“Sö Mo Mveni nga Ala so Amä Mo”

“Sala hange lakue na mo mveni nga na fango ye ti mo. . . . Na salango ye so fade mo sö mo mveni nga ala so amä mo.”​—1 TIMOTHÉE 4:16, NW.

1, 2. Ye wa apusu atâ Chrétien ti ngbâ ti sala kusala ti ala ti sö fini ti zo?

NA YÂ mbeni kete kodoro ti Thaïlande ti banga so ayo mingi na tele ti ambeni, mbeni koli na wali ti lo so ayeke aTémoin ti Jéhovah ayeke tara agere ti fini yanga ti kodoro so ala manda, na gbele azo ti mbeni kete mara so ayeke lango na ndo ti ahoto so ayo na nduzu mingi pepe. Ti kangbi nzo tene ti Royaume ti Nzapa na azo ti kete kodoro ni, ade ti ninga pepe koli so na wali ti lo ato nda ti manda yanga ti Lahu.

² Koli ni atene: “A yeke ngangu mingi ti fa peko ti ngia nga na nzerengo tele so e wara, na salango kusala na popo ti azo so e sala nzala ti ala. E ba tele ti e biani na yâ gango tâ tene ti Apocalypse 14:6, 7, na fango nzo-sango ‘na amara kue, akete mara kue, na ayanga kue.’ Ando ti kusala so nzo tene ade ti lï dä pepe ayeke mingi pepe, na ndo so ayeke biani mbeni oko ti ala. Wungo ti azo so e yeke manda Bible na ala aga ndulu ti hon so e lingbi ti sala ni nzoni.” A yeke polele so koli na wali so ayeke na beku ti sö pepe gi ala mveni me nga ala so amä tene ti ala. Tongana aChrétien, e kue e yeke na beku pepe ti sala mara ti ye tongaso?

“Sala Hange Lakue na Mo Mveni”

3. Ti sö ambeni zo, a lingbi e sala nyen kozo?

³ Bazengele Paul awa la ni Timothée, “Sala hange lakue na mo mveni nga na fango ye ti mo,” na wango so andu aChrétien kue nga. (1 Timothée 4:16, NW) Biani, ti mu maboko na ambeni zo ti wara salut, a lingbi kozoni e sala hange na e mveni. E lingbi ti sala ni tongana nyen? Ti kozo ni, a lingbi e ngbâ lakue na donzi na ndo ngoi so e yeke na yâ ni. Jésus amu la ni mbeni fä so aye mingi ayeke na yâ ni, tongaso si adisciple ti lo alingbi ti hinga tongana “hunzingo ti aye ti sese so” asi. Ye oko, Jésus atene nga so e yeke hinga mbilimbili pepe lawa si nda ni ayeke si. (Matthieu 24:3, 36) A lingbi e sala ye tongana nyen na gbele ye so?

4. (a) Bango ndo wa a lingbi e duti na ni na mbage ti ngoi so angbâ teti bungbi ti aye ti fadeso? (b) Bango ndo wa a lingbi e kpe?

⁴ Zo oko oko na popo ti e alingbi ti hunda, ‘Mbi yeke sala kusala na tanga ti ngoi so angbâ teti bungbi ti aye ti fadeso ti sö mbi mveni nga ala so amä mbi? Wala mbi yeke tene, “Teti so e hinga mbilimbili pepe lawa si nda ni ayeke ga, fade mbi bi bê na ndo ni mingi pepe”?’ Ndangba bango ndo so ayeke na lege ni oko pepe. A gue biani nde na wango ti Jésus: “I fa so i yeke duti ndulu, teti na mbeni ngbonga so i ku pepe, Molenge ti zo ayeke ga.” (Matthieu 24:44, NW) Biani, so ayeke pepe ngoi ti tene e glisa wâ ti e teti kusala ti Jéhovah wala ti bi lê na mbage ti sese ti gi nzoni dutingo wala ngia.​—Luc 21:34-36.

