Apiianga Tauturu no to Tatou Au Tuatau Kikino
“Kia kite i teia, e i te au ra openga ra ka tae mai te au tuatau kikino tei ngata roa no te akono atu. . . . Ka aere ua atu te au tangata kino e te pikikaa ra mei te kino ki te kino rava, te arataki ke anga e kia arataki keia.”—2 TIMOTEO 3:1, 13, NW.
1, 2. Eaa ra tatou ka manako atu ei i ta tatou au apiianga ka aru?
TE TAUTURUIA ra ainei koe, me te tamamaeia ra koe? Te rapakauia ra ainei toou au manamanata, me te takino maataia atura ratou? E teaa? E te au apiianga. Ae, ka rauka te au apiianga ei pa maata i toou oraanga, ei mea meitaki me kore ei mea kino rava.
2 E toru au poropeta piri tei apii i teia mea i ou ake nei e kua oronga i ta ratou au kiteanga i roto i te Journal for the Scientific Study of Religion. E tika, penei kare ratou i apii tikai ana ia koe me kore i toou pamiri. Inara, te akari maira ta ratou i kite e te vaira tetai piri anga papu i rotopu i te au apiianga e to tetai tangata autu anga, me kore autu kore anga, i roto i te nooanga ma to tatou au tuatau kikino ra. I roto i te atikara ka aru mai, ka kite tatou e eaa ta ratou i kite mai.
3, 4. Eaa etai au tika te akari maira e te noo nei tatou i roto i te au tuatau kikino?
3 Te mea mua, ra, ka tamanako ana i teia uianga: Te akatika ra ainei koe e te noo nei tatou i roto i te au tuatau ngata no te rave atu? Me koia ia, te kite papu ra koe i reira e te akapapu maira te tika e ko teia “te au tuatau kikino tei ngata roa no te akono atu.” (2 Timoteo 3:1-5, NW) Ko te tu e paia ra te au tangata e tuke te reira. Ei akaraanga, penei kua kite koe i te au enua te veeia ra i teianei i te au pupu tukeke e tamaki ra no te akatere anga poritiki. I tetai atu au ngai, te tupu ra te tamateanga mei te au tuke anga o te akonoanga me kore eteniki. Kare ko te au vaeau anake ua te aronga e mamae ra. Ka akamanako ana i te au vaine e te au tamaine tei takinga kinoia me kore te aronga ruaine tei akangereia i te kai, te maana, e te ngai noo anga. E maata ua atu te au tangata te mamae kino tikai ra, te aratakianga atu ki te au numero maata o te aronga oro ke e te au mamae ra e manganui tei piri mai.
4 Te akairo katoaia ra to tatou au tuatau e te au manamanata i te pae o te puapinga, te tupuanga ki te au vakatori tei topiriia, te angaanga kore, te au moni puapinga e te au moni tangata metua tei ngaro, te kore anga o te puapinga o te moni, e te meangiti ua me kore meangiti mai o te au kai. Ka rauka ainei ia koe i te tapiri atu ki te papaanga o te au manamanata? Penei paa. Te mamae ra tetai mirioni ua atu i te ao katoa mei te rava kore o te kai e te au maki. Te papu ra e kua kite ana koe i te au tutu rikarika no Aperika Itinga mai te akari anga i te au tane, te au vaine, e te tamariki ikoke ra. E mirioni ua atu te mamae ra mei teia i Asia.
5, 6. Eaa ra ka tuatuaiaʼi e ko te maki katoa tetai tuanga maata o to tatou au tuatau kikino?
5 Kua akarongo pouroa ana tatou i te au maki mataku ra te tupu maira i teianei. Ia Tianuare 25, 1993, kua akakite The New York Times e: “Te tupu ra i rotopu i te ainga va ua, te pikikaa e te paruru anga puapinga kore, te tere atura to Marike Ratini maki AIDS tei maata rava atu i to te Unaite Teite . . . Te aere maira te maata anga o te tupu anga mei te au maki manumanu e tupu ra i rotopu . . . i te au vaine.” Ia Okotopa 1992, kua karanga te U.S.News & World Report e: “E rua ngauru anake rai mataiti i topa i to te U.T. taote tianara vavai, paapaa anga i tetai o te au autu anga erata tangata maata rava atu, te akakite anga e kua tae ki te taime no te ‘topiri i te puka no runga i te au maki piri.’” Akapeea i teianei? “Te ki akaou ra te au are maki i te au tangata o te au maki tei tamanakoia e kua autuia. . . . Te akatupu maata maira te au manumanu rikiriki i te au ravenga kenetiki kikite te tuku ra ia ratou kia tupu viviki atu i te tupu anga o te au antibiotic ou. . . . ‘Te tomo atu nei tatou ki roto i tetai tuatau ou o te maki piri.’”
