Jéhovah​—Lo so Ayeke na Ngangu Mingi

“Na lege ti kota ngangu ti Lo, na teti Lo yeke na ngangu mingi, oko ti ala atia pepe.”​—ESAÏE 40:26.

1, 2. (a) Lingu wa ti ngangu ti mitele fini ti e kue aluti na ndo ni? (b) Fa ngbanga ti nyen biani Jéhovah ayeke kota Lingu ti ngangu kue.

NGANGU ayeke mbeni ye so azo mingi na popo ti e aba tongana senge ye. Na tapande, e bi bê mingi pepe na ndo wâ ti dada so amu na e lumière nga na ndowa wala na ndo nzoni so yorongo kamba ti masini ti e na yâ dû ti wâ ti dada aga na ni na e. Gi mbeni fango wâ ti dada so e ku pepe si a lingbi ti dabe e so tongana wâ ti dada ayeke dä pepe, ka agbata ti azo alingbi pepe ti tambela nzoni. A lingbi ti tene so mingi ti wâ ti dada so fini ti e aluti na ndo ni aga na lege ti lingu ti ngangu teti sese so amingo lâ oko pepe, lâ.a Na yâ nzere-nzere-ngbonga oko oko, lâ ayeke gbi a-tonne kutu oku ti angangu, na mungo na sese gbâ ti ngangu so abata fini.

² Ngangu kue so asigigi na lâ alondo na ndo wa? Zo wa asala kota da ti mungo wâ ti dada so na yayu? A yeke Jéhovah Nzapa. Na salango tene na ndo lo, Psaume 74:16 atene: “Mo leke sungo ye na lâ.” Tâ tene, Jéhovah ayeke kota Lingu ti ngangu kue, legeoko tongana lo yeke Lingu ti fini kue. (Psaume 36:10 [36:9, NW]) A lingbi e ba lâ oko pepe ngangu ti lo tongana senge ye. Na lege ti prophète Isaïe, Jéhovah adabe e ti yä lê ti e ti ba aye so ayeke na nduzu, tongana lâ na atongoro, na ti gbu li na ndo lege so ala ba gigi. “I yä lê ti i na nduzu, i ba Lo so acréé ye so, Lo so asala ye kue ti nduzu ti sigigi na lege ti wungo ti ala; Lo di iri ti ala oko oko kue na lege ti iri ti ala; na lege ti kota ngangu ti Lo, na teti Lo yeke na ngangu mingi, oko ti ala atia pepe.”​—Esaïe 40:26; Jérémie 32:17.

3. Tongana nyen e wara ye ti nzoni na lege ti afä ti ngangu ti Jéhovah?

³ Teti so Jéhovah ayeke na ngangu mingi, e lingbi ti hinga nga na bê kue so fade lâ angbâ ti mu na e lumière na ndowa so fini ti e aluti na ndo ni. Ye oko, e zia bê na ndo ngangu ti Nzapa teti ye mingi ahon gi akozo ye so atia e lâ na lâ na lege ti mitele. Zingo e na yâ siokpari na kui, beku ti e ti kekereke, bê kue so e zia na Jéhovah ague biani oko na salango kusala ti lo na ngangu. (Psaume 28:6-9; Esaïe 50:2) Bible asi singo na atapande so afa ngangu ti Jéhovah ti leke ye na ti zi zo, ti sö azo ti lo na ti futi awato ti lo.

Ngangu ti Nzapa Asigigi Polele na yâ Création

4. (a) Tongana nyen bango lê ti nduzu na bï andu bê ti David mingi? (b) Aye ti yayu afa na gigi nyen na ndo ngangu ti Nzapa?