5. Atapande wa atémoin ti ngoi so aga kozo na aChrétien azia?

⁵ Mbeni lege nde so e lingbi nga ti fa so e yeke sala hange na e mveni ayeke ti gbu ngangu tongana aChrétien be-ta-zo. Awakua ti Nzapa na ngoi ti giriri agbu ngangu lakue, atä ala yeke ku ti tene azi ala fade fade wala pepe. Na peko ti salango tene ti atapande ti atémoin ti ngoi so aga kozo na aChrétien tongana Abel, Hénok, Noé, Abraham na Sara, Paul atene: “Ala de ala wara ye ti zendo ni pepe, me ala ba ye ni yongoro kâ, na ala yeke na ngia, na ala tene ala yeke awande na azo ti lege na sese so.” Ala tï pepe na yâ ti anzala ti dutingo na pendere fini so ayeke ngangu pepe, wala ala tï nga pepe na yâ bibe so angoro ala lâ ni so apusu zo ti sala ye ti pitan, me ala ku na bê kue ti “wara ye ti zendo ni.”​—aHébreu 11:13; 12:1.

6. Tongana nyen bango ndo ti aChrétien ti kozo siècle na ndo salut andu kode ti ala ti duti na fini?

⁶ A-Chrétien ti kozo siècle aba nga tele ti ala tongana “awande” na yâ sese so. (1 Pierre 2:11) Atä na peko ti so a sö ala na yâ futingo ti Jérusalem na ngu 70 N.E., atâ Chrétien azia pepe ti fa tene, wala ala tï nga pepe na yâ dutingo na fini tongana tanga ti azo ti sese. Ala hinga giriri so mbeni kota salut ayeke ku ala so angbâ be-ta-zo. Biani, a si na ngu 98 N.E., bazengele Jean asû na mbeti: “Sese ni ayeke hon, na nzala ni nga, me zo so asala ye so bê ti Nzapa aye, lo ngbâ lakue lakue.”​—1 Jean 2:17, 28, NW.

7. Tongana nyen aTémoin ti Jéhovah ayeke fa gbungo ngangu na ngoi ti laso?

⁷ Na ngoi ti laso nga aTémoin ti Jéhovah ayeke gbu ngangu na yâ kusala ti aChrétien, atä so a yeke sala ngangu na ala mingi. Bê so azia pepe so ala fa na gigi ayeke gi senge senge? Oko pepe, teti Jésus adë bê ti e: “Lo so agbu ngangu a si na nda ni, fade a sö lo,” atä a yeke nda ti angbele ye ti fadeso wala nda ti fini ti zo ni ti laso. Na ngoi ti londongo ti awakinda, fade Jéhovah ayeke dabe lo na awakua be-ta-zo ti lo kue so akui na lo yeke futa ala.​—Matthieu 24:13; aHébreu 6:10.

8. Tongana nyen e lingbi ti fa so e ba na nene ni gbungo ngangu ti aChrétien ti giriri?

⁸ Na ndo ni, e yeke na ngia so aChrétien be-ta-zo ti giriri abi bê la ni pepe gi na salut ti ala mveni. Biani, e so e manda ye na ndo Royaume ti Nzapa na lege ti ngangu so ala sala e yeke na bê ti kiri singila mingi teti so ala gbu ngangu na yâ salango ye alingbi na kusala ti Jésus: “Tongaso i gue, i sala si azo na popo ti amara kue aga adisciple, . . . i fa na ala ti bata ye kue so mbi komande na i. Na ba! Mbi yeke na i lakue juska na ngoi ti hunzingo ti aye ti fadeso.” (Matthieu 28:19, 20, NW) Na ngoi kue so lege angbâ ti zi teti e, e lingbi ti fa bê ti kiri singila ti e na fango tene na azo so ade ti mä nzo tene pepe. Ye oko, fango tene ayeke gi kozo ye so ahunda ti sala na adisciple.

‘Sala Hange na Fango Ye ti Mo’

9. Tongana nyen mbeni bango ndo so ayeke nzoni alingbi ti mu maboko na e ti to nda ti amandango Bible?

⁹ Kusala ti e andu pepe gi fango tene me a ndu fango ye nga. Jésus amu na e kusala ti fa na azo ti bata aye kue so lo komande. Biani, na yâ ti ambeni territoire, a ba so a yeke azo mingi pepe si aye ti manda ye na ndo Jéhovah. Me dutingo na mbeni bango ndo so ayeke nzoni pepe na mbage ti mbeni territoire alingbi ti sala si angangu so e yeke sala ti to nda ti amandango Bible akiri na peko. Yvette, pionnier na yâ mbeni territoire so ambeni zo atene a yeke lë lengo pepe, aba so agene so aga, na so ayeke pepe na mara ti bango ndo ti sioni tongaso, ato nda ti amandango Bible na da. Na peko ti so lo sala si bango ndo ti lo akiri aga nzoni ahon, Yvette nga awara azo so aye ti manda Bible.

