Pene 19
Te Aite Anga o te Ture a Mose Kia Koe
1. (a) Eaa tei akakite e, akamata mai i te 36 T.N., kua arikiia te au Kenitara peritome koreia e Iehova ei Kerititiano? (e) Inara eaa te maroanga tei manako pakariia e tetai papaki o te au Kerititiano mua ra?
KO TETAI tumu taumaro pakariia i te tuatau o te apotetoro ko Paulo ra, me i tau no te au Kerititiano Kenitara kia apai i te au ikuiku anga o te Ture a Mose. E tika rai e i te 36 T.N. kua to mai te vaerua tapu ki rungao i te au Kenitara peritome koreia ra. Inara ko tetai papaki o te au Kerititiano e ngati Iuda te akonoanga i mua ana kua manako pakari e e mea tau no te au pipi Kenitara kia peritomeia e kia apiiia kia akono i te Ture a Mose. E tika ainei e e mea tau no ratou kia akono i te Ture, me kare penei i tetai tuanga o te reira? Vaitata i te 49 T.N. kua orongaia te reira maroanga ki te pupu akaaere i Ierusalema ra.—Angaanga 10:44-48; 15:1, 2, 5.
2. Eaa ra teia maroanga i riro ei ei apinga manako maataia e tatou?
2 E apinga manako maataia te openga o te reira kia tatou. No teaa ra? Kare no te mea anake e te aravei ra tatou i etai tuatau i te aronga te maro ra e mea tau kia akono te au Kerititiano i etai ikuiku anga o te Ture, mei te akono rai i te Tapati, mari ra no te mea katoa oki e te tuatua ra te Puka Tapu uaorai “e mea tapu te ture, e mea tapu oki te akauenga, e te apa kore, e te meitaki.” (Roma 7:12) Noatu rai te taikuia ra e ko te Ture a Mose no te mea ko Mose te rotopu o te Ture koreromotu, ko te reira Ture tataia ra i akamata mai i te Atua ko Iehova.—Exodo 24:3, 8.
No Teaa te Ture?
3. Eaa ra i orongaiaʼi te Ture ki to Iseraela ra?
3 Te akatupuia ra te tu o to tatou manako no te Ture i teia tuatau na runga i te tika me te marama ra tatou i te tumu i orongaiaʼi e Iehova te Ture tataia ki to Iseraela ra. Te akataka maira te au Tuatua Tapu e: “No te maata ua o te ara i paʼuia mai ei, [ki te koreromotu kia Aberahama ra] e kia tae mai te uanga nona taua tuatua i tuatuaia maira; . . . I riro ei oki te ture ra ei arataki ia tatou ki te Mesia, kia akatikaia tatou i te akarongo.” (Gala. 3:19, 24) I akapeea ta te Ture rave anga i teia?
4. (a) Akapeea ta te Ture “akakite anga i te ara”? (e) Akapeea katoa ta te reira taki atu anga i te aronga tiratiratu kia Karaiti?
4 Na te akanooanga i te akaraanga meitaki tei kapipiti katoa i te au tu o te oraanga, kua akaari mai te reira i te ngati Iuda e aronga ara anake. Kua akapapu mai i reira e, noatu te au manako meitaki e te au tautaanga pakari, kare rava e rauka ia ratou te vaito kia tae ki tei umuumuia ra e te reira. Na te raveanga i te ngati Iuda ei akaraanga no te uanga tangata apa ua ra, kua akaari mai te Ture i to te ao katoa, kapiti katoa ia tatou tatakitai, ei aronga ara anake, no reira kua tau kia akautungaia. (Roma 3:19, 20) Na te reira i akaketaketa mai i te anoano i te ora no te au tangata, e kua taki atu te reira i te aronga tiratiratu kia Iesu Karaiti koia te reira Ora. Na teea mataara? Kua akataka mai te reira e ko ia anake ua tei rauka iaia i te mou i te Ture ma te apakore ua, e no reira ko ia anake ua te tangata ara kore ra. E mea kotingaia te puapinga o te au atinga manu i raro ake i te Ture ra, mari ra ei tangata apa kore ua, kua rauka ia Iesu te oronga i tona oraanga ei atinga te ka rauka i te takore takiri i te ara e ka akatuera i te mataara ki te ora mutu kore no te aronga ravarai te akono ra i te akarongo.—Ioane 1:29; 3:16; 1 Pe. 1:18, 19.