⁴ Bazengele Paul atene so ‘azo ahinga ngangu ti lakue lakue ti Wasalango e na lege ti ye so lo sala awe.’ (aRomain 1:20) Angu ngbangbo mingi kozoni, wasungo psaume, David, so na ngoi so lo yeke berger, aba fani mingi lê ti nduzu na bï, aba kota ti ndagigi na ngangu ti Wasalango ni. Lo sû na mbeti: “Tongana mbi ba ayayu ti Mo, ye so li tïtî Mo asala, nze na atongoro so Mo sala, Zo ayeke nyen, si Mo dabe Mo na lo? Na molenge ti zo, si Mo ga ti ba lo?” (Psaume 8:4, 5 [8:3, 4, NW]) Atä lo hinga ye mingi la ni pepe na ndo atongoro na ambeni ye so atambela na nduzu, David ahinga so lo yeke ye oko pepe tongana a haka lo na Wasalango kota ndagigi ti e. Laso, awagingo yâ ti ndagigi ahinga ye mingi ahon na ndo kota ti ndagigi nga ngangu so abata ni. Na tapande, ala tene na e so na yâ nzere-nzere-ngbonga oko oko kue lâ ti e ayeke tokua mbeni ngangu so alingbi na sungbango ti tonne ngbundangbu mingi ti TNT.b Gi mbeni kete mbage ti ngangu so asi na sese; me a lingbi ti bata fini kue na ndo sese ti e. Ye oko, lâ ti e ayeke pepe tongoro so ayeke na ngangu mingi ahon atanga ni kue na yayu. Ambeni tongoro ayeke tokua gi na yâ nzere-nzere-ngbonga oko ngangu so lâ atokua na yâ lango oko kue. Tongaso, tara ti bi bê kete na ngangu so Lo so aleke mara ti atongoro tongaso ayeke na ni! Élihou afa na lege ni: “Tene ti Lo Ti Ngangu Ahon Kue, e lingbi wara Lo pepe, Ngangu ti Lo . . . ayeke kota mingi.”​—Job 37:23.

5. Na lege wa e ba polele ngangu ti Jéhovah na yâ akusala ti lo?

⁵ Tongana e ‘gi lege ti hinga nda ti akusala ti Nzapa’ tongana ti so David asala, fade e ba polele ngangu ti lo na ndo kue, na yâ pupu nga na amapo, na yâ bekpa na nyekpa, na yâ abale so ayeke ngangu nga apendere hoto. (Psaume 111:2; Job 26:12-14) Na ndo ni, tongana ti so Jéhovah adabe Job na ni, anyama afa na gigi ngangu ti Lo. Na popo ti ala a wara Behémoth, wala mbimba. Jéhovah atene na Job: “Ngangu ti lo ayeke na mbunda ti lo . . . Kate ti lo ayeke tongana barre ti wen.” (Job 40:10-13 [40:15-18, NW]) Na ngoi so a sû Bible, a hinga nzoni mingi nga ngangu ti ngbä so amu mbito, nga David asambela ti tene a sö lo na “yanga ti bamara, na nza ti ngbä.”​—Psaume 22:22 (22:21, NW); Job 39:12-14 (39:9-11, NW).

6. Na yâ Mbeti ti Nzapa, koli-bagara aduti fä ti nyen, nga ngbanga ti nyen? (Ba tene na gbe lembeti.)

⁶ Ndali ti ngangu ti lo, a sala kusala na koli-bagara na yâ Bible ti duti fä ti ngangu ti Jéhovah.c Suma ti bazengele Jean na ndo trône ti Jéhovah afa acréature osio so ayeke na fini, lê ti mbeni oko ti ala akpa lê ti koli-bagara. (Apocalypse 4:6, 7) Aye afa so mbeni oko ti akota lengo ti Jéhovah so achérubin so aduti fä ni ayeke ngangu. Atanga ni ayeke ndoye, ndara, na mbilimbili. Teti ngangu ayeke mbeni kota mbage ti salango ye ti Nzapa, ti gbu nzoni nda ti ngangu ti lo nga lege so lo sala na kusala ayeke gboto e ndulu na lo nga a mu maboko na e ti mu tapande ti lo na salango kusala nzoni na ngangu kue so e yeke na ni.​—aEphésien 5:1.