10. Kota kusala ti e tongana awafango Bible ayeke so wa?

¹⁰ Ambeni Chrétien alingbi ti gi bê ti ala kozoni ti hunda ti manda Bible na azo so asala nzala ti tene ni ngbanga ti so ala tene ala lingbi pepe ti mu li ni na mbeni mandango ye. Biani, akode ti e ayeke nde nde. Me a hunda pepe na e ti duti na angangu kode mingi ti sala kusala nzoni tongana awafango Tene ti Nzapa. Tokua ti Bible so ayeke na saleté oko pepe ayeke na ngangu mingi, na Jésus atene la ni so azo so ayeke tongana angasangbaga ahinga go ti tâ Berger tongana ala mä ni. Tongaso, kusala ti e ayeke gi ti gue na tokua ti Jésus, Nzo Berger, polele tongana ti so e lingbi ti sala.​—Jean 10:4, 14.

11. Tongana nyen mo lingbi ti sala ye nzoni ahon na yâ mungo maboko na mbeni zo so ayeke manda Bible?

¹¹ Tongana nyen mo lingbi ti gue na tene ti Jésus nzoni mingi ahon? Ti to nda ni, gi ti hinga nzoni ye so Bible atene na ndo kota tene so i yeke ba. A lingbi mo mveni mo gbu nda ti mbeni kota tene nzoni kozo si mo lingbi ti fa ni na ambeni zo. Nga, tara ti sala si mandango ye ni atambela na lege ti nengo tele nga na nzobe. Azo so ayeke manda ye, na a ndu akete molenge nga, ayeke manda ye nzoni ahon tongana agbu ala na ngangu pepe nga tongana wafango ye ni ayekia ala na afa nzobe na ala.​—aProverbe 16:21.

12. Mo lingbi ti sala tongana nyen ti hinga biani so wamandango ye ni agbu nda ti ye so mo yeke fa na lo?

¹² Tongana wafango ye, mo ye pepe ti fa aye gi ti tene wamandango ye ni akiri afa pekoni gi senge tongaso. Mu maboko na lo ti gbu nda ti ye so lo yeke manda. Mandango mbeti ti zo so ayeke manda ye ni, ye so lo manda na yâ fini ti lo, nga na ye so lo hinga na ndo Bible ayeke sala ngangu na ndo gbungo nda ti ye so mo yeke tene. Ni la, mo lingbi ti hunda mo mveni, ‘Lo gbu mbilimbili nda ti aversê so afa na yâ ye ti manda ni?’ Mo lingbi ti pusu lo ti fa atene ti bê ti lo na gigi na lege ti ahundango tene so alingbi pepe ti mu akiringo tene na ni gi na lege ti senge tene oui wala non, me so ahunda ti fa nda ti ye. (Luc 9:18-20) Na mbeni mbage nde, ambeni zo so ayeke manda ye ayeke sala mbito ti hunda tene na zo so ayeke fa ye na lo. Tongaso, ala lingbi ti gue na li na yâ mandango ye ni, na gbungo mbilimbili pepe nda ti ye so ayeke fa na ala. Tisa zo so ayeke manda ye ni ti hunda atene nga ti tene na mo tongana lo gbu nda ti mbeni tene kue pepe.​—Marc 4:10; 9:32, 33.

13. Tongana nyen e lingbi ti mu maboko na wamandango ye ni ti ga wafango ye?

¹³ Mbeni kota nda ti mungo li ni na yâ mandango Bible ayeke ti mu maboko na zo so ayeke manda ye ti ga wafango ye. (aGalate 6:6) Ti sala ni, tongana i dabe na ye so i manda, mo lingbi ti hunda lo ti fa nda ti mbeni tene na mo na lege so ayeke ngangu pepe, mo ba mo tene lo yeke fa ye na mbeni zo so amä ni kozo pepe. Na pekoni, tongana lo lingbi awe ti mu mbage na fango tene, mo lingbi ti tisa lo ti bungbi oko na mo na yâ fango tene. Tele ti lo alingbi biani ti nzere tongana lo yeke sala kusala na tele ti mo, na fade salango ni lakue ayeke mu maboko na lo ti kono ziango bê ti lo kue dä juska lo lingbi ti gue lo oko na fango tene.