5. Na te uriuri anga i te au irava tuatua tapu, e pau i te au uianga i roto i teia parakarapa.
5 Ma teianei tu i roto i te manako, akapeea taau pauanga i te au uianga te aru mai nei?
I akonoia ainei te Ture a Mose kia mana ki rungao i te au tangata ravarai? (Sa. 147:19, 20; Exodo 31:12, 13)
I oronga ainei a Iehova i te akakite anga ki to Iseraela e a tetai tuatau ka akaopeia te Ture koreromotu? (Iere. 31:31-33; Ebera 8:13)
I vai tamou ua atu ainei te Ture Ngauru, kapiti katoa i te ikuiku anga kia akono i te Tapati epetoma ra, i muri ake i te akakore angaia te toenga atu o te Ture ra? (Kolosa 2:13, 14, 16; 2 Kori. 3:7-11 [mei tei akatakaia maira e Exodo 34:28-30]; Roma 7:6, 7)
Na teea ravenga ta Iehova ra akaope anga i te Ture koreromotu? (Kolosa 2:13-17; Mata. 5:17, 18; Roma 10:4)
6. Eaa te akakiteia maira e te au taumaroanga e te vaira te mana o te Ture a Mose?
6 I roto i te marama anga o teia, eaa te akakiteia maira na roto i te taumaroanga e te vai ra te mana o te Ture a Mose? Tera te aite anga, te akakite maira i te akakore anga i te akarongo ia Iesu Karaiti ra. Eaa ra i peraʼi? No te mea te akakore ra te reira manako i te tika e kua oti ia Iesu te akatupu kia oti rava te Ture, na reira te akanooanga i te mataara no te Atua kia akaope i te reira. Ki te aronga tei manako ana e e Kerititiano ratou mari ra kua akatapae ke ia e te au taumaro anga kia rave akaou i te Ture, me kare i tetai tuanga o te reira, kua tata pakari atu te apotetoro ko Paulo e: “Kotou ravarai ko tei akatikaia i te ture, kua taka ke ïa kotou i te Mesia; kua akaruke ïa kotou i te aroa ua.”—Gala. 5:4; e akara katoa ia Roma 10:2-4.
7. (a) Eaa te apinga kare i ariki tikaia e te aronga te maro ra kia rave tamou ua atu i etai tuanga o te Ture? (e) Akapeea te puapinga o te au angaanga Kerititiano, e eaa te piri anga o teia au mea ki te rauka anga ia tatou te apinga oronga ua o te ora mutu kore?
7 Te aronga e taumaro ra kia rave tamou ua atu i etai tuanga o te Ture kare i ariki meitaki e kare te turanga tika ma te Atua tei runga i te au angaanga a tetai no te Ture, mari ra tei runga i tona akarongo i te puapinga o ta Iesu ra atinga. (Gala. 3:11, 12) Te manako ra ratou e ka tau te tangata kia akapapu i tona uaorai tuatua tika na te reira au angaanga—e apinga te reira kare rava e rauka i te tangata ara ra. E tika rai, e mea puapinga maata kia rave i te au angaanga na roto i te akarongo ki te au akauenga a te Atua e Karaiti te piri maira ki te au Kerititiano. (Iakobo 2:15-17; Mata. 28:19, 20) E au tumu teia no te akakiteanga i to tatou aroa e te akarongo, e ko te ngere i te reira te akakite maira e e akarongo mate ia to tatou. Inara kare rava e rauka ia tatou te rave angaanga ei tutaki ora noatu akapeea ta tatou rave pakari. Kare e ora mei te ara e te mate mai e rauka me kare te atinga o Iesu Karaiti ra. No reira ko te ora mutu kore e mea oronga uaia mai e te Atua na roto ia Iesu Karaiti, e akakite anga i te aroa ua tei maata rava, e kare i te tutaki no ta tatou au angaanga.—Ephe. 2:8, 9; Roma 3:23, 24; 6:23.
