Kua Tuatua a Karaiti ki te au Putuputuanga
“Te na ko maira aia ko tei mou i nga etu e itu i tona rima katau ra.”—APOKALUPO 2:1.
1, 2. Eaa ra i tau ei kia manako tatou i ta Karaiti i tuatua ki te au putuputuanga e itu i Asia Minora ra?
KO TE Tamaiti anau tai a Iehova, ko Iesu Karaiti, te Upoko o te putuputuanga Kerititiano. Kia akono i te putuputuanga o tana au pipi akatainuia kia topata koreia, kua taangaanga a Karaiti i tona taoonga upoko na te akameitaki anga e te akatikatika anga ia ratou. (Ephesia 5:21-27) Te vaira te au akaraanga no teia i roto ia Apokalupo pene 2 e te 3, te ngai i kite ei tatou i te mana ririnui o Iesu e te au tuatua aroa te taki atura ki te au putuputuanga e itu i Asia Minora.
2 I mua ake ka akarongo ei aia i te au tuatua a Iesu ki te au putuputuanga e itu, kua orongaia ki te apotetoro ko Ioane tetai orama no “te rā o te Atu ra.” (Apokalupo 1:10) Kua akamata taua “rā” ra te akatumuia anga te Patireia o te Mesia i te 1914. No reira ko ta Karaiti i tuatua ki te putuputuanga e puapinga maata tikai i teia au tuatau openga. Ko tana akamaroiroianga e te akoanga te tauturu ra ia tatou kia akono atu i teia au tuatau kikino.—2 Timoteo 3:1-5.
3. Eaa te au aiteanga no te akatutuanga o “nga etu,” “nga angela,” e te “au lamepa auro” ta te apotetoro ko Ioane i kite ana?
3 Kua kite atura a Ioane ia Iesu Karaiti akakakaia ra, tei “mou i nga etu e itu i tona rima katau ra” e tei “aaere na roto i te au lamepa auro e itu ra,” me kare te au putuputuanga. Te “nga etu” ko te “nga angela ïa a te au ekalesia e itu ra.” (Apokalupo 1:20; 2:1) I etai au taime e akatutuia ana te au etu e ko te au mea ora vaerua angera ra, inara kare a Karaiti e taangaanga atu i tetai tangata kia rekoti i te au tuatua na te au mea ora vaerua ra. No reira, ko teia “nga etu” e mea tau kia akatakaia e ko te au akaaere tei akatainuia ki te vaerua, me kare te pupu o te aronga pakari. Te tuatua “nga angela” te kapiti ra ki ta ratou tuanga ei au karere. No te mea te maata ua atura te akaaerenga a te Atua, kua iki katoa “te akaaere pikikaa kore e te pakari” i te au tangata tau o te “mamoe ke atu” a Iesu ei au akaaere ra.—Luka 12:42-44; Ioane 10:16.
4. Akapeea te aronga pakari i puapingaia ai i te akarongoanga ki ta Karaiti i tuatua ki te au putuputuanga?
4 Tei roto te “nga etu” ra i te rima katau o Iesu—i roto i tona mana, te akatereanga, te mareka anga, e te paruruanga. No reira, ka pau atu ratou kiaia. Na te akarongo anga ki tana au tuatua ki te au putuputuanga taki tai e itu ra, ka rauka i te aronga pakari i teia tuatau i te kite e akapeea ratou i te akono anga i te au turanga aiteite. E tikai, te anoano katoatoa ia ra te au Kerititiano kia akarongo ki te Tamaiti a te Atua. (Mareko 9:7) No reira, eaa ta tatou ka kite na te akarongo anga ia Karaiti i te tuatua anga ki te putuputuanga?
Ki te Angera i Ephesia
5. Eaa ra te tu o te oire o Ephesia?
5 Kua akameitaki e kua ako a Iesu i te putuputuanga i Ephesia. (E tatau ia Apokalupo 2:1-7.) Te iero maata o te atua vaine ko Diana te tu ra i roto i teia ngai okookoanga apinganui e e ngai no te akonoanga i te pae taatai i Asia Minora opunga ra. Noatu e kua ki a Ephesia i te tu akono tau kore, i te akonoanga pikikaa, e te ravenga manamana, kua akameitaki te Atua i te angaanga orometua a te apotetoro ko Paulo e etai atu i roto i taua oire.—Angaanga, pene 19.
