Eaa te Pakari i Toou Irinaki Anga i te Tuakaouanga?
“Ko au te tuakaouanga, e te ora; ko te akarongo mai iaku ra, mate ua atu rai, ka ora ra ïa.”—IOANE 11:25.
1, 2. Eaa ra ka anoano ei tetai tei akamori ra ia Iehova kia irinaki i te manakonakoanga no te tuakaouanga ra?
EAA te pakari i toou irinaki anga i te tuakaouanga? Te ketaketa maira ainei te reira ia koe i te mataku i te mateanga e te akapumaana maira ia koe me mate tetai taau i akaperepere ra? (Mataio 10:28; 1 Tesalonia 4:13) Te aite ra ainei koe ki te manganui o te au tavini o te Atua i taito ra, tei akakoromaki ra i te au papaanga, te aviri anga, te tamamae anga, e te au tapekaanga, tei akamaroiroiia ra i te irinaki anga i te tuakaouanga?—Ebera 11:35-38.
2 Ae, ka tau tetai tei akamori ia Iehova ma te ngakau tae kia kore ua e ekoko e ka tupu tetai tuakaouanga, e ka tau oki tona irinaki anga kia akameitaki i tona akono anga i tona oraanga. E mea meitaki tikai kia akaata atu i te tika e i ta te Atua tuatau tau, ka tuku mai te tai, te mate, e Ade i tei mate i roto ia ratou ra, e ka rauka i teia aronga akatuakaouia mai te manakonako no te ora anga e tuatau ua atu ki runga i tetai enua parataito.—Apokalupo 20:13; 21:4, 5.
Ekoko Anga no Tetai Oraanga ki Mua
3, 4. Eaa te irinaki anga te vaira i te aronga e manganui no te oraanga i muri ake i te matenga ra?
3 Kua roa a Kerititome i te apii anga e e ora anga tetai i muri ake i te matenga. Kua tuatua tetai atikara i roto i te makatini U.S. Catholic e: “I roto i te au tuatau i topa, kua tauta te au Kerititiano kia akariro kia meitaki mai i te au reka koreanga e te au mamaeanga o teianei oraanga na te akara atu anga ki tetai atu oraanga ki mua, tetai no te au e te mareka anga, no te akatupu anga e te mataora.” Noatu rai i etai enua o Kerititome, kua akaatea ke etai au tangata e kua akaapa ua i te au akonoanga, e manganui te manako ngakau ra e ka tika e e apinga tetai ka vai mai i muri ake i te matenga. Inara e maata ta ratou kare e papu ana.
4 Kua akakite mai tetai atikara i te makatini Time e: “Te vaira te irinaki anga o te au tangata i [tetai oraanga i muri akera]: tera ra ko ta ratou i manako e eaa tikai ia kua kouia, e e meangiti ua ta ratou e akarongorongo ana no te reira mei to ratou au orometua.” Eaa ra te au orometua akonoanga i meangiti mai ei te tuatua anga no tetai oraanga i muri akera i ta ratou i rave i mua ana? Kua tuatua tetai tangata apii akonoanga ko Jeffrey Burton Russell e: “I toku manako te kopae ra te au [orometua] i taua tumu tuatua ra no te mea te manako ngakau ra ratou e ka kake ratou na runga i tetai paruru no te tu ekoko anga matauia ra.”
5. Eaa te manako o te aronga e manganui i teia tuatau no te apiianga ai i era ra?
5 I te au akonoanga e manganui, te kapiti ra te oraanga i muri akera i te rangi e tetai era ai ra. E me te inangaro kore ra te au orometua i te tuatua no runga i te rangi ra, ka maata atu oki to ratou inangaro kore i te tuatua no runga ia era. Kua tuatua tetai atikara nutipepa e: “I teia tuatau noatu te irinaki ra te au akonoanga i te akautunga mutu kore ki roto ia era tikai . . . kua akameangiti mai i taua manako ra.” Te tika, ko te maata anga o te aronga apii akonoanga i teia tuatau nei kare e irinaki ana i te era ei ngai tamamae anga tikai, i te tu tei apiiia ra te reira i te au Tuatau Rotopu ra. Kareka ra, kua akaperepere ratou i tetai atu tu era “aroa” mai. Kia tau ki ta te aronga no teianei tuatau, kare e tamamae tikaia te aronga ara i era, mari ra te mamae ra ratou no to ratou “akataka keanga i te pae vaerua mei te Atua ra.”
