Ti bata kua nga ti wara ngia dä aga ngangu
Mbeni mbeti (La déclaration universelle des droits de l’homme) so O.N.U. asigigi na ni atene so zo kue ayeke “na droit ti sala kua”. Ye oko, a yeke bâ pëpe ngangu ti ndia so na ndo ti azo kue. Ti tene mo zo mo bata kua ti mo, a hunda aye mingi. Na tapande, a hunda ti tene mosoro ti kodoro ni aduti nzoni, nga si vongo nga na kango akungba na yâ dunia kue atambela na lege ni. Me, tongana a zi azo na kua ti ala, wala aye ti zi ala na kua, mingi ni azo ni ayeke tambela na bê ti lege ti fa ngonzo ti bê ti ala, ala yeke bi wusuwusu na yâ ti kodoro, nga ala zia ti sala kua. A yeke gi akodoro oko oko si awara mara ti aye tongaso pëpe. Mbeni wasungo mbeti atene so même tënë “kua ayeke ga ka na awusuwusu na popo ti azo.”
Kua ayeke kota ye teti e. Nda ni ayeke mingi. A yeke mû lege na e ti wara nginza, me a yeke sala nga si e duti nzoni na lege ti bibe. Kua ayeke sala si zo abâ so lo yeke sala nga mbeni ye ti nzoni ndali ti azo. A yeke sala nga si lo duti na fini gi tongaso pëpe. A yeke mû nga lege na e ti ne tele ti e. Ni la, même ambeni zo so ayeke na gbâ ti nginza so amû lege na ala ti wara aye so atia ala, wala ala so a bâ atene ala lingbi na retraite awe, ala ye ti ngbâ ti sala kua lakue. Biani, kua ayeke kota ye mingi. Tongana kua ayeke dä pëpe, mingi ni a yeke ga na akota kpale na yâ ti kodoro.
Na mbeni mbage nde, ambeni zo ayeke dä so ayeke sala kua ti nginza. Me teti so aye mingi ayeke sala ngangu na ndo ti ala na place ti kua, ala girisa ngia ti ala. Na tapande, ndali ti kota mandako so ayeke na popo ti awadengo buze laso, gbâ ti andokua azi ambeni azo ti ala na kua, tongaso si ala futa aye mingi pëpe. Ye so alingbi ti sala si a yeke hunda aye mingi na azo ti kua so angbâ, peut-être ti sala mbeni kua na ndo ti so ala yeke na ni kozo awe.
Amasini ti laso, so a tene a yeke sala si fini ti zo ayapu nga si kua atambela nzoni ahon ti kozo, alingbi peut-être ti sala nga ngangu mingi na ndo zo na place ti kua ti lo. Na tapande, a-ordinateur, afax, nga na Internet amû lege na azo ti bâ wala ala lingbi ti sala kua ti ala ni na kodoro. Ye so asala si a yeke bâ mbeni pëpe kangbi so ayeke na popo ti yanga-da na place ti kua. Ti mbeni zo ti kua, téléphone ti maboko ayeke tongana mbeni kamba, so a bâ ni pëpe, me so atingbi lo lakue na patron ti lo.
Mbeni ye ni ayeke so, dutingo ti mosoro na ti akua ayeke changé mingi nga hio hio. Ndali ni, mbito ayeke gbu bê ti akangba mingi, ngbanga ti so a lingbi ti bâ ala hio tongana azo so alingbi mbeni pëpe ti sala kua nzoni. Na ndo tënë so, Chris Sidoti, mbeni kota zo so abâ ândö tënë ti droit ti azo, atene: “Na li ti azo, tongana ngu ti mo ahon 40 awe, a yeke duti ande ngangu na mo ti manda ti sala kua na a-ordinateur nga na afini masini.” Tongaso, mingi ti anzoni zo ti kua, so a bâ ala ândö tongana azo so ayeke na ngangu, a tene so ngoi ti ala ahon awe, si ala lingbi ti sala ye ti nzoni mbeni pëpe. So tâ ye ti vundu!
A yeke tâ na lege ni ti bâ so na yâ ti angu so ahon, azo ayeke bâ mbeni pëpe nene ti sala kua ngangu nga ti ngbâ gi na ndokua oko. Mbeni mbeti-sango ti France (Libération) atene: “So andokua ayeke tomba azo ti ala na kua tongana ala bâ mbeni ye, même gi kete, atambela nzoni pëpe na ndo ti pikango patara ti mosoro, a sala si azo aye mbeni pëpe ti ngbâ ti sala kua gi na oko ndokua ni. Biani, a lingbi mo sala kua, gi ndali ti nzoni ti mo, me ndali ti ndokua ni pëpe.”
Atâa akpale so angbâ ti gue gi na li ni, nzara ti salango kua angbâ lakue na bê ti zo. Tongaso, na ngoi ti e so aye ayeke changé hio hio, tongana nyen zo alingbi ti duti na nzoni bango ndo na ndo ti kua? Nga na oko ngoi ni, tongana nyen lo lingbi ti bata kua ti lo ni na lo wara ngia dä?
[Foto na lembeti 3]
Amasini ti laso alingbi peut-être ti sala nga ngangu mingi na ndo zo na place ti kua ti lo