ia mua. No te mea ka kite teia vaine i te tuatua Epera, kua tiki atu i tana Puka Epera e kua kite ma tona poitirere e te tika ua nei te New World Translation. Te (au Sopherim tata tuatua ngati Iuda) kua taui i teia irava kua roa akenei no te mea kua manako ratou te ngai mua o teia kare ia i tau ki te Atua. No tetai au mea rai, ko te au urianga Puka Tapu Tiamani kare te reira i rave kia akatika i te akatano i teia tata anga e kua tika. Kua akaoki te New World Translation ki te irava taito i mua.

[Tutu i te kapi 26]

Te katoa anga o te New World Translation te vai nei i roto ia: Norue, Orani, Peritane, Varani, Tiamani, Itaria, Tiapani, Poriki, e te Paniora.