Xana A U Swi Tiva?
I yini leswi vaprista va tempele a Yerusalema a va yentxa swone hi ngati ya swihazri leswi a va nyikela magandzrelo ha swone?
LEMBE ni lembe, a Israyeleni wa khale a va nyikela swihazri swa swinyingi swanga switlhavelo ka altari dzra tempele. Hi ku ya hi n’wamatimu wa Muyuda Josefo wa le dzaneni dzra ku sungula a hlaye leswaku ku tlula 250.000 wa tihamba a ti nyikeliwa swanga magandzrelo hi nkama wa Paxkwa. Magandzrelo lawo a ma yentxa leswaku ku va ni ngati yinyingi. (Lev. 1:10, 11; Tinhl. 28:16, 19) A ku yentxiwa yini hi ngati leyo hinkwayu?
Loko vayimbuli va kele a matlhelweni ka tempele ledzri a dzri li kone a masikwini ya Yesu, ledzri a dzri yakiwe ha Heroda va kume mimbangu ya ku lehanyana leyi a ku hambiwe ka yone misele. A misele leyo a yi fambisa ngati ya swihazri leswi a ku nyikeliwa magandzrelo ha swone a tempeleni.
Hi ta vona mintxhumu yibidzri mayelanu ni misele leyi a yi yentxa leswaku altari dzri tsrhama na dzri basile:
Mbangu lowu a wu pfuliwile ka altari: Hi ma 1860, Charles W. Wilson a yi kambisise hi wunyaminyami nhava leyi tempele a dzri li ka yone. Hi ku landzrela a tsrale a ku: “Ka zribye ledzri a dzri kumeka henhla ka altari, a ku hambiwe mbangu wa ku pfuleka lowu a wu kongoma hansi kutani wu famba ka musele lowu a wu kongoma ka nkova wa Kedroni. Ku hlayiwa leswaku mbangu lowu a wu hambiwe ka zribye ledzro, a wu fambisa ngati ya swihazri leswi a swi nyikeliwa swanga magandzrelo”. —Ordnance Survey of Jerusalem.
Mbangu lowu a wu pfuliwile ka altari: Ntlhamuxelo wa misele leyi a yi fambisa mati ka altari hi yi kuma ka Mishnah, ku nga buku dzra khale ledzri nga ni minawu ni ntumbuluku wa Vayuda dzri tsraliwiki ka 200 wa malembe lawa ma landzreliki. Ka buku ledzro ku tsraliwe leswi: “Ka tlhelo dzra sudoeste a ku pfuliwe mimbangu yibidzri. A ngati leyi a yi txheliwa ka tlhelo dzra mpeladambu ni tlhelo dzra nyingitimu a yi famba hi ka mimbangu leyibidzri yi patsrana ni mati lawa a ma tizrisiwa akuva ma basisa a altari kutani swi fulamela swi ya ka nkova wa Kedroni.”
A ku vileleka mati manyingi: Akuva altari ni misele swi tsrhama na swi basile, a vaprista a va vilela mati manyingi. A mati lawa a va ma tizrisa akuva va hamba ntizro lowo wa lisima a ma sukela a doropeni hi ku tizrisa tindlela leti a va ti yakile, ku nga swihlovo ni matanki. Muyembuli lweyi a vitaniwaka Joseph Patrich a hlaye leswaku “swi tikomba a nkameni luwani a ku nge na tempele dzrimbeni ledzri a dzri tizrisa ndlela liyani akuva dzri va ni mati ni ku tizrisa misele hi ndlela leyi akuva dzri fambisa mati ya nsila”.
Xihena lexi xa khale xa “mimbangu ya ku pfuleka” a kusuhi ni altari swi yelana ni leswi swi kumiwiki hi vayembuli va masiku yezru. Buku ledzri liki The Cambridge History of Judaism dzri pfumelelana ni wudzrunguli lebyi kumiwiki bya “misele ya ku leha ya ku fambisa mati” leyi yi hambiwiki kusuhi ni tempele. Dzri li: “Swi nga yentxeka yi hambiwe akuva yi fambisa mati lawa ma patsriwiki ni ngati ya switlhavelo lawa a ma huma a Nhaveni ya Tempele.”