Mungo ye so aga na ngia

GENIVAL ayeke mbeni koli so alango na yâ mbeni vaka so a wara gi agbagbara da na mbongo-to ti Brésil. Kete nginza so lo wara tongana lo sala kua ti sinziri na hôpital amû lege na lo ti mû kobe ti yanga na wali nga na amolenge ti lo. Atâa kpale so lo yeke na ni, Genival ayeke mû lani dîme lakue. Na ndembe so lo yeke pete yâ ti lo ti fa nzara, lo tene: “Na ambeni ngoi sewa ti mbi akui nzara, me mbi ye ti sala na Nzapa na ngangu ti mbi kue, atâa a hunda nyen.”

Tongana a zi lo na kua awe, Genival angbâ lakue ti mû dîme ti lo. Pasteur ti lo ahunda na lo ti tara bê ti Nzapa na mungo gbâ ti nginza. Pasteur ni atene na lo so Nzapa ayeke tuku biani deba nzoni na ndo lo. Tongaso, Genival aleke ti kä da ti lo na ti mû nginza ni na église.

Genival ayeke pëpe oko zo so aye ti mû ye na bê kue tongaso. Azo mingi so ayeke na yâ ti kota yere ayeke mû dîme lakue ngbanga ti so église ti ala afa na ala so Mbeti ti Nzapa ahunda tongaso. Me a yeke tâ tënë?

Ye so Ndia ti Moïse afa na ndo dîme

A sala angu 3 500 tongaso awe, Jéhovah Nzapa amû lani Ndia na amara 12 ti Israël ti giriri. Na yâ ni a wara ndia ti mungo dîme. Ndia so ahunda ti tene a mû na mara ti Lévi, ndali ti kua so ala yeke sala na temple, dîme na yâ alengo ti kobe ti yaka na ti keke, nga na yâ wungo ti afini nyama so ala wara na ndo ni.​—Lévitique 27:30, 32; Nombre 18:21, 24.

Jéhovah adë bê ti amolenge ti Israël so Ndia ni ‘ayeke hon ndo ti ala pëpe’. (Deutéronome 30:11). Na ngoi kue so ala yeke ngbâ ti bata akomandema ti Jéhovah, so andu nga mungo dîme, lo ze ala so fade alê ti kobe ti ala ayeke lë mingi. Nga ti tene ye amanke ala pëpe, a hunda ti tene ala zia lakue nde mbeni dîme ti ngu oko oko, so mingi ni a yeke sala kusala na ni tongana mara ni atingbi tele ti sala amatanga so andu vorongo. Na lege so, ‘awande so asala kodoro na tele ti ala, amolenge so babâ ti ala ayeke dä pëpe, na awomua’ alingbi te kobe so alingbi na nzara ti ala.​—Deutéronome 14:28, 29; 28:1, 2, 11-14.

Ndia ni afa pëpe so a yeke se ande zo so ake ti mû dîme; ye oko, amolenge ti Israël oko oko ahinga lani so a yeke ngbanga ti ala ti mû maboko na tâ vorongo na lege so. Teti biani, Jéhovah atene so amolenge ti Israël so abâ mungo dîme na nene ni pëpe na lâ ti Malachie ‘anzi lo na dîme na offrande nde nde.’ (Malachie 3:8). A lingbi ti tene oko tënë so na ndo aChrétien so amû dîme pëpe?

E bâ kete si. Mingi ni, andia so amû na yâ ti mbeni kodoro andu mbeni kodoro wande pëpe. Na tapande, ndia so ahunda na awagbotongo kutukutu ti Grande-Bretagne ti kpe na kutukutu na mbage ti wali andu pëpe awagbotongo kutukutu so ayeke na France wala na Centrafrique. Legeoko nga, ndia so ahunda ti mû dîme aduti lani mbage ti mbele so Nzapa ate gi na mara ti Israël (Exode 19:3-8; Psaume 147:19, 20). Gi amolenge ti Israël oko si aduti lani na gbe ti ndia so.

Nga, atâa so a yeke tâ tënë so Nzapa achangé lâ oko pëpe, aye so lo hunda ayeke changé ngoi na ngoi (Malachie 3:6). Bible afa polele so kui ti sandaga ti Jésus, na ngu 33 N.E., ‘alungula’ Ndia ni nga na ‘komandema ti kamata dîme’.​—aColossien 2:13, 14; aEphésien 2:13-15; aHébreu 7:5, 18.

Mungo ye ti aChrétien

Atâa aye so e tene ge, a hunda lakue ti tene a mû amatabisi ti mû maboko na tâ vorongo. Jésus amû yanga na adisciple ti lo ‘ti ga atémoin ti Lo juska na nda ti sese kue.’ (Kusala 1:8). Tongana li ti awamabe ni aga mingi, a hunda ti wara kota wungo ti awafango tënë nga ti asurveillant Chrétien ti sala vizite na ti kpengba akongregation. A hunda nga ti bâ lege ti awomua, amolenge so babâ ti ala yeke dä pëpe, nga na ambeni zo so ye atia ala. Tongana nyen akozo Chrétien awara nginza so a hunda ti sala aye so kue?