8. Eaa te tika i tukuia e te pupu akaaere o te anere mataiti mua ra no te maroanga no runga i te akapirianga i te Ture a Mose ki te au Kerititiano Kenitara ra?
8 I te oronga anga ki te pupu akaaere i Ierusalema i te anere mataiti mua ra i te maroanga no runga i te akapirianga i te Ture a Mose ki te au Kerititiano Kenitara ra, kua rotai ta ratou tika i tuku ki teia au tika nei. Kua kite ratou e kare a Iehova i ikuiku ana i te au Kenitara akarongo ra kia rave i te au angaanga kia tau ki ta te Ture a Mose i mua ake i te riringi angaia te vaerua tapu ki runga ia ratou ra. Kua akataka maira te pupu akaaere i etai “au mea tika” i ta ratou tuku anga tika no etai au mea i tureia tei tau ra ki ta te Ture, inara ko teia au mea kua oti ke ana te akanooia i te tataanga Puka Tapu i te au tupuanga i mua ake i te Ture ra. No reira kare i te tuku anga apainga ki rungao i te au Kerititiano Kenitara kia akono i te Ture a Mose me kare i tetai tuanga o te reira, mari ra, e akamouanga i te au turanga tei matauia i mua ake i to Mose tuatau.—Angaanga 15:28, 29; akaaiteia atu kia Genese 9:3, 4; 34:2-7; 35:2-5.
9. (a) Te umuumuia ra ainei e te Atua te ngati Iuda kia akono i te Ture a Mose i teianei? (e) Eaa te akapapa anga takake tei akonoia no ratou e te tu o to Karaiti ra mate anga?
9 I muri ake i te Penetekote o te 33 T.N. kare te ngati Iuda uaorai i umuumuia e te Atua kia akono i te Ture a Mose i tataia ra. E kua kite taua aronga ngati Iuda tei akono ra i te akarongo i te tumu no te rekareka i te reira. No teaa ra? Noatu rai e e aronga ara katoa te au Kenitara ra e te mate ra, ko te ngati Iuda anake ua te aronga i raro ake i te taumaa a te Atua no te mea e aronga aati i te Ture koreromotu ra. Inara na te tu o to Karaiti mate anga—patitiia ki runga i te pou patia ra mei te mea rai e tangata rave kino taumaaia ra—kua pau aia i te ngai o te reira aronga ngati Iuda te ka akarongo iaia e kua akanooia te matara anga no ratou mei te akautunga tei tupu mai no to ratou akarongo kore i te Ture. (Gala. 3:10-13) No reira kua oronga aia i te akakore anga i ta ratou ara tei kore rava e rauka ia ratou i raro ake i te Ture a Mose ra.—Angaanga 13:38, 39.
10. Na teea mataara te akapapu anga a te akakore anga i te Ture i riro ei ei taokotai anga i te akamori anga?
10 Ko te tika ra, kua auaia te ngati Iuda e te Ture kia takake i te au Kenitara ra. Kua tukuia ki runga i te ngati Iuda te au ture kare ra i piri atu ki te au Kenitara ra, e kua araiia te au Kenitara peritome koreia ra kia kore e pirianga meitaki ki te ngati Iuda i ta ratou akamori anga. (Akaaiteia atu kia Exodo 12:48; Angaanga 10:28.) Inara i te oti anga i te Ture tana akakoroanga e i tona akakoreia atu anga, kua rauka i reira i te ngati Iuda e te au Kenitara peritome koreia ra kia taokotaiia na roto ia Karaiti i te akamori anga i te Atua mou anake ra.—Ephe. 2:11-18.
Te Puapingaia ra Tatou i te Kite i te Ture
11. Akapeea ta te kite i te Ture ra tauturu anga ia tatou kia marama i te au apiianga a Karaiti?
11 Noatu rai e kare tatou i raro ake i te Ture i teia tuatau, e puapinga maata no tatou tatakitai te kite i te reira. Na teea mataara? Kia maara e, i anauia mai a Iesu e te metua vaine ngati Iuda e riro akera ki raro i te Ture a Mose. Ko etai au apinga tana i rave ka rauka anake kia maramaia i runga i te tumuanga o te kite i te au umuumu anga a te reira Ture. (Gala. 4:4; e akara katoa ia Luka 22:7, 8.) Pera katoa oki kua rave aia i tana angaanga orometua i rotopu i te iti tangata i raro akera i te reira Ture. No reira e putuputu tana au apiianga i te akanooia ki runga i te au tu te piri atu ra ki te reira Ture.—Akaaiteia atu kia Mataio 5:23, 24.