6 Mei ta tetai akaraanga, koia te Newsweek o Tianuare 11, 1993, i ripoti: “Te akamaki ra te au manumanu mariri e 270 mirioni au tangata tei tamanakoia i te au mataiti ravarai, te tamateanga e tere atu i te 2 mirioni . . . e te akatupu ra mei te 100 mirioni au tangata maki maata. . . . I taua taime rai, te tupu ra te maki ma te patoi maata i te au apinga akakona tei riro ana ei rapakau i mua ana. . . . Kare e roa atu ana kare etai au maki e rauka akaou i te rapakauia.” Ka akariro teia ia koe kia ru ma te mataku ra.
7. Akapeea te manganui i teia tuatau i te ariuanga atu ki te au tuatau ngata?
7 Penei kua kite koe e i roto i teia tuatau kikino tei ngata roa no te akono atu, e manganui te kimi tauturu ra no te rapakau i to ratou au manamanata. Ka akamanako ana i te aronga e uri atura ki te au puka no te autuanga atu i te tu apiapi me kore etai maki ou. Ko tetai pae te anoano tikai ra i te ako anga no runga i tetai akaipoipo anga autu kore, no runga i te akono tamariki, no runga i te au manamanata o te kava me kore apinga akakona, me kore akapeea i te akaaite anga i te au maro anga o ta ratou ngai angaanga e te au taomi anga ta ratou e kite ra i te kainga. Ae, te anoano tikai ra ratou i te tauturu! Te putoto ra ainei koe ma tetai manamanata uaorai me kore te kite ra i etai o te au manamanata tei akatupuia e te tamaki, te onge, me kore tumatetenga? Noatu i te akara anga e kare e pau anga ki tetai manamanata kino, e tumu taau no te ui e, ‘Eaa ra tatou i tae ei ki teia tu kikino ra?’
8. Eaa ra tatou ka uri ei ki te Puka Tapu no te kite oonu e te aratakianga?
8 I mua ake ka autu meitaki ei tatou e te kite i te tu merengo i te oraanga i teianei e i te tuatau ki mua, te anoano ra tatou kia kite e no teaa tatou ka aro atu ei i te au tuatau kikino mei teia. Ma te tika, te oronga maira te reira i te tumu no tatou tataki tai kia akara i te Puka Tapu. Eaa tatou ka aere ei ki te Puka Tapu? No te mea te ki anake ra te reira i te totou tika tikai, te tuatua enua tei tataia i mua ake ana, te akari maira i te au tumu no to tatou manamanata, teea tatou, e te aere nei tatou kiea.
E Apiianga Mei te Tuatua Enua
9, 10. Akapeea ta Iesu totou i roto ia Mataio pene 24 i te akatupu angaia i te anere mataiti mua?
9 Kua oronga mai Te Punanga Tiaki o Peperuare 15, 1994, i tetai uriuri anga puapinga o ta Iesu totou taka meitaki i roto ia Mataio pene 24. Me akatuera koe i taau Puka Tapu ki te reira pene, ka kite koe i te Mataio 24 irava 3 e kua pati ta Iesu au apotetoro no tetai akairo no runga i tona parutia i te tuatau ki mua e te openga o te akatereanga o te au mea nei. I reira, i te au Mataio 24 irava 5 ki te 14, kua akakite a Iesu i te au Karaiti pikikaa, te au tamaki, te rava kore o te kai, te takinga kino anga o te au Kerititiano, te kino, e te tutu maata anga i te Patireia o te Atua.