Ndulu na ngu 55 N.E., a hunda na aChrétien so ayeke aJuif pëpe, so ayeke na Poto nga na Asie Mineure, ti mû maboko na azo ti yâ ti kongregation ti Judée so ye atia ala mingi. Na yâ ambeti so lo sû na kongregation ti Corinthe, bazengele Paul afa tongana nyen a leke lani “nginza so a bungbi teti azo ti be-vulu”. (1 aCorinthien 16:1). Li ti mo alingbi ti kpe na mango tënë so Paul atene na ndo mungo ye ti aChrétien.

Bazengele Paul adiko pëpe apendere tënë mingi mingi na mê ti afon lo awamabe ti pusu ala ti mû ye. Ti tâ tënë ni, a lingbi lani aChrétien ti Macédoine, so “pono mingi” nga so ‘kota nzinga asala ala avoro lo na tënë mingi ti zia lege na ala si ala lingbi sala beoko na kusala ti mungo matabisi teti azo ti be-vulu.’​—2 aCorinthien 8:1-4.

Biani, Paul awa lani azo ti Corinthe so ayeke na nginza mingi ti mû peko ti aita ti ala ti Macédoine so amû ye mingi. Mbeni bakari atene atâa so kue, lo ‘ke ti mû yanga, lo ye ti lo ti hunda gi ye yeke na ti wa ala. Tongana fade a gbu ala gbungo na ngangu, ka aita ti Corinthe ayeke mû ye na bê ti ala kue pëpe nga na ngia pëpe.’ Paul ahinga lani so “Nzapa andoye zo so amû matabisi na ngia”, me pëpe zo so amû ye na ‘vundu wala na forcé’.​—2 aCorinthien 9:7.

Ye so apusu lani aita ti Corinthe ti mû ye na bê kue ayeke kota mabe nga na hingango ye, so a bungbi ni na tâ ndoye ti ala na mbage ti afon ala aChrétien.​—2 aCorinthien 8:7, 8.

‘Tongana ti so bê ti lo aye’

A hon ti fa mbeni mbilimbili wungo ti aye, Paul ahunda gi ti tene ‘na lâ ti kozoni ti semaine kue, a lingbi azo oko oko kue akamata mbeni ye ti [nginza] so ala wara, ala bata ye so nde’. (1 aCorinthien 16:2, e si e sû agere ti mbeti so nde). Tongana ala leke ti zia lakue mbeni wungo ti nginza nde, aita ti Corinthe ayeke bâ pëpe so tongana Paul asi na ala, a lingbi ala mû ye na bê use wala kirikiri tongaso. Tongana Chrétien oko oko aye ti mû ye, wungo ti ye so lo ye ti mû abâ gi lo oko, ‘tongana ti so bê ti lo aye’.​—2 aCorinthien 9:5, 7.

Tongana ala ye ti wara ye mingi, a hunda na aita ti Corinthe ti mû ye mingi nga. Lâ oko pëpe, a hunda na ala ti mû ye juska a hon ngangu ti ala. Paul atene na ala: “Mbi tene so pëpe ti zia kungba na li ti i.” Tongana mbeni zo aye ti mû ye, a hunda ti tene ‘lo mû ye so alingbi na ye so ayeke na lo, pëpe ti mû ye so ayeke na lo pëpe.’ (2 aCorinthien 8:12, 13; 9:6). Na yâ mbeni mbeti so lo sû na pekoni, bazengele ni agboto mê ti ala, lo tene: “Tongana mbeni zo abata . . . azo ti da ti lo mveni pëpe, lo bele tënë ti mabe awe, na sioni ti lo ahon sioni ti zo so amä na bê pëpe.” (1 Timothée 5:8). Paul ahunda lani pëpe ti mû ye so ague nde na kpengba-ndia so.

So Paul abâ lani lege ti ‘bungbingo nginza teti azo ti be-vulu’ so ye atia ala a fa ye mingi. Na yâ versê oko pëpe, a tene so Paul wala ambeni bazengele ni abungbi nginza wala ahunda dîme ti futa na akusala ti ala mveni (Kusala 3:6). Na kiringo lakue singila teti amatabisi so akongregation atokua na lo, Paul agi ti zia pëpe nene “kungba” na ndogo ti aita ti lo.​—1 aThessalonicien 2:9; aPhilippien 4:15-18.

Mungo ye laso na bê kue

A yeke polele so na kozo siècle adisciple ti Christ amû ye na bê kue, me ala mû dîme pëpe. Ye oko, mo lingbi peut-être ti hunda tele ti mo wala ye so angbâ lakue ti duti nzoni lege ti mû nginza ndali ti fango nzo tënë nga ti bango lege ti aChrétien so ye atia ala.

Bâ tapande so ge. Na ngu 1879, awasungo périodique so atene polele so ala yeke “hiri ande ye wala ala yeke toto ande lâ oko pëpe na azo ti mû maboko na ala.” Desizion so akanga lege na angangu so aTémoin ti Jéhovah asala ti kangbi tâ tënë ti Bible?

