Fade zo oko oko aduti na gbe ti keke ti figue ti lo

GBE ti dê ayeke mbeni ye so a yeke ngangu ti wara ni na ngoi ti kota ndowa na Moyen-Orient. Keke kue so amû gbe ti dê na zo ndali ti sungo ti lâ ayeke ye ti nzoni mingi, mbilimbili tongana keke ni amaï ndulu na tele ti da ti zo ni. Keke ti figue so lê ti akugbe ni akono nga yâ ti amaboko ni ayo mingi, amû pendere gbe ti dê ahon tanga ti akeke kue ti ndo ni.

Mbeni buku (Plants of the Bible) atene so “gbe ti dê [ti keke ti figue] adë mingi ahon gbe ti mbeni tente.” Akeke ti figue, so ayeke maï ndulu na yanga ti ayaka ti vigne na Israël ti giriri, amû na azo ti fango yaka mbeni pendere ndo ti hu tele dä teti kete ngoi.

Na hunzingo ti mbeni yongoro lango ti ndowa, azo ti sewa alingbi ti duti na gbe ti keke ti figue ti ala na ti bungbi tele ti ala ti sala lisoro na ngia. Na mbage, mveni ti keke ti figue ayeke wara gbâ ti anzoni lê ni na peko ti ngangu kusala ti lo. Ni la, ti londo na ngoi ti Gbia Salomon, dutingo na gbe ti keke ti figue ti mo mveni aye lani ti tene siriri, mosoro, nga na gbâ ti aye.​—1 aGbia 4:24, 25.

Angu mingi kozoni, prophète Moïse afa Sese ti Zendo tongana ‘mbeni sese ti keke ti figue’. (Deutéronome 8:8). Ti fa polele so Sese ni alë mingi, awakala bale-oko na use aga na afigue nga na ambeni lê ti keke nde na kando ti azo ti Israël (Nombre 13:21-23). Na siècle 19, mbeni zo so ague ti bâ akodoro so Bible asala tënë ni, atene so keke ti figue ayeke mbeni oko ti akeke so amû ndo kue kâ. Ni la a yeke ye ti dongo bê pëpe so fani mingi Bible asala tënë ti afigue na akeke ti figue.

Mbeni keke so a fâ lê ni fani use na yâ ngu oko

Keke ti figue alingbi ti kono na yâ mingi ti amara ti sese. Agere ti lo so ague ayo mingi na gbe ti sese amû lege na lo ti kui pëpe na ngoi ti yongoro buru ti Moyen-Orient. Keke ni ayeke nde mingi na lege so a yeke ko akozo lê ni so asigigi hio na juin, nga a to nda ni na août a yeke ko afigue mingi (Esaïe 28:4). Mingi ni azo ti Israël ayeke te akozo lê ni so na fini ni. Ala yeke hule atanga ni so ti te ni na yâ ngu oko ni kue. A lingbi ti pete ahulengo figue na yâ gato, ngoi na ngoi a zia amande dä. A lingbi ti gue na agato ti figue na ndo kue, nga a yeke kono zo, na a nzere mingi.

Abigaïl, mbeni wali ti ndara, amû lani na David gato 200 ti kuru lê ti figue; peut-être lo pensé so fade a yeke duti ande mbeni kobe so alingbi na azo so akpe ndo ti ala ti lango na ando nde nde (1 Samuel 25:18, 27). A yeke sala nga lani kusala na kuru lê ti figue ti kaï kobela na tele ti azo. A sala lani mbeni yorö na kuru lê ti figue, na a zia ni na ndo kä ti sanzo so a ngbâ kete afâ Gbia Ezéchias, me a yeke mbilimbili ndali ti ngangu so Nzapa amû na lo si na pekoni Ezéchias akiri awara sava ti tele.a​—2 aGbia 20:4-7.

Na ngoi ti giriri, na yâ akodoro so ayeke ndulu na Méditerranée, azo aye lani mingi ahulengo figue. Cato, mbeni kota zo ti Letäa, ayôro na nduzu mbeni figue ti ga na kota bungbi ti badahalezo ti Rome juska ti yeda ti sala ota bira na azo ti Carthage. Na Rome, atâ nzoni hulengo figue alondo na Carie, na Asie Mineure. Tongaso, carica aga iri ti yanga ti Latin so a hiri na afigue so ahule. Oko ndo ni so a yeke wara na Turquie ti laso angbâ lakue ti lë anzoni hulengo figue.

Fani mingi, awadengo yaka ti kodoro ti Israël ayeke lu akeke ti figue na yâ ayaka ti vigne, me ala yeke fâ na sese akeke kue so ayeke lë pëpe. Fade ala yeke buba pëpe akete sese so alë nzoni na ziango si akeke so alë pëpe angbâ dä. Na yâ parabole so Jésus amû ti keke ti figue so alë pëpe, mveni ti yaka ni atene na zo ti batango yaka ti vigne ni: “Mo bâ, ngu ota so mbi ga ti gi lê ni na keke ti figue so, na mbi wara pëpe. Fâ keke so na sese; teti nyen a zia keke so ti futi sese?” (Luc 13:6, 7). Teti so na ngoi ti Jésus lani, a yeke hunda ti futa lampo ti akeke ti le-kobe, keke kue so alë pëpe ayeke duti gi ye ti bubango nginza senge.