Mu Maboko na Wamandango Ye Ni ti Ga Ndeko ti Jéhovah

14. Kozo ye so mo zia na gbele mo ti sala tongana wafango ye ayeke so wa, na fade ye nyen amu maboko ti sala ni nzoni?

¹⁴ Kozo ye so Chrétien kue so ayeke wafango ye azia na gbele lo ti sala ayeke ti mu maboko na wamandango ye ni ti ga ndeko ti Jéhovah. Fade mo yeke sala ye so gi pepe na lege ti atene ti mo me nga na lege ti tapande ti mo. Fango ye na lege ti tapande ayeke sala kota ye mingi na ndo bê ti azo so ayeke manda ye. Akusala alingbi ti sala ye nzoni mingi ahon atene ti yanga, mbilimbili tongana tene ni andu yorongo alengo ti nzoni salango ye nga na wâ na yâ zo so ayeke manda ye. Tongana lo ba so mo yeke sala atene nga akusala ti mo ndali ti anzoni songo so ayeke na popo ti mo na Jéhovah, bê ti lo alingbi ti pusu lo mingi ahon ti lë mara ti alengo tongaso lo mveni.

15. (a) Ngbanga ti nyen a yeke kota ye mingi ti tene zo so ayeke manda ye alë mbilimbili bango ndo teti salango na Jéhovah? (b) Tongana nyen mo lingbi ti mu maboko na wamandango ye ni ti ngbâ ti gue na li na lege ti yingo?

¹⁵ Mo ye ti tene wamandango ye ni asala na Jéhovah, pepe gi ngbanga ti so lo ye pepe ti kui na Har-Maguédôn me ngbanga ti so lo ndoye Lo. Na mungo maboko na lo ti lë mara ti bibe so ayeke mbilimbili-kue tongaso, fade mo leke da na lege ti agbakuru so alingbi ti gbi pepe na yâ ti wâ, so ayeke hon na ngangu na yâ atara ti mabe ti lo. (1 aCorinthien 3:10-15) Bibe so ayeke nzoni pepe, tongana nzala ti haka gi peko ti mo wala ti mbeni zo nde, ayeke na lege ni pepe, a yeke mu ande na lo pepe ngangu ti ke abibe so ahon nde na ti aChrétien na so ayeke sala ngangu na ndo zo, na a yeke mu nga na lo pepe kpengbango bê ti sala ye so ayeke na lege ni. Dabe mo, mo yeke duti ande pepe wafango ye na lo teti lakue lakue. Na ngoi so mo yeke na lege ti sala ni, mo lingbi ti wa lo ti ga lakue ndulu mingi ahon na Jéhovah na lege ti dikongo Tene ti Nzapa lâ oko oko nga na gbungo li na ndo ni. Na lege so fade lo yeke ngbâ ande ti kamata “tapande ti nzo tene” so alondo na Bible nga na ambeti so aluti na ndo Bible aninga na peko ti so mandango ye ti mo na lo ako nda ni.​—2 Timothée 1:13.

16. Tongana nyen mo lingbi ti fa na wamandango ye ni ti sambela na tä na bê ti lo kue?

¹⁶ Mo lingbi nga ti mu maboko na wamandango ye ni ti ga ndulu na Jéhovah na fango na lo ti sambela na bê ti lo kue. Mo lingbi ti sala so tongana nyen? Peut-être mo lingbi ti gboto lê ti lo na ndo tapande ti sambela ti Jésus, legeoko na ambeni sambela mingi so alondo na bê, na so a sû pekoni na yâ ti Bible, tongana ti so a wara na yâ ti apsaume. (Psaume 17, 86, 143; Matthieu 6:9, 10) Na ndo ni, tongana zo so mo yeke manda ye na lo amä sambela ti mo na tongo nda nga na kongo nda ti mandango ye ni, fade lo gbu nda ti abibe ti mo na mbage ti Jéhovah. Ni la, a lingbi asambela ti mo afa lakue na gigi atene so alondo biani na bê nga salango tene polele, legeoko na ziango atene ti yingo na ti bibe na ndo so alingbi.