6. Akapeea tetai papaki i kite ei e te ngere ra to ratou akarongo me aro atu ratou i te tumatetenga ra?
6 Na te akaparuparuanga i te apiianga akonoanga kia kore e akariri i te tu manako anga o teianei tuatau penei ka tauturu i etai kia kopae i te tu reka kore, inara ka akaruke mai te reira i te aronga aere pure ma te ngakau tae kia kimi manako eaa ta ratou ka irinaki. No reira, me aro atu i te mate, e putuputu ratou i te kite e te ngere ra to ratou akarongo. Te aite ra to ratou tu manako ki to tetai vaine tei taka ke ra etai o tona ngutuare tangata i roto i tetai tumatetenga kino. I te uianga kiaia me i apai mai ana tona akarongo akonoanga i te akapumaana anga kiaia, kua pau ekoko atura aia e, “penei paa.” Inara noatu me i pau irinaki atu aia e i tauturu mai tona akarongo akonoanga iaia, eaa te puapinga no te tuatau roa ta te reira ka akatupu me kare tona au irinaki anga i akanoo tikaia? Ko tetai akamanako anga puapinga maata teia no te mea, ko te tika, ko ta te maata anga o te au akonoanga e apii ana no tetai oraanga i te tuatau ki mua e tu ke roa mei ta te Pipiria apii anga mai.
To Kerititome Manako no te Oraanga i Muri Ake i te Matenga
7. (a) Eaa te irinaki anga matauia o te maata anga te au akonoanga ra? (e) Akapeea tetai tangata apiipii akonoanga akataka anga i te apiianga no te meta mate kore ra?
7 Noatu rai to ratou au tuke anga, e vaitata te au akonoanga o Kerititome katoatoa i te akatika e e meta mate kore to te au tangata te ka ora atu i te matenga o te kopapa ra. Te irinaki ra te maata anga e me mate tetai tangata, ka aere tona meta ki te rangi. Ko tetai papaki ka mataku e penei ka aere to ratou meta ki tetai era ai me kare ki purukatorio. Inara ko te manako no tetai meta mate kore ko te mea maata ia i to ratou manako no te oraanga i te tuatau ki mua. I roto i tetai tataanga tei neneiia i te puka Immortality and Resurrection kua tuatua te Tangata Apiipii Akonoanga ko Oscar Cullmann i teia. Kua tata aia: “Me ka ui tatou ki tetai Kerititiano ua i teia tuatau . . . eaa tona irinaki anga i te apiianga a te Koreromotu Ou no runga i te ka tupu ki te tangata i muri ake i te matenga, penei e tokoiti ua te ka kore e pau mai kia tatou e: ‘Ko te mate kore o te meta ra.’” Inara, kua tuatua katoa a Cullmann: “Ko teia manako atea tei arikiia ko tetai ia o te au tarevakeanga maata rava o te akonoanga Kerititiano ra.” Kua akakite a Cullmann e i tona tuatua mua anga i teia, kua akatupu aia i tetai riri anga. Inara, te tika ra aia.
8. Eaa te manakonakoanga ta Iehova i tuku ki mua i te tangata mua e te vaine oki?
8 Kare te Atua ko Iehova i anga mai i te au tangata kia aere atu ki te rangi i muri ake i to ratou mate anga. Kare ia e ko tana akakoroanga mua ra e kia mate ratou ra. Kua angaia a Adamu raua ko Eva ma te tu apa kore ua e kua orongaia kia raua te tika kia akaki i te enua ma te uanga tuatua tika. (Genese 1:28; Deuteronomi 32:4) Kua akakiteia atu ki to tatou nga metua mua ra e ka mate anake raua me akarongo kore raua i te Atua. (Genese 2:17) Naringa raua i tamou marie i te tu akarongo ki to raua Metua i te rangi ra, kua ora tamou katoa raua ki runga i te enua nei e mutu kore ua atu.