Afigue ayeke lani kota ye mingi na yâ tengo ye ti azo ti Israël. Nda ni la, a yeke duti ande mbeni kota kpale mingi tongana a ko le-kobe ti figue gi kete; peut-être a yeke ngbanga ti so Jéhovah afâ ngbanga na ndo ala si ye ni so asi (Osée 2:12; Amos 4:9). Prophète Habakuk atene: “Fade keke ti figue ambumba pëpe, vigne alë pëpe; na lê ti olive ayeke pëpe, na yaka alë le-kobe pëpe. . . . Kamême, fade mbi duti na ngia na yâ L’Eternel, fade mbi sala ngia na yâ Nzapa ti salut ti mbi.”​—Habakuk 3:17, 18.

Fä ti mbeni mara so ayeke na mabe pëpe

Ngoi na ngoi, Mbeti ti Nzapa asala kusala na lê ti figue wala na akeke ti figue tongana fä ti ambeni ye. Na tapande, Jérémie ahaka aJuif be-ta-zo ti Juda so ague na ala na ngbâa, na mbeni sakpa so na yâ ni a yeke wara afigue ti nzoni mingi, akozo figue so a yeke te lê ni gi na fini ni. Me a haka aJuif so ayeke be-ta-zo pëpe na so ague na ala na ngbâa, na afigue ti sioni so a lingbi ti te ni pëpe me gi ti bi ni.​—Jérémie 24:2, 5, 8, 10.

Na yâ tapande so Jésus amû ni ti keke ti figue so alë pëpe, lo fa be-nze-pepe so Nzapa afa na mbage ti mara ti aJuif ni. Tongana ti so a sala tënë ni fade kozoni awe, lo sala lani tënë ti mbeni koli so ayeke na mbeni keke ti figue na yâ yaka ti vigne ti lo. Teti angu ota, keke ni alë le-kobe oko pëpe, na mveni ni aye ti fâ ni. Me zo ti batango yaka ni atene: “Seigneur, zia keke ni angbâ na ngu so nga, juska mbi dë sese na gere ni, na mbi zia puru dä; peut-être fade a lë na pekoni; me tongana a lë pëpe, fade mo fâ keke so na sese.”​—Luc 13:8, 9.

Tongana Jésus amû tapande so, lo yeke fa tënë lani teti angu ota awe; na yâ angu so, lo sala kue ti lë mabe na popo ti azo ti mara ti aJuif. Jésus akiri afa tënë na ngangu, ti sala si keke ti figue ni, so aduti fä ti mara ti aJuif, awara lege ti “lë nzoni”. Ye oko, na yâ yenga so aga kozoni na kui ti Jésus, zo kue alingbi ti bâ polele so mara ni kue ake Messie ni.​—Matthieu 23:37, 38.

Jésus akiri asala kusala na keke ti figue ti fa na gigi sioni dutingo ti mara ni na lege ti yingo. Tongana lo yeke londo na Béthanie ti gue na Jérusalem lango osio kozoni na kui ti lo, lo bâ mbeni keke ti figue so akugbe ni ayeke gbâ ni, me so lê ni oko ayeke dä pëpe. Teti so akozo lê ni ayeke sigigi ka legeoko na akugbe ni, na même ambeni ayeke sigigi kozoni na akugbe ni na ambeni ngoi, tongana lê ni ayeke dä pëpe na ndo keke ni, a ye ti fa so keke ni ayeke gi ye senge.​—Marc 11:13, 14.b

Legeoko na keke ti figue so ayeke lë pëpe na so mo bâ mo tene a yeke nzoni keke, dutingo ti mara ti aJuif ni ayeke gi ti handango lê ti zo. Me lo lë pëpe alengo so anzere na lê ti Nzapa, na nda ni mara ni ake Molenge ti Jéhovah mveni. Jésus ahiri deba sioni na ndo keke ti figue ni so alë pëpe; lango oko na pekoni, adisciple ni abâ so keke ni ahule kue awe. Keke ni so ahule aduti tâ na lege ni fä ti kengo so Nzapa ayeke ke ande na aJuif na bango ala mbeni pëpe tongana azo so lo si asoro ala.​—Marc 11:20, 21.

“I manda parabole ti keke ti figue”

Jésus asala nga kusala na keke ti figue ti fa mbeni kpengba ye ti manda na ndo singo ti lo. Lo tene: “I manda parabole ti keke ti figue. Tongana tikeke ni aton, na kugbe ni asigigi, i hinga ngoi ti lâ aga ndulu. Tongaso i nga, tongana i bâ ye so kue, i hinga Molenge Ti Zo ayeke ndulu, même na yanga ti da.” (Matthieu 24:32, 33). Tongana akugbe ti keke ti figue avuko pendere awe, a ye ti fa hio so ngoi ti ndowa ti nze ti juin ti si na août apusu ndulu awe. Legeoko nga, kota prophétie ti Jésus so a sû ni na Matthieu chapitre 24, Marc chapitre 13, na Luc chapitre 21 afa na gigi polele so lo si awe na yâ ngangu ti Royaume ti lo na yayu.​—Luc 21:29-31.

Teti so e yeke na yâ ngoi ti ngangu tongaso ti mbaï ti azo, e ye biani ti manda ye na ndo keke ti figue. Tongana e sala tongaso na e ngbâ ti zi lê ti e na lege ti yingo, e yeke na beku ti bâ gango tâ tënë ti kota zendo so: “Fade azo oko oko kue aduti na gbe ti vigne ti ala mveni, na gbe ti keke ti figue ti ala mveni; zo oko ti mû mbito na ala ayeke pëpe teti yanga ti L’Eternel Ti Sabaoth asala tënë ni awe.”​—Michée 4:4.

[Akete tënë na gbe ni]