6. Akapeea te au Kerititiano tiratiratu i teia tuatau mei te aronga i Ephesia taito ra?
6 Kua akameitaki a Karaiti i te putuputuanga i Ephesia, i te na ko anga e: “Kua kite au i taau angaanga, e toou roiroi, e toou akakoromaki, e kare koe e tau i te aronga kikino ra: e kua timata koe i te aronga e tuatua ra e, e aposetolo ratou, e kare, e kua kite koe e pikikaa ratou.” I teia tuatau, e rekoti aiteite to te au putuputuanga a te au pipi mou a Iesu no te au angaanga meitaki, te angaanga pakari, e te akakoromakianga. Kare ratou e ariki i te au taeake pikikaa tei inangaro e kia manakoia mai e ei au apotetoro. (2 Korinetia 11:13, 26) Mei te au Ephesia rai, ko te au Kerititiano tiratiratu i teia tuatau ‘kare e tau i te aronga kikino ra.’ Kia tamou i te tu ma no te akamorianga a Iehova e kia paruru i te putuputuanga, no reira, kare ratou e oora atu i te rima no te taokotaianga ki te au apoteiti tataraara kore ra.—Galatia 2:4, 5; 2 Ioane 8-11.
7, 8. Eaa te manamanata kino tei tupu ki roto i te putuputuanga i Ephesia, e penei e akapeea tatou i te akono anga i tetai turanga aiteite ra?
7 Inara, e manamanata kino to te au Kerititiano i Ephesia. “Te vai nei rai taku akaapa anga ia koe,” i tuatua ei a Iesu, “i te mea kua vaoo koe i to inangaro mua ra.” Te anoanoia ra te au mema o te putuputuanga kia akatupu akaou i to ratou inangaro mua no Iehova. (Mareko 12:28-30; Ephesia 2:4; 5:1, 2) E mea tau no tatou uaorai kia matakite me ngaro to tatou inangaro mua no te Atua. (3 Ioane 3) Inara akapeea me ka riro mai taua au mea ra ei anoano no te au apinganui i te pae materia me kare te aruaru anga i te tamataora anga ei mea maata i roto i to tatou au oraanga? (1 Timoteo 4:8; 6:9, 10) No reira ka tau tatou kia pure akatenga i te tauturu tu-Atua kia mono i taua au manako ma te inangaro oonu ia Iehova e te marekaanga i te au mea ravarai tana e ta tana Tamaiti i rave no tatou.—1 Ioane 4:10, 16.
8 Kua raurau a Karaiti i te au Ephesia e: “Ka maara i toou inga anga, e tataraara, e rave i te angaanga mua ra.” Akapeea ra me kare ratou e rave i teia? “Kia kore ra,” i na Iesu ei, “e aere vave atu au ia koe na, e e apai keia e au taau lamepa i tona vairanga.” Me ka akangaro te mamoe katoa i to ratou inangaro mua, kare te “lamepa,” me kore te putuputuanga, e vai akaou. Ei au Kerititiano maroiroi, kia angaanga pakari tatou i reira i te rave i te akakaka anga i te putuputuanga i te pae vaerua.—Mataio 5:14-16.
9. Eaa te manako anga no te akonoanga akapupu anga?
9 Ki to ratou akameitakianga, kua rikarika te au Ephesia i “te tuatua a te au pipi a Nikola.” I te pae mai i tei tuatuaia ia Apokalupo, kare i akapapu meitakiia mai ana tetai apinga no runga i te akamataanga, te au apiianga, e te au ravenga a teia au pipi. I te mea e kua akaapa a Iesu i te aru anga i te tangata, te ra ra, te anoanoia ra tatou kia rikarika ua atu i te akonoanga akapupu anga, mei ta te au Kerititiano i rave i Ephesia.—Mataio 23:10.
