E Bi Bê na Atene ti Prophétie ti Nzapa Teti Ngoi ti E

Mo mä nzoni, mo molenge ti zo; ye so mo ba tongana suma ayeke ye ti lâ ti nda ni.”​—DANIEL 8:17.

1. Ye wa Jéhovah aye ti tene azo kue ahinga na ndo ngoi ti e?

JÉHOVAH ayeke bata gi teti lo oko pepe hingango ye na ndo aye so ayeke si ande. Nde na so, lo yeke Wafango na gigi atene ti lingo. Ti tene ni biani, lo ye si e kue e hinga so e gue biani na li ni mingi na “lâ ti nda ni.” So ayeke biani mbeni kpengba sango teti akoli na awali ngbundangbu omene so ayeke laso na ndo sese!

2. Ngbanga ti nyen kekereke ti sese agbu bê ti azo?

² A yeke ye ti dongo bê so sioni sese ti laso aga ndulu na futingo ti lo? Zo ayeke na ngangu ti tambela na ndo ti nze, me na ando mingi, a yeke lakue na mbito si lo yeke fono na ndo ti alege ti sese so. Lo yeke na ngangu ti zia na yâ ti da amasini ti kode ti laso, ye oko lo lingbi pepe ti kanga lege na gbâ ti asewa so ayeke kangbi tele. Na lo duti na ngangu ti zi yanga ti mbeni ngoi ti tokuango asango, ye oko lo lingbi pepe ti fa na azo ti duti na siriri na ndo oko. Aye mingi so atï na ngu ayeda na afä mingi ti Bible so atene e yeke na lâ ti nda ni.

3. Lawa a sala kusala na atene “lâ ti nda ni” ti fani kozoni na ndo sese?

³ “Lâ ti nda ni.” A yeke ange Gabriel si asala kusala ti fani oko ni na akpengba tene so, a sala ngu 2 600 awe. Mbeni prophète ti Nzapa, so mbito agbu lo mingi, amä Gabriel so atene na lo: “Mo mä nzoni, mo molenge ti zo; ye so mo ba tongana suma ayeke ye ti lâ ti nda ni.”​—Daniel 8:17.

So Ayeke “Lâ ti Nda Ni”!

4. Na ambeni lege nde wa Bible asala tene ti ngoi ti nda ni?

⁴ Atene “lâ ti nda ni” na “lâ ti nda ni so A diko lâ ni awe” asigigi fani omene na yâ buku ti Daniel. (Daniel 8:17, 19; 11:35, 40; 12:4, 9) Ala ndu “lâ ti nda ni” so bazengele Paul asala tene ni giriri. (2 Timothée 3:1-5) Jésus Christ asala tene ti ngoi so tongana “singo” ti lo tongana Gbia so azia lo na ndo mbata na yayu.​—Matthieu 24:37-39.

5, 6. Azo wa “akpe na ndo nde nde” na ngoi ti nda ni, na ye ti pekoni ayeke nyen?

⁵ Daniel 12:4 atene: “Me mo, O Daniel, mo kanga tene so, mo kanga mbeti ni na sceau, juska lâ ti nda ni. Fade azo mingi akpe na ndo nde nde, na ndara awu mingi.” Teti angu ngbangbo mingi abata na lingo na akanga na sceau ye mingi so Daniel asû na mbeti si hingango ndo ti zo alingbi ti gbu nda ni pepe. Me ti laso a yeke tongana nyen?

⁶ Na ngoi ti lâ ti nda ni so e yeke dä, aChrétien be-ta-zo mingi ‘akpe na ndo nde nde’ na yâ alembeti ti Tene ti Nzapa. Ye ti pekoni ayeke so wa? Na deba nzoni ti Jéhovah, tâ hingango ndo aga mingi. Na tapande, aTémoin ti Jéhovah so asa yingo na ndo ti ala awara hingango ndo, so amu lege na ala ti hinga so Jésus Christ aga Gbia na yayu na ngu 1914. A lingbi na atene ti bazengele so a sû na 2 Pierre 1:19-21, ala so asa yingo na ndo ti ala na afon ala be-ta-zo ‘ayeke bi bê ti ala na tene ti prophétie’ na ala hinga biani so ngoi so e yeke dä ayeke lâ ti nda ni.