10 Te akapapu maira te tuatua enua e kua tupu taua au mea tikai ra i te tuatau openga o te akatereanga ngati Iuda o te au mea nei. Naringa e te noo ra koe i te reira taime, kare ainei te reira e riro ei au tuatau ngata? Inara, te neke ra te au mea ki tetai take, e mate kare rava e tupu akaou ki rungao ia Ierusalema e te akatereanga ngati Iuda. I te Mataio 24 irava 15 ka akamata tatou i te tatau e eaa tei tupu i muri ake i to te au Roma tamaki anga ia Ierusalema i te 66 T.N. Kua tae atu taua au tupu anga ki te take o te mate ta Iesu i taiku i roto i te Mataio 24 irava 21—te akapouanga o Ierusalema i te 70 T.N., te mate kino rava atu tei topa ki rungao i te reira oire. Noatu rai, kua kite koe e kare te reira tuatua enua i akamutu ana ki reira, e kare katoa a Iesu i karanga ana e ka pera. I te Mataio 24 irava 23 ki te 28, kua akari aia e a muri ake i te mate o te 70 T.N., ka tupu tetai atu au mea.
11. Na teea tu te tupu anga o Mataio pene 24 i te anere mataiti mua i te piri anga mai ki to tatou tuatau nei?
11 Penei ka manako etai pae o teia tuatau i te tangaro atu i teia au mea o te tuatau i topa na te tuatua anga e ‘koai tei kite atu?’ Ka riro te reira ei tarevake. E mea puapinga tikai te tupu anga o te totou i te reira taime. No teaa ra? No te mea, ko te au tamaki, te au onge, te au ngaruerue enua, te au mate, e te takinga kinoanga i te tuatau openga o te akatereanga ngati Iuda ka akaataia te reira i roto i tetai tupu anga maata atu i muri ake te ope anga o “to te etene tuatau” i te 1914. (Luka 21:24) E manganui te ora ra i teianei e au kite mata ki te Tamaki I o Teianei Ao, te akamata anga teia tupu anga o teia tuatau. Inara noatu e me kua anauia koe i muri ake i te 1914, kua kite ana koe i ta Iesu totou i te akatupu angaia. Te akapapu maata maira te au tupu anga o teia 20 anere mataiti e te noo nei tatou i roto i te tuatau openga o teia akatereanga kino o teianei.
12. Tei tau kia Iesu, eaa ta tatou ka tapapa atu i te kite?
12 Tera te aite anga te vaira “te mate” o Mataio 24:29 i mua ia tatou. Ka akao mai te reira i te au tupu anga o te rangi penei kare e rauka i te akamanakoia. Te akari maira te Mataio 24 irava 30 e ka kite i reira te au tangata i tetai akairo tuke—e akairo tei akapapu ra e te vaitata maira te akapou anga. Tei tau ki te papaanga aiteite ia Luka 21:25-28, a te reira tuatau ki mua, ‘ka taravai te ngakau tangata i te mataku, e te manako ua anga i taua au mea ra i te vaitata anga mai i te ao nei.’ Te karanga katoa ra ta Luka papaanga e ka taki te au Kerititiano i to ratou au mimiti no te mea te vaitata maira to ratou ora.
13. Eaa te nga manako puapinga e rua te tau ra tatou kia akarongo?
13 ‘Te meitaki ua ra te reira,’ i naau ei, ‘inara te manako nei au i te maro anga e akapeea e raukaʼi iaku i te marama e te aro atu i to tatou au tuatau ngata?’ E tika. Ta tatou manako mua koia ko te akataka i te au manamanata tikai e te akara e akapeea tatou i te kopae anga ia ratou. Tei piri atu ki te reira koia ko te rua o te manako, akapeea te au apiianga Tuatua Tapu i te tauturu anga ia tatou kia rekareka i tetai oraanga meitaki atu i teianei. I teia tu, e akatuera i taau Puka Tapu kia 2 Timoteo pene 3, e e akara e akapeea e raukaʼi i te au tuatua a te apotetoro Paulo i te tauturu ia koe kia akono atu i te au tuatau ngata.