“Jéhovah ti Aturugu, Lo ti Ngangu”

7. Tongana nyen e lingbi ti hinga biani so fade nzoni ayeke hon sioni na ngangu?

⁷ Na yâ Mbeti ti Nzapa, a hiri Jéhovah “Lo Ti Ngangu Ahon Kue,” mbeni iri so adabe e so a lingbi e ba tongana senge ye lâ oko pepe ngangu ti lo wala e dë kite lâ oko pepe so lo lingbi ti hon awato ti lo na ngangu. (Genèse 17:1; Exode 6:3) Zo alingbi ti ba so sioni bungbi ti aye ti Satan aluti ngangu mingi, me na lê ti Jéhovah “amara ayeke tongana lê ti ngu oko na yâ seau; biani lo ba ala tongana kete pupu-sese na ndo kilo.” (Isaïe 40:15, NW) Ndali ti mara ti ngangu ti Nzapa tongaso, kite oko ayeke dä pepe so nzoni ayeke hon ande sioni na ngangu. Na yâ mbeni ngoi so sioni amu ndo kue, e lingbi ti dë bê ti e na hingango so “Jéhovah ti aturugu, Lo ti Ngangu ti Israël” ayeke futi ande sioni biaku biaku.​—Isaïe 1:24, NW; Psaume 37:9, 10.

8. Aturugu ti yayu wa Jéhovah akomande ni, na ye wa afa na e so ala yeke ngangu?

⁸ Tene “Jéhovah ti aturugu,” so asi fani 285 na yâ ti Bible, ayeke mbeni dango bê na ngangu ti Nzapa. Ge, tene “aturugu” aye ti ndu gbâ ti acréature ti yingo so Jéhovah akomande ala. (Psaume 103:20, 21; 148:2) Na yâ bï oko, gi mbeni oko ti a-ange so afâ aturugu ti Assyrie 185 000 so aye ti sala sioni na Jérusalem. (2 aGbia 19:35) Tongana e hinga ngangu ti aturugu ti yayu ti Jéhovah, fade awato ayeke zia mbito na yâ e hio pepe. Teti so, nde na wakua ti lo, lo lingbi ti ba na lê ti mabe mbeni kota wungo ti aturugu ti yayu so ayeke mu maboko na lo, prophète Élisha agi bê ti lo pepe tongana mbeni bungbi ti aturugu, so ayeke gi lo, angoro lo.​—2 aGbia 6:15-17.

9. Ngbanga ti nyen, legeoko tongana Jésus, a lingbi e zia bê kue na batango ndo ti Nzapa?

⁹ Jésus nga ahinga mungo maboko ti a-ange na ngoi so lo yeke na gbele mbeni gbâ ti azo so ayeke na a-épée nga na akeke na yâ yaka ti Gethsémané. Na pekoni so lo tene na Pierre ti kiri na épée ti lo na place ni, Jésus atene na lo so, tongana a lingbi a sala tongaso, Lo lingbi ti hunda na Babâ ti lo “a-ange ahon légion bale oko na ndo ni use.” (Matthieu 26:47, 52, 53) Tongana e nga e ba na nene ni aturugu ti yayu so Nzapa ayeke na ni, fade e yeke zia bê biani kue na mungo maboko ti Nzapa. Bazengele Paul asû na mbeti: “Tongaso fade e tene nyen tene ti ye so? Tongana Nzapa ayeke na e, zo nyen alingbi ke e?”​—aRomain 8:31.