9. (a) Eaa te tuatua mou no te meta tangata ra? (e) Eaa te tupuanga ki te meta me mate te reira?
9 Inara e mea mii, kare a Adamu raua ko Eva i akarongo ki te Atua. (Genese 3:6, 7) Te akatakaia maira te au tupuanga kino e te apotetoro ko Paulo: “No te tangata okotai ra i o mai ei te kino i te ao nei, e no te kino oki te mate; e kua taea katoaia oki te tangata ravarai e te mate, no te mea kua ara katoatoa.” (Roma 5:12) I te mea ka ora atu i te enua, kua mate atu a Adamu raua ko Eva ra. Eaa tei tupu i reira? E nga meta mate kore ainei to raua te ka tukuia i teianei ki tetai era ai ra no ta raua rave ara? Kare, te tuatua ra te Pipiria i mua akera e, i tona angaia mai anga, kua “riro akera Adamu ei tangata ora.” (Genese 2:7) Kare i orongaia tetai meta no te tangata ra; kua riro ra aia ei tetai meta, ei tetai tangata ora. (1 Korinetia 15:45) No teaa ra, kare ko Adamu anake “ei tangata ora” mari ra, mei tei akaariia maira i te reo Epera i tataia ra ia Genese ko te au manu akaaka katoa ra e “au mea ora” katoa ratou! (Genese 1:24) I to Adamu raua ko Eva ra mate anga, kua riro raua ei nga meta mate ra. I te openga ra, kua tupu kia raua mei ta Iehova i tuatua ra kia Adamu: “E kai koe i taau kai ma te pata i te ou ki runga i to rae, e oki ua atu koe ki raro i te one; no reira mai oki koe: e one-pueu oki koe, e ka riro akaou rai koe ei one-pueu.”—Genese 3:19.
10, 11. Eaa ta te New Catholic Encyclopedia e akatika ra no te apiianga Pipiria no te meta, e eaa te tu aiteite o te reira ma ta te Pipiria e tuatua ra?
10 I te akataka anga, te akatika ra te New Catholic Encyclopedia i teia. I roto i tana atikara “Meta (i roto i te Pipiria),” te tuatua ra ia: “Kare e tuanga takake anga [e takake ki roto ie rua tuanga] o te kopapa e te meta i roto i te KT [“Koreromotu Taito,” me kare Au Tuatua Tapu Epera].” Kua tuatua katoa e i roto i te Pipiria, “kare te aite anga” o te tuatua “meta” ei “taka ke mei te kopapa me kare i tetai peretana okotai ra.” Ko te tika, e putuputu te “aite anga o te meta ko tetai mea ora uaorai me e au manu me kare e au tangata.” E akapumaanaanga taua tuatua tiratiratu ra, inara ka kimi manako ua tetai e eaa ra te aronga aere pure i kore ei i akamatakiteia i te reira au tika nei.
11 Mei teaa ra te maata o te manamanata e te mataku tei kore e rokoia ki te aronga aere pure naringa ratou i kite i te tika no te tuatua mou o te Pipiria e: “Ko te [meta] e rave i te ara ra, ko te ka mate ïa,” kare e ka tamamaeia ki te ai i era! (Ezekiela 18:4, akaaite ia NW.) Noatu e te tuke takiri ra teia ma ta Kerititome i apii maira, te tau tika ra ki ta te tangata pakari ko Solomona i tuatua i raro ake i te akauru anga: “Kua kite oki te aronga e ora nei e ka mate ratou: kare ra a te aronga i mate ra e tuatua i kitea: kare oki a ratou tutaki toe i te enua nei; kua akangaropoinaia oki ratou. Ko tei kitea e koe ta to rima e rave ra, ka rave ma te ririnui ra; kare oki e angaanga, kare e kimianga, kare oki e kite, kare oki e pakari, i roto i te vaarua [e vaarua tanumanga no te tangata nei] taau e aere na.”—Koheleta 9:5, 10.
