Yahova Ndi Mulungu Wakuti Asalonga Na Anthu

1-3. (a) Thangwi yanji malongero a Mulungu na maluso ace akulonga ndi pyapadzulu kakamwe kupiringana pya anthu? (b) Tinadzadinganji mu nsolo uno?

NINGA Mulungu wakwenda na kwenda, Yahova acita aanju na anthu toera kukhala na umaso wakutsandzayisa. (Sal. 36:9) Mpostolo Jwau alonga kuti Yezu ndi “Fala” na ‘wakutoma wa pyonsene pidacita Mulungu.’ (Jwau 1:1; Apok. 3:14) Yahova akhacedza na Mwanace wautombo mbapangiza manyerezero ace na mabvero ace kuna iye. (Jwau 1:14, 17; Akol. 1:15) Mpostolo Paulu alonga kuti aanju ali na cilongero cawo cakuti ndi cakusiyana kakamwe na ca anthu.​—1 Akor. 13:1.

² Yahova asadziwa mwadidi makhaliro a mabiliyau aanju na anthu adacita iye. Pikwi na pikwi pya anthu asacita maphembero mu ndzidzi ubodzi ene mu pilongero pyakusiyana-siyana. Yahova asabvesera maphembero anewa, mu ndzidzi ubodzi ene asacedza na aanju mbapereka pitsogolero kuna iwo. Iye asakwanisa kucita pyenepi thangwi manyerezero ace, malongero na maluso ace akulonga ndi pyapadzulu kakamwe kupiringana pya anthu. (Lerini Izaiya 55:8, 9.) Mbwenye pakulonga na anthu, Yahova asaphatisira mafala akukhonda nentsa toera anthu akwanise kuabvesesa.

³ Mu nsolo uno, tinadzadinga kuti Yahova asalonga tani na anthu munjira yakukhonda nentsa kubvesesa. Tinadzadingambo kuti asacinja tani njira zakulonga na anthu mwakubverana na pifuno na makhaliro.

MULUNGU ASALONGA NA ANTHU

4. (a) Ndi cilongero cipi cidaphatisira Mulungu toera kucedza na Mose, Samwele na Dhavidhi? (b) Ninji pinagumanika Bhibhlya?

⁴ Yahova akhacedza na Adhamu m’munda wa Edheni panango mukuphatisira cilongero cakale ca Cihebhere. Mukupita kwa ndzidzi, Yahova acedza na amuna ninga Mose, Samwele na Dhavidhi. Maseze iwo alemba mafala awo mu Cihebhere, iwo akhalemba manyerezero a Mulungu. Kusiyapo kulemba mafala a Yahova, iwo alembambo pya uxamwali wa Mulungu na atumiki ace. Mwacitsandzo, Bhibhlya isalonga pya cikhulupiro cawo, ufuni wawo kuna Mulungu, madodo awo na kukhonda kukhulupirika kwawo. Mphangwa zenezi zalembwa toera kutiphedza lero.​—Arom. 15:4.

5. Kodi Yahova akakamiza atumiki ace toera kuphatisira basi ene Cihebhere? Fokotozani.

⁵ Thangwi ya kucinja kwa pinthu, Mulungu nee akhalonga na anthu mukuphatisira basi ene Cihebhere. Pidaombolwa Aisraele mu ubitcu ku Babilonya, anango a iwo akhaphatisira Ciaramaki mu umaso wawo wa ntsiku na ntsiku. Panango toera kupangiza pinthu pyantsogolo, Yahova apumira Danyele, Yeremiya na nyantsembe Esdhra toera kulemba makhundu anango a Bhibhlya mu Ciaramaki.​—Esdra 4:8; 7:12; Yeremiya 10:11; na Danyele 2:4.

6. Kodi Bhibhlya yadzagumanika tani mu pilongero pinango kusiyapo Cihebere?

⁶ Mukupita kwa ndzidzi, Alexandre o Grande akunda madziko mazinji, natenepa Cigrego cikhapatisirwa pa dziko yonsene. Ayuda azinji akhalonga cilongero ceneci mbaciphatisira toera kuthumburuza Malemba Acihebere mu Cigrego. Bhibhlya ineyi isacemerwa Septuaginta. Anthu asanyerezera kuti panango yathumburuzwa na anthu akukwana 72. Ineyi ndi Bhibhlya idatoma kuthumburuzwa, pontho ndi yakufunika kakamwe.a Anango athumburuza Malemba Acihebere fala na fala, mbwenye anango nkhabe. Natenepa pakhali mabukhu adathumburuzwa munjira zizinji. Ngakhale tenepo, Ayuda akhalonga Cigrego na Akristu akhatawira kuti Bhibhlya ya Septuaginta ikhali Mafala a Mulungu.