7. Ambeni tondo wa asala si buku ti Daniel ayeke nde?

⁷ Buku ti Daniel ayeke nde na yâ aye mingi. Na yâ alembeti ti lo, mbeni gbia aye ti fâ awandara ti royaume ti lo ngbanga ti so ala lingbi pepe ti fa peko na ti fa nda ti suma ti dongo bê so lo ba; me prophète ti Nzapa alingbi ti sala ni. A bi apendere koli ota so ake ti voro mbeni kota yanda na yâ ti four so aza ngangu mingi, ye oko, wâ ni agbi ala pepe na ala sö kuâ. Tâ na ngoi ti mbeni kota matanga, azo ngbangbo mingi aba mbeni maboko so ayeke sû atene ti ndima na tele ti da ti gbia. Asioni wagbengo lingo asala si abi mbeni mbakoro koli na yâ ti dû ti abamara, me lo sigigi dä na ye oko asala lo pepe. A ba anyama osio na yâ mbeni suma, na nda ni ti anyama so na lege ti prophétie asi juska na lâ ti nda ni.

8, 9. Tongana nyen buku ti Daniel alingbi ti ga na e nzoni, mbilimbili laso, na ngoi ti nda ni?

⁸ Biani, yâ ti buku ti Daniel ayeke use so ayeke nde nde mingi. Oko afa peko ti aye, mbeni andu tene ti prophétie. Ala use kue alingbi ti kpengba mabe ti e. Mbage ni so afa peko ti ye afa so Jéhovah Nzapa ayeke deba nzoni ala so angbâ be-ta-zo na lo. Nga mbage ni ti prophétie akpengba mabe na fango so Jéhovah ahinga tongana nyen mbaï ayeke tambela angu ngbangbo mingi, même angu saki mingi, kozoni.

⁹ Aprophétie nde nde so Daniel afa pekoni agboto lê ti e na ndo Royaume ti Nzapa. Tongana e ba aprophétie so na gango tâ tene, mabe ti e akiri akpengba, legeoko na hingango biani so e yeke na lâ ti nda ni. Ye oko, ambeni wakasango ndo ayeke kasa Daniel; ala tene a sû aprophétie so ayeke na yâ ti buku so ayö iri ti lo biani na peko ti so aye so a ba a tene asala si aprophétie ni aga tâ tene asi awe. Tongana tene ti ala ayeke na lege ni, ye so ayeke ga ande na angangu hundango tene na ndo ye so buku ti Daniel afa na ndo lâ ti nda ni. Awadengo kite akasa nga mbage ti buku ni so afa peko ti aye. Zia e ba tâ tene ni.

Na Gbele Ngbanga!

10. Na lege wa buku ti Daniel ayeke na gbele ngbanga?

¹⁰ Ba tele ti mo so mo yeke na yâ mbeni da ti fango ngbanga, mo gue ti mä mbeni tene ti dengo ngbanga. Wafango ngbanga ni atene na ngangu so zo so tene ayeke na li ti lo asala ye na lege ti handa. Biani, buku ti Daniel afa tele ti lo tongana mbeni tâ ye, so mbeni prophète Hébreu, so aduti na fini na asiècle 7 na 6 K.N.E. asala ni. Me, awakasango ndo atene buku ni ayeke ye ti handa. Tongaso, zia e ba kozoni kue wala mbage ni so afa peko ti ye ague legeoko na mbaï.

11, 12. Ye wa asi na tene so atene Belshatsar ayeke gi mbeni zo ti pande?

¹¹ Zia e ba tene ti ye so alingbi ti di iri ni tene ti gbia so ayeke dä pepe. Na lege ti Daniel chapitre 5, Belshatsar ayeke la ni gbia na Babylone tongana a kamata gbata so na ngu 539 K.N.E. Awakasango ndo ayeke ke tene so teti a wara la ni iri ti Belshatsar na mbeni ndo oko pepe, gi na yâ ti Bible. Na mbage, angbele wasungo-mbaï atene Nabonide aduti giriri ndangba gbia ti Babylone.