10. Jéhovah asala kusala na ngangu ti lo teti azo wa?

¹⁰ Tongaso, e yeke na nda ti ye oko oko kue ti zia bê biani na batango ndo ti Nzapa. Lo sala kusala lakue na ngangu ti lo si a ga na nzoni nga a gue legeoko na ambeni lengo ti lo nde tongana mbilimbili, ndara, na ndoye. (Job 37:23; Jérémie 10:12) Atä so fani mingi azo so ayeke na ngangu asala sioni na mbana na awanzinga nga na asenge zo teti faïda ti kion, Jéhovah ‘ayä wanzinga so ayeke na yâ pupu-sese’ na lo “yeke na ngangu ti sö azo.” (Psaume 113:5-7; Esaïe 63:1) Tongana ti so Marie, mama ti Jésus so ayeke na tâ be-ti-molenge nga ahinga akatikati ti lo, agbu nda ni, “Lo Ti Ngangu Ahon Kue” asala kusala na ngangu ti lo na lege ti kion pepe na mbage ti ala so akpe mbito ti lo, na kiringo na gbe ni zo ti fandara nga na yango na nduzu zo ti tâ be-ti-molenge.​—Luc 1:46-53.

Jéhovah Afa na Gigi Ngangu ti Lo na Awakua ti Lo

11. Fä wa ti ngangu ti Nzapa azo ti Israël aba ni na ngu 1513 K.N.E.?

¹¹ Na yâ aye mingi, Jéhovah afa na gigi ngangu ti lo na awakua ti lo. Mbeni ngoi oko ayeke na Hoto ti Sinaï na ngu 1513 K.N.E. Na yâ ngu ni so azo ti Israël aba awe kota fä ti ngangu ti Nzapa. Asioni kä bale oko afa na gigi maboko ti ngangu ti Jéhovah nga a fa so anzapa ti Égypte ayeke na ngangu oko pepe. Ngoi kete na pekoni, fango Kota Ngu Bengba, so ayeke mbeni ye ti kpene, nga futingo aturugu ti Pharaon afa na gigi ngangu ti Nzapa. Anze ota na pekoni, na gbe ti Hoto ti Sinaï, Jéhovah atisa azo ti Israël ti ga ‘mbeni ye ti lo so lo zia nde na popo ti azo kue.’ Ti ala, ala mu zendo: “Fade e sala ye kue so Jéhovah atene.” (Exode 19:5, 8, NW) Na pekoni, Jéhovah amu mbeni kota fä ti ngangu ti lo. Na popo ti bekpa na nyekpa nga na kota toto ti mbeni nza, guru angoro Hoto ti Sinaï na a yengi. Mbito asala azo ni so aluti yongoro. Me Moïse atene na ala so a lingbi ye ni afa na ala mbito ti Nzapa, mbeni mbito so ayeke pusu ala ti mä yanga ti oko tâ Nzapa ti ala so ayeke ngangu kue, Jéhovah.​—Exode 19:16-19; 20:18-20.

12, 13. Aye wa asala si Éliya azia kusala ti lo, me Jéhovah akpengba lo tongana nyen?

¹² Angu ngbangbo mingi na pekoni, na ngoi ti Éliya, Hoto ti Sinaï aba mbeni fä ti ngangu ti Nzapa. Prophète aba awe ngangu ti Nzapa na salango kusala. Teti ngu ota na ndambo, Nzapa ‘akanga ayayu’ teti kengo tene ti mabe ti mara ti Israël. (2 Chronique 7:13) Na ngoi ti buru so aga na pekoni, apakpo amu kobe na Éliya na tele ti ngu ti Kerith, nga na pekoni a sala si na lege ti kpene mbeni kete tanga ti fuku na ti mafuta ti mbeni womua akono ti mu kobe na lo. Jéhovah amu même ngangu na Éliya ti kiri na fini molenge-koli ti womua so. Na nda ni, na mbeni lege so adö bê, na yâ fango na gigi dutingo ti Nzapa na ndo Hoto ti Carmel, wâ alondo na yayu aga ate sadaka ti Éliya. (1 aGbia 17:4-24; 18:36-40) Ye oko, ngoi kete na pekoni, mbito asala Éliya na bê ti lo anze tongana Jézabel atene ni yeke fâ lo. (1 aGbia 19:1-4) Lo kpe kodoro ni, na bingo bê so kusala ti lo ti prophète ahunzi awe. Na nzobe, Jéhovah afa na lo ngangu ti lo ti Nzapa ti dë bê ti lo na ti kpengba lo.