10. Eaa te ka kiteaia e te aronga tei akarongo ki ta te vaerua e tuatua ra?
10 ‘E taringa tona ra, ka akarongo aia i ta te vaerua e tuatua ki te au ekalesia ra,’ i na Karaiti ei. Iaia i te enua nei, kua tuatua a Iesu na raro ake i te mana vaerua o te Atua. (Isaia 61:1; Luka 4:16-21) No reira e mea tau kia akarongo tatou e eaa ta te Atua i tuatua mai i teianei na roto iaia e na roto i te vaerua tapu. I raro ake i te akatereanga a te vaerua, kua taputou a Iesu e: ‘Te upokotu ra, e angai au iaia i te rakau ra i te ora, e tu i rotopu i te paradaiso a te Atua ra.’ Ko te aronga akatainuia, tei akarongo ki ta te vaerua i tuatua mai, te aiteanga no teia e tu mate kore i te rangi i roto i te ‘paradaiso a te Atua ra,’ me kare i mua tikai i te aroaro o Iehova. Te “aronga maata rava,” tei akarongo katoa ki ta te vaerua i tuatua mai, ka rekareka i te enua parataito te ngai ka inu ratou mei “tetai vai ora” e ka kite ei i te rapakau anga mei te “rau o taua rakau ra” na te pae i te reira.—Apokalupo 7:9; 22:1, 2; Luka 23:43.
11. Akapeea e rauka ei ia tatou i te akamaata i te inangaro no Iehova?
11 Kua ngaro i te au Ephesia to ratou inangaro mua, inara akapeea ra me tupu mai tetai turanga aiteite i roto i tetai putuputuanga i teia tuatau? E akamaata tatou tataki tai i te inangaro no Iehova na te tuatua anga no runga i tona au tu aroa. Ka rauka ia tatou i te akakite i to tatou akameitaki anga no te aroa ta te Atua i akaari mai na te oronga anga mai i te oko na roto i tana Tamaiti akaperepere ra. (Ioane 3:16; Roma 5:8) Me ka tau, ka rauka ia tatou i te taiku i te aroa o te Atua i roto i te au tuatua e i roto i te au tuanga o te porokaramu i te au uipaanga. Ka rauka ia tatou i te akaari i to tatou uaorai inangaro no Iehova na te akapaapaa anga i tona ingoa i roto i te angaanga orometua Kerititiano. (Salamo 145:10-13) Ae, penei te rave maata ra ta tatou au tuatua e te au angaanga i te akatupu akaou me kare kia akaketaketa i te inangaro mua o te putuputuanga.
Ki te Angera i Semurina
12. Eaa ta te tuatua enua i akaari mai no runga ia Semurina e te au ravenga akonoanga o reira ra?
12 Kua akameitakiia te putuputuanga i Semurina e Karaiti, “te muatangana, e te akaopenga, ko tei mate na, e te ora nei” na roto i te tuakaouanga. (E tatau ia Apokalupo 2:8-11.) Kua patuia a Semurina (ko Izmir i teianei, i Tureki) i te pae taatai i Asia Minora opunga. Na te aronga o Ereni i akatumu i te oire, inara na te aronga o Ludia i takore i te reira vaitata i te 580 M.T.N. Kua akatu akaou te aronga mono o Alexander Maata ia Semurina i runga i tetai ngai ou. Kua riro mai te reira tuanga ei ngai no Roma o Asia e e ngai okooko anga rongonui no te au are papuriki memeitaki ra. Kua maaniia tona iero no Kaisara Tiberio ei ngai no te akamorianga emepera. Ka tutungi te aronga akamori i tetai atinga kakara meangiti e kua tuatua e ko “te Atu ra ia Kaisara.” Kare te au Kerititiano i ariki atu no te mea kia ratou ko “te Atu ra ia Iesu.” No reira, kua takinokinoia ratou.—Roma 10:9.
13. Noatu e e putaua i te pae materia, na roto i teea tu i puapinga ai te au Kerititiano i Semurina?
13 I te pae mai i te takinokinoanga, kua akakoromaki te au Kerititiano i Semurina i te putaua, penei te mamae ra i te au tu ngata i te pae o te moni no te mea kare ratou i piri ana ki roto i te akamorianga emepera. Kare to Iehova au tavini i teia tuatau e paruruia mei te au timata anga aiteite. (Apokalupo 13:16, 17) Noatu e putaua i te pae materia, ko te aronga tei aite ki te au Kerititiano i Semurina kua puapinga i te pae vaerua, e ko te au tumu maata roa atu te reira!—Maseli 10:22; 3 Ioane 2.