¹² Ye oko, na ngu 1854, tongana a hasa ye so angbâ ti gbata ti Our, so ayeke mbeni kodoro ti Babylone ti giriri so laso ayeke na Iraq, a wara ambeni kete ta ti sese. Na ndo ti aye so asû mbeti dä a wara mbeni sambela so na yâ ni Gbia Nabonide asala tene ti “Bel-sar-oussour, kozo molenge ti mbi ti koli.” Même awakasango ndo ake gba ala yeda na ni: Lo yeke Belshatsar ti buku ti Daniel. Na nda ni a ba so gbia so a tene lo yeke dä pepe ayeke biani na fini la ni, a yeke gi azo ti sese si amä tene ti lo hio pepe. So ayeke gi mbeni oko ti aye so afa atene ambeti ti Daniel ayeke tâ tene. Mara ti fä tongaso afa so buku ti Daniel ayeke biani mbage ti Tene ti Nzapa na lo lingbi ti tene e bi bê ti e dä kue fadeso, na lâ ti nda ni.

13, 14. Neboukadnetsar ayeke giriri zo wa, na lo mu tele ti lo mbilimbili na nzapa wa ti wataka?

¹³ Buku ti Daniel ayeke nga na aprophétie so asala giriri tene ti tambelango ti angangu ti komande sese kue nga na akusala ti ambeni gbia ti ala. A lingbi ti hiri mbeni oko ti ala walombe ti bira so aleke mbeni kodoro-togbia. Tongana molenge ti gbia so ayeke héritier ti Babylone, lo na aturugu ti lo aneka la ni aturugu ti Pharaon Néko ti Égypte na Karkémish. Ye oko, mbeni tokua aga so asala si molenge ti gbia walombe so azia na aturugu ti lo ti kota kamba ti hunzi akusala ni. Tongana lo mä so babâ ti lo Nabopolassar akui, pendere so iri ti lo ayeke Neboukadnetsar, ako na ndo mbata ti gbia na ngu 624 K.N.E. Na ngoi ti komandema ti lo, so aninga ngu 43, lo leke mbeni kodoro-togbia so abungbi akodoro so kozoni Assyrie ayeke na ndo ni na lo gboto yâ ti sese ti lo asi na Syrie nga na Palestine, juska na akatikati ti Égypte.

¹⁴ Neboukadnetsar ayeke la ni kpengba wavorongo Mardouk, kota nzapa ti Babylone. Gbia so atene la ni so ahongo na ngangu ti lo kue alondo na nzapa so. Na Babylone, Neboukadnetsar asala wala lo kiri lo leke pendere atemple ti Mardouk na ti ambeni nzapa mingi ti Babylone. Yanda ti lor so gbia ti Babylone so aleke na yando ti Doura ayeke peut-être la ni na iri ti Mardouk. (Daniel 3:1, 2) Na mbage, Neboukadnetsar ayeke ba giriri na nene mingi gingo bendo kozoni si aturugu ti lo ahon.

15, 16. Ye wa Neboukadnetsar asala giriri teti Babylone, na ye wa asi tongana lo pika kate ti lo na ndo kota ti gbata ni?

¹⁵ Na hunzingo ti leke akota gbagba use so angoro Babylone, so babâ ti lo ato nda ni, Neboukadnetsar asala si a ba a tene a lingbi ti gbu kota gbata ni pepe. Ti zia ngia na bê ti wo-gbia ni, so ayeke zo ti Mède na so nzala ti akete hoto na agbako ti kodoro ti lo agbu lo, Neboukadnetsar aleke ayaka so ayeke na nduzu, so azo azia ni na popo ti aye ti pendere mbasambala ti ngoi ti giriri. Lo sala si Babylone aga kota gbata so gbagba angoro ni kue ti lâ ni kâ. So kate si lo pika teti ndo ti vorongo ti wataka!

¹⁶ Mbeni lâ, na baba, Neboukadnetsar atene: ‘So ayeke kota Babylone pepe so mbi sala?’ Yeoko, na lege ti Daniel 4:30-36, “tongana tene so ade na yanga ti gbia,” lo ga zo ti fou. Teti ngu mbasambala, lo wara lege pepe ti komande na lo te pele, gi tongana ti so Daniel asala tene ni giriri. Na pekoni akiri na royaume ti lo. Mo hinga nda ti mbaï ti prophétie so kue? Mo lingbi ti fa tongana nyen kota gango tâ tene ti lo aga na e juska na lâ ti nda ni?