¹³ Na ngoi so Éliya ahonde tele ti lo na yâ dû, lo ba mbeni kpengba fä ti angangu ota so Jéhovah afa lege na ni: mbeni ngangu pupu, yengingo sese, nga na nda ni mbeni wâ. Ye oko, tongana Jéhovah asala tene na Éliya, lo sala ni na “kete yanga so asala tene yeke.” Lo kiri lo mu na Éliya mbeni kusala ti sala, na lo tene na lo so awakua be-ta-zo 7 000 ti Jéhovah angbâ na yâ kodoro ni. (1 aGbia 19:9-18) Legeoko na Éliya, tongana bê ti e anze teti kusala ti e alë lengo pepe, e lingbi ti toto na Jéhovah teti “ngangu so ahon ti senge ni,” mbeni ngangu so alingbi ti kpengba e ti ngbâ ti fa nzo tene lakue.​—2 aCorinthien 4:7.

Ngangu ti Jéhovah Ayeke Fä ti Gango Tâ Tene ti Azendo ti Lo

14. Tâ iri ti Nzapa mveni aye ti tene nyen, na tongana nyen ngangu ti lo ague legeoko na ni?

¹⁴ Ngangu ti Jéhovah ague nga ndulu na iri ti lo nga na salango ye so bê ti lo aye. Iri Jéhovah so ayeke nde, so aye ti tene “Lo so Asala si Ye Aga,” afa na gigi so lo sala si lo ga Zo so asala si azendo ti lo aga tâ tene. Ye oko wala zo oko pepe alingbi ti kanga lege na Nzapa ti sala si aye so lo leke ti sala aga tâ tene, atä azo ti dengo kite atene a lingbi lâ oko pepe ti duti tongaso. Tongana ti so Jésus atene mbeni lâ na abazengele ti lo, “Nzapa alingbi sala ye kue.”​—Matthieu 19:26.

15. Tongana nyen a dabe Abraham na Sara so ye oko ayeke hon ngangu ti Jéhovah pepe?

¹⁵ Na tapande, Jéhovah amu zendo mbeni lâ na Abraham nga na Sara so lo yeke sala si ahale ti ala ayeke ga mbeni kota mara. Ye oko, teti angu mingi ala wara molenge pepe. Ala use kue ayeke kangba mingi na ngoi so Jéhovah atene na ala so zendo ni aga ndulu ti ga tâ tene, na Sara ahe ngia. Na kiringo tene, ange atene na lo: “Ye oko ayeke so ahon ngangu ti L’Eternel?” (Genèse 12:1-3; 17:4-8; 18:10-14) Angu ngbangbo osio na pekoni, na ngoi so Moïse abungbi ahale ti Abraham, so fadeso ayeke mbeni kota mara, na Hoto ti Moab, lo dabe ala so Nzapa asala si zendo ti lo aga tâ tene awe. Moïse atene: “Lo [Jéhovah a] ndoye akotara ti mo, tongaso Lo hiri amolenge ti ala na peko ti ala; Lo mveni, Lo sala si mo sigigi na Egypte na kota ngangu ti Lo, Lo tomba amara na gbele mo, ala so ayeke kota ahon mo na ngangu ahon mo, ti sala si mo lingbi gue na sese ti ala so Lo mu na mo ti ga ye ti héritier ti mo, tongana so mo ba laso.”​—Deutéronome 4:37, 38.