Salango Kusala ti Sö Amolenge ti Mo

17. Tongana nyen ababâ na mama alingbi ti mu maboko na amolenge ti ala ti ngbâ na ndo lege ti salut?

¹⁷ Biani, na popo ti azo so e ye ti sö ala, azo ti sewa ti e ayeke dä. Mingi ti amolenge so ababâ na mama ti ala ayeke aChrétien ayeke sala ye na bê ti ala kue na ala yeke na “mabe so azia pepe.” Ye oko, ambeni azia lege pepe na tâ tene ti lï ngangu na yâ bê ti ala. (1 Pierre 5:9; aEphésien 3:17; aColossien 2:7) Mingi ti apendere so ayeke zia lege ti aChrétien tongana ala ga ndulu ti ga biazo wala tongana ala ga biazo awe. Tongana mo yeke babâ wala mama, ye wa mo lingbi ti sala ti tene ye ni ahunzi tongaso pepe? Kozoni, mo lingbi ti sala ngangu ti leke mbeni dutingo so ayeke nzoni na yâ sewa. Fini ti sewa so ayeke nzoni azia na sese gere ti nzoni bango ndo na mbage ti ngangu ti komande, bango na nene ni anzoni lengo, nga na nzoni songo na ambeni zo. (aHébreu 12:9) Tongaso, kpengba kamba na yâ ti sewa ayeke duti ndo so salango kamarade na popo ti amolenge na Jéhovah alingbi ti kono dä. (Psaume 22:11 [22:10, NW]) Asewa so akpengba ayeke sala ye place oko tongana bungbi oko, atä tongana a hunda na ababâ na mama ni ti mu tele ti ala kue na mungo ngoi so alingbi fade ti sala na kusala ti wara ye teti ala mveni. Na lege so, mo lingbi ti fa na amolenge ti mo na lege ti tapande ti mu anzoni desizion na yâ fini. Ababâ na mama, ye so amolenge ti i ahunda mingi ahon ti wara na mbage ti i ayeke, pepe akungba ti mitele, me i mveni, ngoi, ngangu, na ndoye ti i. Mo yeke mu aye so na amolenge ti mo?

18. Mara ti ahundango tene wa a lingbi ababâ na mama amu maboko na amolenge ti ala ti wara kiringo tene na ni?

¹⁸ A lingbi ababâ na mama atene lâ oko pepe so fade amolenge ti ala ayeke ga aChrétien gi tongaso nga. Daniel, so ayeke ancien nga babâ ti amolenge oku, atene: “A lingbi ababâ na mama amu ngoi ti mu maboko ti tomba adengo kite so, na mbeni lege so alingbi ti kpe ni pepe, amolenge ti ala ayeke wara na ekole nga na ambeni ndo. Na bê so anze pepe, a lingbi ala mu maboko na amolenge ti ala ti wara akiringo tene na ahundango tene tongana: ‘E yeke biani na lâ ti nda ni? Tâ lege ti vorongo ayeke biani gi oko? Ngbanga ti nyen, atä so a ba a tene salango ye ti lo ayeke na lege ni, mbeni kamarade ti da-mbeti ayeke pepe nzoni kamarade? A yeke lakue sioni ti bungbi koli na wali kozoni na mariage?’” Ababâ na mama, i lingbi ti zia bê kue na ndo Jéhovah ti hiri deba nzoni na ndo angangu ti i, teti lo nga lo yeke bi bê na nzoni duti ti amolenge ti i.

19. Ngbanga ti nyen a yeke nzoni ahon ti tene ababâ na mama ala mveni amanda ye na amolenge ti ala?

¹⁹ Ambeni babâ na mama atene so ala lingbi pepe ti manda ye na amolenge ti ala mveni. Ye oko, a hunda mo pepe ti bi bê tongaso, teti mbeni zo nde so alingbi ti fa ye na amolenge ti mo nzoni ahon mo ayeke pepe. (aEphésien 6:4) Mandango ye na amolenge ti mo mveni ayeke mu ande lege na mo ti hinga mbilimbili ye so ayeke na yâ bê nga na bibe ti ala. Asalango tene ti ala alondo na bê wala ala yeke tene ni gi tongaso? Ala mä na bê biani na ye so ala yeke manda? Jéhovah ayeke tâ zo biani na lê ti ala? Mo lingbi ti wara akiringo tene na akota hundango tene so nga na ambeni nde gi tongana mo mveni mo manda ye na amolenge ti mo.​—2 Timothée 1:5.