Bango Akete Mbage ti Prophétie

17. Mo yeke fa tongana nyen suma ti prophétie so Nzapa atokua na Neboukadnetsar na yâ ngu use ni ti komandema ti lo tongana gbia ti ndo sese kue?

¹⁷ Zia e ba fadeso ambeni kete mbage ti prophétie ti buku ti Daniel. Na yâ ti use ngu ni so Neboukadnetsar ayeke komande tongana kota mokonzi ti sese kue ti prophétie ti Bible (606/605 K.N.E.), Nzapa atokua na lo mbeni suma so amu mbito. Na lege ti Daniel chapitre 2, lo ba na yâ ti suma so mbeni kota yanda so li ni ayeke na lor, libe ni nga na amaboko ni ayeke na argent, yâ ni na kuni ti lo ayeke na ngengere, agere ni ayeke na wen na apaogere ni ayeke na wen nga na ndô. Ambage nde nde ti yanda so aduti la ni fä ti nyen?

18. Na yâ ti suma ni, aye so aduti fä ti nyen: li ti yanda ni so ayeke na lor? Libe nga na amaboko ni so ayeke na argent? Yâ ni na kuni ni so ayeke na ngengere?

¹⁸ Prophète ti Nzapa atene na Neboukadnetsar: “O gbia, . . . mo yeke li ti lor.” (Daniel 2:37, 38) Neboukadnetsar aduti mokonzi ti mbeni hale ti agbia so akomande Kodoro-togbia ti Babylone. Kodoro-togbia ti aMède na aPerse, so libe na amaboko ti yanda ni aduti fä ni, akinda kodoro-togbia ti Babylone so. Na pekoni Kodoro-togbia ti aGrec aba gigi, so yâ na akuni ti ngengere aduti fä ni. Ngangu ti komande sese kue so ato nda ni tongana nyen?

19, 20. Alexandre ti Kota ayeke zo wa, na kusala wa lo sala na yâ salango si Grèce aga mbeni ngangu ti komande ti sese kue?

¹⁹ Na siècle osio K.N.E., mbeni pendere asala kota kusala mingi na yâ gango tâ tene ti prophétie ti Daniel. A dü lo na ngu 356 K.N.E., na pekoni sese ahiri lo Alexandre ti Kota. Tongana a fâ babâ ti lo, Philippe, na ngangu na ngu 336 K.N.E., Alexandre ako na ndo mbata ti gbia ti Macédoine; lo yeke la ni na ngu 20.

²⁰ Na tongo nda ti nze ti mai ti ngu 334 K.N.E., Alexandre ato nda ti mbeni kapa ti mungo akodoro na ngangu. Wungo ti aturugu ti lo ayeke kete, me ala yeke ngangu; na yâ ni a wara aturugu 30 000 so atambela na gere na 5 000 so akpe na mbarata. Na Ngu ti Granique, na banga-do ti Asie Mineure (laso Turquie), Alexandre ahon na ngangu na yâ ti kozo bira ti lo na aPerse na ngu 334 K.N.E. Ti si na ngu 326 K.N.E., walombe so ayeke nze pepe ahon ala na ngangu na lo gue na mbage ti Tö juska na Ngu ti Indus, balé so ayeke sua laso na Pakistan. Ye oko a hon Alexandre na ngangu na yâ ndangba bira ti lo na ngoi so lo yeke na Babylone. Na lango 13 ti juin 323 K.N.E., gi na ngu 32 na nze 8 senge, kuâ, wato ti ngangu ahon kue, akinda Alexandre. (1 aCorinthien 15:55) Ye oko, na lege ti akodoro so lo hon na ngangu, Grèce aga mbeni ngangu ti komande ti sese kue, tongana ti so prophète Daniel asala tene ni kozo.

21. Nde na Kodoro-togbia ti Rome, mbeni ngangu wa ti komande sese kue gere ti yanda ti suma ni so ayeke giriri tongana wen aduti fä ni?