16. Ngbanga ti nyen aSadducéen aglisa lege na kengo tene ti londongo ti awakinda?

¹⁶ Angu ngbangbo mingi na pekoni, Jésus azingo na aSadducéen, so amä na bê pepe na londongo ti awakinda. Ngbanga ti nyen ala ke ti mä na bê na zendo ti Nzapa so lo yeke kiri ande na akinda na fini? Jésus atene na ala: “I hinga Mbeti ti Nzapa na ngangu ti Nzapa pepe.” (Matthieu 22:29) Ambeti ti Nzapa adë bê ti e so ‘azo kue so ayeke na du-kua ti dango bê, fade ala mä yanga ti Molenge ti zo, na ala sigigi.’ (Jean 5:27-29) Tongana e hinga ye so Bible atene na ndo londongo ti awakinda, bê kue so e zia na ndo ngangu ti Nzapa ayeke fa na e biani so fade a yeke yä ande akinda. Fade Nzapa ‘ahunzi kui teti lakue lakue, . . . teti Jéhovah asala tene so awe.’​—Esaïe 25:8.

17. Na ngoi wa so aga ndulu, ziango bê kue na Jéhovah ayeke duti kota ye mingi?

¹⁷ Na yâ ngoi so ayeke ndulu, fade mbeni ngoi ayeke ga so a lingbi e oko oko kue e zia bê biani na ngangu ti Nzapa ti sö zo na mbeni lege so ayeke nde. Fade Satan Diable ayeke ga na bira na ndo azo ti Nzapa, so a yeke ba ande ala tongana azo so a bata ala pepe. (Ezéchiel 38:14-16) Fade na ngoi ni Nzapa ayeke fa na gigi kota ngangu ti lo ndali ti e, na a lingbi zo oko oko kue ahinga ande so lo yeke Jéhovah. (Ezéchiel 38:21-23) Fadeso a yeke ngoi ti kpengba mabe ti e nga bê kue so e zia na Nzapa Lo ti Ngangu Ahon Kue si e yengi ande pepe na ngoi ti ngangu so.

18. (a) Aye ti nzoni wa e wara na gbungo li na ndo ngangu ti Jéhovah? (b) Fade a yeke ba hundango tene wa na yâ article ti peko?

¹⁸ Biani, anda ti tene ayeke mingi ti gbu li na ndo ngangu ti Jéhovah. Na ngoi so e yeke ba akusala ti lo, be-ti-molenge apusu e ti sepela Kota Wasalango e na ti kiri singila so lo sala kusala na ngangu ti lo na mbeni lege ti ndara na ti ndoye. Mbito ayeke sala e lâ oko pepe tongana e zia bê kue na Jéhovah ti aturugu. Mabe ti e na yâ azendo ti lo ayeke yengi pepe. Me dabe mo so a sala e na image ti Nzapa. Tongaso, e nga e yeke na ngangu, atä so a kono mingi pepe. Tongana nyen e lingbi ti mu peko ti Wasalango e na lege ti salango kusala na ngangu ti e? Fade a yeke ba tene so na yâ article ti peko.

[Akete Tene na Gbe Ni]

Mo Lingbi ti Kiri Tene na Ahundango Tene So?

• Tongana nyen ye so Jéhovah aleke afa na gigi ngangu ti lo?

• Aturugu wa Jéhovah alingbi ti sala na kusala ti bata azo ti lo?

• Jéhovah afa na gigi ngangu ti lo na yâ aye wa so asi?

• Fä wa e yeke na ni so fade Jéhovah ayeke sala si azendo ti lo aga tâ tene?

[Afoto na lembeti 20]

‘I yä lê ti i na nduzu na i ba. Zo wa aleke aye so?’

[Lingu ti afoto]

Foto ti Malin, © IAC/RGO 1991

[Afoto na lembeti 23]

Gbungo li na ndo afä ti ngangu ti Jéhovah akpengba mabe na yâ azendo ti lo