E Totou no Runga i to Tatou Au Tuatau
14. Eaa ra te tumu no te irinaki e na te uriuri anga ia 2 Timoteo 3:1-5 ka puapinga tatou mei te reira?
14 Kua akauru te Atua ia Paulo kia tata i te ako anga memeitaki maata ki te Kerititiano tiratiratu ko Timoteo tei tauturu ra iaia i te arataki i tetai oraanga autu meitaki atu e te mataora. Ko tetai tuanga o ta Paulo i tata ka riro ia ei mea puapinga tikai i te taangaanga anga i to tatou tuatau nei. Noatu e te manako ra koe e kua kite meitaki koe i te reira, e aru piri vaitata i teianei te au tuatua totou ia 2 Timoteo 3:1-5 (NW). Kua tata a Paulo e: “Kia kite i teia, e i te au ra openga ra ka tae mai te au tuatau kikino tei ngata roa no te akono atu. E riro te au tangata ei inangaro ia ratou uaorai, ei noinoi i te moni, ei manako iaia uaorai, ei akateitei, ei tapepe pikikaa, ei akarongo kore ki te au metua, ei akameitaki kore, ei tiratiratu kore, kare e aroa natura, kare i va no tetai ua atu koreromotu anga, ei akakino, ma te kore e akatere-uaorai, ei roto riri, ma te kore e aroa no te tu meitaki, ei pikikaa ra, ei manako pakari, ei kiia i te tu parau, ei aronga inangaro i te au mea e navenave ra kare ei aronga inangaro i te Atua, e tutu akono i te Atua ra inara kua pikikaa ia i tona ririnui.”
15. Eaa ra tatou ka manako takake ei ia 2 Timoteo 3:1 i teianei?
15 Ka akara ana ine, e 19 au mea tei papaia. I mua ake ka akara matatio ei tatou i teia au mea e e puapingaʼi, ka akamanako ana i te marama anga i te totou ei mea katoa. Ka akara ana i te 2 Timoteo 3 irava 1. Kua akakite a Paulo e: “I te au ra openga ra ka tae mai te au tuatau kikino tei ngata roa no te akono atu.” Eaa teia “au ra openga”? E manganui te au ra openga i vai ana, mei te au ra openga o Pompeii taito ra me kore te au ra openga o tetai ariki me kore tetai pamiri tutara. Te taiku ra rai te Puka Tapu i tetai numero o te au ra openga, mei te au ra openga o te akatereanga ngati Iuda. (Angaanga 2:16, 17) Inara, kua akanoo a Iesu i te tango no tatou kia marama e ko “te au ra openga” tei taikuia e Paulo te tuatua ra ia no runga i to tatou tuatau.
16. Eaa te turanga ta te parapore o te titona e te au titania i akakite no to tatou tuatau?
16 Kua pera a Iesu ma tetai parapore no runga i te titona e te au titania. Kua ruruia teia i roto i tetai koro e kua akarukeia kia tupu. Kua karanga aia e ko te titona e te au titania te akatutu ra te reira i te au tangata—te au Kerititiano mou e te aronga pikikaa. Te taiku nei matou i teia parapore no te mea te akatumu ra te reira e ka topa tetai tuatau roa i mua ake i te openga o te akatereanga kino katoa. Me tae mai te reira, ka tupu tetai mea ma te maata. Eaa? Ko te akaruke anga i te akarongo, me kore te uri ke anga mei te akonoanga Kerititiano mou, te tupu anga ei kokoti anga maata o te kino. Te akapapu ra tetai au totou Puka Tapu e ka tupu teia i te au ra openga o te akatereanga kino. Tei roto oki tatou i te reira, i roto i te openga o te akatereanga o te au mea nei.—Mataio 13:24-30, 36-43.
17. Eaa te akakite anga aiteite ta 2 Timoteo 3:1-5 e oronga maira no runga i te openga o te akatereanga o te au mea nei?
17 Te kite ainei koe i te aiteanga puapinga? Te oronga maira a 2 Timoteo 3:1-5 i tetai akakite anga aiteite e i te tuatau openga o te akatereanga, me kore te au ra openga, ka kino te au turanga takapini i te au Kerititiano. Kare a Paulo i tuatua ana e ko te 19 au mea tei papaia te mataara puapinga no te akapapu e kua tae mai te au ra openga. Mari ra, te akamatakite ra aia i ta tatou ka aravei atu i te tuatau o te au ra openga. Te tuatua ra te 2 Timoteo 3 irava 1 no runga i “te au tuatau kikino tei ngata roa no te akono atu.” No roto mai tera tuatua i te reo Ereni, e ko tona aite anga tikai ko te “au tuatau kino pakari tei akatakaia.” (Kingdom Interlinear) Kare ainei koe e akatika e te akatutu tikai ra te “kino pakari” i ta tatou e aro atura i teia ra? Te oronga maira teia tuatua akauruia i te kite oonu tu-Atua no to tatou tuatau ra.