²¹ Agere ti kota yanda so ayeke ti wen aduti fä ti nyen? A duti Rome, mbeni ngangu so ayeke tongana wen, so aneka na afâ ndulu ndulu kodoro-togbia ti Grèce. Azo ti Rome ayekia oko pepe Royaume ti Nzapa so Jésus Christ afa tene ni: ala fâ lo na ndo keke ti pasi na ngu 33 N.E. Ti hunzi biani tâ lege ti vorongo ti aChrétien, Rome asala ngangu na adisciple ti Jésus. Ye oko, agere ti wen ti yanda so Neboukadnetsar aba na suma aduti gi pepe fä ti kodoro-togbia ti Rome, me nga mbage ti lo ti poroso so aba gigi na pekoni, ngangu ti komande sese kue ti Anglo-Américain.

22. Tongana nyen yanda ti suma ni amu maboko na e ti ba so e gue ayo na yâ ngoi ti nda ni?

²² Mandango ye nzoni afa so e gue ayo na yâ ngoi ti lâ ti nda ni, teti e si awe na gere ti yanda so aba na suma, so ayeke na wen nga na ndô. Ambeni ngorogbia ti laso ayeke tongana wen wala akomande na ngangu, na ngoi so ambeni nde ayeke tongana ndô. Atä wokongo ti ndô, so a leke na “ahale ti azo,” a lingbi ayanga-ti-komande so ayeke tongana wen azia asenge zo asala tene ti bê ti ala na ndo angorogbia so akomande ala. (Daniel 2:43; Job 10:9) Biani, komandema ti ngangu na asenge zo atingbi nzoni pepe ahon wen na ndô. Me fade na yâ ngoi kete Royaume ti Nzapa ayeke futi sese so yâ ni akangbi na lege ti tene ti poroso.​—Daniel 2:44.

23. Tongana nyen mo yeke fa peko ti bango li na asuma so Daniel awara na yâ kozo ngu ti komandema ti Belshatsar?

²³ Chapitre 7 ti pendere prophétie ti Daniel ague na e nga na lâ ti nda ni. A sala tene ti mbeni ye so asi na kozo ngu ti Belshatsar, Gbia ti Babylone. Na ngoi ni kâ, so ngu ti lo ahon fadeso 70, Daniel aba “suma, na lo ba ye na li ti lo tongana suma, na ndo tange ti lo.” Na asuma so amu mbito na lo mingi! Lo tene na kongo: “Ba, pupu osio ti yayu aïa ngangu na ndo kota ngu ti ingo. Na akota nyama osio asigigi na kota ngu ti ingo so, ala yeke nde nde.” (Daniel 7:1-8, 15) So tâ anyama ti dongo bê! Kozoni a yeke mbeni bamara so ayeke na kpangbi, na use ni akpa ours. Na pekoni mbeni ze so ayeke na akpangbi osio nga na ali osio aba gigi! Nyama osio ni, so ayeke na ngangu mingi, ayeke na akota pembe ti wen na anza bale oko. Na popo ti anza bale oko ti lo mbeni “kete nza” alondo, so ayeke na ‘lê tongana lê ti zo’ nga na ‘yanga so asala kota tene na baba.’ So tâ anyama ti ndima!

24. Na lege ti Daniel 7:9-14, ye wa Daniel aba na yayu, nga suma so aye ti fa nyen?

²⁴ Asuma ti Daniel so aga na peko ayeke tambela na yayu. (Daniel 7:9-14) “Lo Ti Giriri,” Jéhovah Nzapa, aduti na ndo mbata ti gbia, na yâ ti gloire; lo duti tongana Wafango ngbanga. ‘Saki mingi ti asaki mingi mingi asala na lo, na saki bale oko lege saki bale oko aluti na gbele lo.’ Lo fâ sioni ngbanga na ndo anyama, tongaso Nzapa alungula yanga-ti-komande na tïtî ala na lo futi nyama osio ni. A mu mbeni ngangu ti komande so aninga na ndo “azo kue, amara kue, na azo ti yanga nde nde kue” na mbeni “Zo oko tongana Molenge Ti Zo.” Ye so agboto lê na ndo ngoi ti lâ ti nda ni nga na ziango na ndo mbata ti gbia Molenge ti zo, Jésus Christ, na ngu 1914.