14, 15. Eaa te pumaana te ka rauka i te aronga akatainuia mei ia Apokalupo 2:10?
14 Ko te maata anga o te ngati Iuda i Semurina e “sunago ra ratou no Satani” no te mea kua mou ratou i te au peu kare i te tuatua tapu, i te kopaeanga i te Tamaiti a te Atua, e te akakino anga i tana au pipi anauia e te vaerua. (Roma 2:28, 29) Inara mei teaa ra te pumaana te ka rauka i te aronga akatainuia mei ta Karaiti au tuatua te aru mai nei! Te karanga ra aia e: “Auraka koe e mataku i te au mea ravarai e rokoia mai ei koe: i na, e uri te diabolo i tetai pae o kotou ki roto i te are tapekaanga, ei timata anga ia kotou; po ngauru kotou i te mate anga; kia mou marie ra koe e tae ua atu ki te matenga, e naku e oronga atu i te korona ora noou.”—Apokalupo 2:10.
15 Kare a Iesu i mataku i te mate no te mou anga i te ngateitei o Iehova. (Philipi 2:5-8) Noatu te akatupu nei a Satani i teianei i te tamaki ki runga i te toenga o tei akatainuia, kare ratou e mataku i te au mea te ka tamamae ia ratou ei pupu ra—te tumatetenga, te tapekaanga, me kare te mate kino. (Apokalupo 12:17) Ka riro ratou ei aronga autu i te ao. E kareka ra tetai au tiare tei maemae ra i akaeiia ei korona e te aronga i autu i roto i te au tarekareka peikani, kua taputou a Karaiti ki te aronga akatainuia te ka akatuakaouia ra i “te korona ora” ei mea ora mate kore i te rangi ra. E apinga puapinga maata ravaia!
16. Me te taokotai ra tatou ki tetai putuputuanga mei to Semurina taito ra, eaa te maro anga te ka tau kia akara tamou tatou?
16 Me e manakonako anga to tatou i te rangi me kare i te enua nei, akapeea ra me te taokotai ra tatou ma tetai putuputuanga mei to Semurina taito rai? No reira e tauturu tatou i te au taeake irinaki kia akara mou ki runga i te tumu tikai e eaa te Atua i tuku ua ai i te tamamaeanga—te maro anga no te ngateitei e pini ua ake. Te Kite tamou tiratiratu ravarai o Iehova te akapapu ra ia Satani ei pikikaa e te akaari ra e noatu e ka tamamaeia tetai tangata ka rauka ia ei aronga turuanga ngaueue kore no te tika anga o te Atua kia tutara ei Ngateitei e Pini Ua Ake. (Maseli 27:11) E akamaroiroi atu tatou i tetai au Kerititiano kia akakoromaki i te tamamaeanga e, tei tupu ra, ka rauka ua atu i te ‘akamori [ia Iehova] ma te mataku kore, ma te tapu, e te tuatua-tika, ki mua i tona aroaro, e ope rava ake to tatou puke rā i te ora anga nei’—e tuatau ua atu.—Luka 1:68, 69, 74, 75.
Ki te Angera i Peregamo
17, 18. E ngai no teea tu akamori anga a Peregamo, e eaa te ka tupu no te patoi anga i te piri atu ki roto i taua tu akamorianga?
17 Ko nga akameitakianga e te akatikatikaanga kua orongaia ki te putuputuanga i Peregamo. (E tatau ia Apokalupo 2:12-17.) Te vaira e vaitata i te 80 kiro mita i tokerau ia Semurina, e oire a Peregamo kua ki i te akonoanga peikani. I te akara anga kua oro ke te aronga magi Kaledea (e aronga akara etu) ki reira mei Babulonia. Kua aere atu te au tangata maki ki te iero rongonui o Asclepius i Peregamo, e atua pikikaa no te akaora e no te vairakau. Ko Peregamo ra, ma tona iero tei orongaia ei akamori ia Kaisara Auguso, kua kapikiia e “e ngai maata no te akonoanga emepera i raro ake i te emepera mua.”—Encyclopædia Britannica, 1959, Voriumu 17, kapi 507.