20. Tongana nyen ababâ na mama alingbi ti sala si mandango ye na sewa anzere na a ga na ye ti nzoni?

²⁰ Tongana mo to nda ti kapa ti mandango ye na sewa awe, mo lingbi ti sala nyen ti bata ni? Joseph, mbeni ancien nga babâ ti akete molenge use ti koli na ti wali, atene: “Legeoko tongana ti amandango Bible kue, a lingbi mandango ye na sewa anzere, a duti mbeni ye so zo kue ayeke ku ni na ngia. Ti sala so na yâ ti sewa ti e, a lingbi e sala ye na ngangu mingi pepe na ndo tene ti ngoi. Mandango ye ti e alingbi ti ninga ngbonga oko, me atä tongana e yeke gi na penze-ngbonga bale oko, e yeke manda ye lakue. Mbeni ye so asala si mandango ye ti e aga kota ye na yâ ti yenga teti amolenge ayeke ti so e yeke haka peko ti ambaï so ayeke na yâ Mbeti ti atene ti Bible.a Lingo ti ye so na yâ li nga gbungo nda ti ye so aga na pekoni ayeke kota ye mingi ahon wungo ti aparagraphe so e ba.”

21. Ababâ na mama alingbi ti fa ye na amolenge ti ala na ngoi wa?

²¹ Biani, fango ye na amolenge ti mo aluti pepe gi na ndo angoi ti mandango ye. (Deutéronome 6:5-7) Ita-koli Témoin na Thaïlande so a sala tene ti lo na tongo nda ni atene: “Mbi yeke dabe mbi nzoni mingi tongana nyen Babâ ayeke mu mbi na tele ti lo na yâ kusala ti fango tene, na ndo agbazabanga ti e, juska na ambage ti territoire ti kongrégation ti e so zo ayeke si dä mingi pepe. Na kite oko pepe, a yeke pendere tapande ti ababâ na mama ti e nga fango ye ti ala na e na yâ ti adutingo kue si amu maboko na e ti soro ti lï na yâ kusala ti ngoi kue. Na aye so ala fa na e angbâ lakue ti sala kusala nzoni. Mbi ngbâ lakue ti sala kusala na ambage ti yaka so ayo mingi!”

22. Tongana mo ‘sala hange na mo mveni nga na fango ye ti mo,’ fade ye nyen aga na pekoni?

²² Na mbeni lâ so aga ndulu awe, tâ na mbilimbili ngoi ni, Jésus ayeke ga ande ti sala ye alingbi na fango ngbanga ti Nzapa na ndo bungbi ti aye ti fadeso. Fade na pekoni kpengba ye so ayeke lï na yâ mbaï ti gigi kue, me awakua be-ta-zo ti Jéhovah ayeke ngbâ ande lakue ti sala na lo na batango salut ti lakue lakue na gbele ala. Mo ye ti duti na popo ti ala, legeoko na amolenge ti mo nga na azo so mo yeke manda Bible na ala? Tongaso dabe mo: “Sala hange lakue na mo mveni nga na fango ye ti mo. Ngbâ na yâ aye so, teti na salango ye so fade mo sö mo mveni nga ala so amä mo.”​—1 Timothée 4:16, NW.

[Kete Tene na Gbe Ni]

Mo Lingbi ti Fa Nda Ni?

• A lingbi bango ndo ti e aduti so wa, teti e hinga pepe mbilimbili ngoi ti fango ngbanga ti Nzapa?

• Na alege wa e lingbi ti ‘sala hange na fango ye ti e’?

• Tongana nyen e lingbi ti mu maboko na mbeni zo so ayeke manda Bible ti ga ndeko ti Jéhovah?

• Ngbanga ti nyen a yeke kota ye mingi ti tene ababâ na mama amu ngoi ti fa ye na amolenge ti ala?

[Foto na lembeti 27]

Nengo tele na nzobe asala si mandango ye atambela nzoni ahon

[Foto na lembeti 31]

Ti tene mandango ye anzere, haka peko ti ambaï ti Bible: ngbanga so Salomon afâ na popo ti awali ti pitan use