12. (a) Eaa te piri anga ta Iesu i tou maira no rotopu i tona ra oraanga e te Ture a Mose? (e) I akapeea ta te apotetoro ko Paulo akakite anga i te puapinga o te kite anga i te Ture? (ng) Eaa te ka rauka kia tupu mei to tatou mouanga i te aite anga tikai o tana umuumu anga i te pae vaerua?
12 I muri ake i tona tuakaou anga, kua akamaaraara atu ra a Iesu ki tana au pipi e kua akatupuia e tona oraanga ei tangata te au mea i tataia ra nona i te Ture, e te au peroveta ra, e i te Salamo ra. (Luka 24:44) Kua taiku katoa mai te apotetoro ko Paulo i te au apinga tei piri atura ki te Ture koreromotu e “ko te tutu ïa e te ata o te au mea o te rangi ra” e kua karanga aia e “e ata anake te ture no te au mea memeitaki a muri atu.” (Ebera 8:4, 5; 10:1) E au apinga umere tikai te kitea ra i te tupu anga i roto i te taoonga taunga o Iesu Karaiti e i te atinga o tona oraanga tangata tei kapitiia maira ki roto i te Ture a Mose. Na to tatou mouanga i te reira e akapuapinga i te aiteanga o te reira au akapapaanga no tatou. I roto i te au akaraanga totouia maira ko te au apinga te tou maira ki te akanoonoo anga no te akamorianga ia Iehova tei arikiia i teia tuatau i tona iero vaerua maata ra. I te tupu anga to tatou marama no teia au mea nei, ka tupu katoa oki to tatou manako ariki i te putuputuanga akatainuia ki te vaerua ra e tana ravenga i raro ake ia Iesu Karaiti no runga i ta tatou akamori anga.
13. Eaa ra i puapingaiaʼi kia akamaaraara i te au kaveinga meitaki tei akaataia maira i te Ture?
13 Ko te ture a Mose e tuanga ia no te au Tuatua Tapu i akauruia ra e te Atua, ko te katoatoa “e mea meitaki ei apiianga, ei akoanga, ei akakiteanga apa, e ei akakite mai i te tuatua-tika ra.” (2 Timo. 3:16) Na ta tatou kimikimianga e te akamaaraaraanga i te au kaveinga tamouia ra tei akatumuia ra te Ture ka rauka i te tauturu kia akamatutu i te anoano ngakau tae tikai ki roto ia tatou kia rave i te au mea ei akamarekaanga i te Atua. Me ka kite tatou i te vaerua tei touia maira i te Ture e ka akaataʼi i te reira vaerua i roto i to tatou oraanga, mei teaa ra te puapinga o te reira!
14. (a) I akapeea ta Iesu akatutu anga i te puapinga o te mouanga i te manako te touia maira i te au umuumu anga o te Ture ra? (e) E akamanako ana i etai atu kaveinga meitaki tei tauruia ra ki roto i te Ture, mei tei akaariia mai ra i te kapi 152. (ng) Akapeea te ariki anga i teia au mea nei i te tauturu anga ia tatou kia tere atu te marekaanga ki te Atua?
14 Kua akatutu meitaki mai a Iesu i teia i tana Tuatua i te Maunga ra. I te tuatua ki te au tangata i raro i te Ture i reira, kua akaari atu aia e, kare kia kore anake e ta, mari ra e mea tau kia kiriti tumu katoa ratou i te au manako tamou i te riri e kia akakore i te taangaanga i to ratou arero i te tuatua akakino i to ratou au taeake. Kare e kia rekareka ua i te mea kare ratou i rave i te akaturi tikai, e tau katoa auraka ratou e akara ua atu i te vaine ma te akatupu i te inangaro. Ko tei tika no ratou ra, e pera katoa oki, ka tau tatou kia akono i to tatou au mero kopapa kia rotai ki ta Iehova ra au mataara no te tuatua tika. (Mata. 5:21, 22, 27-30; e akara katoa ia Roma 13:8-10.) Me ka rave tatou i teia, ka akaari katoa tatou e te marama ra tatou i te aiteanga o te akaue anga maata o te Ture ra: “E anoano atu koe i to Atua ia Iehova ma to ngakau katoa, e ma to meta katoa, e ma to manako katoa.” (Mata. 22:36, 37, NW) E mea tika ka akavaitata atu teia ia tatou ki te Atua ko Iehova. Noatu rai e kare tatou i raro i te Ture a Mose tei tataia ra, e mea papu e ka puapingaia tatou e te kite tika i te au kaveinga tei akanooia maira e te reira e pera katoa te au akaraanga totouia maira i roto i te reira.