18 I roto ia Peregamo te vaira tetai atarau tei akatapuia kia Dia. E ngai katoa te oire no te akamorianga i te tangata tei akauruia e te Tiaporo. Kare ei mea poitirere i reira i karangaia ei te putuputuanga e e ngai noo anga no “to Satani terono” ra! Te patoi anga i te akamori anga i te emepera ka tupu te mate ki tetai tangata te mou ra i te ngateitei o Iehova. Te vai nei rai te ao i roto i te mana o te Tiaporo, e te akamoriia ra i teianei te au akatutu anga pa enua. (1 Ioane 5:19) Mei te anere mataiti mua e ki teia tuatau, e manganui te au Kerititiano tiratiratu tei taiaia, mei ta Karaiti i kapiki e ko “Anitipa ei kite mou noku ra, ko tei taia i rotopu ia kotou.” Te maara ra ia Iehova raua ko Iesu Karaiti taua au tavini tiratiratu.—1 Ioane 5:21.
19. Eaa ta Balaama i rave, e e mea tau te au Kerititiano katoatoa kia matakite i te aa?
19 Kua tuatua katoa a Iesu no “te tuatua a Balaama ra.” Tei noinoi no te apinga materia te ka rauka mai, kua tauta te peroveta pikikaa ko Balaama i te taumaa ia Iseraela. Te taui anga te Atua i tana taumaa ki roto i tetai akameitaki anga, kua angaanga a Balaama ma te ariki ngati Moabi ko Baraka e kua akavare i to Iseraela e manganui ki roto i te akamori anga itoro e te ainga tau kore. Te anoanoia ra te aronga pakari kia ketaketa no te tuatua tika mei ia Phinehaza, tei patoi i te au angaanga a Balaama. (Numero 22:1–25:15; 2 Petero 2:15, 16; Iuda 11) Ko te tika, ka tau te au Kerititiano katoatoa kia matakite i te akamori anga itoro e te o mai anga te ainga tau kore ki roto i te putuputuanga.—Iuda 3, 4.
20. Me te akamata ra tetai Kerititiano i te akamanako i te au manako apoteiti, eaa tana ka tau kia rave?
20 Tei roto te putuputuanga i Peregamo i te kino maata no te mea kua akatika te reira ki rotopu iaia i “te aronga i mou i te tuatua a te au pipi a Nikola.” Kua akakite a Karaiti ki te putuputuanga e: “Ka tataraara; kia kore ra, e aere vave atu au ia koe na, e e tamaki atu au ia ratou i te koke nei i taku vaa.” Te inangaro ra te aronga akapupu anga i te rave i te kino i te pae vaerua ki te au Kerititiano, e ko te aronga te tauta ra i te akamaata i te au akatakake anga e te akonoanga akapupu anga kare e noo i te Patireia o te Atua. (Roma 16:17, 18; 1 Korinetia 1:10; Galatia 5:19-21) Me te akamata ra tetai Kerititiano i te mou i te au manako apoteiti e te inangaro ra i te akatotoa ia ratou, e mea tau kia akarongo aia ki te akamatakite anga no ko mai ia Karaiti! Kia akaora iaia uaorai mei te tumatetenga, ka tau kia tataraara aia e kia kimi i te tauturu i te pae vaerua a te aronga pakari i roto i te putuputuanga. (Iakobo 5:13-15) E puapinga maata kia rave viviki, no te mea te aere viviki maira a Iesu i te rave i te akavaanga.
21, 22. Koai ma te ka kai i te “māna uunaia,” e eaa ta te reira e akatutu maira?
21 Te anoanoia ra te au Kerititiano tiratiratu tei akatainuia e to ratou au oa tiratiratu e auraka e mataku i te akavaanga te aere maira. E au akameitaki anga te tatari ra i te katoatoa tei akarongo ki te akoanga tei orongaia e Iesu na roto i te akatereanga a te vaerua tapu o te Atua. Ei akaraanga, te aronga akatainuia tei autu i te ao ra ka patiia atu kia kai i etai o te “māna uunaia” e ka orongaia atu “tetai toka teatea” tei tataia tetai “ingoa ou.”