12. Noea mai ta Kerititome apiianga no runga i te meta mate kore ra?
12 Eaa ra Kerititome i apii ei i tetai apinga tuke roa i ta te Pipiria i tuatua ra? I roto i ta te New Catholic Encyclopedia atikara te “Meta, te Tangata, e te Mate Kore o te Reira,” te tuatua ra e kua kitea e te au Metua Ekaretia mua ra te turu anga no te irinaki anga i tetai meta mate kore, kare i roto i te Pipiria, mari ra “i roto i te aronga atu e te aronga kimi kite e te au ikuiku anga manako Ereni matauia ra . . . I muri akera, kua iki te aronga apiipiiia kia taangaanga ia Plato me kare i te au kaveinga mei ko mai ia Aristotle.” Te tuatua ra ia e “ko te mana o te manako Plato e te apii anga ou a Plato”—kapiti katoa i te irinaki anga i te mate kore te meta ra—i te openga kua tauruia “ki rotopu tikai i te apii anga akonoanga Kerititiano ra.”
13, 14. Eaa i tau kore ei kia manakonako e kia akamaramaia mai e te aronga kimi kite peikani Ereni ra?
13 I tau ainei te aronga te karanga ra e Kerititiano ratou kia ariu atu ki te aronga apii Ereni peikani ra kia apii i tetai apinga tumuanga mei te manakonakoanga no te oraanga i muri ake i te matenga ra? Kare rava ia. I ta Paulo tata anga ki te au Kerititiano tei noo ra ki Korinetia, i Ereni, kua karanga aia: “Te pakari oki o teianei ao, e mea neneva ïa i te Atua; kua oti oki i te tataia e, ‘Te taii nei aia i te aronga pakari i to ratou uaorai pakari.’ Tera oki tetai, ‘Kua kite a Iehova i te au manako o te aronga pakari e, e mea puapinga kore ïa.’” (1 Korinetia 3:19, 20) Te au Ereni taito ra e aronga akamori itoro. Akapeea, i reira, e riro ei ratou ei tetai tumu no te tuatua mou? Kua ui a Paulo ki to Korinetia: “E eaa to te nao o te Atua ra aite anga atu i te idolo? ko te nao oki kotou o te Atua ora ra; ta te Atua i tuatua maira e, ‘E noo tikai au i roto ia ratou, e aaere au i roto ia ratou; e ei Atua au no ratou, e ei tangata oki ratou noku.’”—2 Korinetia 6:16.
14 Kua akakiteia mai te tuatua mou tapu ra i te akamata anga na roto i te iti tangata o Iseraela ra. (Roma 3:1, 2) I muri ake i te 33 T.N., kua orongaia mai na roto i te putuputuanga Kerititiano akatainuia o te anere mataiti mua ra. I ta Paulo tuatuaanga no te au Kerititiano o te anere mataiti mua ra, kua na ko aia: “Kua akakite maira te Atua ia tatou i [taua au mea teateamamaoia ra no te aronga inangaro iaia] i tona Vaerua.” (1 Korinetia 2:10; akara katoa ia Apokalupo 1:1, 2.) No ko mai i te apiianga Ereni ra ta Kerititome apiianga i te mate kore o te meta ra. Kare ia i akakiteia mai na roto i te au akakiteanga a te Atua ki to Iseraela me kare na roto i te putuputuanga Kerititiano akatainuia o te anere mataiti mua ra.
Te Manakonakoanga Tikai no tei Mate Ra
15. Kia tau ki ta Iesu, eaa tikai te manakonakoanga no tei mate ra?
15 Me kare ra tetai meta mate kore, eaa te manakonakoanga tikai no tei mate ra? Ko te tuakaouanga oki ia, ko tetai apiianga Pipiria puapinga rava te reira e ko tetai taputou tu-Atua meitaki tikai ia. Kua akakite atura Iesu i te manakonakoanga no te tuakaouanga i tana tuatua anga ki tona oa kia Mareta: “Ko au te tuakaouanga, e te ora; ko te akarongo mai iaku ra, mate ua atu rai, ka ora ra ïa.” (Ioane 11:25) Te aite anga e kia irinaki ia Iesu koia oki kia irinaki i te tuakaouanga, kare i tetai meta mate kore ra.