7. Ndi cilongero cipi cakuti panango Yezu aciphatisira toera kupfundzisa anyakupfundzace?

⁷ Pidabwera Yezu pa dziko yapantsi, panango akhalonga na kupfundzisa anthu mukuphatisira Cihebere. (Jwau 19:20; 20:16; Mach. 26:14) Mu pyaka dzana yakutoma Cihebere cikhadakhuyiwa na Ciaramaki, natenepa pisaoneka kuti Yezu aphatisira mafala anango a Ciaramaki. Mbwenye iye akhadziwambo Cihebere cakale cikhaphatisirwa m’mabukhu adalembwa na Mose na aprofeta, akuti akhalerwi m’masinagoga masumana onsene. (Luka 4:17-19; 24:44, 45; Mach. 15:21) Kusiyapo pilongero pyenepi, Cigrego na Cilatini pikhalongwa mu Israele, mbwenye Bhibhlya nee isalonga kuti Yezu aphatisirambo pilongero pyenepi.

8, 9. Thangwi yanji Cigrego cikhaphatisirwa kakamwe na Akristu? Kodi pyenepi pisatipfundzisanji thangwi ya Yahova?

⁸ Atowereri akutoma a Yezu akhalonga Cihebere, mbwenye pidaphiwa Yezu iwo akhalonga pilongero pinango. (Lerini Machitiro 6:1.) Pikhamwazika Cikristu, Akristu azinji akhalonga Cigrego. Mwandimomwene, Maevanjelyu a Mateo, Marko, Luka na Jwau akuti mukhagumanika mphangwa zakupumirwa za pipfundziso pya Yezu na pikhacita iye, zikhalembwa na kugawirwa mu Cigrego. Natenepa, anyakupfundza azinji akhaphatisira kakamwe Cigrego kupiringana Cihebere.b Matsamba a mpostolo Paulu na mabukhu anango akupumirwa akhalembwa na kugawirwa mu Cigrego.

⁹ Mphyakutsandzayisa kudziwa kuti anthu adalemba Malemba Acigrego Acikristu akhabulusa mavesi m’Malemba Acihebere, iwo akhacita pyenepi mukuphatisira Septuaginta. Mavesi anewa akuti midzidzi inango asasiyana pang’ono na mafala Acihebere asacita khundu ya Malemba akupumirwa. Natenepa basa ya athumburuzi akusowa ungwiro yadzacita khundu ya Malemba akupumirwa a Mulungu. Iye ndi Mulungu wakuti nkhabe kuona makhaliro peno cilongero cinango kukhala cakufunika kakamwe kupiringana cinango.​—Lerini Machitiro 10:34.

10. Tisapfundzanji kubulukira munjira zinaphatisira Yahova toera kulonga na anthu?

¹⁰ Pidadinga ife mu ndima zidamala, pisatipfundzisa kuti Yahova asalonga na anthu mwakubverana na pifuno na makhaliro. Iye nkhabe kutikakamiza kuti tipfundze cilongero cinango toera kudziwa iye na pifuniro pyace. (Lerini Zakariya 8:23; Apokalipse 7:9, 10.) Kusiyapo pyenepi, tapfundza kuti iye apumira anthu adalemba Bhibhlya, mbwenye iye aatawirisa kulemba Bhibhlya mukuphatisira mafala awo.

MULUNGU ASATSIDZIKIZA MAFALA ACE

11. Thangwi yanji kusiyana kwa pilongero nee kusapingiza Mulungu toera kulonga na anthu?

¹¹ Anthu asaphatisira pilongero pyakusiyana-siyana, mbwenye pyenepi nee pisapingiza Yahova toera kucedza na anthu. Tisadziwa tani? Mwacitsandzo, panango tisadziwa basi ene mafala akucepa a cilongero cakutoma cidaphatisira Yezu. (Mat. 27:46; MKO. 5:41; 7:34; 14:36) Mbwenye Yahova acitisa kuti mphangwa za Yezu zilembwe na kuthumburuzwa mu Cigrego, pontho mukupita kwa ndzidzi mu pilongero pinango. Nakuti Bhibhlya ikhakopyarwi mwakubwereza-bwereza na Ayuda pabodzi na Akristu, pyenepi pyacitisa kuti iyo itsidzikizwe. Makopya anewa akhathumburuzwa mu pilongero pizinji. João Crisóstomo adakhala maso mu pyaka 400 na 500 N.W., alonga kuti pipfundziso pya Yezu pikhadathumburuzwa mu pilongero pya m’madziko ninga Asirya, Ejito, Indiya, Persiya, Etiopya na m’madziko anango.