18. Eaa ta tatou ka akara tikai ia tatou e apii ra i ta Paulo au tuatua totou?
18 E tau to tatou manako anga i teia totou ei tuku ia tatou kia akataka i te au akaraanga tumatetenga e mei teaa te kikino, me kore te kino pakari, to tatou tuatau nei. Ka akamaara ana i ta tatou nga manako puapinga e rua: (1) te akataka i te au manamanata tei akariro ra i to tatou au tuatau kia ngata e te akara e akapeea tatou i te kopae anga ia ratou; (2) te aru i te au apiianga tei tau tikai ra e te ka tauturu ia tatou kia rekareka i tetai oraanga meitaki atu. No reira i te mea e ka tuatua tikai no runga i to tatou au tuatau kikino ra, ka akara tikai tatou ki runga i te au apiianga te ka tauturu ia tatou e to tatou au pamiri i teia au tuatau ngata no te akono atu.
Kokoti i te Au Puapinga Apinganui
19. Eaa te tika taau i kite ana e te riro ra te au tangata i te inangaro ia ratou uaorai?
19 Akamata a Paulo i tana papaanga na te tamanakoanga e i te au ra openga, “e riro te au tangata ei inangaro ia ratou uaorai.” (2 Timoteo 3:2, NW) Eaa te aiteanga o tana tuatua? Ka tau koe i te karanga e na roto i te tuatua enua tei aereia mai i vai ana te au tane e te au vaine manako ua ia ratou uaorai te akono ia ratou uaorai. Inara, kare e ekoko anga e ko teia tu kino ra te matau uaia ra te reira i te maata anga o te taime i teia tuatau. Te kino pakari ra te reira i roto i te au tangata e manganui. Te vaitata atura ei tu matauia i roto i te ngai poritiki e te pitiniti. Te aruaru ra te au tane e te au vaine i te mana e te rongo noatu eaa te tu. I te maata anga o te taime noatu eaa te ka tupu ki tetai pae, kare a teia aronga inangaro ia ratou uaorai manako anga e akapeea ratou i te takino anga i tetai atu au tangata. Te viviki ua ra ratou i te apai ki te akavaanga me kore te pikikaa i tetai pae atu. Te marama i reira koe e eaa ra te manganui i kapiki ei i teia e ko te “uki noku.” E maata te au prima donna e te aronga manako ia ratou uaorai.
20. Eaa te tuke o te ako anga Puka Tapu ki te tu autu ra o te inangaro iaia uaorai?
20 Kare tatou e anoanoia kia akamaaraia i te au kite anga taitaia tei tupu ia tatou e angaanga ra ma te au tangata “inangaro ia ratou uaorai.” No reira e mea tika i reira e na te akataka marama anga i teia manamanata, te tauturu ra te Puka Tapu ia tatou, no te mea te apii maira te reira ia tatou e akapeea i te kopae i teia ereere. Te karanga ra te reira e: “Auraka e rave i tetai ua atu mea mei te manako anga noinoi me kore mei tetai anoano ngoie ra i te paapaa, inara kia akaaka tetai e tetai, te manako ua anga i tetai pae ei meitaki atu ia kotou uaorai. E e akono i to tetai e tetai au inangaro, kare i toou uaorai.” “Auraka e manako ia koe uaorai ei mea maata atu i tei anoanoia. Mari ra, kia mako i toou manakoanga.” Te kiteaia ra tera akoanga meitaki rava i roto ia Philipi 2:3, 4 e Roma 12:3, mei tei akakiteia i roto i te Today’s English Version.