22 Kua oronga te Atua i te mana kia akaora i te au Iseraela i to ratou tuatau aaere anga e 40 mataiti na roto i te metepara. Ko etai o taua “manga” kua akarukeia i roto i tetai ariki auro i roto i te aruna no te koreromotu e kua uunaia i roto i te tapenakara o te Ngai Tapu Rava, e ngai te akatutu maira i tetai marama temeio o to Iehova vai anga. (Exodo 16:14, 15, 23, 26, 33; 26:34; Ebera 9:3, 4) Kare tetai tangata e akatikaia kia kai i taua mana uunaia. Inara, i to ratou akatuakaouanga, ka riro i te au taeake akatainuia o Iesu ra te tu mate kore, tei akatutuia na te kai anga i te “māna uunaia.”—1 Korinetia 15:53-57.
23. Eaa te akatutu anga no te “toka teatea” e te “ingoa ou”?
23 Ko te toka kerekere ra kua apai mai i te akaapaanga i roto i te ngai akavaanga i Roma, kareka ra te aiteanga o te toka teatea e akarangatira anga ia. Te oronga anga a Iesu i “tetai toka teatea” ki te au Kerititiano akatainuia tei autu ra te akakite maira e te manako ra aia ia ratou ei tiama, e te ma. I te mea kua taangaanga katoa te au Roma i nga toka kia rauka i te tomo atu ki tetai au tupuanga puapinga maata, penei ko te “toka teatea” te akataka ra ki te aronga akatainuia e ka akatikaia ki tetai ngai i te rangi i te akaipoipoanga o te Punua Mamoe. (Apokalupo 19:7-9) I te akaraanga ko te “ingoa ou” te akatutu ra i te akangateitei anga kia taokotaiia ma Iesu ei aronga akatuangaia no te Patireia i te rangi ra. E akamaroiroi anga katoa tikai teia i te aronga akatainuia e pera katoa to ratou au oa i roto i te angaanga a Iehova, tei manakonako ana e ka noo ki runga i te enua parataito!
24. Eaa te turanga ka tau tatou kia rave no runga i te apoteiti?
24 E mea pakari kia maara e kua akakinoia te putuputuanga Peregamo e te aronga apoteiti. Me ka akakoko tetai turanga aiteite i te oraanga i te pae vaerua i te putuputuanga te taokotai ra tatou, e kopae takiri tatou i te angaanga apoteiti e kia aaere ua atu i roto i te tuatua mou. (Ioane 8:32, 44; 3 Ioane 4) Mei te mea e ka akaviiviiia e te au puapii pikikaa me kare te aronga tataki tai te aru ra i te angaanga apoteiti i te putuputuanga katoa ra, ka tau kia tamou ketaketa tatou i te patoi i te angaanga apoteiti, auraka e akatika i te akakeuanga kino kia arai ia tatou i te akarongo anga ki te tuatua mou.—Galatia 5:7-12; 2 Ioane 8-11.
25. Ta Karaiti au tuatua ra ki teea au putuputuanga te ka uriuriia i roto i te atikara te ka aru mai?
25 E au tuatua akakeu manako tikai teia no te akameitakianga e te akoanga ta Iesu Karaiti akakakaia i tuatua ana ki te toru o te putuputuanga e itu i Asia Minora ra ta tatou i akamanako akenei! Inara, mei tei akatereia e te vaerua tapu, e maata katoa tana i tuatua ki te toenga o te a o te putuputuanga. Ko teia au tuatua, tei orongaia kia Tuatira, Saradi, Philadelaphia, e Laodikea, ka uriuriia i roto i te atikara te ka aru mai.
Akapeea Koe me Pau?
• Eaa ka tau ei kia akarongo tatou ki ta Karaiti i tuatua ki te au putuputuanga?
• Penei e akapeea e rauka ai ia tatou i te tauturu i te akatupu akaou i te inangaro mua no te putuputuanga?
• Eaa ka karangaia ei e ko te au Kerititiano putaua i te pae materia i Semurina taito ra kua puapinga tikai?
• I te akamanako anga ki runga i te turanga i roto i te putuputuanga i Peregamo, akapeea tatou me manako i te manako anga apoteiti?
[Mapu i te kapi 10]
(No runga i teia, akara i te puka)
ERENI
ASIA MINORA
Ephesia
Semurina
Peregamo
Tuatira
Saradi
Philadelaphia
Laodikea
[Tutu i te kapi 12]
Ka rekareka te “aronga maata rava” i tetai parataito i te enua nei
[Au Tutu i te kapi 13]
Te au Kerititiano tei takinokinoia e aronga autu i te ao