12. Kodi Bhibhlya yatcingwa tani?

¹² Kuthumburuzwa kwa Bhibhlya mu pilongero pizinji kwapingiza pifuno pya ale akhafuna kuifudza. Mwacitsandzo, mu caka 303 N.W., Ntongi Waciroma Diocletian akhadakhazikisa ntemo toera kufudza makopya onsene a Bhibhlya. M’maulendo mazinji anthu akhafuna kufudza Bhibhlya na kupha ale akhaithumburuza na kuigawira. Mbwenye mu pyaka madzana 16, William Tyndale atoma kuthumburuza Bhibhlya n’Cingerezi kubulukira mu Cihebere na Cigrego. Iye apanga mamuna unango wakupfundza kakamwe: “Mulungu angandikoya, mwakukhonda dembuka ndinacita pyonsene toera mphale wa m’banja ya anyakulima adziwe kakamwe Bhibhlya kupiringana imwe.” Tyndale athawa ku Inglatera mbaenda ku Europa toera kuthumburuza Bhibhlya na kuidhinda. Maseze atsogoleri auphemberi ayesera kupisa makopya onsene, Bhibhlya idathumburuza Tyndale ikhagawirwa kwa anthu azinji. Mukupita kwa ndzidzi, Tyndale asandukirwa mbamangirirwa pa muti mbapiswa na moto. Mbwenye Bhibhlya ineyi yatsidzikizwa, mbiphatisirwa toera kuthumburuza Bhibhlya inacemerwa Versão Rei Jaime.​—Lerini 2 Timoti 2:9.

13. Kudingwa mwacidikhodikho kwa Mabhibhlya akale kwapangizanji?

¹³ Mwandimomwene, m’makopya anango akale a Bhibhlya musagumanika madodo akucepa na kusiyana kwa mafala. Mbwenye anyakupfundza pya Bhibhlya adinga mwacidikhodikho pikwi pya maphindi, matsamba akulembwa na manja na Mabhibhlya adathumburuzwa kale. Pakumala kuadinga na kualandanisa, iwo aona kuti basi ene muli mavesi akucepa akuti ndi akusiyana. Mbwenye mphangwa za Bhibhlya nee zacinjwa. Kudingwa mwacidikhodikho kwa Mabhibhlya anewa akale kusapasa cinyindiro anyakupfundza Bhibhlya akuona ntima kuti Bhibhlya iri na ife lero ndi mafala akupumirwa a Yahova.​—Iza. 40:8.c

14. Kodi lero Bhibhlya yathumburuzwa mpaka papi?

¹⁴ Mwakukhonda tsalakana kutcingwa kwa Bhibhlya, Yahova aicitisa kukhala bukhu ibodzi yakuti yathumburuzwa kakamwe m’mbiri ya anthu. Maseze lero anthu azinji nkhabe kupangiza cikhulupiro kuna Mulungu peno akusowa cikhulupiro kuna iye, lero Bhibhlya ndi bukhu ibodzi yakuti yathumburuzwa kakamwe, pontho isagumanika makhundu onsene peno ibodzi mu pilongero pyakupiringana 2.800. Pyenepi pisapangiza kuti nkhabepo bukhu idagawirwa kakamwe kupiringana Bhibhlya. Mabhibhlya anango adathumburuzwa ndi akunentsa kuleri, pontho nee ndi akunyindirika, ngakhale tenepo mphyakukwanisika kupfundza mphangwa zinango zakufunika zinalonga pya cidikhiro na cipulumuso m’Mabhibhlya mazinji.

IKHAFUNIKA BHIBHLYA YAKUTHUMBURUZWA PAPSWA

15. (a) Ndi masasanyiro api adacitwa kutomera mu caka 1919 toera cakudya cauzimu cigumanike mu pilongero pizinji? (b) Thangwi yanji mabukhu athu asatoma kulembwa n’Cingerezi?

¹⁵ Mu caka 1919 nsoka ung’ono wa anyakupfundza Bhibhlya mwaphinga wakhazikiswa ninga ‘m’bandazi wakukhulupirika na wandzeru.’ Mu ndzidzi unoyu m’bandazi wakukhulupirika akhacedza na atumiki a Mulungu mukuphatisira Cingerezi. (Mat. 24:45) M’bandazi unoyu asawangisira kakamwe toera kucitisa kuti cakudya cauzimu cigumanike mu pilongero pizinji. Lero, mabukhu akubuluswa m’Bhibhlya asagumanika mu pilongero pyakupiringana 700. Ninga mukhaphatisirwa Cigrego mu pyaka dzana yakutoma, Cingerezi ndi cilongero cakuti cisaphatisirwa kakamwe mu pinthu pya malonda na mapfundziro. Natenepa, mabukhu athu asalembwa n’Cingerezi mbathumburuzwa mu pilongero pinango.