16. Eaa ra i tau ei kia irinaki i roto i te tuakaouanga ra?
16 Kua tuatua a Iesu i mua akera no te tuakaouanga i tana tuatua anga ki etai ngati Iuda ra: “Auraka e poitirere ua i te reira: te vaitata mai nei oki te ora, e akarongo ei te aronga katoa i roto i te rua i tona reo, e kua aere mai ki vao.” (Ioane 5:28, 29) Ta Iesu e akataka maira i konei e tuke roa ia mei tetai meta mate kore te ka ora atu i te matenga o te kopapa e te aere tika atuanga ki te rangi ra. Ko teia ko tetai ‘aereanga mai ki vao’ a te tuatau ki mua no te au tangata tei vai ana ki roto i te tanumanga, e manganui no etai au anere mataiti me kare no etai au tauatini mataiti. E okianga mai ia no te au meta mate ra ki te oraanga. Kare e rauka? Ka rauka i te Atua “ko tei akaora i tei mate ra, e ko tei karanga i te au mea kare ra, mei te mea e, te vai nei.” (Roma 4:17) Penei ka aviri te aronga irinaki kore ra i te manako anga no te oki akaou maianga te au tangata mei te mate maira, inara te rotai tika ra ia ma te tika e “ko te Atua oki te aroa” e koia “tei tutaki mai i te aronga i kimi tikai iaia.”—1 Ioane 4:16; Ebera 11:6.
17. Eaa ta te Atua ka akatupu na roto i te tuakaouanga ra?
17 Inara, akapeea e raukaʼi i te Atua kia tutaki i te aronga tei riro “kia mou marie ra koe ra e tae atu ki te matenga,” me ka kore aia e akaoki mai ia ratou kia ora? (Apokalupo 2:10) Te akariro katoa ra te tuakaouanga kia rauka i te Atua te akatupu i ta te apotetoro ko Ioane i tata ra: “No reira i akakiteia mai ei te Tamaiti a te Atua ra, kia akakore aia i te angaanga a te diabolo ra.” (1 Ioane 3:8) I te kainga i Edene ra, kua riro na Satani i ta i te anaunga tangata katoatoa i tana taki anga i to tatou nga metua mua ra ki roto i te ara e te mate. (Genese 3:1-6; Ioane 8:44) Kua akamata a Iesu i te akakore anga i te au angaanga a Satani i tana oronga anga i tona oraanga apa kore ei atinga oko tau, i te akatueraanga i te mataara no te au tangata kia matara mai i te tuikaanga akatuangaia ra ki te ara tei tupu maira no to Adamu akarongo kore akakoroia ra. (Roma 5:18) Ko te tuakaouanga o te aronga tei mate ra no teia ara na Adamu ka riro ei tetai atu akakoreanga i te au angaanga a te Tiaporo ra.
Kopapa e te Meta
18. Akapeea te tu akono a te aronga kimi kite Ereni ra ki ta Paulo tuatua anga e i akatuakaouia a Iesu ra, e no teaa ra?
18 I te apotetoro ko Paulo i Atene ra, kua tutu aia i te tuatua meitaki ki tetai urupu tei kapiti ra i etai aronga apii Ereni. Kua akarongo atura ratou ki tana uriurianga manako no te Atua mou ra e tana patianga kia tataraara. Inara eaa tei tupu i muri akera? Kua taopenga atura Paulo i tana tuatua, i te na ko anga: “Kua akonoia e [te Atua] te ra e akava mai ei aia i to te ao katoa nei ma te tuatua-tika, na te tangata i akonoia e ia ra; ko tana i akakite ua mai ki te tangata katoatoa nei, koia i akatu akaou mai iaia mei te mate maira.” Kua akatupu taua au tuatua ra i tetai oriori anga. “Kite akera ra ratou i te tuatua i te tuakaouanga i tei mate ra, kua taitoito maira tetai pae.” (Angaanga 17:22-32) Te akakite maira te tangata apiipii akonoanga ko Oscar Cullmann e: “No te au Ereni tei irinaki ra i te mate kore o te meta penei ka ngata atu no ratou kia ariki i te tutuanga Kerititiano no te tuakaouanga i to etai ke atura. . . . Te apiianga a te nga tangata apii kimi kite maata ko Socrates raua ko Plato kare rava e rauka kia akatauia mai [kia aiteite] ma to te koreromotu ou ra.”