Uriuri Akaou Anga
● Eaa ra i riro ei te aronga e maro ra kia akono i te Ture a Mose e te kopae ke ra ia Karaiti?
● Akapeea te kite i te Ture i te tauturu anga ia tatou kia marama i ta Iesu apainga angaanga i te akakoroanga a Iehova?
● Noatu rai e kare tatou i raro i te Ture, eaa te au mea puapinga maata te rauka ra ia tatou i te akataka na te apii i te reira?
[Pia i te kapi 152]
Etai Kaveinga Tumu o te Ture a Mose
Au Apainga ki te Atua
Akamori ia Iehova anake ua Exodo 20:3; 22:20
Akono i tona ingoa ma te ngateitei Exodo 20:7; Levitiku 24:16
E mataku i te akarongo kore, kia mataku iaia Deu. 5:29; 6:24
E aere atu kiaia na te mataara anake ua i Levitiku 1:1-5; Numero 16:1-50;
akatikaia e ia Deu. 12:5-14
E oronga i tei meitaki rava kiaia; no ko mai oki iaia ra Exodo 23:19; 34:26
Kia kopapa ma te aronga akamori Exodo 19:10, 11; 30:20
Auraka e kopae ke i te au apinga tapu Exodo 20:8-10; 34:21;
no te au mea o teianei ao Numero 15:32-36
Te au Ravenga Akonoanga Kare e akatikaia
Te akamori itoro Exodo 20:4-6; Deu. 7:25
Te kairo i te akarongo Exodo 23:13; 34:12-15;
Te purepure, te akarakara, akara tumurangi, Exodo 22:18; Levitiku 20:27;
te tauraatua, te manamana, te kepere Deu. 18:10-12
Akaipoipoanga e te Oraanga Ngutuare Tangata
Tureia te akaturi Exodo 20:14; Levitiku 20:10
Auraka e akaipoipo i tei kore e tavini ra ia Iehova Deu. 7:1-4
Tureia te moe i tetai tei piri roa te piri anga toto Levi. 18:6-16; 20:11
Kopae i te ainga ariki koreia Levi. 18:23; 20:13
Akangateitei i te oraanga tamaiti kare i anauia ake Exodo 21:22, 23
Akangateitei i toou nga metua Exodo 20:12; 21:15, 17;
E apii i taau tamariki i to Iehova au arataa Deu. 6:4-9; 11:18-21
Te au Angaanga te o Maira Etai Ke
E akatapu i te oraanga tangata Exodo 20:13; Numero 35:9-34
E aroa i toou tangata tupu; akakore i te akamoupuku Levi. 19:17, 18
E akamanako ana i te au ruaine Levi. 19:32
E manako aroa atu i te aronga kare i Levi. 25:35-37;
manuia, te matiroeroe, e te au vaine takaua Deu. 15:7-11; 24:19-21
Auraka e takino i te taringa turi e te matapo Levi. 19:14; Deu. 27:18
Kia tiratiratu i te angaanga kimi moni Levi. 19:35, 36; 25:14
E akono meitaki i te apinga a tetai Exodo 20:15; 22:1, 6; 23:4;
Auraka e morimori i ta tetai ke apinga Exodo 20:17
E akakite i te aronga rave pakari i te kino Levi. 5:1; Deu. 13:6-11
Kia tika; auraka e akakite pikikaa ua Exodo 20:16; 23:1, 2
Auraka e akara akateitei no te turanga Exodo 23:3, 6; Levitiku 19:15