Na ngoi so e yeke dä, aTémoin akangbi aBible, abuku ti aChrétien, nga na ambeni mbeti nde na akodoro 235. Na tongo nda ni, a kangbi lani Tour ti Ba Ndo 6 000, mbeni mbeti so afa ye na ndo Bible, so asigigi na yanga ti kodoro oko. Ngbele ye na ngoi ni so, a yeke sigigi fani use na yâ nze oko na a yeke pete ni ahon 24 000 000 na ayanga ti kodoro 146. Ti leke tambela ti kusala ti ala ti fango Mbeti ti Nzapa na ndo sese kue, aTémoin aleke wala avo andokua so abâ lege ti kusala ni na akodoro 110. Nga, ala leke gbâ ti ando ti bungbi ti ala nga na ada ti assemblée, si azo so asala nzara ti tâ tënë alingbi ti wara afango ye ti Bible dä.

Atâa so kozo ye so a hunda ayeke ti mû kobe ti yingo na azo, aTémoin ti Jéhovah agirisa pëpe ti mû aye ti mitele na afon ala awamabe. Tongana abira, asese so ayengi, ando so ngu apika dä pëpe, nga na akota pupu ti ngu asala sioni na aita ti ala, hio ala mû yorö, kobe, bongo nga na ambeni ye nde na ala. Anginza ti vo na ye so kue, a yeke gi aChrétien oko oko nga na akongregation si amû ni.

Mungo ye na bê kue asala ye ti nzoni nga azi kungba na ndogo ti ala so ayeke na yâ ti nzinga, azo tongana Genival, so e sala tënë ti lo kozoni awe. Ye ti nzoni ni ayeke so, kozoni si Genival akä da ti lo ni, Maria, mbeni wakua ti ngoi kue ti aTémoin ti Jéhovah, aga na da ti lo. Genival atene: “Lisoro so e sala akanga lege na sewa ti mbi ti bâ pasi senge senge.”

Genival aga ti bâ so kua ti Nzapa aluti pëpe na ndo ti adîme. Biani, dîme ayeke mbeni pëpe ye so Mbeti ti Nzapa ahunda. Lo manda so aChrétien abâ nzoni tongana ala mû ye mingi, me so a gbu ala gbungo na ngangu pëpe ti mû ye ahon ngangu ti ala.

Mungo ye na bê kue asala si Genival aduti na tâ ngia. Lo fa ni tongaso: “Atâa mbi mû dîme wala pëpe, mbi yeke lakue na ngia na yâ ye so mbi yeke mû, na mbi hinga so Jéhovah ayeke nga na ngia.”

[Encadré/Afoto na lembeti 6]

“Akozo Babâ ti Église” atene ti ala nyen lani?

“Azo so ayeke na nginza na popo ti e amû maboko na ala so ye atia ala . . . Ala so ayeke na nginza, na so ayeke na nzara ti mû ye, ala mû ye so ala bâ ala lingbi ti mû.”​—Première apologie, Justin Martyr, 150 N.E.

“A-Juif amû lani adîme na yâ ye ti ala na Nzapa, me ala so awara liberté awe ayeke zia aye ti ala kue nde ndali ti ye so Nzapa aye ti sala, . . . legeoko tongana womua so ayeke wanzinga so abi nginza ti lo kue na yâ sanduku ti nginza ti Nzapa.”​—Contre les hérésies, Irénée, 180 N.E.

“Atâa so e yeke na nginza ti e, a yeke pëpe ti vo na salut, mo bâ mo tene lege ti vorongo ayeke mbeni lege ti dengo buze. Lege oko na yâ ti nze oko, tongana lo ye, zo oko oko alingbi ti mû mbeni kete matabisi; me gi tongana a nzere na lo, nga gi tongana lo lingbi ti sala ni: teti a gbu zo gbungo na ngangu pëpe; ye kue alondo na bê.”​—Apologie, Tertullien, 197 N.E.

“Teti so Église ayeke mû ndo lani nga so abungbi nde nde abâ gigi, a bâ so a yeke nzoni ti sigigi na andia ti fa so a lingbi a mû lakue mbeni mbilimbili nginza na amokonzi ti lege ti vorongo. Mungo dîme alondo na yâ Ndia ti Moïse . . . Kozo mbilimbili ndia so abâ gigi na ndo ni, a wara ni na yâ mbeti so akota-bua asû na ngoi so ala bungbi tele na Tours na ngu 567 nga na Kota Bungbi ti Mâcon na ngu 585.”​—The Catholic Encyclopedia.

[Lingu ti foto]

Lê ti nginza, na nduzu ge na gati: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Foto na lembeti 4, 5]

Mungo ye na bê kue aga na ngia

[Afoto na lembeti 7]

Mungo ye na bê kue amû lege ti fa tënë, ti mû maboko na aita na yâ kpale, na ti leke ando ti bungbi