19. Akapeea ta te aronga apii akonoanga o Kerititome ra tauta anga kia akarotai atu i te apiianga no te tuakaouanga ma te apiianga o te meta mate kore ra?
19 Noatu ra, i muri ake i te akonoanga akaruke i te akarongo maata i muri ake i te matenga te au apotetoro ra, kua rave maata te aronga apiipii akonoanga ra kia kapiti i te au apiianga Kerititiano no te tuakaouanga ma te irinaki anga a Plato i te mate kore o te meta ra. I muri mai, kua akatika tetai papaki i tetai akataka anga ou: I te matenga, kua akataka keia te meta (“akamataraia,” mei ta tetai papaki i tuatua) mei te kopapa mai. I reira, kia tau ki ta te Outlines of the Doctrine of the Resurrection, na R. J. Cooke, i te Ra Akavaanga “ka taokotai akaouia te au kopapa taki tai ra ki tona uaorai meta, e ko te meta taki tai ki tona uaorai kopapa.” Ko te taokotaianga o te kopapa ma tona meta mate kore ra te tuatuaia ra e ko te tuakaouanga ia.
20, 21. Koai ma tei apii tamou marie ra i te tuatua mou no te tuakaouanga, e i akapeea ratou i puapingaiaʼi i te reira ra?
20 Ko teia te apii anga te vaira ei apiianga matauia na te au akonoanga mamaata ra. Noatu e te akara anga tau ra taua manako ra ki tetai tangata apiipii akonoanga, kare te maata anga o te aronga aere pure e matau ana i te reira. Te irinaki ua ra ratou e ka aere tika atu ratou ki te rangi ra me mate ratou. No teia tumu, i roto i te itiu o te Commonweal, ia Me 5, 1995, kua akakite te tangata tata ko John Garvey: “Ko te irinaki anga o te maata anga o te au Kerititiano [no runga i te tumu no te oraanga i muri ake i te matenga] i te akara anga kua vaitata ua atu ki te au apii anga ou a Plato i to tetai ua atu Kerititiano mou ra, e kare ona akatumu anga ki runga i te Pipiria.” Ko te tika, na te tauianga i te Pipiria no ta Plato, kua tinai te au orometua o Kerititome i te manakonakoanga tuakaouanga o te Pipiria ra no ta ratou au anana.
21 I tetai pae, te kopae ra te Au Kite o Iehova i te apiianga peikani e te irinaki ra i te apiianga a te Pipiria no te tuakaouanga. Kua kite ratou e ko taua apiianga ra e akamatutuanga, e akamerengoanga, e te akapumaanaanga oki. I nga atikara te aru mai nei, ka kite tatou e akapeea tikai teia akanoo anga meitaki e akapeea oki te tau o te apiianga Pipiria no te tuakaouanga ra, no te aronga e manakonakoanga no te enua nei e no te aronga oki e manakonakoanga no tetai tuakaouanga ki te oraanga i te rangi ra. Ei akateateamamao no te akamanako anga i nga atikara, ka pati matou kia tatau marie koe i te pene 15 o te reta mua ki te Korinetia ra.
Maara Ainei ia Koe?
◻ Eaa tatou ka tau ei kia tatanu i te irinaki anga ngaueue kore i te tuakaouanga ra?
◻ Eaa te manakonakoanga ta Iehova ra i tuku ki mua ia Adamu raua ko Eva?
◻ Eaa ra i tau kore ei kia kimi i te tuatua mou i roto i te au apiianga Ereni ra?
◻ Eaa ra te tuakaouanga i tau ei ei manakonakoanga?
[Tutu i te kapi 10]
I to raua rave anga i te ara, kua ngaro i to tatou nga metua mua te manakonakoanga no te ora mutu kore i te enua nei
[Tutu i te kapi 12]
Kua riro kia mana ta Plato irinaki anga o te mate kore o te meta ra ki runga i te aronga apiipiiia o te au akonoanga ra
[Akameitakianga]
Musei Capitolini, Roma