25, 26. Ahundango tene wa alingbi ti londo tongana e diko buku ti Daniel, nga mbeti wa alingbi ti mu maboko ti kiri tene na ni?

²⁵ A yeke tâ tene so awadikongo buku ti Daniel ayeke hunda ande ambeni tene. Na tapande, anyama osio ti Daniel chapitre 7 aduti fä ti nyen? Tongana nyen ti fa nda ti prophétie ti “ayenga bale mbasambala” ti Daniel 9:24-27? Ka ti Daniel chapitre 11 na bira ti prophétie na popo ti “gbia ti banga” na ti “gbia ti mbongo” ayeke tongana nyen? Ye nyen e lingbi ti ku na mbage ti agbia so na “lâ ti nda ni”?

²⁶ Na ndo ahundango tene so, ye asi so Jéhovah amu hingango nda ti ye na awakua ti lo na ndo sese so asa yingo na ndo ti ala, “azo ti be-vulu ti Lo Ti Nduzu Ahon Kue,” tongana ti so Daniel 7:18 ahiri na ala. Nga, “ngba ti be-ta-zo na ti ndara” aleke ye ti tene e kono hingango ye ti e na ndo ambeti ti prophète Daniel so asala na gbe ti yingo. (Matthieu 24:45, NW) Ye so ayeke dä fadeso na yâ fini mbeti so asigigi ade ti ninga pepe, E Bi Bê na Prophétie ti Daniel! Buku so alembeti ni ayeke 320, so apendere foto ayeke dä mingi, asala tene na ndo buku kue ti Daniel. Lo fa nda ti aprophétie oko oko so akpengba mabe nga na tene oko oko so prophète so a ndoye lo mingi afa pekoni.

Tâ Nda ti Tene Teti Ngoi ti E

27, 28. (a)  Ye wa ayeke tâ ye na ndo gango tâ tene ti aprophétie ti buku ti Daniel? (b) E yeke na yâ ngoi wa, na a lingbi e sala nyen?

²⁷ Zia e ba mbeni kota tene: Nde na ambeni nzene nzene tene oko oko, aprophétie kue so ayeke na yâ buku ti Daniel aga tâ ye awe. Na tapande, e yeke ba fadeso tambelango ti aye ti sese so apaogere ti yanda so aba na suma asala tene ni na so Daniel chapitre 2 afa pekoni. A zi akamba ti wen na tele ti gunda ti keke ti Daniel chapitre 4 na lege ti ziango Messie na Gbia, Jésus Christ, na ndo mbata ti gbia na ngu 1914. Biani, tongana ti so Daniel chapitre 7 afa ni, na pekoni, Lo ti Giriri amu ngangu ti komande na Molenge Ti Zo.​—Daniel 7:13, 14; Matthieu 16:27–17:9.

²⁸ Alango 2 300 ti Daniel chapitre 8 nga na alango 1 290 na 1 335 ti Daniel chapitre 12 ahon awe na peko ti e na yâ mbaï. Mandango Daniel chapitre 11 afa so tiri so akangbi ‘gbia ti banga’ na ‘gbia ti mbongo’ ayeke na andangba mbage ni ti lo. Aye mingi so atï na ndo ti ye so Mbeti ti Nzapa ayeda na ni awe: e gue biani na li ni mingi na lâ ti nda ni. Teti e yeke na mbeni ngoi so ayeke nde mingi ti mbaï, a lingbi e leke na bê ti e ti sala nyen? Biani, a lingbi e bi bê na atene ti prophétie ti Jéhovah Nzapa.

Mo Yeke Kiri Tene Tongana Nyen?

• Nzapa aye si azo kue ahinga nyen na ndo ngoi ti e?

• Tongana nyen buku ti Daniel alingbi ti kpengba mabe ti e?

• Aye wa ayeke na tele ti yanda ti suma ti Neboukadnetsar, na ala duti fä ti nyen?

• A lingbi e hinga ye wa na ndo gango tâ tene ti aprophétie ti buku ti Daniel?