16, 17. (a) Ninji cikhafunika kwa atumiki a Mulungu? (b) Kodi cifuno ceneci cakwaniriswa tani? (c) Kodi M’bale Knorr akhadikhiranji thangwi ya Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo?

¹⁶ Pfuli ya mabukhu athu ndi Bhibhlya. Pakati pa pyaka madzana 20, atumiki a Mulungu akhaphatisira Bhibhlya ya Versão Rei Jaime idamaliswa kuthumburuzwa mu caka 1611. Mbwenye mafala a Bhibhlya ineyi akhali akale, pontho pikhanentsa kuabvesesa. M’Bhibhlya ineyi dzina ya Mulungu ikhagumanika m’maulendo akucepa, ngakhale kuti m’matsamba akale a Bhibhlya dzina ya Mulungu ikhagumanika m’maulendo pikwi na pikwi. Kusiyapo pyenepi, iyo yathumburuzwa na madodo, pontho mavesi anango a m’Bhibhlya ineyi nee akhagumanika m’matsamba akale a Bhibhlya. M’Mabhibhlya anango a Cingerezi mukhagumanikambo madodo mabodzi ene.

¹⁷ Mwandimomwene, atumiki a Mulungu akhafuna Bhibhlya yakuthumburuzwa mwakunyindirika na yakubveka mwadidi. Natenepa kwakhazikiswa Komiti ya Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo. Kutomera mu caka 1950 mpaka 1960, Komiti ineyi yathumburuza mavolume matanthatu. Pidabuluswa volume yakutoma pa ntsiku 2 ya Malimwe ya caka 1950, M’bale Nathan Knorr alonga kuna anthu adagumanika pa nsonkhano wa gawo kuti: “Atumiki a Mulungu akhafuna Bhibhlya yakuthumburuzwa mu kuphatisira mafala a ntsiku zino, yakubverana na undimomwene unapangizwa, yakubveka mwadidi, pontho yakuti mbidatiphedza toera kupfundza mwadidi undimomwene. Bhibhlya yakuti ndi yakukhonda nentsa kuleri ninga malemba akutoma a anyakupfundza a Kristu akhali akubveka kwa anthu adakhonda kupfundza kakamwe na anthu akucepeseka a mu ntsiku zawo.” M’bale Knorr apangiza cidikhiro cakuti Bhibhlya ineyi mbidaphedza mamiliyau a anthu toera kudziwa Yahova.

18. Ndi masasanyiro api adaphedzera kuthumburuzwa kwa Bhibhlya?

¹⁸ Mu caka 1963 pidalonga M’bale Knorr pyadzakwanirisika. Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo das Escrituras Gregas Cristãs yadzagumanika mu pilongero pitanthatu, Holandês, Cifransa, Cialemanya, Italiano, Cizungu na Cixipanyola. Mu caka 1989, Mathubo Akutonga a Mboni za Yahova akhazikisa nsoka ku ofesi ikulu ya Mboni za Yahova toera kuthumburuza Bhibhlya. Mu caka 2005 kwacitwa masasanyiro toera kuthumburuza Bhibhlya mu pilongero pyonsene pinathumburuza Ncenjezi. Lero, Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo isagumanika makhundu onsene peno khundu ibodzi mu pilongero pyakupiringana 130.

19. Ndi cinthu cipi cakufunika kakamwe cidacitika mu caka 2013? Kodi tinadzapfundzanji mu nsolo unatowera?

¹⁹ Mukupita kwa ndzidzi, Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo ikhafunika kusasanyira papswa toera ibverane na macinjo a Cingerezi. Pa ntsiku ya 5 na 6 ya Malandalupya ya caka 2013, anthu akukwana 1.413.676 a m’madziko 31 agumanika pa nsonkhano wa caka numero 129 wa Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados de Pensilvânia, kuphatanizambo adabvesera programu ineyi mukuphatisira ntcini wandzeru. Anthu akhali akutsandzaya kakamwe mu kubvesera m’bale wa Mathubo Akutonga mbapangiza Bhibhlya yakusasanyirwa papswa ya Tradução do Novo Mundo n’Cingerezi. Anthu azinji akhagwisa misozi thangwi ya kutsandzaya pikhatambira iwo Bhibhlya ineyi. Mu ndzidzi ukhalerwi mavesi a Bhibhlya ineyi, anthu adzindikira kuti cincino iyo ndi yakukhonda kunentsa kuleri na yakubveka mwadidi n’Cingerezi. Mu nsolo unatowera tinadzapfundza pizinji pya Bhibhlya ineyi na kuthumburuzwa kwayo mu pilongero pinango.