21, 22. (a) Eaa te tika maata te vaira e ka riro taua ako anga ei tauturu no teia tuatau? (e) Eaa te tuke o te ako anga a te Atua ki runga i te au tangata noa nei?
21 Penei ka patoi tetai tangata e, ‘Te tangi meitaki, ua ra tera inara kare te reira i te mea tau.’ Ae, te pera ra ia. Ka angaanga te reira, e te pera ra, ma te au tangata noa ua nei i teia tuatau. I te 1990 kua nenei te papuritia no te Apii Teitei Oxford i The Social Dimensions of Sectarianism. I te pene 8 te ingoa “Te Au Kite o Iehova i Roto i Tetai Enua Katorika,” kua akatutu te reira i tetai apii kimikimi anga i Peretiumu. Ka tatau tatou: “Urianga ki te inangaro papu o te riro anga mai ei Kite, i te pae atu i te inangaro anga i ‘te Tuatua Mou’ uaorai, i etai au taime kua taiku akaou te aronga akarongo e tere atu i te okotai tu. . . . Ko te maana, te oaoa, te aroa, e te taokotai te au tu tamou maata rava atu tei taikuia, inara te tiratiratu, e te tu tangata uaorai i te ‘raveanga i te au kaveinga puka tapu’ e au tu anake te reira tei akaperepereia e te Au Kite.”
22 Penei ka akaaiteite tatou i te reira akara anga ki tetai tutu tei neneiia ma te wide-angle lens; i te mea e, me kore ra, kua taangaanga koe i tetai zoom, me kore telephoto, lens, ka kite vaitata tikai koe i te reira, te au kiteanga tika tikai e manganui. Ka kapiti mai teia i te au tangata tei nengonengo ana, akateretere, me kore noinoi maata tikai inara i teianei kua maru mai, te riroanga mai ei au tane e te au metua tane tei akari ra i te tu inangaro maru e te takinga meitaki ki to ratou au tokorua, te tamariki, e tetai pae atu. Ka kapiti katoa mai te reira i te au vaine tei taomi ra me kore tei tangi kore e i teianei te tauturu ra i tetai pae kia apii i te mataara o te akonoanga Kerititiano. Te vaira e anere ua atu e te tauatini ua atu au akaraanga mei teia. I teianei, kia manako va ua ana ine. Kare ainei e ka reka meitaki atu koe i te noo takapini i te au tangata mei te reira i te aro ua atu anga i te au tane e te au vaine tei inangaro ia ratou uaorai na mua e i te au taime ravarai? Kare ainei e na te reira e akangoie i te autu anga atu ma to tatou au tuatau kikino? No reira kare ainei e na te aruanga i te au apiianga Puka Tapu mei teia e maani ia koe kia mataora atu?
23. Eaa ra ka paunaʼi te taime no te akarongo meitaki atu kia 2 Timoteo 3:2-5?
23 Inara, kua uriuri tatou i te ngai mua anake ua o ta Paulo papaanga tei papaia i roto ia 2 Timoteo 3:2-5. Akapeea tetai pae atu? Na taau akara matatio meitaki anga ia ratou ka tauturu katoa ainei ia koe kia akataka i te au manamanata tikai o to tatou tuatau e raukaʼi i te kopae atu ia ratou e e raukaʼi ia koe i te marama e eaa te aerenga te ka apai mai i te mataora maata kia koe e taau aronga i akaperepere ra? Ka riro te atikara te ka aru mai ei tauturu ia koe kia pau i taua au uianga e kia rauka tetai akameitakianga apinganui.
Au Manako no te Akamaara
◻ Eaa etai au tika te akari maira e te noo nei tatou i roto i te au tuatau kikino?
◻ Eaa ra tatou ka papu ei e te noo nei tatou i roto i te au ra openga?
◻ Eaa te nga manako puapinga e rua ka rauka mai ia tatou mei tetai apiianga ia 2 Timoteo 3:1-5?
◻ I teia tuatau e manganui te aronga inangaro ia ratou uaorai, akapeea te au apiianga Puka Tapu i te tauturu anga i te iti tangata o Iehova?
[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 8]
Tutu i runga i te pae kaui: Andy Hernandez/Sipa Press; tutu i raro i te pae katau: Jose Nicolas/Sipa Press